Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 53, 31 December 1881 — Page 1

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  James Kirkendall
This work is dedicated to:  Mohala Hou Foundation

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA A ME KALAAU O KOU HALE NO HEA LA@ KAI NO HOI NO KAHI O WAILA MA! Nana aku no hoi ia la Ohi ka Io o ka Laau o Makawao I ka ua mea hoi o ka nani Na Papa! Na Papa! A ME NA PONO KUKULU HALE O NA ANO NO A PAU Aia ma ke kihi o na ALANUI PAPU me MOIWAHINE HONOLULU MALAILA E LOAA AI E LIKE me ku MAKEMAKE NO KE KUMKUAI MAKEPONO LOA PAPA, PAPA, PAPA, Na Papa Huluhulu, Na Papa Manoanoa, Na Papa i kahiia Na Papa Kepa, Papa Hole Keokeo, Papa Hole Ulaula. NA LAAU, NA LAAU, Na Kua, Na Kaola, Na Aaho, Na Molina Na Peapea Pine Huluhulu, Pine i kahiia NA Papa a me na Laau Ulaula? Pili ulaula, Pili Keokeo, Pani Puka, Pani Puka Aniani, Ipuka Aniani, Puka Olepelepe. PENA O NA ANO A PAU Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui, Aila Pena, Aila Hooma@oo, Wanti, Pate. NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO Na Ami Puka Hale. Na Am@ Puka P@ ANIANI! Pepa Hale a me na Lihilihi E LOAA NO MALAILA. PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

            No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke kumukuai Emi loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono. E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio. 905 tf

 

KEY BLOCK.

 

            The accompanying Key Block will help to explain the beautiful picture, representing the Royal Family of England, which the KUOKOA offers to each of its Subscribers for 1882.

1. Her Majesty Victoria, Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, and Empress of India, born May 24, 1819; succeeded to the Throne June 20, 1837, on the death of her uncle, King William IV; crowned June 26, 1838; married February 10, 1840, to his late Royal Highness Francis Albert Augustus Charles Emmanauel, who died Dec. 14, 1861.

2. H. R. H. Princess Maud Charlotte May Victoria of Wales, born November 26, 1869.

3. H. R. H. Prince Albert Victor Christian Edward of Wales, born January 8, 1864.

4. H. R. H. Prince George Frederick Ernest Albert of Wales, born June 3, 1865.

5. H. R. H. Princess Helena Augusta Victoria, Princess Christian of Schleswig-Holstein, born May 25, 1846; married July 5, 1866, to Prince Frederick Christian Charles Augustus.

6. H. R. H. Princess Beatrice Mary Victoria Feodore, born April 14, 1857.

7. H. R. H. Princess Louise Carolina Alberta, Marchioness of Lorne, born March 18, 1848; married March 21, 1871, to John, Marquis of Lorne.

8. H. R. H. Prince Alfred Ernest Albert, Duke of Edinburgh, born August 6, 1844; married January 23, 1874, to the Grand Duchess Marie of Russia.

9. H. R. H. Prince Arthur William Patrick Albert, Duke of Connaught and of Strathearn, born May 1, 1850; married March 13, 1879, to Princess Louise Margaret, daughter of Prince Frederick Charles of Prussia.

10. H. R.H. Prince Albert Edward, Prince of Wales, born November 9, 1841; married March 10, 1863, to the Princess Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia, eldest daughter of the King of Denmark.

11. H. R. H. Princess Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia, Princess of Wales.

12. H. R. H. Prince Leopold George Duncan Albert, born April 7, 1853.

13. H. R. H. Princess Louise Victoria Alexandra Dagmar of Wales, born February 20, 1867.

14. H. R. H. Princess Victoria Alexandra Olga Mary of Wales, born July 6, 1868.

15. H. R. H. Princess Victoria Adelaide Maria Louisa, Princess Royal of England, Crown Princess of Germany, born November 21, 1840; married January 25, 1858, to His Imperial Highness of the Crown Prince of Gemany.

 

            I ka wa a ka mokukuna Kauikeaouli e ku ana ma Hoaokaa, Hamakua, ua holo mai la kekahi poe o uka iluna o ka moku o lawaia ai; aole i liuliu mahope iho, ua punia koke ia ke awa e ka ino a hiki ole i ua poe nei ke hoi iuka o ka aina; a huli hoi mai la ka moku no Honolulu nei, me ua poe nei me na waa no o lakou.

 

PAPA KI.

 

            Ma keia Papa Ki e kokua i ka wehewehe ana o ke Kii nani o ka Ohana Alii o Enelani, ka makana a ke KUOKOA no 1882. E nana i na huahelu ma ka Papa Ki me na hoakaka ana malalo nei, alaila huli ae a nana i ka helehelena o ke Kii, pela e ike ia ai ka inoa o kela a me keia pakahi o ua ohana Alii nei.

1. Ke Alii Victoria, Moiwahine o ke Aupuni hui o Beritania Nui a me Irelani, a Emepera wahine o Inia, hanauia Mei 24, 1819; noho ma ka Nohoalii Iune 20, 1837, i ka make ana o kona makua (uncle) ka Moi Wiliama IV; kalaunu ia Iune 26, 1838; mareia Feberuari 10, 1840, me ke Alii Francis Albert Augustus Charles Emmanuel, i make i ka la 14 o Dek. 1861.

2. Ke Aliiwahine Maud Charlotte May Victoria o Wale, hanau Nov. 26, 1869; he moopuna keia na ka Moiwahine.

3. Ke Alii Albert Victor Christian Edward o Wale, hanau Ian. 8, 1864; he moopuna keia.

4. Ke Alii Geoge Frederick Ernest Albert o Wale, hanau Iune 3, 1865; he moopuna keia.

5. Ke Aliiwahine Helena Augusta Victoria, Aliiwahine Christian o Schleswig-Holstein, hanau Mei 25, 1846; mareia Iulai 5, 1866, me ke Alii Frederick Christian Charles Augustus.

6. Ke Aliiwahine Beatrice Mary Victoria Feodore, hanau Aperila 14, 1857.

7. Ke Aliiwahine Louise Caroline Alberta, Marchioness o Lorne, hanau Maraki 18, 1848; mareia Maraki 21, 1871, me John, ka Marquis o Lorne.

8. Ke Alii Alfred Ernest Albert, Duke o Edineburgh, hanau Aug. 6, 1844; mareia Ian. 23, 1874, me ke Aliiwahine Kiekie Marie o Rusia; ke Alii keia i holo mai i Hawaii nei i ka makahiki 1870.

9. Ke Alii Arthur William Patrick Albert, Duke o Connaught a me Strathearn, hanau Mei 1, 1850; mareia Maraki 13, 1879, me ke Aliiwahine Louise Margaret, kaikamahine a ke Alii Frederick Charles o Perusia.

10. Ke Alii Albert Edward, ke Alii o Wale, hanau Nov. 9, 1841; mareia Mar. 10, 1863, me ke Aliiwahine Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia, kaikamahine hiapo a ka Moi o Denemaka. Oia nei ka hooilina o ka Nohoalii.

11. Ke Aliiwahine Alexandra Caroline Maria Louisa Julia, Aliiwahine o Wale.

12. Ke Alii Leopold Geroge Duncan Albert, hanau Aperila 7, 1853.

13. Ke Aliiwahine Louise Victoria Alexandra Dagmar o Wale, hanau Feb. 20, 1867; he moopuna keia.

14. Ke Aliiwahine Victoria Alexandra Olga Mary o Wale, hanau Iulai 6, 1868; he moopuna keia.

15. Ke Aliiwahine Victoria Adelaide Maria Louisa, Aliiwahine Kiekie o Enelani, a Aliiwahine Kalaunu o Geremania, hanau Nov. 21, 1840; mareia Ian. 25, 1858, me ke Alii Imepiriela ke Alii Kalaunu o Geremania.

 

            Ma ke Sabati i hala Dec 25, ua hoohui@a iho la kekahi mau opio ma ka berita mare ma ke alanui Beritania ma ewa aku o ka huina o Kaopuoua, a ua wehe ia he papaaina a ua akoakoa ae kekahi poe malaila, a i ka wa e ai ana a e hauoli ana, ua ulu ae la he haunaele nui mamuli o ka ona ana o kahi poe, a ua lawelawe ia na mea make. Hewa ole ka waiona, ea?

 

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA, A ME KO ELELANI MAU PAPU LAAU, &C.

UA LOKAHI KA MANAO MANAO, AKA, HE HOOKAHI WA@ NO O 'NELEKONA.'"

Earl St. Vincent.

Ke Kahua Kaua Kaulana ma ka Lae Tarafalaga.

            O KA haulehia ana o kekahi kanaka a make iloko o na eheu o ka lanakila nui, iloko hoi o ka enaena o ke kahua kaua, o ke kanaka wale no i piha i ka naau koa o ka wiwo ole, a i hoopihaia hoi ka umauma me na lalapa ahi o ke koa oiaio maoli, pela iho la ka Haku Nelekona a me kona inoa nui kaulana i haulehia iho la iloko o keia la kaulana nui wale, a ke waiho make nei kona kino anuanu ma ka oneki o kona moku ana i aloho nui ai. Aole i make ka Haku Nelekona me ka hanohano a me ka maikai o kahi moe e like a e kona home ponoi iho, aka, ua make oia maluna o ka papahele o ka moku, kahi hoi i hookaawaleia no na poe eha ma ke kahua kaua, kahi hoi o ke koko e kaheawai ana mai na poe i eha ma ka oneki, a laweia aku ilalo olaila no ka lapaau ana. Pehea la na hoa'loha o Nelekona, ina e lohe aku ana lakou ua make oia? Aole anei oia i hooko i ka leo o kona aina, e kahea mai ana iaia, e hoouka i ke kaua me na enemi? Maha paha, ina oia he kanaka e noho ana iuka o ka aina, a e ai hoi i ka momona o ka hooikaika ana i kela mau kahua kaua nui i hala aku nei, alaila, he mea maopopo, e hala ana iaia he mau makahiki loihi hou aku he 10, a i ole he 20 paha. No ka mea, aole he mau kulana hou aku ana e pi@aku ai, oiai oia ma ke kulana kiekie loa ma ka moana; a aole no hoi he mau mea ano e aku ana e hana aku ai ina aole keia kaua i hooukaia mawaena o keia mau aumoku. He mea e ka kahaha! A he mea hoi e hoinoino ana i ka manao o ka lahuikanaka o Enelani, no ka haulehia ana o ko lakou makua a me ka hoopakele, a he mea no hoi na ia lahuikanaka e haaheo mau ai ke hoopuka ia ae ka inoa o ka Haku Nelekona, ka mea a lakou i kapa aku ai - Ka Pukuniahi Au-moana o ko lakou mau aumoku.

            I ka manawa i make loa ai ka Haku Nelekona, pii koke aku la ko Nelekona kahunapule Mr. Scott iluna o ka oneki, a hai aku la ia Kapena Haki, ua lele loa ke aho o ka Haku Nelekona, nolaila, e like pu hoi me ka Nelekona kauoha iaia e kau aku i ka hae hoailona no ke kuu ana o na heleuma o na aumoku oiai oia e ola ana, nolaila, ma ko Kapena Haki manao, ua make oia mamua o kona kau ana i ka hae hoailona, alaila, aole he mana o kela kauoha i koe e hiki ai iaia ke hana aku. Hul@ ae la oia ma ka aoao o ka palekai a ike aku la oia i ka moku o ka Alihikaua Vice Adimarala Haku Kolinawuda e ku olohelohe ana ma kahi he hapalua mile ke kaawale, nolaila, kauoha koke ae la oia ia Lu@nela A Hila: e kau aku maluna o ka waapa kapu a e holo aku i ka moku o Kolinawuda, me ka hai ana aku iaia, ua @ha loa ka Haku Nelekona i keia manawa, aole hoi e olelo aku ua make oia, no ka mea, he hoehaeha ana ia i ka manao o kona hoa'loha.

            Oiai ka Lutanela e hoomakaukau ana i ka waapa kapu, a oia wale no hoi kahi waapa i koe iho iluna o ka moku, iloko o ia mau sekona pokole, pili mai la ma ka aoao o ka moku Lanakila o Kapena Blackwood, i hele mai keia Kapena e hooiaio i na olelo a ka Haku Nelekona mamua o ko lakou oouka ana i keia kaua. E hoomanao ko makou poe heluhelu i keia Kapena i keia mau helu aku nei, nan na olelo hoomaikai i ka Haku Nelekona, ina oia e hoi ana i Enelani, ala@la, e loaa no iaia na makana he 20. Oia mau olelo ana i olelo aku ai, ua hoomaikai mai ka Haku Nelekona iaia, me kona olelo ana mai i ke Kapena, - aole oia e ike hou ana i kona mau helehelena. No ia mau olelo a Nelekona, ua holo koke mai keia Kapena e ike i ka oiaio o kana mau olelo; i kona wa i hiki mai ai iluna o ka oneki, hele koke mai la o Kapena Haki ma kona aoao, a o kana mea mua loa i ninau aku ai, - auhea la ka Haku Nelekona, kona hoa'loha o keia la hooili kaua. O keia ninau ana i ninau aku ai, hai malu mai la o Kapena Haki iaia, - ua make oia. No kona hiki ana mai maluna o kona waapa, nolaila, ua kau koke aku la oia me Kapena Haki iluna o kona waapa a holo aku la i ka moku o Adimarala Kolinawuda.

            I ko laua @a i hiki aku ai iluna o kona moku; hai aku la o Kapena Haki, ua make ka Haku Nelekona iloko o keia la hooili kaua, a ma kana kauoha ia'u, - ua makemake oia i ka wa e pau ai o ke kaua, e kuu ka heleuma o na aumoku. O keia mau olelo a Kapena Haki imua o Adimarala Kolinawuda, huli koke ae la oia a pane mai la i keia mau olelo:

            "Kahuhu!" wahi ana, "o ka'u mea no kena i manao koke iho nei ano." Huli koke ae la oia i kona Kapena, a pane hou aku la i keia mau olelo: "E Kapena Rokehama," wahi hou ana, 'E kuu ka heleuma o na aumoku i keia manawa."

            O Vice-Adimarala Kolinawuda, he kokua Alihikaua Elua oia malalo o na kauoha a ka Haku Nelekona, aka, i keia manawa, mamuli o ka haulehia ana o ke lakou Haku, nolaila ua lawe ae la oia i ke kulana alakai o na au@u Beritania malalo o kona hanohano. H@ aku la oia i ke kauoha @ na aumoku, e hakii pakahi lakou i na moku e ku olohelohe ana me ke kaula, i ole hoi e kauliilii i o a ianei. O ka elua o ke kauoha, e kapili hou ia na aumoku i na kia, i hiki ai ia lakou ke holo no kekahi awa, no ka hana hou ana i na wahi poino e ae.

            I ka manawa i pau loa ai o ke kaua ana, ua hiki ke hoomaopopo ia ka Lae o Tarafalaga e haawe iho ana ma ka aoao o na aumoku, he 3 wale no mile ke kaawale mai ia lakou aku. I ka wa i hoouka ia ai ke kaua ma ka hora 1 o ua la ala, he 15 mile ke kaawale o ka Lae o Tarafalaga i na aumoku; a iloko nae o ka manawa i hoouka ia ai ke kaua no na hora 3, ua emi na moku iloko o ka aina no ke ko ia e ke a-u pale i keia Lae, nolaila o ke kau pono ana o keia Lae i na aumoku, ua kapa ia keia kaua, - ke kahua kaua ma ka Lae Tarafalaga; a i mea e hoomaopopo ai na poe heluhelu i ke ano o keia Lae, ua like ke ano a me ka nanaina e like me ka Paliokaholo ma Lanai.

            O na aumoku kaua hui i keia manawa, ua lilo pio mai la he 18 mau aumoku ikaika a o ka heluna aku o na moku liilii, ke hoopii la lakou e hookomo i ke kaikuono o Kadita, Mai loke mai o na koa o na aumoku hui he 8,000, aole i emi mai malalo o ka 3 kau@ani koa i make a poholo iloko o ke kai. Iloko o keia mau make ua make ka Adimarala Farani Dumoea le Pale. Adimarala Magona a me Komodea Maistral. O Adimarala Vilenua ka Alihikaua o na aumoku Farane, ua lawe pio ia kona moku, a ua lawe pio pu ia oia e keia mau aumoku no kona haawi pio ana mai iaia iho, a e lawe ia @na o@a @e ka hookolokolo ana i Enelani. O @a Adimarala Sepania, na make o Adimarala Garavina a me Don C@ero@ @ome@ea Don M@ne@ a he 3 mau Kapena kiekie.

            Mai ioko mai o na aumoku Beritania ika @ka he 27, he 13 o keia mau moku ua pau i ka nahaha a he mea hiki ole ke hoomaopopo ia. O na koa i make iloko o keia hooili kaua ana, ua hiki ia ke koho ia, aole i emi mai malalo o ka 13 haneri, a iloko halawai @ ia heluna nui, hookahi Alihikaua @ ke oia hoi ka Haku Nelekona, a @ mau Kapena kiekie.

            O na moku i pau i ka nahaha loa, oia hoi ka moku Pelekane Akile a me ka Dadenota e ku ana laua ma kahi mamao iki aku, a e a ia ana hoi ko laua mau oneki e ke ahi, e lalapa ana ma ka rigini a me na pea i welu welu, a i ka hala ana o ka hapalua hora ma hope mai oia manawa, ua hiki loa aku la ke ahi i ke keena pauda, a na ia mea i puhi ae i ka moku Pelekane Akile i ka lewa, e lele liilii ana na mea a pau o luna o ka moku, oia hoi na apana laau, na kaulahao, na puku niahi a me na kino make o @na koa, e lele ana lakou ma o a maanei, ma kahi he hapalua mile ke kaawale, a na kona ikaika hoi i hooaueue ae i ka papaku o ka moana, a holo aku la ka halulu o ka honua iuka o ka aina o Sepania. O keia mea e ike ia aku nei, he mea ku i ke aloha ka ike ana aku i ko lakou mau hoaloha a me ko lakou mau aumoku ua loaa i kela poino nui. He mau minute pokele mahope mai o ia manawa, ua pahu ae la ka moku Dadenota, a pouli hoi ka lani i ka uwahi o na moku pau i ke ahi; a mahope iki iho no oia manawa, ua a ia ae la kekahi moku Farani i nahaha, ua lele aku ke ahi o keia mau moku pauahi a kau iluna o kela moku, nolaila ua a keia moku a hiki i kona wa i piholo ai.

            O ke kauoha a Adimarala Kolinawuda i haawi aku ai i na aumoku, e kapili hou lakou i na kia-kui i hiki ai ia lakou ke hookome aku no kekahi awa no ka hana hou ana i na wahi i hemahema o ka moku. E manao anei kakou, o keia la hooili kaua mawaena o keia mau aumoku, aole anie ia he kumu e kono aku ana i ka ua a me ka ino o ka moana? O na aumoku e like me keia e lawe ana he mau tausani o na pukuniahi, a e hoouka lakou i kekahi kaua ikaika no na hora 3, ma ka hora 7 o ua po la, ua pa mai la kekahi makani ikaika loa mai ke kukulu hema mai, haule mai la ka ua me ke koikoi, o na ale o ka moana, kup@ ipikio ae la lakou i o a ianei, a uhi pu iho la maluna o na aumoku me ka sawe ana i na kino make a pau e waiho mokaki ana maluna o ka oneki Aole hoi o keia wale ka mea i olelo ia, aka, ua kui ka hekili, a ua olapa hoi ke ahi o ka uwila, a oiai hoi keia ino nui o ka moana  uhi pu nei i na aumoku, aia hoi iloko o kela a me keia manawa e olapa nei o ka uwila, ike ia aku la ke kino make o na koa e uhi pu ia ana e na ale kuakea o ka moana, a e puhi hele ia ana iuka o na Lae @ o Tarafalaga, a nolaila ka mea i haku ia ai e lakou kekahi mele kaua, - oia hoi keia -

            "Ma ka Lae Tarafalaga I ike ia na koa Farani, E ahu mokaki ana lakou, Maloko o ka luakupapau moana."

            O keia ino nui i loaa mai i na aumoku, he pilikia nui loa keia no lakou. O keia po, aole ia he po nou e hoomaha ai, aka, he po hana nui loa keia ua pau aku la hoi ka ke kaua hana ana, a o ka ka ino hoi keia e pepehi nie ia lakou. O kela a me keia alakai pakahi, ua hana aku oia i kona moku e like me ka hiki iaia ke hana. O keia mau aumoku i hookuu i ko lakou mau heleuma, ua lilo ko lakou kaumaha i mea ole i keia ino nui. O na aumoku i lawe pio ia mai, a ua manaoia hoi @ kapili hou, o lakou a pau loa, ua ko ia aku lakou e na ale huhu o ka moana a pau i ka nahaha iluna o na lae a@ o Tarafalaga, a mailoko mai o keia nui moku i pau aku la i ke okaoka, aole no i emi mai malalo o ke kanakolu moku i pau aku la i ka nahaha.

            Mai loko o keia po a hiki i ke ao ana, he eono wale no mile ko lakou kaawale mai ka lae mai, a me he mea la ua holo keia mau aumoku he hookahi mile no na hora elua, e laa ko lakou pilikia no na pea ole a me na kia ole, a me ka hoomanawanui loa lakou e kapili hou ae ai i na kia-kui a me ona m@u wahi pea hou. O ke ao e ana o ua po nei, ma ka hora 8 o ke kakahiaka o ka la 22 o Okatoba, ku pololei ae la na aumoku i waho o ke kaikuono o Kadita, a o keia awa, he awa hoolulu moku keia no na aumoku Paniolo. No ke auhee ana o ko lakou mau aumoku ma ka la hooili kana inehinei, nolaila, haawi ae la o Kolinawuda i ke kauoha i kona mau aumoku a hookomo aku la iloko o ke kaikuono o Kadita no ke kapili houana i na aumoku.

            O na mana kaua o Sepania, aole e hiki ia lakou ke hookuke mai i keia mau aumoku, oiai ua nele lakou i na kokua ole, nolaila, ua haawi manawalea mai la ke Aupuni o Sepania i na halemai lapaau i na aumoku Beritania, a mai loko mai o ia manawa, ua pau ke kuee ana mawaena o Sepania a me Enelani, a koe wale iho no ke Aupuni Farani ma kona aoao, aole oia i hoomaikai mai no keia lanakila.

            Aole i pau.