Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 50, 10 December 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

i'A LOKAHI KA MAXAO,—AKA, UK UOOKAHI walk īno xo o ' xklkkoxa; •• —Earl St. ViH<ynt. Ke Kahua Kaua Kaulana ma ka Lae Tarafalaga. a£ umi mioute i hala ae o kit hora 12 o ke awaken, akahi no a hiki aku o ViceAditnnrnU Kolinawuda ma kahi i kuhikuhi in no kona mau aumoku maloko oka papa kuhikuhi, e kaua aku i na enemi. 0 ke ano ikaika loa ana o ka holo ana ae o ka moku-1 kaua Pamolo Sana Ana, c lawe anu m Vice-Adimarala Don Ign. Maria de Alava, ua kaa pono ae la ka mokukaun o Koiinawudi inahope ona, a iloko o ia manawa i hnawi «ku ai oia i ke kiuoha e ki aku kom inau pukuniahi i nn ennni, a he inea no hoi i ikeia, oke ki ana i kekahi mea ina kahi kokoke loa, aole paha he mea hookahi e hiki ke olelo mai, e hala ana kau ki ana. O na pukuniahi heso i ki īa mai ka moku aku 0 Adimartla Kolinawuda, aole he hookahi poka i hihio wale aku no ika makani. O na kipoka ana e like me ia ke ano o na aoao elua i hookahi haneri pukuniahi e kanlai , iki manawa hookahi, na ia mea i hoopouli ae i ka lewa e like me ka po, a iioko no o īa poeleele nui lakou e hoomau nei i ke kaua ana. Aua oleloia hoi iloko oka pnpapu mua loa a Kolinawuda i ki ai, aoie i emi mai maialo o 400 na aliikoa a me na koa o luua o ka moku Paniolo Sana Anna i pau i ka make. Ika lua a rue ke kolu o na papapu i ki ia mal, ua nahaha liiiii ka palekai e hoopuni ani ia hope ame na aoao. No ke ano holo o ko Kolinawuda moku i ka hoopii ana, ua hala loa aku la oia iwaena o na aumoku hui, a kokoke e puka ma kekahi •oao, a iloKo o ka hapalua hora ka loihi, ua kaulana o Koiinawuda, oia hookahi wale oo ka moku Pelekane mua e hoouka ana i ke kaoa rae oa aumoku hui. Oka pii koke •na mai o ka moku Sana Justo mahop« pono ona a me ka moku Paniolo Saoa Leno, kauoha koke ae la o Kolinawuda i kona Kapena, a hoohuli koke ia ae la ka ihu o kona moku i ka Hikina*Ak«u, a iioko o la manawa i kaua aku ai oia i keia mau moku elua e hoio pololei mai ana ma kona alahele. Iloko o keia pouli uwahi nui a tie la ikaika nui hoi ona enemi, i kaeoa iho ai o ViceAdimaraia Kolinawuda iaia iho maluna o ke kahua kaua, me ka huli ai»a ae i kona Kapena, a pane aku la iaia me keia mau olelo: *'B Mr. Robeharaa," wahi a Ko)inawuda, "Heaha la ka Nelekona hana, ioa oia ma keia kuiana." O keia mau olelo • keia Adimarala e oleio o«i me na huaolelo koikoi, ai« hoi k« Haku Nelekooa ke kiei mai U mawaho o ka palekai o kona moku, a i kooa maoawa i ike mai ai i kaaa aikaoe e honi aoa i ka «wahi o ka pauda, huli ae ia oia ia Kapeoa Haki, • kuhi pohlei aku !• kona lima hema 1 ka moku o Ko!inawuda, a paoe ae h i ke< ia mau olelo hoomaikai: C, E naoa," wahi a oa Nelekooa nen, *He keo oo hoi ke aka« mai o Koiinawuda e iawe ala i kona moku iloko o ka eoaena o ke kaua."

lloko o ka hspahi hora enahope mai o ia enanawa, ua komo pono aku ia na aumoku Waua o ka iulu iloko o ka laina loihi o na aumoku kaua hui, a iioko o keia wahi. , ua iiio ka mana o ka pipa kuhikuhi a na Adimaraia Vilenua n me Garavina i mea ole, a kaua mai la lakou me ke ano'huikau 0 oa aumoku, me ka ho(o ana i ka hikina a me ka hema o ka iaina, a oia hoi ka mea , , hiki ke oleloia, ua kaawale aku U ka raahe- j ie kaua o Viienua, he ekolu mahele malalo ! ; ona, me ko iikou hoomau no i ka hoio ana ; imua, a koe aku la o Qaravina ke hoouki 1 : ala i ke kaua me Kolinawuda. ! | Ma keia wahi o ko kakou mooleio, e wai- | : ho kakou i ka mahele o ka lulu ke hoouka | • nei i ke kaua me ka Adimaraia Panio!o-Ga- j ravina, a e kamaiho hoi kakou ma keia wahi no ka Haku Nelekona me kooa mahele kaua makani e hoopii aku nei e hui me na eoemi. O ke kokoke loa ana o na aumoku o ua Nelekona nei e hui me na eneini, oia hookahi ka mea nana e homo e mau ana i kona mau helehelena a e pioioke mau ana hoi 1 na wa a pau. Ma na wahi a pau o na numoku hui e hoio nei, ke ku nei ka Iliku i Nelekona ma ka aoao o ka palekai, me ka ninau aku ia Kapena Haki, auhea ia ka moku nana e lawe ana i ka hanohano o ViceAdimaraia Viienua, ka Aiihikaua hoi nona ke kaulana a puni na aumoku kaua Farani, auhea la oia? Bia anei oia iiuna o keia mau aumoku ? A auhea la hoi kona hae e lawe ana i kona hanohano ? O ke ano aheahe Ina ana mai o ka makan 1 , haule hope loa ae la ka mokukaua Lanakili ihope, nolaiia, kauoha koke ae la ka Haku Nelekona ia Kapena Uaki.a hookele pololei loa ia aku la ka ihu o ka moku e ku pololei ana ma ka hope. 0 ka moku Farini Bukenekea, oia hoi ka moku mua ioa o na enemi, a mahope aku ona he elua moku e hahai ana muhope o kona kulana, oia hoi ka moku Paniolo Sanatisima Tariuidada, e lawe ana ia Rear-Adi-marala Don B H Cisneros, a me ka mokukaua Farani Refatkapela, (e hoomanao ko inakou poe heluhelu i keia moku hope, mai iuna mai ona keknhi poka iokoino ) ku ai ka Hnku Heiekona maiuna o ka oneki.) Ua manao ua Neleken» nei, o kona hookele pololei ana i keia moku mua loa, aii no ia īluna o m moku o Adimanla Vilenua, aka, ao- | ie nae he mea hiki ke heoiaio mai aia oia I iluna olaiU, no ka piea, aoie oia i kau i ko--na hae Adimaraia maiuna o kona moku po" noi, aia ke kau la ua hae Alihikaua nei o \Menua iluna o kekahi moku kialua. No ka nui o na papapu o keia moku a me ka mok<i Puniolo mahope mai, manao iho la no ka Hnku Nelekona, aia no iluna o ke a inoku mua loa keia Vilenua hohe wale. O ka moku oiai o Vilenua e holo nei, aia no iluna o keia moku mua loa f oia hoi ka Bukenekea, a oia no hoi ka Nelekona i inanao waie ai, ai » no oia iiuna o laiia. He iwakaiua minute i haia ae o ka hora 12 o ke awakea, ano kokoke ioa aku la ka mokukaua Lanakila i ka Bukenekea ma kahi he m*u haneri anana wale no ke kaawale, iloko o la manawa i ki ia mai ai kekahi pukuniahi ma ke ano hoao e ka moku o Vilenua. aku, o ia poka nae, aoie i hiki mai i ka moku o Nelekona, ua haule pu waie iho ia no i ke kai. He mau minure eiua a eko iu m<hope ibo, ua ki hou ia mai ia no he pukuniahi hoao bou, a iioko nie o ia ki ana, haule iho ia ma kahi kokoke loa i ki aoao o ka mokukaua Lanakiia. A no ka ike ana mai la o na enemi i ke kokoke loi o ka poka i ki hope īa mai, nolaila he mau sekona pokole mahope mai o ia manawa, ua ki hou ia mai ia ke kolu a me ka eha o na pukuniahi me ka wikiwiki, a oia mau poka elua lele peiolei mai la laua a hala wale ae la no ka poka mun maiuna o ka palekai, a o ka lua o k* poka, pukapu aku la ka pea nui o ka i-a mui; nolaila, he hooiaio ioa ana iho ta ia, ua hiki ka ikaik* o na poka pukunuhi ke ki ia i na aumoku Beritania. He miaute hookahi mahope mai o ia manawa, ua ikeia aku Ia kekahi hae hoaiiooa ano e maluna o ka moku Bukenekea, a oiai ua hae hoailona īa e kau aoa, lioko oi» manawa i ki ia mai ai ka uiokukaua Lanakila e lawe ana 1 ka Haku Nelekona • oa moku ewaiu, a ot piha hoi ka 400 poka pukaniahi i ieie mai i ka manawa hookahi. a na keia mao pukuoiahi hoi i hoopouliikli ae i ka le«ra a nikolokolo hoi e like ne ka hekiii. O ke Kakauolelo a ua Nel«kona nei, oia hoi o Mr. Scott, e lra ana oia e kamailio me Kapeoa | . Haki, iloko me o ko laua wa e kamaiiio | , ana, ua pakapa mai la na poka pukuaiahi! ma ka aoao o ka paiekai o ka mokukau» 1 , Lmakila/a ku aku la o Mr. Scott ma kona | opu, haule iho la oia ilaio o ka papahole ua make ioa. O ka Haka Nelekona, ike mai ia oia i keia poino ana o kana Kakauolelo,, bete mai la oia a ku iho ia ma ka aoao o ■ ( Kapena Haki me kekahi mau koa marina e ! hapai ana i kooa kioo poioo, pane iho ia ua Neiekooa nei i keia mau hoaoieio: 1 "Pehe* la ko'o Kakaaolein Mr. Scott ( ua 1 haia anei kona oia V Hai ae ia o Kapeua

Haki ua make oi»; pane hou iho 1» ua Nelekona net. "Aioha ino oia !" He mea hiki ke olelo ia, iioko o keis ki ia ani mai ia o ka naoku o ua Nelekoni oei, ua nui hewahewa nn poino maluna o kon* moku. He kanalima koa marina e koku ana me na kuka uiaula mamoa oka ihu o ka meku maialo o na|kaooha a Lutaneia Martna Seka, oiai keia ki ia ana mai ia ena enemi, lele poio'ei mai ia lakou a ku aku la na koa marina he 50, walawala aku la lakou iloko oke kai ua pau ioa ika make. O kela pomo i ili iho maiuna o lakou, ike mai la L*a Haku Nelekona i ko iakou piiikia, nolui ia, haawi koke mai la oia i ke kauoha, aole iakou e ku hou iiuna mamua o ka ihu o ka moku, aka, e moe iakou iiaio o ka papaheie 0 ka moku a ki aku i na enemi i ka wa e hnawi ia aku ai oke kauoha. Ona kia kui eiua oluna loa o na kiamua, ua lele liilii iioko o ke kai, a ua ku ka huiia e hooniniu ana Ika koeuli a poomoku. Oka poino ana o keia wahi, he piiikia nui ioa keia no ko iakou moku, no ka mea, aoie e hiki ia iakou ke hoohuli i ka moku i ka manawa e makemakeia ai, nolaila, o ka hoopoloiei ana i ka ihu o ka moku, ua hoihoi ia iho ia ilaio o ke kumu oka hoeuli me ka hiki peno oie. lioko mai o kekahi mau papapu i ki hou īa mai, ua nahaha liiiii a weiuweiu na palekai e hoopuni ana ia mua o ka īhu, a iioko no o keia papapu i ki ia mai ia, ua puka pu mai la kekahi poka pukumahi ma ka aoao o ka moko, leie poloiei mai la ia a ku lihiiihi ae ia o luna oka wawae o Kapena Haki. Huii ae ia ka Haku Nelekona a nana aku ia ia Kapena Haki, me ka manao ana o kekohi' ua ku ia keknhi i ka poka, noiaila, mino aka iho la ka Haku Nelekona me ka pane ana aku ia Kapena Haki: U E Kapena Haki," wahi a ua Nelekona nei, "he wahi hana wela loa keia ke po keia s la ia kakou.' 7 Huii mai la o Kapeua- Haki a pane mai la i ua Neiekona nei, me ka hai ana mai, he mea paakiki paha no iakou ke komo ana aku maloko o ka laina kaua o na enemi, me ka hookui ole aku o ko iakou moku me keia mau moku e hoopii mai la mahope o ka moku mua loa. O keia mau olelo a Kapena Haki i pane aku ai no ka hookui, huii koke ae la ua Neiekona nei me ka hikiwawe, a pane aku ia iaia, "E Kapena Haki," wahi a ua Nelekona nei, "aole ia he mea hiki ia'u ke pale, ina kakou e holo aku ana e hookui pu me kela mau moku, a i ole, e holo aku no a hoopii ko kakou mau koa iluna, ua hewa anei ia ? Aole in he mea hewa! E hookui i k&ia manawa a hoopii aku na koa iluna o kela moku, oia ka'u kauoha, a e hana aku oe e like me kou makemake." O ka mokukaua Lanakila i keia manawa, nona hoi na pea nui e kuuweiu nei i ka makani ua pin i k\ nahaehae, nona hoi na i-a nui a me na kia kui ua pau i ka hakihaki, a ua hiki aku hoi i keia inanawa, aoie i emi mai malaio o ke kanawniu koa i make i keia wa, ua hiki mai kona manawa e hoao ai ia lakou, ina o ko lakou mau pukuniahi wale no ka ikaik» t ne ka pololei ma ka hoolei ana ina poka me ka maina. Ma ka hora 1 ponoi, kaa pouo ;si<u la ka mokukiua Lanakilā ma ka hope o ka Bukenekea, a oia wale no ka mea hiki ke nahaha kela moku mua ioa me ka heluna hope mai o na aumoku, nolaila, haawi ae la ka Haku Neiekona i ke kauoha īa Kapena Haki, a hooniniu ia ae la ka hoeuli o ka Lanakila e hoopii iluna, aka, no ka hiki pono oie ke hoohuli ae, nolaila, ua mau aku la no ka ihu o ka moku peia < ka hoio, a iioko nae o ia manawa, akahi no a haawi aku ka Haku Nelekona i ke kauoha e ki aku i na enem», a iioko o ka manawa o ua kauoha la i haawiia aku ai, ua ki aku ia na aoao elua o ka mokukaua Lanakila i ka hope o ka moku Farani Bukenekea, a o na poka a pau iki isi aku, aole loa he hookahi poka i haia, e iaa ke kokoke loa e iike me keia, ua iele liilii loa o hope o ka moku Faraui, me ka nahaha o na rumi moe o laio. Ua hiki ke oleloia, i ka manawa i ku aku ai o ua moku Farani nei, ihp he mea la, ua onou ia aku oia e kekahi ale ikaika; a huli ae la kekahi aoao o ka moku Lanakila a kl aku ia i kekahi moku Farani e hoopii kokoke mai ana ma kona aoao akau. O keia papa kuhikuhi malaio nei, e hoike ann ia i na poe heluhelu i ke ano o ka hooiho ana a ka Maku Nelekona, a e hooinaopopo hoi na poe heiuhelu i ke ano o keia hoaiiona he moku Farani ia; a o keia hoailona hoii ■ he moku Peiekane ia.