Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 52, 24 December 1881 — HE MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

HE MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

l'A hOKAUI KA MANAO,—AKA, 11E lIŌOKAHI wale mo xo o « nelekona: —Earl &. rinc?ni. I '<*• " " """ *"————-——^ : Ke Kahūa Kaūa Kaulana ma ka Lae ! Tarafalaga. i | 4klAl o Kapena Haki i huii hoiakuai iluj V na o ka oneki, aia hoi, ike aku ta laI kou i na koa Farani e kuu ann i na wanpa, ! na koj hoi ilalo o nd oneki. ke pau nei laI koo i ka ho!o īiuna, oiai i keia minawa, ua | puka !oa ae la ke ahi e a ana ilalo o ka mo- | ku. He mea ehaeha ka ike ana aku i keia I ahi nui e a nei i kona puka ana ae mawaho ■ o na pukapu, a no ka pili kokoke loa o ka ' inoku Lanakila ma kona aoao, nolaila, o keia mau Upalapa ahi e puka nei mn kona aono, ua loaa ae la na kaula a me na pea i nahaehae ma ka aoao o ka moku Lanakila i keia ohi, a lalapa ae la ma na rigini ekolu a me na kapolena. O Kipena Haki, ike mai la oia i keia pilikia nui o ko lakou moku, kauoha koke ae la oia i kona mau wuhi koa kakaikahi i na pakeke wai, a holo aku U e kinai i ke ahi e lalapa ana ma kona aoio. : Iloko o na minute pokole mahope mai o | ke kau ana aku a Kapena Haki i ka hae holailoua i ka moku Pelekane Timirea, e ht!e i mai e kokua ia lakou, ua holo pololei mai la keia moku a hookui pu mai la ma kekahi aoao mai me ka Far.mi Kekukaheia uta ka aoao akau, nolaiia, pau pono iho ia ! keia poe moku ekolu ma kahi hookahi, aka, | o ka moku Timirea nae, aoie oia i hoouka | ikt i ke kaua» a akihi no oia a komo, a oiai ; oia i kona wa i hookui pu mai ia me k<* mo* | j ku Farani poino e a ia aoa e ke ahi, ua ili-1 ki koke mai ia oia i kona mau pukuniahi he S0 i ka manawa hookahi, a o keia mau poka i ki ia mai, oni koa Farani e pinana ana iluna o na rigini a e lele ana hoi ma na aoao» ua iele liilii loa iakoa i o a lanei me he puahiohio ia, i ka manawa i loaa mai ai i keia mau poka. O keia moku hou i hiki mai ia ua loaa koke i na koa Farani he po* ino nui no Ukou e hiki ai ue inaoao ole ae no ko lakou oia. Iloko o na minute pokole waie no he 15 mahope o ka pili ana mai o j keia moku, ua hiki ioa ae ia ke kai maluna j i o ka ooeki, a ia manawa • (apena Haki i 1 hoouna aku ai i kekahi aiiiwaapa o David i OgUioi, me kekahi mau kea » eha, e ieie aku iiuna o ka mokukaua Farani Kekukabeia, a e huki iho i ka hae Farani e kau aua, a e kau ae i ko lakou hae ma ia wahi. i ko iakou #a i lele aku ai liaoa o I ke» moku, ia manawa ke aiiiwa pa opio i 1 huki ihe ai i ka hae Faraoi ilalo, a hukiia jae Uka hae aopuni o Kneian» iiuna, a iioko | ' o ia m&nawa, kani koke mai ia ka ieo o na ] pahu a me oa ohe mai iuo« mai o ka moku ; k*ua Lanakiia, e hoike ana i o« «opuni ka> ua o ke ao nei, ua lilo pk mai keia moku ( Farani maiaio o ka mana o na aumoku BeJ ritadia mamua o kooi piholo ana iiaio o ka | hnhonu. j j 1 ke piholo aaa o kei* moko, ua kaawale j | ae ia ka mokukaua Laoakila mai laia mai» j nolaila, «ioko o keia maoawa pokola waie oo [ a laua i kaoa ai. ua hala !oa ako la aa au--1 moku o ka maheie mna maialo o Adimar*la

: Vilenua, a o na maheie hope tnai maUlo o | ka Adimara!a Farani Dumoea !e Paie, hoopii koke mai la iakou i kahi a ka moku Lanakila e kaua ana, a e hoomanao ko makou : poe heiuhelu no keia mau aomoku hoa, aole | lakou i hoouka i ke kaua mamua. Nolaila, |o ke kaa ana o ka moku Laoakiia mawaena [ o ke aiahele a kela paaiu moku e hooph fßii la, i ko lakou wa 1 kokoke ioa mai ai | ma kahi he kanaiima anana ke kaawale, ilo- ' ko o la manawa i haawi hou aku ai o Kapena Haki i ke kauoha e ki koke aku na pu- : kuniahi i keia mau aumoku e hoopii mii la. O keia kaua elua ana, ua hoouka ia ia m3- ! waena o ka moku Lanakiia me l.e Timirea ; me na aumokn Farani ehiku, a o ka heluna : nui hoi o na aumoku, ke hoouka la iakou i ke kaua me na aumoku o ka maheie mua o Vileoua. Ua oieloīa, iloko o keia la hooki- ; hi wale no, aole i kaua ka Haku Nelekona : (oiai oia e waiho eha ana) i kekahi kaua I mamua aku i elua manawa e hoouka ai i ke I kaua. O keu hoouka kaua hou ana o keia ; mau numoku, ua pouli hou ka iewa a me ka i honua, a e ko hou ana hoi ka leo weiiweli o na pukuniahi e iike me ka hekili ikaika e | ku-i ana, a iioko hoi o keia a me keia puH- | pu he haneri e ki ia ai o ka moku Lanakiia, ; ua haalulu ka moku mai o a o, a e iuliiuli ; ino ana na kia me na i«o, a o keia haalulu o ka moku e kupmai nei na pukuniahi, ua | holo aku la ia hualulu o ka moku a loaa ka ! Haku Nelekon* poino e waiho ana ma ka ' oneki, he mea keia e hoehaeha ioa ana i kona manao, me kona m»kemike io», ina aole oia i haalele ia iuna o ka oneki. O ke kani ana o na pukuniahi he hanen i ka mmawa hookahi, paipai ae la ka Haku Nelekona i kona umauma, me ke kahea ana ae i k \ inoa 0 kona moku me keia mau huaolelo; "E ka Lanakila, —E ka Lanakila," wahi ana me ka nui o kona leo, —'-Pehea ia oe e hoehaeha nei i ko'u puuwai poino." O keia mau oleio a ua Neiekona nei, huli ae la oia.a panf ae la i kona kahunapuie,— « Ua makemake loa au, ini owau kekahi ma ka oneki i keia inanawa, alaila, e make koke no au mamui o ko'u hoomanawanui ana 1 keia mau ehu." I ka wa i hiki mai ai o Kauka Biute ma kona wahi, hele mai la oia a ma k* aoao o kona Haku poino, me kona inanao, ma kona ano iho he kaukn kana oihana, a e nana oia i nn paiapu i loaa i kela a me keia, nk«, o ka Haku «\eltkona, ike mai ia oia i kona kauka ma kona aoao, huii ae ia oia a pane ae la i keia m ui olelo: 'E Knuka Biure/ wahi ana, "Aole nu i mtnao, e hiki ia oe ka hoao ana e loaa keknhi oluolu ia'u, e laa keia eha nu» i ioaa ia'u i keia manawa. E hookuu mai oe ia'u, a 8 lapaau aku hoi oe i kekahi o ko'u mau koa wiwo ole e waiho eha nei." O Kauka Biute, no kona lohe ana 1 ka Neiekona olelo ua nui kona eha, nolaila, ninau aku la oia iaia^ —Pehea la ka nui o kona eha i keia wa ? lluli koke ae la ua Neiekona nei, a hapai ae la i konn lima hema iiuna e iike me ka hiki iaia ke hapai,—"O keia kiekie a ko'u iima hema ke hapai iluna, aole no ī emi mai malaio o iaila ka eha a keia poka e konikoni nei iloko o ko'u puuwai." O Kapeni Haki, iioko o keia hora okoa ona maluna o ka oneki, nana uku la oia mnwaho o ka palekai, a ike aku i<i oia i n* aumoku o Kolinawuda e ku oloheiohe ani aohe kia, ua pau i ka nahaha kekahi mau aumoku e a ia nna e ke ahi kekahi; a o ka uwahi o ka pauda a me ka uwahi o na moku e a ia ano, ua iike ke kahut kaua moana me kekahi mau kuia laula e a ia ana e ke ahi ka punohu iiuna o na moku. Ma ko Kapena Haki hooinaopopo ana aku i keia mau moku, ua ike aku la oia i kekahi o na aumoku e kau ana ka hae Pelekane iluna o lakou, ike pu aku )a no hoi oia i na koa manna Pelekane me na koka uiauia e hoholo aoa iluna o ka oneki. O keia mau mea ana e ike nei, heiu koke aku ia oīa i ka nui o na aumoku e kau ana i keia poe hae a he 18 ko iakou nui mawaho ae o na moku e a ia ; ana e ke ahi a hoi, noiaiia, e like hoi i me ke knuoha a kona Haku iaia, e hai aku ! ma oa pio kekahi o ko lakou mau aumoko j a i ole o na enemi paha, nolaila, holo koke | aku la o Kapena Haki īialo, a i kona wa i | hiki aku ai ma ka puka o ka rumi kauka, I ike mai la no ka Haku Nelekooa i kona ko- | mo ana aku, huli koke ae la oia iaia a iuiu j lima aloha hou iho ia iaaa oo ka inanawa |eloa. O Kapena Haki, hai aku la oia i ka enea hou. ua ioaa ia lakou ka lanakila, oia hoi. ma kana hoomaopopo ana ako t he 1S paha moku i pio, a o ka nui o oa aomoko hui. aia lakou ke hoopii la i ke awa o Kadt* ta oo ko lakoa pakeie. O ka Haku Nelekona, holi ae !a oia me ka mioo aka aaa iho, a ; pane ae la me keia mao oieio, "Ou ka p«- ■ no } —aka» i 20 no ko*u makemake/* O na aumoku * pio i lfeia maoawa, he, eiwa moku Far*ni a he eiwa moku Sepanta f mahopo iho nae o ka hai ana aka a Kapeoa Haki iaia i ke» «ao mea, huh hoa ae la oia

a pane la ii Kapena Haki, 11 E koa ka heleuma oai aumoka, —e Haki," wahi aua nei; "Ua manao au e kuu Haku, ' wahi a -£apen& Haki, /'O Adimaiafa &alinawuda 'pahaka maoa no ke alakai ana r maiuna n& aumoka i ke» manawm t Holi | boa ae ! k ke koa poino a pane hou ae la i - kona Ka ieiia, "Aole," wahi a ua Nelekona nei, "Afig e lilo iaia ka mana no ke aiakai ana i ke|x maa aumoku malaio o ke'u hanohano, no ka mea, eia no au ke ola nei.'» ' NoUila } hoao ae la ka Haku Nelekona e aia iiuna o :ons wahi moe, ma ka pane hou ana ; ae i keii- mau olelo, "Ao!e, ua kuu anei oe i ; ka e Haki," wahi hou a ke koa po-1 . ino; ''E kau anei au i ka hae hoailooa no ka j ana i ka heleuma e kuu Haku; "Ae." **ahi a ua Neiekona oei,— lt ina au e ' oia ana v e kua no oe i ka heleuma o na au- ; moku." O ka Haku Neiekona, oiai oia e moe ana i ma kon.i aoao eha, huli ae la oia a pane ae ;ia ia Kauka Biute, 4i Ua makemake loa au, | j ina aia «a ma ka oneki i keia manawa." H« | mau minule pokole mahope mai o ia manai wa, hooiaaka mai ia kona hanu e paupau- . aho, a o kona ieo hoi, ano uuku iho ia kana ; kamaiiio ana; a oiai kona hanu e paupauaho ; ana, kamailio ae ia oia i keia mau oleioaioi ha īmua o kona kahunapuie Mr. Scott, Kauj ka Biute a me Kapena Haki, penei: | "E o'u inau hoa'ioha," «'Owau kekahi o { na kaiiaka hewa ole ma ke ao nei,—aka hoi, e hoomanao iho oukou,—ua waiho aku au ia Le<& Ema Hamiietona a me ka'u kaikamahine hanai Horatia, he mau hooīlināPmi ko'u inoa no ko'u ain»." iloomaha iki hou iho ia k\i hanu o ua Neiekona poino nei, a pane hou ae ia oia me ka ieo maiie loa, "Aoie hoi e poina ia Horatia." O kona makewai, oa pii mihuahua ae ia īa iioko oia maoawa, a oiai oia e kamaiiio ana i wai, kukuh iho ia o Kapeoa Haki ma kona aoao, a U ma ka iae o kona Haku aloha, haha ae la ui Nelekona nei i kana aikane, a pane ae la laia, • Owai kela," wahi ana me konu leo piupauaho, "O oe anei ia e Kapeni Haki,—na ke Akua e malama mai ia oe." Iloko o ia manawa, huli hoi aku ia o Kapena Haki īluni o k£ oneki e hooko i kina. kauoha, a iioko hoi o keia a ine keia mauawa, e kamailio ani ua Neiekona nei e hiawi aku i wai a e lomi aku hoi iaia. Oka nui o ka eha e konikoni ana iioko o kona puuwai. i.ilau ae la oia i ka lima o koaa kahunapule, a knu iho la ma kona um iuina me ke komi milie nna iho maluna, a i ke ku pololei ana o ka inanamann kuhikuhi hora he 30 minute i haia o ka hora 4, oia hoi ka manawa i hiki ai ke hooiaioia, ua lanakiia na aumoku Beritania maiuna o na aumoku hui, a ua pau hoi ke kani ana o na pukuniahi, pane ae ia ka H.iku Nelekona i keia mau hu iolelo. hope loa i paka ae mai kona lehelehe:— U E Hoomaikai ia kb Akoa;" wahi ana, « Ua Ho >ko Aū i ka Hana i Haawi l\ mai la'u e Hana ! ! " A i ka pau ana o keia mau olelo, ieie loa ue la ka hanu o ka Haku Neiekona, iioko o ka hora o ka ianakiia nui, ka hora ana i mnnao ai, aia a loaa ka lanakiU m» kona aoao, aiaila waiho mai eia ī keia oia ana no keia ao. Ke ao oka maiuhia ame ka eha* eha ele, aka hoi, he mea ehaeha no ka puuwai o na koa wiwo ole i hoouka i kela kaua ka lohe ana aku,—Ua make ko lakou alaka 0 keia ia hooili kiiua, aole hoi oia wale, aka, —he k»ikuaana ahe pokii no ia kahua eoaena oke ahi, —a he Makui. hoi no ke aupu--01 o Enelani. i Aoleipau.