Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 53, 31 December 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

UA LOKAHĪ & i MANAO,—AKA, BE HOOKAHī w.i r •? <uo no o « nelekona: »• St. Vincent. Kb Kahoa Kaua Kaulana ma ka Lae Tarafalaga. A KA hauiehia ana o kekahi kaaaka a W make iioko o na eheu o ka lanakila nui, iloko hoi o ka enaena o ke kahua kaua, o ke kanoka wale no i piha i ka naau koa o ka wiwo ole, a i hoopihaia hoi ka umauma me na (alapa ahi o ke koa oiaio maoli, pela iho la ka Haku NeleUona a me kona iooa nui kaulana i haulehia iho h iloko o keia la kaulana nui wale, a ke waiho make nei kona kinoanuanu raa ka oneki o kona moku ana i aioha nui ai. Aoie i makeka Haku Nelekona me ka hanohnno a me ka maikai o kahi moe e like e kona home ponoi iho, aka, ua make oia maiuna o ka pipahele o ka moku, kabi hoi i hookaawaleia no na poe eha ma ke kahua kaua, kahi hoi o ke koko e kaheawai ana ma'i na poe i* eha ma ka oneki, a loweiii aku ilalo olaila no ka iapaau ana. Pehea !a na hoa'loha o Nelekona, ina e iohe aku ana lakou ua rotke oia ? Aoie anei oia i hooko i ka leo o koni aina. e kahea mai ana iaia, e hoouka i ke kaua me na enemi ? Malia paha, ina oia he kan&ka e noho ana iuka o ka aina, a e ai hoi i ka momona o ka hooikaika ana i kela mau kahua kaua nui i haia aku nei, alaila, he mea mao* popo, e hal« ana laia he mau makahiki loihi hou aku he 10, a i oie he 20 paha. No ka mea, aoie he mau koiana hoo aku ana e pii aku ai, oiai oia ma ke kulana kiekie loa ma ka moana; a aoie no hoi he mau mea ano e aku ana e hana aku ai in» aoie keia kaua i hooakaia mawaena o keia mao aumoku He mea e ke kahaha ! A he mea hoi e hoinoino ana i ka manao o ka, lahuikanaka o Eoelani, no ka haulehm ana o ko lakou makua a me ka hoopakeie, a he mea no hoi na ia iahoikanaka e haaheo mau ai ke hoopuka ia ae ka iooa o ka Haku Nelekona, ka mea a iakoo t kapa aku ai—Ka Pakuniahi Ad*motna o ko lakou mau aumoko. I ki manawa i make ioa at ka Haku Nelekona, pii koke aku la ko Nelekona kahu* oapule Mr. Scott ilona o ka oneki, a hai aku la i» Kap«oa Haki t ua leie loa ke aho o ka Hako Nelekon*, noiaila, e (ike pu hoi me ka Neiekooa kaooha laia e kau ako i ka hae hoailooa ao ke kua ana o oa heleama o na aomoka oiai oia e oia aoa, ooiaila, raa ko Kapena Haki manao, «a make oia mamoa o kona kaa ana i ka hae hoaiiona, alaila. aoie he maoa o keia kaooha i koe e hiki ai iaia ke haoa ako. Ha!rae ia oia ma ka aoao o ka pakkai a ike ako !a oia i ka moko o ka Aiihikaoa V»ee Adiaaraia Haka Koiioawoda e ku oloheiohe aoa au kahi he hapaiua mile ke kaawale, ooiaila, kaooha ko« ke ae ia oia ia LaUneia A Hiia*. e kaa aka maiooa o ka waapa kape a e hoio ako i ka moko o Koiioftwoda» me ka hai ana aku iaia, oa eha {oa ka Hako Nelekooa i keia ma-

nawa, aole hoi e oleīo aku ua make oia, no < ka mea, he hoehaeha ana ia i ka manao o | kona hoa'loha. | Oini ka Luianeia e hoomnkaukau ana i j ka waapa kapu, a oia WBie no ho< kahi waa- ■ pa i koe iho iiuna o ka moku, iloko o ia mau sekona pokole, piii mai Ia ma ka aoao o ka moku Lanakila o Kapena Hlackwood, i heie mai keia Kapeua e hooiaio i na oielo a ka Haku Nelekona mamua o ko iakou hoouka ana i keia kaua. £ hoomanao ko makou poe heluhelu i keia Kapena i keia mau helu aku nei, nana na olelo hoomaikai i ka Haku Nelekona, ina oia e hoi ana i Enelani, aiai* ia, e loaa no iuia ni makana he 20. Oia mau olelo ana i olelo aku ai, ua hoomaikai mai ka, Haku faia, me kona oleio ana mai i ke Kapena,—aole oia e ike hoif ana i kona mau helehelena. No ia mau oieio a Nelekona, ua holo koke mai keia Kapena e ike i ka oiaio o kana mau olelo; i konn wa i hiki mai ai iluna o ka oneki, hele koke mai la o Kapeim Haki m* kona aoao, a o kina inea mua loi i ninau aku ai,—auhea lt ka Haku Nelekona, kona hoa'loha o keia la hooili knun. O kei-« ninau ana i ninau aku ai, hai malu mai ia o Kapena Haki iaia,—ua make oia. No kona hiki ana mii maiuna o kona waapi, nolaili, ua kau koke aku la oi;i me Kapena Haki iluna o kona waapa a hoio aku ia i ka moku o Adimaraia Kolinawuda. ikolauaAva i hiki aku ai iluna o kona moku; bai aku la o Kapena Haki, ua make ka Haku Neiek«na iloko o keia la hooili kaua, a ina kann kauoha ia'u,—ua m*kemake oia i ka wa e pau ai o ke kaua, e kuu ka he« leuma o na aumoku. O keia mau oieio a Kapena Haki imua o Adimaraia Koiinawuda, huli koke ae ta oia a pane mai ia i keia mau oieio: "Kahuhu ! M wahi ana, a o ka'u mea no ke. na i manao koke iho nei ano-" Huli koke ae la oia i kona Kapena, a pane hou aku i keia mau oielo: Kspena Kokehama/' wahi hou ana, ' B kuu ka heleuma o ni aumoku i keia manawa." 0 Vice- Adimaraia Koiinawuda, he kokua Alihikaua Elua oia maiaio o na kauoha a ka Haka Nelekona, aka, i keia manawa, mamuli o ka haulehia ana o k« lakou Haka, nolaila ur 'awe ae I» oia i ke kolani alakai o na auA u Beritania malalo o kona hanohano. H 'i aku (a oia i ke kauoha i oa aumoku, e hakii pakahi lakoa i na moka e ka olohelohe %oa me ke kaala, i ole hoi e kauliiliī i o a ianei. O ka eioa o ke kaaoha, e kapiii hou ia ns aumoku i na kia, i hikiai ia lakou ke hoio no kekahi awa, no ka hana hou ana i na wahi pomo e ae. 1 ka manawa i pau ioa ai o ke kaua aoa, ua hiki ke heomaopopo ia ka Lae o Tarafa« laga e haawe iho ana ma ka aoao o na aumoko, he 3 wale no miie ke kaawaie mai ia lakoo aku. I ka wa i hoonka » ai ka kaua ma ka hora 1 o ua la ala, be 15 mi!e ke kaawaie o ka Lae o Tarafalaga t oa anmoko; a i!oko.nae o ka maoawa i hoooka ia ai ke kaoa no na hora 3» ua emi na moku iloko o ka aiaa oo ke ko ia e ke a-o pale i keia Lae, nolaila o ke kao peno ana o keia Lae ī oa aomoku, oa kapa ia keia kaoa, — ke kahu* kaoa ma ka Lae Tarafalaga; a i mek e hoomaopopo ai na poe helaheia i ke ano o keia Lae, oa like ke ano a me ka oaoaioa e |tke me ka Paiiokahoio ena Lanai. O oa aumoko kaoa hoi i keia manawa, ua iile pio mai ia he 18 mau aomoko ikaik* loka helona aka o oa moko iiiiii, ke hooSii ia iakoo e hookomo i ke kaikoooo o Kaita. Mai ioke mai o oa koa o na auaoko

bui he 8,000, aole i emi m«t malalo 6 k» 3 lr«8»ot fco« i make a poholo i]«to o- k« k»i. lioko o keh mau m«ke, ,u® m*ke ka Adcm«nla F«r»oi Oumoea ie Pile, Adim>ralft M»§o&t iAe KomekiM Miistni O Adt< ownia V'Ueau» ka Ahhikaua o na aumoku F»rani. ua {a«re pio ia kona rootu, a ut U«e pip pu i* oia e kei* mau tumoku no ko«m tnawi pio ana rosi iaia e Uwe t* |gA d|L Miae&nn % AdHt»t»h| Scpaaia t W k Oar«fhM %m* D)o * he 3 tcau Kapent kiekie. Ma» ieko mai o n* Beri|?ißi» ika he 27« he 13 o fcc ā msu moko ua paal ka nahāht. a he mea hiki 010 ke hcpra«opo« po ia. Onn koi i maLe iloko o kei* hooiii ka«a »(Hi ( ua h»k; i* ke koho ia, aole i em ; ' m»i nwlaio oka 13 haneri. * iloke*.' . . . . . . haawii <* lft heluna nuf, hookahi Ahhikau.i r , • * ***' ke t om hoi ka Haku Nelei-*'*rm, a <nau Kapena kieki*. Q na moku i pia i ka n.ihaiu loa, oii hoi ka woku Pelekaoe Akile a me ka Dadeoota e ku ana iaua ma kahi mamao iki aku, a e aia ana hoi ko laua mau oneki e ke aht, • laiapa ani ma ka rtgini a me na pea i weiu weiu, a i ka hala ana o ka hapalua hora ma hope mai oia mnnawa. ua h\ki ioa aku ia ke ahi i ke keena paud3, a ni ia inea i puhi ae i ka moku Peiekune Akiie i ka iewa, e iele iiilii ana na mea a pau o lun< o ka inoku, oia hoi na apana laau, na kaulahao, na puku niahi ame na kino make o ]na koa, e iele ana lakou ma o a maanei, mfa kahi he hapaiua miie ke kaawale, a na kona ikaika hoi i hoonaueue ae i ka papaku o ka moana, a hoio aku ia ka haluiu o ka honua iuka o ka aina o Sepania. O keia mea e ike ia aku nei, he mea ku i ke aloha ka ike ana f>ku i ko iakou <nau hoaioha a me ko iakou mau aumoku ua loaa i keia poino oui. He mau minute fpokeie mahope mai o ia manawa, ua pahu ae ia ka moku Dadenota, a pouii hoi ka ieni i ka uwahi o na moku pau i ke ahi; a mahope iki iho no oia mana\ra, ua a ia ae ia kekahi moku Farani i nahaha. ua ieie aku ke ahi o keia mau moku pauahi a kauiluoao kela moku, nolaila ua a keia moku a hiki i kona wa t piholo ai. Oke kauoha a Adimarala Kohoawudt i haawi aku ai i na aumoku, e kapiii hou !akou i na kia-wui i hiki ai ia iakou ke hooko* mo aku no kekahi'awa oo L*a hana hou ana iha wahi i ' hemahema oka ineku. £ ma* nao anei kakou, o keia U hooiii kaua nuw«ena 0 keia mau aumoku, aoie anei ia he ku« mu e kono aku ana i ka ua a me ka ino o ka moana? Ona aumoku e iike me keia e iawe ana he mou tausani o na pukuniahi, a e hoouka iakou i kekahi kaua ik«ik« oo na hora 3. ma ka hom 7 o ua po ia, u« pa raai la kekahi makani ikaika loa mai ke kukuiu hema mai, haule mai 1« ka ua me ke koikoi, o na aie o ka moana, kupi ipikio ae ia iakou i o a ianei, a uhi pu iho ia maiuna o na aumoku me ka iawe ana i na kinomake a pau e waiho mokaki ana maluna o ka oneki Aole hoi o keia waie ka mea i olelo ia, aka, ua kui ka hekiii, a ua oiapa hoi ke ahi o ka uwiia, a oiai hoi keia ino nui o k* moana e uhi pu nei i na aumoku, aia hoi iioko o keia a me keia manawa e oiapa nei o ka uwila, ike ia aku !a ke kino make o na koa e uhi pu ia ana e na ale kuakea o ka moana, a e puhi heie ia ana iuka ona Lie aa o Tarafalag«, a aoiaiia ka mea i inku ta ai e lakou kekahi meie kaua,—oia hoi keia— - M Ma ka Lae Tarafaiaga I ike ia aku ii na koa Farani, E ahu mokaki ana iakou, Maloko o ka iuakopapau moana/*

O keia ioo nui i loaa m«i i na aumoku. he pilikia nui ioa keia no-lakou. O keia po, aole ia he po nou e hooinaha ai, aka. he po hana nui loa keii ua pau aku ia hoi kn We kaoa hina ana, a o ka ka ioo hoi keia e pepehi nei ia lakou. O kela a me keia alakai pukahi, un hana aku oia i kona moka e like me ka hiki iaia ke hjna. O keia maa aumoku i hookuo iko lakoo mao heleuma, oa lilo ko lakou knumaha i Ihea ole i keia ino nui. O na aumoku i lawe pio ia mai, a oa manaoia hoi • kapili hou, o lakou a pao loa, aa ko ia aku iakou e na ale huhu o ka moana a pau i ba nahaha ilona ona lae aa o Tara/*Jag», a mailoko mai o keia oui moka i pau aka la i ke okioka, aole oo i emi mai malalo o ke kaoakola moku i paa aku ta i ka nahaha. Mai loko o keia po a hiki i ke ao ana, h« eooo wale oo miie ko lakou kaawale mai ka lae mai, a me he mea la oa holo keia maa aomoko he hookahi mile no oa hora elua, e laa ko Ukoa pilikia oo oa pea oie a me na kia ole, a ma ka hoomanawanoi loa lakoa • kapili hou ae ai t na kia-kai a oe ona m»a wahi pea hou. Okeao e ana oua po nei, ma ka hora 8o ke kakahiak» o ka la 22 o Okatoba. ku pololei ae la oa«aomoku iwaha 0 ke kaikuooo o KadiU, a o keu awa, he awa heolalu moko keia no na aumoka Pani*>lo. No ke aohee ana oko lakou mao aumoku ma ka U hooili kana ioehinei, nolaita, haawi ae la o Kolmawoda t ke kauoha 1 kooa mau aamoku a hookomo aka Ia iloko 0 ke kaikoono o KadtU oo ke kapiii hou aoa 1 na aomoku. O aa mana kaua o Stpania, aole e hiki ia lakoa ke hookuke mai i keia mau aomoku. oiai oa oele lakou ina kokua ole t oolaili» aa haawi manawalea mai la ke Aopoai o Sepaola i oa halemai lap&aa i na aomok® Beritania, a mai loko mai o h maoawi, oa paa ke kuee ti& mawaeoa o Sep«oit * o# Eoelaai, a koe wale iho no ke Anpani Farabi ma kooA aoao, aole oia i hooouukii oo keia lanakila. Atktpau.