Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 48, 26 November 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

UA LOKAHI KA MANAO.-AKA, EE HOOKAHI wale mo yo o • xelekoxa: - —Bart &. Vinc&it. Ke Kahoa Kaua Kaulana ma ka Lae Tarafalaga. JklA( na aumoku Beritama e nee malie V aku nei ina enemi, ma kn hora 7o ua kakahmka nei, kakau iho la ka Haku Nelekona i kana leta hope lea i kona hoa'loha Adimarala Kolina\vuda, kona kokua Alihikaua elua hoi iloko o keia la hookahe koko. 0 ke ano nui o keia paiapala ana i kakau aku ai, oia hoi kona hoike ana aku i kona hilinai maiuna ona no kona kokua ana me ka eiaio a rae ke aloha i k» hae nani o Enelani, e mau kona weio ana ma na ale hanupanupa o ke Kaiwaenahonua. a ptnei kana palapaia ana aku i kona hoa'loha? "E like me ka ioihi o ka noonoo maikai ana i loaa ike kanako," wahi a ua Neleko|na nei. "pela au e hiki ai ke hilinai piha aku maiuna ou wale iho no, no ka hooko pololei io o na kauoha a me na kuhikuhi o ko kakou papa kuhikuhi, pela iho la e hiki ai ke hooauheeia na enemi, a loaa hoi ka maluhia a me ka hauoli o ko kakou aina. Aole paha he kanaka e hilinni ana maluna o kekahi, koe wale iho no au maluna ou; a aole no hoi he kanaka i loaa na hoohanohano ia a nana aku ina hoa'loha iloko o kc kahua kaua, koe wale iho no ka Haku Nelekona a me Beroneti kou hoa'loha oiaio.

"O keia mau Kula malnlo iho nei, oia na kuhikuhi o ko kakou papa kuhikuhi a'u i hoopakaukau mua ai no kakou, n ua makemake au ma ko'u ano no keia mau anmoku, e hooko pono na Adimarala, na Kapenn, na Aliikoa a me na Kon i na kuhikuhi, alaila, e heluhelu ia ka Kuln 1 o ka pnpa kuhikuhi penei: "Kula Ekahi—l ka manawa e ikeia ai ka hne hoailona Helu 72 mai ka moku aku o ka Ahhiknua Nui, (oia ko Nelekona moku,) ua iinikemakein na numoku e komo paknhi lakou ma ka laina hookahi, a i elua mahele nui o na moku, oia hoi, —ka mahele o ka lulu, malalo o Adintaruhi Kolinawuda, a me ka mahele o ka makani, malalo o ka Haku Nelekona. ki Kula Elua—i ka manawa e ikeia aku ai 0 kn hue hoailona Helu 13 mai ka moku mai o ka Alihikaua Nu J , ua makemnkeia na aumoku e knomakaukau ia lakou no ke kaua. •'Kula Ekoiu—l ka manawa e ikein aku ai o ka hae hoailona Helu 76 mai ka moku mai o ka Alihikaua Nui, ua makemakeia na moku pakahi o na mahele nui, e hoopii koke hku a wawahi i na iaina kaua o na enemi me ka hikiwawe. e iike me ke ano ikaika o ka eoemi. u Kula Eha—i ka manawa e hoouka ai na aoao elua, ua makemakeia na aumoku o ka | mahele o ka makani, e hoomau i ke kaua | me ka holo ana i ke Komohana; a o ka ma- | heie hoi o ka lulu, e hoio iakou i ka Hikina; | a ina e hanaia ana peia, aiaiia, e hiki no ke | {«hewaia kekahi alakai īoa nole oia i hahai | mahope o kona maheie ponoi, koe waie iho no ka manawa huikau o na aumoku. M Kuia Eiima—Mamua o ka manawa e hoouka ai o ke kaun, ua makemakeia na au- | moku a pau t e kau i ka hae aupuui Peleka- | ne ma na kia ekolu. a aole hoi e hiki ke nalowale na aumoku o na aoao elua iloko o ka pouli uwahi. "Kula Eono—Maluna o kein mau mea a pau, aole e hiki ke hoahewai* kekahi aiakai iioko o ka pouh owahi« ina ua iawe mai oia 1 kona meku a hoopili aku ma ka aoao o na enemi." O. keia mau kohikuhi maluoa ae Ia f o na Kula iho ia ia a ka Haku Neiekona i hoouna aku ai ia Ailimarala Koiinawuda, a o ua Kula nei, ua hooko poloiei ia ia mea e na alakai pakahi, a loaa ai ia lakou ka hiwahiwa o ka iaoakiia, a me ke pookeia ioa o ke kauiana • puni ke ao hoiookna nei,~« ' Ka Papa Kuhikuhi a ka Haku Nelekona ao ke kahoa kaua o Taralaia}a£«. H U keia leU maiaio iho nei. e hoike aoa o Kauka Biute, oia hoi ko Neiekona Kauka maiuna o ka moku, t ke ano o ua Nelekona nei iioko o oa kakahiaka nei no kana mau haoo ano e, a penei kaoa mea i paiapaia ai maioko o kaoa Buke Hoomaoao: "Mamaa o ka poha aoa mai o ka ia o ke kakahiaka o ka la 81 o Okaloba. M wahi a Kauka Biute, *«oa pii mai k* Hak« Ne!*

kona t(una o ka oneki me kooa kapa Adimara!a piha hapa ana e komo mau ai. a e kau ana hoi ma kona umaoma, he eha mau Hoku Aiii Hanohano, he ekoiu Hoku mai kona Aupuni mai o Enelani no kana mau kaua ■ lanakila i hoouka at ma ka Lae St. Vincent, • ke kahua kaua o ka Naile a me Kopeoahe*) gena, ahe hookahi Hoku na ka Moi Fadi-! neda Bobona mai o Napela. He mea ka- s mahao kona ikeia ana aku e kau ana i keia ! mau Hoku iloko o keia la hooiii kaua, a he mea haohao no hoi. aole kana pahikaua gu-1 la ma kona aoao. Ua manao wale ia, no ka nui o kona pihoihoi iioko o keia kakahiaka, uapoina oia i ke kii ana aku i kana pahikaua e kau ana ma ka aoao o kona keena moe, a o ka makamua iho la hoi keia o ka ikeia ana aku o ka Haku Neiekona, e hele ana | oia iloko o ke ahi o ke kahua kaua me ka i hanohano nui i loaa iaia, a e ku aku hoi imua o na enemi' me ka pahikaua ole e iike me ke koa a me ka wiwo ole o kona inoa. E olelo pinepine ana oia ma ke ano olelo like, e ioan ana no iaia ka lanakila maluna o na enemi. a ua olelo hoi oia i kekahi manawa ia Kapena Haki i keia mau olelo, —Aole e na ana kona inaina a pio i«ia he 20 moku ona enemi. E olelo hou ana nooia i kekahi manawa, —O ka ia 21 o Okntoba, oia aku ana ka la iealea loa a me ka hauoli iwaena 0 kona ohana." O ke ano ikaika ole mai o ka makam e pa an», nn ia mea e hookaulua ana i ka holo o na aumoku, a me he mea Ij, e ho.'oana lakou he 2 wnle no tnile ika hora. Oka hai ana mii a Kapena Biackwood i ke ano o nn numoku kau;i hui, ua like lo.i ke pena o na kia me ko iakou, oia hoi ka eleele ( ke apo hao o kahi e hookui ana o na kia, nolaila, kauoha koke ae la ka Haku Nelekona 1 kona mau aumoku, e penaia keia mau apo hao me na kia i ke pena olenalena, a i pena eleele hoi ko luna loa o na kia liilii, 1 kumu e huikau ole ai na aoaoelua i ka manawa kaua. Ina u \ nalowale ke kino oka moku ī ka uwahi a me ka hae, e hiki no i* oe ke ike aku i ka moku o kou aoao, ua pena o!eI nalena īa ke kin§ o ke kia, a he eleele hoi o luna loa. O keia kauoha i haawiia aku i na aumoku, ua hooko koke ia ia mea iloko o ka manawa pokole loa, a ua paa kia i ke penaia iloko o ka hapalua hora. He kanah* minute i hala ae oka hora 9 o ke kakahiakn, ano kokuke loa aku la na aoao elua e hui, oia hoi he eha wale no mile ke knawale o na aoao elua, nolaila, haawi koke ae la ka Haku Nelekonn i ke kauohu ia Kapena Ha!ji, a kau ne |a o Lutaneia Pasco i ka hae hoailona Helu 72, a iloko o ia manawa i mahele iho ai na aumoku Beritania ia lakou iho he elua mau mahele nui, oia hoi, o ka mahele o ka lulu, alakai aku la o Adimarala Kohnawuda ma ke poo o kona inahele; a o ka maheie hoi oka mnkani malalo o ka Haku Nelekona, hoopii pololei aku la lakou ī ka makani, me ke km ana i ka nuku oke awa o Kadita, a o na kahaone hoi o Sana Pedero a me ka Lae o Tar«fala» ga, kau aheahe inai la laua ma ka aoao akau o na numoku. 1 mea e hoomaikeike aku ai i n-i poe heluhelu i ano oka papa kuhikuhi aka Haku Nelekona i kona mau aumoku, o keia kii maialo iho nei, e hoike ana ia i ke ano o ka holo ana o na aumoku kaua hui inaioko o ko likou papn kuhikuhi.

O keia papa iooa milalo iho net, r hoike *q« i q« moka a tne na almnoka o fc* Haku Nelekooa t hoouk« at i kei* kaoi, no na maheleelaa.

Na Achqkc Beb;tanu. Ka Mahele Kaua Makani. Lanakiia—V r ice-Adimaraia Haku Nelekona, K. B.; Kapena Thomas Mastermann Haki. ■. Teūaeraire —Kapena Eiiab Harvey. NepWoe—Kapena Thomas FrancisFre» mamle. Hritannia—Kear-Adimarala ka £arl o Nor- j thesk; Kapena Chas. Bulleo.; LeriatUikn—Kapena Henrv Wm. Baynturo. Conquetor —Kapena Isnei Pellew. Agaroemtion—Kapena Sir Edward Berry. ? Ajax—Lutanela John Filto!d. I Orion —Kapena Edward Codrington. } Minotaur—Kapena Charles John Moore Mansfield. Sparti?s|e —Kapena Sir Frineis Laforey JBart. Africa—Kapena Henr) r Digby. Ka Mahele Kaua Lulu. Koyai Sovereign—Vice-Adtmaraia Cuthbert | Coliingwood ; Kapena Ed- j ward Kotheram. | Belleisle—Kapena William Hargood. Mars—Kapena George DufT. Tonnant—Kapena Charies Tyler. Bellerophon—Kapena John Cooke. Aehille—Kapena Kichard King. Colossus—Kapena James Nieoli Morrts. Dreadnought—Kapena John Conn. Polyphemus —Kapena Robert Kedmdl. Revenge—Kapena Kobert Moorsom. Swiftsure—Kapena Wm. Geo. Kutherford.

Defiance—Kapena Phiilip'Chns. Durham. Thunderer —Lutane)u John Stockham. D«*fenc#--Kapena George Hope. i Prince~Kapena Kichard Urindall. | Na Moku iiilii. | Euryalus—Kapena Hon Hpnry Blackwood Naiad— " Thomas Dundas. PhGeflf— 41 Hon. Thos. B Capel. Sirius— 44 Wiiliam Prowse. Kialua. Piekie—Lulanela Jehn R. Lapenotiere. Kiakahi. En(reprenawte—Lutanela John Purver. Ma ka hapalua o ka hora 10, ano kokoke ioa aku ia na aunmku he elua wale no mile ke # kaaw«le o na ao.-.0, a iloko o ia manawa, hele makaikai aku la ka Haku Nelekona no ka manawa mun loa i na oneki ekolu o ka mekukaua Lanakila, a olelo aku la hoi ī na koa o na pukuniahi, aole e ki wale ī ka lakou mau pu. me kou manaoio ole. aole i poiolei kau kau nna ina enemi. Mahope iho 0 kona huli hoi ana mai mailalo mai ona oneki, iho hou aku la oia ilaio o ke keena nui o kona moku, a he mea hoi ua maopopo iaia, aole he hookahi aliimoku ilalo o la manawa, aia lakou ke ku nla ma ko lakou mau wahi me ka makauknu. He mea haohao a ano e no hoi keia naiowaie hou ana o ua Nelekona nei iloko o ia manawa, no ka mea, ua hoohoio mua oia i kona manao; aia a ike mai ke Akua a aloha mai hoi ia lakou, ai iia, loaa ka lanakila ma ko lakou aoao, no ka mea, o ka heiuna nui o na enemi. aole o kona mau aumoku nn moku e ku aku ai o ka ikaika imua o lakou. Noiaiia, kukuii iho la ka Haku Neiekona i kona mau kuli i ka papahele, pua awu ia kona lima hema i kekahi peni, a kakau aku !a oia i keia msu huapuie 1 ke Akua o na Kaua, penei:

•*E Oluolu i ke Akua Mana Loa o ka Lani, ka mea hoi o'u e Pule «ku nei me ka Haahaa,e ae mai i ka'u Noi no ko'u Aina a no ka Pomaikai o Europa holookoa oei,—l Lanakila Nui, a i la Houoli loa hoi keia no ko'u mau Aumoku, a aoie hoi e hiki i kekahi Maoa nui ke Holoi wale i kona Hanohano e pau ai; a e iilo mai boi o na Aumoku Beritania ka ui o ke Koa a me ka Wiwo ole a puni ke Ao nei. A no'u poooi iho, ke Mohai aku nei au i ko'u Ola iloko o ke Kohua Kaua na ka Mea nana i Hana mai. no ka Hoopakele ana i ka iooa o ko'u aioa; ena Ou wale ia no, ke hilinai nei au | no ke Kokua &na mai ia'u, a me ka hoopa* | keie ana hoi i na poe a pau au i aloha ai oij ai lakou mahope! Amene !! Amene !!! 1 Amene !!!!" ; * ; O Lulanela Pasco, he Lutane!a huki hae ioiana Nelekona, mamua nae o kona iho | ana ilalo, oa haawi aku ua Nelekona nei i l kekahi kauoha iaia maioko o ka hae hoailo* ; na, a oa hooko nae oia i na kanoha la, me I ka haiia aaa mai o na haina e Adimarela I Kolißawcda, nolaila, o Lounela Pasco, ma | kooa aeo, he Lu{aoela elele no oa mea ka- ; maiHo, Iho koke »ko ia oia iialo o ke keena l ooi, »ka, oiai oia e iho malie ana ma ke i alapu, a hiki ma ka puka o be keena noi, 1 »īa hoi, ike aku hi oia ī ka Haku Nelekona j e kokuli ana iiaio o ka papaheie o ka moku, ; a e p«l« aaa oia i ke Akoa o ka Lani rae ka i leo malie. Ko maiie toa iho ia oia me ka oeeu ole a hiki » *a inanawa i paa ai o ka* ea pole ana, hai aku ia oia i na haina o ka* aa hae ho»ilooa*a pii pu aka ia laoa ilaoa

oka oneki, a mai ia LotaneU Pasco raai iloko o kana mao hoike no Nelekona, ua olelo oia, oia heokahi ka mea i ike i ka puie »na oka Haku Nelekooa mamua o kona hoouka aoa i ke kahua k*ua o Tanfalaga. ' Oka loa ona hana hou aka Haku Nelekon», oia kona lawe hou ana mai i kekahi p«tapa!a ana i hoomakaukau mua ai, a ho* r ike aku hoi imua o kooa mau hoa'loha oiaI 10, ola o Kapena BiBckwood i me Kapeoa ; Haki no ka hooiaio aoa, a penei kekahi ha|pa o ua palapah» ia: 4i OifAToBA 21 1 ISOS, —ma ka ooao o»a aumoku kaua hui o Farani a me Sepanta. ' 4 0 na aumoku kaua 6eritsnia malaio o ka'u alakai ana, aoie e hiki ia iakou ke hoio 1 Aigupita no ka manawa eiua, ina aole i ioaa na manao oiuolu ia Emn Hami!etona. e noho ana ma ke aloalii o Napeia, ika raakahiki 1795, nana i paiapala aku i ke Kiaaina o Silekusa, e hoolawa mai i ko'u mau : aumoku me na lako ai, ina e komo aku i kekahi ona av»a oka mokupuni o Sisilia. O ua kauoha ia a Eina Hamiletona iaia, ua hiki aku makou i ke awa o Silekusa, ua hoopiha makou i na moku a iawa i na lako ai, holoaku ai makou i Aigapita, a hoouka ia ke kahua kaua o ka Naiie. "Ina au e lawe mai ana i keia mau hana

lokomaikai a kela Lede, aole ou e kahea aku ana i ko'u aina no īa inea, no ka mea, aole he kauoha i ioaa mai ia'u mai ke aupani mai, aka, he hana na'u e poina ole ai ko'u kamailio ana ae, ina nole au e huii hoi ola aku ana, alaiia, ke waiho nei au ia Ema Hamiletona, oia kekahi hooilina o ko'u mau waiwai ma ka aina hanau, me ka haawi ana uku o ke aupuni o Eneiani i na hooha nohano kiekie o na Leile ma ko'u inoa, a e malama aku hoi i kona ola iloko o na \va a pau no kana mau hana lokomaikai. "A kc waiho pu aku nei no hoi au i ka inoa o Horatia Ne'.ekona Thompson i ko'u aupuni, a ua manao nu e kapaia no koea inoa ma keia mua aku, o Horatia Nelekona waieno. •'O keia wale iho la no ka'u enau noi i ko'u Alii ka Moi a me ke nupuni o Eneiani, e malama i ka poe a'u i nlohn ai oiai iakou mahope, mamua o ko'u kele a?ia aku a hookahe i ko'u koko ma ke ktihu<i kaua, 110 ka ?nahihia o ka lahuikanaka. "A e oluolu hoi » ke Akua Mana ka maiama a kiai mai i ko'u Moi, ko'u aina. ko'u ohana a me ka poe a'u i nloha ai, no ka mea, o ko'u ohana, aole e hiki ia'u ke hoike ae i ko'u inanao hoowah;> waha no lakou. (Kak:»u inoaia) "Hakw Nelkkona, ,4 Duke o Beroneti. "Na Hoike: "Henry B!.ickwooil, "Kapenn Mokukaua Eurelisa. "T. M. Haki, ''Kapena Mokukuua Lanakih." O keia !et;\ ae la maluna, he hooiaio ana iho h ia, ina e hnulehia io ana ka Haku Nelekona. alaila, e maiama o Kapenu Haki i keia pnlapaia a hoiko aku i na mann kaua o Enelani, un kuienna pu o Ema HaimMo na iloko o kona waiwai, mamuii o kana mau harm inaikai he nui wa!e Ika pau ana o na hana n ua Nelekona nei, pii aku ia lakou ilunn o U*a oneki, oiai ua kokoke ioa lakou ina eneini, ma kahi he hookahi ine hnpalua mile waie no ke kaawale. Aole i ]iau.