Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 49, 3 December 1881 — Page 1

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Lawrence Gersaba
This work is dedicated to:  Judith Nalani Kahoano Gersaba

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XX. HELU 491     POAONO, DEKEMABA 3, 1881.  {NA HELU A PAU 1044.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

1 HUHA

 

NA OLELO HOOLAHA: - O na Olelo Hoolaha

  he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no

  ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50;

  no hookahi mahina, he $2.00

NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneta

ka uku no ka lalani hookahi, ua like me

    $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU:  E hoomanao na makamaka

a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua

ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia

aku a kekahi pule ae.

  E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka

kekahi Olelo Hoolahia, Kanikau a me ke Mele

ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

  E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa

Kuokoa.

 

MOOLELO O NA LA

- O KA -

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI.

 

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA

BERITANIA, - A ME KO ENELANI

MAU PAPU LAAU, &C.

 

UA LOKAHI KA MANAO. - AKA, HE HOOKAHI

WALE HIO NO O 'NELEKONA.'

- Euri St. Vincent.

 

KE KAHUA KAUA KAULANA MA KA LAE

TARAFALAGA.

 

  OIAI na aumoku kaua hui o Farani a me Sepania e hookokoke loa mai ana i na aumoku Beritania, ma ke kauoha a ka Haku

  Nelekona i haawi aku ai ia Lutanela Pasco, ua huki koke ia ae la ka hae hoailona Helu 13, e hai aku ana i na aumoku no ka hoomakaukau ana no ke kaua, a oiai ua hae hoailona la e pulelo ana i ka makani, iloko no o ia sekona pokole, i wehea ae ai na puka pu o na aumoku Beritania me ka makaukau, a ike pu ia aku Ia no hoi ka hamama ana mai o ka puka pu o na enemi.

  O ke ano o ka holo ana o na acao elua i keia manawa, aole i hukiia ko lakou mau hae, no ke kali ana a loaa mai na kauoha mai ka Alihikaua Nui Haku Nelekona mai, a pela pu no hoi me na enemi, ala o ka moku nae e lawe ana i ka hanohano o ka Haku Nelekona, o kona wale no ka moku e kau ana o ka hae Alihikaua Nui.  He mea keia ua kamailio nui ia mahope mai o ia manawa, oiai keia kaua i hooukaia mawaena o na aoao elua, aole loa i ua mai na Alihikaua Nui o na aumoku hui e kau i ko laua mau hae Alihikaua Nui ia luna o ke kia o ko laua mau moku ponoi, e hoike ana i ka hanohano o ko laua mau inoa, ua laua io ka i alakai na aumoku kaua o na aupuni kaua hui o Farani a me Sepania, e like me ka Haku Nelekona e kau nei i kona hae Alihikaua Nui, a e lawe ana hoi i ka inoa o ke aupuni o Enelani me ka hanohano, aole ia he Aupuni hohe wale a he huna i kona inoa, e like me Vilenua a me Garavina, e huna la i ko laua mau hae Alihikaua aole i kau ia; a he mau minute pokole mahope mai o ia manawa, ua ikia aku la ke hae Alihikaua Nui o Adimarala Vilenua a me Garavina e kau ana iluna o kekahi mau moku kialua liilii, a na keia mea hoi e hoike mai ana, - pela iho la i ike mua ia ai ke hohe a me ka maka'u mua ana o na Adimarala Farani a me Sepania, no ke kau ana i ko laua mau hae Alihikaua iluna o kela mau moku liilii, aole hoi, iluna o ko laua mau moku ponoi iho.

  O ka ike mua ana mai o na enemi i ka hae Adimarala o ka Haku Nelekona e kau ana maluna o ka mokukaua Lanakila, manaoio loa iho la lakou.  he hiki la lakou ke lawe pio aku i keia moku me ka ikaika, mamuli o kona lilo ana ke alakai o kamahele laua makani.  O ka hoi ana mai a Kapena Blackwood ao ke ano lohi loa o ko lakou moku mahope, a ina paha he mea hiki e hookuu aku i ka mokukaua Timerea mamua i mau ai ka pololei o ko lakou laina kaua.  Huli ae la ka Haku Nelekona a ike aku la i ke kokoke loa ana mai o kela moku mahope, nolaila, haawi koke ae la oia i ke kauoha ia Kapena Haki, e kuhea aku maloko o ka o-le, nana ke alakai ana i na aumoku mamuli o ke ana lohi loa o ko lakou moku.

  Oiai keia kauoha i haawi ia aku ai, o Lutanela John Vule nana e malama ana i na pea kau aoao o na kia eleu o mua, hai mai la oia.  aole i pau pono i ka huki ia kela mau pea, ao ka loaa ole o ka manawa oiai ka moku e hoopii pono aku nei i ka makani  O keia mau mea a ka Lutanela i hai aku ai holo koke aku la ka Haku Nelekona mamua o ka ihu, a haawi koke aku la i ke kauoha ia Lutanela Yule, aole e hukiia hookahi pea ilalo ma ke kauoha a kekahi mea e ae.  aka, e kau na pea a pau a hiki i ka manawa e hoouka ai o ke kaua, a i ole, hakihaki liilii paha na kia iloko o ke kaua. Haawi hou aku la no oia i kakahi kauoha, aole e hoemiia ilalo na kapolena i huki ia ma na aoao o ka moku, a hiki i ka manawa e pau ai l ka nahaehae.  Huli hoi hou mai la ua Nelekona nei ihope, a haawi hou aku ia i ke kauoha ia Kapena Haki, e kuhea hou aku i ka moku ana i haawi aku ai i ke kauoha, e hoi hou ae no oia mahope ma kona  kulana elua, a iloko o ia manawa, kaa aku la no na ka Haku Nelekona ke alakai ana i kona mahele ponoi.

  O ka ihu a na aumoku kaua hui e holo nei, ua hoololi ae la lakou i ka holo pololei ana i ke Komohana, a kia pololei aku la ka ihu o ko lakou mau aumoku no ke awa o Kadita.  O keia hoano e ama a na aumoku hui i ke ano o ko lakou holo ana, he mea ia e haule hope ai o ka Haku Nelekona ina oia e hoomau ana ma kona alahele pololei, nolaila, i mea e pokole ai na hana, haawi ae la ka Haku Nelekona i kana kauoha hope loa, a kau ia ae la ka hae hoailona Helu 76, no ka hoopii ana o na aumoku o ka mahele o ka lulu, a wawahi i ka laina kaua luihi o na enemi.  He mau minute pokole mahope mai o ia manawa, kau hou aku la no ua Nelekona nei i keia hae hoailona ia Adimarala Kolinawude, me ka hai ana aku - "Ua manao au. e komo ana ko'u mahele mamua o ka mahele mua loa o na enemi, e pani hoi i ko lakou komo ana iloko o ke awa o Kadita."

  I ka manawa i pau ai o keia hae hoailona, ke hai aku nei ka mea e kakau nei, ua pau ae la ka mana o ka Haku Nelekona e kau hou aku ai i kakahi hae hoailona hou ma ke ano Alihikaua Nui no keia mau aumoku; a eia wale no ka lakou hana, o ka hooko i na kauoha i haawi ia aku lakou, a e hilinai hoi maluna o ko lakou ikaika iho, a hiki i ka manawa e loaa ai ka lanakila, ai ole, lawe pio ia paha.

  O ke kaawale o ka aoao o ka Haku Nelekona me Kolinawuda, he 3 mile me ka hapa; o ke kaawale o ka Haku Nelekona mai ka moku mua loa mai o na enemi he hookahi mile a oi; o ke kauwale o Kolinawuda me ka mahele eha o ua enemi he hapalua mile wale no ka loihi.  Nolaila, oiai ka Haku Nelekona e holoholo ana maluna o ka oneki, me ka nana i ke alakai ana a kona hoa'loha i kona mahele, a me he mea la iloko o ia sekona pokole i loaa ai iaia kekahi manao ano e, huli ne la oia me ka hikiwawe, a pane aku la ia Lutanela Pasco me keia mau olelo:

  Ua ike au," wahi a ua Nelekona nei, "he mea aole i aeia e na rula o ko kakou mau aumoku, ka inana o ka Alihikaua i ka haawi hou ana aku i kekahi hae hoailona i ka manawa e hoomaka ai o ke kaua; aka hoi, ma ko'u ano iho, ke lawe hou mai nei au ia mea, he hiki no ia'u ke kau hou aku i kekahi hae hoailona hou aku, oiai na aumoku i keia manawa. Pehea la, ina au e kau aku ana i kekahi hae hoailona i na aumoku mamua o ko'u haulehia ana.  a e kau aku i keia mau olelo: - " Ua manaolana ka Haku Nelekona, ua hiki i kela a me keia kanaka ke hooko i kana hana."  O ka Lutanela a ua Nelekona nei i kamailio aku ai, kunana iho ia oia no ka manawa pokole a pane mai la i keia mau olelo: "Pahea no hoi, ina e kau aku aua oe ma kou ano Alihikaua, e hookomo iho ka inoa o ko kakou aupuni ma kahi o kou inoa, a e heluheluia ka hae hoailona penei: - "Ua Manaolana o Enelani, ua hiki i kela a me keia kanaka ke hooko i kana hana."

  O keia mau olelo a ka Lutanela i hai aku ai no ka hoololi i ka hae hoailona, huli koke ae la ka Haku Nelekona a pane mai la me ka leo wikiwiki, " Oia! Oia maoli ka pololei!!"  Ua ike kakou i ke ano o Nelekona, ho inoa ihiihi ka inoa o kona aupuni imua ona, a he milimili hoi nana o lei mau ai i na wa a pau.  Ina aole i hai mai kela Lutanela i keia hoololi, ina la iloko o keia la, aole e hiki ke oleloia - "Na Enelani e kau na Rla ma na ale o ka Moana," - aka, - "Na Nelekona e kau Kanawai na ale o ka Moana."

  Ma ka hora 11 me 40 minute i hala ae, kauoha ae la ka Haku Nelekona i kona Lutanela huki hae, e huki ia ae kana hae hoailona hope loa i na aumoku, a me he mea ia e hai aku ana keia mau hae liilii i na koa, - Owau no nei o Nelekona, ko oukou hoa'loha iloko o keia la welawela, a o keia hae hoailona ana i kau ai, aole loa he Adimarala Pelekane mai ka loaa ana o ke aupuni o Enelani a hiki iloko o keia la.  i hana i kekahi o na hana ano nui loa e like me ka Nelekona i hana ai oia hoi ka imi ana i keia hanohano nui a kau aku maluna o ka inea o kona aupuni, a e mau hoi ka hoomanao ia o keia hae hoailona e like me ka loihi o na la o Enelani e ka ai he aupuni mana nui ma ka moana, a he haawina hoi no na masani opio o Enelani e ao ia ai ma ia kulana, ka hae hoailona a ka Haku Nelekona ma ke kahua o Tarafaralaga, oia hoi keia malao iho nei:

ENGLAND EXPECTS THAT EVERY

      253             269        863        261

MAN WILL DO HIS DUTY

     471    958    220    370    4  21  19  24

A ke mahele pono ia ke ano o keia hae hoailona, e loaa no keia mau huaolelo ano nui:

  "UA MANAOLANA O ENELANI, - UA HIKI I KELA A ME KEIA KANAKA KE HOOKO I KANA HAAWINA HANA."

  O ke ano o keia hae hoailona a me na huahelu, e wehewehe iki aku au ma keia wahi.  Ua manao au, e hookomo i ke ano e ka hae o keia hoailona, aka, ua haiki e nae ka manawa no ka hana ana o ia mau mea, no ka mea, aole ia he hana ai no ia mea.  E hoopokole no kakou ma ka wehewehe ana i ka hae, na huahelu, a me ka inoa, oia iho keia:

HELU.                         HUAOLELO.

261 - 3 hae - ENGLAND - ENELANI

269 - 3 hae - EXPECTS - MANAOLANA

863 - 3 hae - THAT - O

261 - 3 hae - EVERY - KELA A ME KEIA

471 - 3 hae - MAN - KANAKA

958 - 3 hae - WILL - E

220 - 3 hae - DO - HOOKO

370 - 3 hae - HIS - I KANA

    4 - 1 hae - D ]

  21 - 2 hae - U } HAAWINA HANA

  19 - 2 hae - T ]

  24 - 2 hae - y ]

  Ke kuiia keia in iu hae liilii a pau, alaila, e loaa no keia heluna nui o na hae i ke 31, a o ke kau ana o keia poe hae hoailona ma ke kiawaena, kau iho la ka hae Adimarala o ua Nelekona nei maluna loa, nolaila, hui iho la he 32 mau hae ano e e kau nei, a ua like hoi ia me na aumoku o ua Nelekona nei, he 32 wale no ona moku i hoouka ai i keia kaua nui weliweli. Oiai keia poe hae liilii ano e e kau nei, o na koa hoi a pau o na aumoku, ua pihoihoi lakou no ke kokoke loa i na enemi, ala, o keia poe hae ano e hoi'e kau nei, haawi like ae la na koa o na aumoku i na leo huro hauoli ekolu, a o keia mau leo hauoli i huro ia, ua wawalo ae la iama o a maunei, a ua piha hoi ka lewa me keia mau leo ano e, e laa na koa o keia mau aumoku he 8,000 ka nui, a i hookahi o lakou manawa e huro like ai, ua like ia me ke kani ana o na pukuniahi he lehulehu wale.

  Mahope iho o ka pau ana o keia mau leo huro mai na aumoku mai, huli ae la ka Haku Nelekona i kona mau hoa'loha a pane aku la i keia mau huaolelo: "Ano," wahi a ua Nelekona nei ia Kapena blackwood, "O ka panina hope loa iho la keia o ka'u mau hana.  e hikinai aku kakou ma Kona Mana wale no, a Nana e haawi mai na kokua ia kakou; a ke hoomaikai pu aku nei hoi au i ke akua o na Kaua, no ka ae ana mai ia'u e hana i ka'u hana hope loa, mamua o ko'u hele ana aku e hoolo i ka leo o ko'u aupuni."

  He umi minute i koe hiki ae i ka hora 12, oia hoi ka manawa pololei o ka wati maluna o ka mokuhaua Lanakila, ua kokoke loa aku la o Vice - Adimarala Kolinawuda me kona mahele kaua ma kahi he 600 haneri anana wale no ke kaawale i na enemi, a iloko o ia manawa i ki papa like mai ai ka mahele eha a me elima o na aumoku hui, oia hoi he 22 moku nana i ki mai, a ua piha hoi ka 300 a oi poka pukuniahi i lele mai i ka manawa hookahi, a na keia poe poka hoi i hoonaueue ae i ka lewa me ka paiakuli o na pepeiao no kekahi mau sekona pokole, lele pololei aku la lakou a ku aku la na kia liilii o luna loa o na aumoku Beritania o ka mahele o Kolinawuda, a pukapuka hoi kekahi mau pea o na i-a nui, me ka lele liilii o kekahi mau waapa iloko o ke kai, aka, o ka papa kuhikuhi a ka Haku Nelekona ia lakou, aole e ki koke i na enemi a hiki i ka manawa e hahaha ai ko lakou laina kaua loihi, pela iho la o Kolinawuda i hahai aii ke kauoha a kona Haku iaia, a hoamau aku la no ka mahele o ka lulu i ka hoopii pololei ana aku i na enemi.

  He mea i moeuhane mua ia a i kamailio nui ia hoi, ke kuee ana o na auponi o Farani a me Sepania ia Enelani ma ka moana. Ua kapili ia na moku hou, a ua hoouna ia hoi na moku i makaukau no ke kaua, a o ua poe aumoku lai makaukau, oia keia mau aumoku i ki mai la i na aumoku Beritania i keia la, e kukulu akea mai ana i ke kaua ma kona aoao.  O keia ki ia ana mai la o na aumoku Beritania e na enemi, iloko e ia manawa i huki like ae ai lakou i ka hae aupuni Pelekane ma na kia ekolu, a kaa iho la ka hanohano o ke aupuni mana maluna o na aumoku Beritania.  No ka mea, aole e kau wale an lakou i ko lakou hae ke ole e ki ia kekahi pukuniahi ma ke ano hoohanohano.  Nolaila; o kela mau pukuniahi i ki ia ma e na aumoku hui, aole oia ko lakou wa e kaua ai, aka, oia ko lakou wa e huki ai i ko lakou hae me ka hanohano o ka uwahi pauda.  Mahope iho o ia namawa, ua huki like ae la na aumoku hui i ko kakou hae, aka, o ka hanohano o ko lakou hae, ua haule ia mahope o ko lakou aloha ana me ka leo mua loa o ka  pukuniahi.

  O ka mahele o ka Haku Nelekona, oni hele malie aku la kona mahele i na enemi me he mau pauku laau la, a oiaioia e nana ana mawaho o ka palekai i na enemi, huli ae la oia i kona hoaloha Kapena Blackwood a olelo aku ia e hoi laua iluna o ko laua mo ku ponoi, oiai ua kokoke loa ko lakou mana wa e komo aku ai i na enemi. Noaila, o Kapena Blackwood, ma kona ano, he hoaloha oiaio o Nelekona nona, huli ae la oia i ke koa kaulana, a apo aku la i kona lima hema, me ka pane ana aku i keia mau huaolelo kaukau:

  " E kuu Haku, i kou wa e huli hoi aku ai i Enelani, e loaa no ia oena hoohanohano he nui wale me na makana he iwakalua."

  O keia mau olelo makana a Kapena Blackwood he 20, ua olelo pinepine o Nelekona i ua kakahiaka la, - e pio ana iaia he 20 moku o na enemi, nolaila hoohalike io mai nei o Kapena Blackwood i kela mau oleo ana, ina e pio io ana iaia he 20 moku, alaila, e loaa no iaia he 20 makana ke huki hoi aku oiai Enelani.  aka oiai oia epaa ana i ka lima hema o ua Nelekona nei a me kana mau olelo i pane aku ai, nana mai laoia i kona hoaloha me ka nanaina oluolu a me ka leo malie, pane mai la oia iaia penei:

  "E Kapena Blackwood, wahi a ua Nelelona nei, - Na ke Akua e hoomaikai mai ia oe. aole oe e ike hou ana i ko'u mau helehelena.

  O keia mau oleo a Nelekona i olelo ai a lohe ia e kona mau ukali e kuku ana, ua hoomaie ia kana mea i wanana mua ai mamua @kona hoouka ana i keia kaua.  He mau sekona pokele mahope mai o ia manawa iho aku la o Kapena Blackwood a kau iluna o ka waapa me ke ku aku o ua Nelekona nei ma ke alanui pii, huli hoi aku la oia iluna o kona moku ponoi.

                Aole i pau..

 

Ka Moolelo o Alekanedero Murray.

  O Alekanedero Murray kekahi o na kanaka naauao loa i ikeia ma ke aonei, aka, ua make oia i kona wa opio, oiai i ke 38 no o kona mau makahiki.  Ua ike oia i na olelo he lehulehu o Europa a me Asia, mai na olelo o ke au kahiko a me ke au hou.

  I ka wa ona i make ai, oia ke Kumu ma na olelo ma ke Kula Kiekie o Edineboro, ke kulanakauhale poo aupuni o Sekotia.  A ma o kona naauao la i loaa iaia ma ka hoomanawanui, he mea ia e ao mai ana i na apio a pau e hoomanawanui ma ka imi naauao ana, i loaa ia lakou ka ike e like me ka loaa ana ia Alekanedero Murray.

  He Kahuhipa ma Sekotia ka hana a kona luaui makuakane; a ua aomua aku kona makuakane iaia i na hua pi-a-pa ma ke kahakaha ana me ka laau i kuniia a eleele i ke ahi, maluna o kekahi ili; o kana haawina hope iho oia no ka imi ana ma ka buke i kapaia he Catechism, oia hoi, he buke i kakauia na ninau me na haina e pili ana i ka Baibala; a he manawa pokole mahope iho o keia ua hiki iaia ke heluhelu, a e kana hana lealea loa oia no ke kope ana i na hua palapala maluna o kina ili.  Ua paanaau iaia kekahi mau himeni he lehulehu; a pela no hoi kekahi hapanui o ka Baibala.

  I kona wa ewalu wale no makahiki, ua hoouna aku kona makuakane iaia e kiai i na hipa ma na puu; aka nae, ua oi aku kona lealea e noho i ka hale e heluhelu buke, a e kakau hoi me ka lanaho maluna o kana ili, mamua o ka hele ana e malama i na hipa.

  Aole no he kula kokoke mai i ko lakou wahi malalo iho o elina mile, e hiki ai la hoi iaia ke hele i ke kula; a no ka mea hoi.  he ilihune kona makuakane a hiki ole ke malama iaia ma ke kulanakauhale, oiai oia e noho ana i ke kula; aka, ua ae oluolu mai kekahi o kona mau makuakane hanauna e hoouna iaia i ke kula, no kekahi manawa pokole.

  A iaia malaila, ua hoohehehehe ia oia i kinohou, aka mahope iho, lilo iho ia oia ke poo a kona papa.  Aka, no ke ano omaimai o kona oia kino ma ke kula, ua koe aku ekolu ana malama i hooholoia ai no ka hele ana i ke kula.

  A hoouna hoa ia aku la oia ma ke kula e malama ai i na hipa; a no na makahiki elima, aole no i loaa iaia kekahi mau ao hou ia ana.  Aka, aole keia he mea nana i hoopau mai i kona eno no ka imi naauao ana.  O no hakina dala liilii i loaa iaia.  ua malama no oia no ke kuai ana i na buke mele a me ua buke moolelo.  Ua lawe no oia i keia mau buke iloko o kona pakeke iaia e hele ana e malama i na hipa mana puu, a ma kapa hoi o Loch Greenock, he wahi loko uuku ma Sekotia; a o ka aibala no hoi kekahi ana i heluhelu nui ai; mai keia mau mea mai ua loaa iaia kekahi talena maikai iloko o kona noonoo, a ua hoohuahualau mau aku oia i na Diakona (Hoe Kahu) o ka ekalesia, ma na mea e pili ana i ka Baibala, a me ke kulanakauhale hai o Ierusalema.

  I ka umikumamalua o kona mau makahiki, ua noi aku oia i ka moolelo o Iosephus, a pela no hoi ua ike oia i kekahi mau mea o ka Palapala Aina.  Ua hoomaamaa no hoi oia ma ke kope ana i na Palapaia Aina, me ka kaha ana hoi i mau kii no na kihapai a me na awawa e kokoke ana i kona wahi e noho ana.

  A i keia wa, ua lilo oia i kumu na na ohana o kekahi mau kanaka mahiai elua e kokoke ana i o lakou ia; a no keia hana, ua loaa mai iaia oiai ka hooilo, eha dala.  O kekahi hapa o keia mau dala, ua hoolilo koke aku la oia ma ke kuai ana i na buke.  O kekahi o keia mau buko he Huinahelu, a ua ao oia nona iho ma keia buke a hiki i na ratio me ke kumu ole.  Ia wa hookahi no, ua noi aku oia i kekahi buke puka malama, a heluhelu iho la oia ia mea me ka iini nui o kona noonoo.

  I keia wa, ua nee aku kona makuakane a kokoke i ke kulanakauhale, a nolaila, ua ne ia oia e hele i ke kula no ekolu la o ka hebedoma.  O ka rula maa mau iaia, e hiki mua oia i ka halekula i hookahi hora mamua ae o ka wa kula, i loaa ai hoi iaia he manawa e heluhelu ai i na buke a na haumana e ae.  Ua komo mau oia ma na paani a pau a kamalii, aku, e heluhelu mau ana no mae ma na buke i na wa paani ole.  aka, no na pule eono wale no a pau ae la keia pomaikai.

  I kona manawa he umikumamalima makahiki, ua hele hou oia i ke kula no ekolu malama a oi.  Ua hoopaa mau no hoi oia i na mea ana i heluhelu ai mai na buke mai o na olelo kahiko.  I keia wa, ua hoomaka aku oia e ao i ka olelo Farani a me ka olelo Latina, a mamua o ka hoomaha ana o ke kula, ua loaa iaia ka papa i hoohenehene mau mai iaia no kona kaa mahope o lakou; a i kekahi mau manawa kuawale ua hoomaka oia ina ka imi ana ma ka Piliolelo Helene.

  I kekahi hooilo ae, ua loaa mai iaia he kope o ka Milton buke i kapaia "Paradise Lost," a ua heluhelu nui loa oia ia buke, me ka heluhelu pu ana i na buke Latina he lehulehu.

  I kekahi kau ae, ui hele hou aia i ke kula, a o ka pilikia i loaa mau i ka hapanui o na haumana e no ana i ka Latina a me ka Helene, me he mau mea paani wale ia la no ia iaia.  I keia wa, ua hoomaka aku oia e kakau leta i ke Kahunapule oia wahi ma ke kakau ana ma ka olelo Latina a me ka olelo Helene, a nolaila, ua loaa mai iaia kekahi mau buke e pili ana i ka ohelo Helene a me ka olelo maa mau o roma, a heluhelu iho la oia ia mau mea, me ka iini nui.  Ua loaa mai no hoi iaia he Piliolelo Hebera a he Baibala Hebera; a ua heluhelu oia i ka Baibala Hebera a huli.  Iloko o hookahi makahiki me ka hapa, ua akamai oia i ka olelo Farani, Latina, Helene a me ka olelo Hebera.

  I kekahi hooilo ae, ua lilo hou oia i Kumuao a no ia hana ua loaa mai iaia na silina he kanaha.  I na hora kaawale ona a pau, ua hoolilo oia ma ka imi ana i na olelo.

  Ma kekahi o kaoa mau buke, ua loaa iaia ka pi-a-pa "Anglo-Saxon," oia hoi ka olelo i hookomoia e kekahi mau lahui o Europa iloko o Enelani i ke keneturia elima, a ua hoomauia pela me ka hoololiloli ia ana a lilo i kumu no ka olelo Enelani o keia wa; a oia ka mea nana i hookomo iaia e imi i na olelo o Europa Akau.

  I ka umikamamaiwa o kona mau makahiki, ua makemake loa kekahi keonimana o Edineboro iaia, a nolaila, ua hookomo aku oia ia Alekanedero Murray malalo o ke ao ana a kekahi kanaka naauao ma na olelo, aka, ua hoopahaohao loa ia oia ma ka ike ana i ke akamai loa o keia kanaka opio ma na olelo, nolaila, hooupa aku la oia iaia iloko o kekahi kula kiekie.

  Ua lilo aia i kahunapule kaulana mahope iho, a he mea kakau kaulana hoi; a i kona make ana, he Kumu ma na Olelo o ka Hikina kona kulana.

  Ke hoike mai nei ka moolelo o keia kanaka, i ka hoomanawanui ana iloko o na pilikia i mea e loaa ai iaia ka naauao. - Nolaila, o na opio a oau e makemake ana i ka naauao, e loaa no ia lakou ma o ka moolelo la o keia kanaka, kekahi mau alakai ana e loaa ai ka naauao.

W. C. AOHI.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

- A ME -

KALAAU O KOU HALE!

NO HEA LA ?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA !

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka lo o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka naui

 

Na PAPA! Na PAPA!

- A ME -

NA PONO KUKULU HALE

ONA ANO NO A PAU

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU me MOIWAHINE,

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

- NO KE -

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu,

Na Papa Manoanoa,

Na Papa i kahiia

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula.

 

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua

Na Kaola.

Na Aaho.

Na Molina

Na Peapea.

Pine Huluhulu

Pine i kahiia

 

NA Papa a me ua Laau Ulaula?

Pili ulaula.

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Pani Puka Aniani.

Ipuka Aniani,

Puka Olepelepe.

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui.

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti. Pate.

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO

Na Ami Puka Hale.

Na Ami Puka Pa.

ANIANI!

 

Pepa Hale a me na Lihilihi

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

  No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a

pau i hai ia ae la. no ka Kumukuai Emi

loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e

loaa aku no ia lakou. e hooko koke ia no

ia me ka lawa pono. E kipa nui ilaila i

i ike ka oiaio.      905 tf