Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 1, 7 January 1882 — Page 1

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Jean Shimose
This work is dedicated to:  Moanilehuakaualeima'ohulani Shimose

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXI, HELU 1}  POAONO, IANUARI 7, 1882.  {NA HELU A PAU 1049.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

-A ME-

KALAA@ O KO@ E @

NO HEA LA @

KAI NO HOI NO KAHI @

WAILA MA

@ Aku no hoi ia la

3ms

            @ ka lo o ka Laau o Makawao

@O      I ka ua mea hoi o ka nani

Papa ! Na Papa !

-A ME-

W@  NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU

 

Aia ma ke kih@ o na

ALANUI PAPU ME MOIWAHINE

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

            E LIKE me ka MAKEMAKE

-NO KE-

KUMKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu,

            Na Papa Manoanoa,

            Na Papa i kahiia’

            Na Papa Kepa,

            Papa Hole Keokeo,

            Papa Hole Ulaula.

 

NA LAAU, NA LAAU,

Na Kua,

            Na Kaola,

            Na Aaho,

            Na Molina

            Na Peapea,

Pine Huluhulu

            Pine i kahiia

NA Papa a me na Laau Ulaula @

            Pili ulaula,

            Pili Keokeo,

            Pani Puka,

            Pani Puka Aniani,

            Ipuka Aniani

            Puka Olepelepe.

 

PENA O NA ANO A PAU

 

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui.

            Aila Pena,

            Aila Hoomaioo,

            Waniti, Pate.

NA LOKO O KELA A ME KEIA ANO

            Na Ami Puka Hale.

            Na Ami Puka Pa

ANIANI!

Pepa Hale a me na Lihilihi

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

            No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi@oa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono.  E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio.  905 tf

 

KEY BLOCK.

            The accompanying Key Block will help to explain the beautiful picture, representing the Royal Family of England, which the KUOKOA offers to each of its Subscribers for 1882.

1.         Her Majesty Victoria, Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, and Empress of India, born May 24, 1819;  succeeded to the Throne June 20, 1837, on the death of her uncle, King William IV.;  crowned June 26, 1838;  married February 10, 1840, to his late Royal Highness Francis Albert Augustus Charles Emmanuel, who died Dec. 14, 1861.

2.         H. R. H. Princess Maud Charlotte May Victoria of Wales, born November 26, 1869.

3.         H. R. H. Prince Albert Victor Christian Edward of Wales, born January 8, 1864.

4.         H. R. H. Prince George Frederick Ernest Albert of Wales, born June 3, 1865.

5.         H. R. H. Princess Helena Augusta Victoria, Princess Christian of Schleswig-Holstein, born May 25, 1846 ;  married July 5, 1866, to Prince Frederick Christian Charles Augustus.

6.         H. R. H. Princess Beatrice Mary Victoria Feodore, born April 14, 1857.

7.         H. R. H. Princess Louise Carolina Alberta, Marchioness of Lorne, born March 18, 1848;  married March 21, 1871, to John, Marquis of Lorne.

8.         H. R. H. Prince Alfred Ernest Albert, Duke of Edinburgh, born August 6, 1844;  married January 23, 1874, to the Grand Duchess Marie of Russia.

9.         H. R. H. Prince Arthur William Patrick Albert, Duke of Connaught and of Strathearn, born Mary 1, 1850;  married March 13, 1879, to Princess Louise Margaret, daughter of Prince Frederick Charles of Prussia.

10.       H. R. H. Prince Albert Edward, Prince of Wales, born November 9, 1841;  married March 10, 1863, to the Princess Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia, eldest daughter of the King of Denmark.

11.       H. R. H. Princess Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia, Princess of Wales.

12.       H. R. H. Prince Leopold George Duncan Albert, born April 7, 1853.

13.       H. R. H. Princess Louise Victoria Alexandra Dagmar of Wales, born February 20, 1867.

14.       H. R. H. Princess Victoria Alexandra Olga Mary of Wales, born July 6, 1868.

15.       H. R. H. Princess Victoria Adelaide Maria Louisa, Princess Royal of England, Crown Princess of Germany, born November 21, 1840;  married January 25, 1858, to His Imperial Highness the Crown Prince of Germany.

 

            Ua hoike aku ke Kauka nana e lapaau nei o Vanderbilt, kekahi o na haole kaulana ma ka waiwai ma Amerika Huipuia a puni, e hoomakaukau no kona minute hope loa i na wa a pau.  No ka mea wahi a ua Kauka nei, ke kiei mau nei a ke hoopuni nei hoi ka mai kuhewa ma kona kino i kela a me keia la o kona ola ana ma ka honua nei;  aole oia wale no, aka, e hooluolu mau i ke kino oia no kekahi laau lapaau no ka hooloihi ana i na la.

 

PAPA KI.

            Ma keia Papa Ki e kokua i ka wehewehe ana o ke Kii nani o ka Ohana Alii o Enelani, ka makana a ke KUOKOA no 1882.  E nana i na huahelu ma ka Papa Ki me na hoakaka ana malalo nei, alaila huli ae a nana i ka helehelena o ke Kii, pela e ike ia ai ka inoa o kela a me keia pakahi o ua ohana Alii nei.

1.         Ke Alii Victoria, Moiwahine o ke Aupuni hui of Beritania Nui a me Irelani, a Emepera wahine of Inia, @auia Mei 24, 1819;  noho ma ka Nohoalii Iune 20, 1837. i ka make ana o kona makua (uncle) ka Moi Wiliama IV;  kalaunu ia Iune 26, 1838;  mareia Feberuari 10, 1840, me ke Alii Francis Albert Augustus Charles Emmanuel, i make i ka la 14 o Dek. 1861.

2.         Ke Aliiwahine Maud Charlotte May Victoria o Wale, hanau Nov. 26, 1869;  he moopuna keia na ka Moiwahine.

3.         Ke Alii Albert Victor Christian Edward O Wale, hanau Ian. 8, 1864;  he moopuna keia.

4.         Ke Alii George Frederick Ernest Albert of Wale, hanau Iune 3, 1865;  he moopuna keia.

5.         Ke Aliiwahine Helena Augusta Victoria , Aliiwahine Christian o Schleswig-Holstein, hanau Mei 25, 1846;  mareia Iulai 5, 1866, me ke Alii Frederick Christian Charles Augustus.

6.         Ke Aliiwahine Beatrice Mary Victoria Feodore, hanau Aperila 14, 1857.

7.         Ke Aliiwahine Louise Caroline Alberta, Marchioness o Lorne, hanau Maraki 18 1848;  mareia Maraki 21 1871, me John, ka Marquis o Lorne.

8.         Ke Alii Alfred Ernest Albert, Duke o Edineburgh, hanau Aug. 6, 1844;  mareia Ian. 23, 1874, me ke Aliiwahine Kiekie Marie o Rusia;  ke Alii keia i holo mai i Hawaii nei i ka makahiki 1870.

9.         Ke Alii Arthur William Patrick Albert, Duke o Connaught a me Strathearn, hanau Mei 1, 1850;  mareia Maraki 13, 1879, me ke Aliiwahine Louise Margaret, kaikamahine a ke Alii Frederick Charles o Perusia.

10.       Ke Alii Albert Edward, ke Alii o Wale, hanau Nov. 9, 1841;  mareia Mar. 10, 1863, me ke Aliiwahine Alexandra Caroline Maria Charlotte Louisa Julia:  kaikakamahine hiapo a ka Moi o Denemaka.  Oia nei ka hooilina o ka Nohoalii.

11.       Ke Aliiwahine Alexandra Caroline Maria Louisa Julia, Aliiwahine o Wale.

12.       Ke Alii Leopold George Duncan Albert, hanau Aperila 7, 1853.

13.       Ke Aliiwahine Louise Victoria Alexandra Dagmar o Wale, hanau Feb. 20, 1867;  he moopuna keia.

14.       Ke Aliiwahine Victoria Alexandra Olga Mary o Wale, hanau Iulai 6, 1868;  he moopuna keia.

15.       Ke Aliiwahine Victoria Adelaide Maria Louisa, Aliiwahine Kiekie o Enelani, a Aliiwahine Kalaunu of Geremania, hanau Nov. 21, 1840;  mareia Ian. 25, 1858, me ke Alii Imepiriela ke Alii Kalaunu o Geremania.

 

            Ua hoounaia aku kekahi pahu ano e a kamahao no hoi i kekahi lala o ka Ahaolelo o Enelani, a no ka manao ia he pahu la ua hanaia kekahi mea make a e poino ai hoi ke ola, nolaila ua laweia aku ua pahu nei ma Woolwich a ua wehe ia me ke akahele loa, a i ka hemo ana ae, eia ka he pahu lepo manu maikai loa.

 

KA LUA HUNA O KA POWA WELIWELI, A ME KA LOAA ANA I KA MAKA OI HOPO OLE O KA PAHI UMIUMI, A ME KA IKE MUA IA ANA O KA WELI O KA MANAWA.

            Ma kekahi kulanakauhale nui o Amerika, e noho ana kekahi haole o David Johnson kona inoa, me kana wahine a me ka laua keiki hiapo, he 1 mile ka mamao o ko lakou hale mai ka piko ponoi aku o ke kulanakauhale.  No ka ehiku makahiki o ko lakou noho ana ma ia home , ua make aku la kana wahine;  a no ka ekolu makahiki o kona noho ana me ka laua keiki mahope iho o ka make ana o ka wahine, ua hoouna aku la oia i kanu keiki i kekahi Kula Nui o Italia.  Elima makahiki a oi o ko ke keiki noho ana i ke kula, ua hiki aku la ka lono imua ona mai kona aina hanau aku, ua make kona makuakane puuwai eleele.

            E hoomaka ia ka moolelo weliweli o keia pawa malalo iho nei, penei:  Hookahi makahiki mahope iho o kona hoouna ana aku i kana keiki i ke kula, ua ulu mai la kona manao e hana i lua nui hohonu malalo pono @ kona home, a o ka hopena ua hookoia kena manao ino.  Mahope iho o keia mau mea, ua hana iho la oia he palapala hoolaha a penei no manao o ka hoolaha a ua puuwai eleele nei:

$100, Elima minute e hana ai.

            Ke kauohaia aku nei oukou a pau loa e ka poe akamai loa o ke kulanakauhale nei i ke kahi umiumi, e hele mai e kahi i kuu umiumi, he hookahi haneri dala ka uku;  aole loa hoi au e hoapono ina e moku kekahi alu iki o ka ili o kuu auwae, a o kekahi wahi puupuu uuku paha ma ka ili laumania o kuu auwae.  E ukuia hoi he haneri dala mahope iho o ka pau ana o ke kahi ana, hookahi hoi kahi ana i kela hebedoma keia hebedoma.  Owau no me ka oiaio,

            DAVID JOHNSON

            Maili Home, Mar. 13, 1763.

            Ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ka la 14 o Maraki oia makahiki no, ua hiki mai la kekahi mea akamai i ke kahi umiumi, a ma ka hora 11 oia kakahiaka no, ua hana aku la oia i kana mau hana i hele wale a paulehia, oia hoi ke kakele ana ma ka ili alualu o ua puuwai kanikau nei, i ka oi owe o kana pahi kahi umiumi.

            Ka Make mua loa ma ka lima o ka Powa.-I ka wa a ke kahi umiumi e ulele nei, e paa ana ua powa nei ma kona lima akau i ka pu panapana, ma kona lima hema ke ki o ka lua huna a ua powa nei;  i kona wa e kahi nei a pau kekahi aoao, ua huli ma kekahi aoao, ua ki koke ae la ua powa nei i kana pu, a ku aku la ka mea kahi umiumi ma kona lae a puka ma kekahi aoao, a waiho aku la oia i ka make kauoha ole.  Auwe !  Aloha ino.

            Mahope iho o ka make ana o ke kahi umiumi, ua wehe ae la ka powa i ka aahu a me ke dala a hoahu aku la ma kekahi o na rumi o lalo o ka hale, pela oia i hana ai a hiki i kona kiola ana i ke kino o ke kahi umiumi ilalo o ka lua mihi ole.

            Eha makahiki a keia powa i hana ai i keia hana weliweli, aole no hoi he mau mea nana i keakea i kana mau hana uhane ole, a i ka piha ana hoi o na makahiki elima, ua komo aku la ke anu huihui iloko o na puuwai aloha o ke kulanakauhale, a ua pii mai ka inaina wela o ka ohana o ka poe i hala e aku;  ua nui ho hoi ka manawa i imi ia ai ka home o ka powa, aole no hoi he wahi mea a ike lahi ia aku.  He 265 ola i poino iloko o na makahiki elima me elua hebedoma, hookahi i pakele i ka uwahi pauda o ka pu panapana, a oia no hoi ka mea nana i imi nowelo a loaa ka lua huna weliweli o ka powa ma ka mana oi hopo ole o ka pahi umiumi.

            Ka loaa ana o ka hana weliweli a ka Powa.-Ma ka hora 10 o ke kakahiaka o kekahi la, hele mai la kekahi paele akamai i ke kahi umiumi a hiki i ka home o ka powa, a ike mai la ka powa, miki mai la a ninau mai la, heaha kau ?  I hele mai nei au e kahi i ko umiumi, wahi a ka paele,  Ia wa ua koi mai la ua powa nei e komo iloko e kakahi rumi nui o ua home nei;  a komo aku la laua nei a hiki iloko, noho aku la ka powa iluna o ka noho kahi umiumi, a ulele aku la ke kahi umiumi i kana hana.  I ka wa a ka paele kahi umiumi i hoomaka ai e kahi, ua ike iho la oia e paa ana ka powa he pu panapana;  ua pii koke mai la kona hoomanao no kona mau hoa kahi umiumi i hala e aku, nolaila, noi aku la ka paele i ka powa e hele oia mawaho no kahi pilikia a hoi mai;  a ua ae mai ka powa.  Ua noonoo nui iho la ka paele i kana mea e hana ai i mea e make ai ka powa;  no ka wa pokole @oa, ua hooholo iho la oia, o ka pahi umiumi kona mea e make ai, a pela e ikeia ai kana mau hana i a e make oia.

            Ka make ana o ka Powal.-I ka wa a ka a ka paele i hoi aku ai, a hana aku la i kana hana, kahi aku la keia a pau ka aoao hema a huli ma ka aoao akau, a iaia e kahi ana malalo pono o ka auwae, ua hoomaopopo iho la oia, o kona wa keia e hooko ai i kana mea i manao mua ai;  i kona hoomanao ana no ia mea, ua ike koke iho la oia i ka oni ana ae o na manamana lima o ka lima e paa ana i ka pu, nolaila, ua hele ino ae la kaianei pahi, a moku @e la ke kani-a-i, aka, ua kani aku la no ka pu i kela wa, a ua lele aku la ka poka a ku aku la i ka ipukukui a noha;  ua oni ke kino o ua powa nei no hookahi minute, a haalele mai la ka uhane ino o ka powa i kona kino, a waiho iho la no me ia.

            A make aku la ka powa, hopu iho la keia i ke ki o ka lua huna, a nana iho la i ka helu, he 57;  ua imi aku la keia no na hora 4 a loaa aku la, malalo pono o ka noho o ka mea e kahiia ana o ka umiumi.  Wehe ae la keia, he pani hou no, a wehe hou aku la no keia a hemo, nana aku la keia he ipukukui nui e a ana, a ua hiki ole iaia ke hoomau aku i ka nana ana, oiai ke ea ino e halawai mai ana me ia nei.  Nolaila, hele huli hou aku la keia, a loaa aku la he rumi ua piha i ka lole;  komo hou aku la no keia he rumi a loaa aku la he rumi i waihoia ai ke dala, ua piha eha pahu hao.  I ka pau ana o kaianei nana ana, ua kii aku la keia i ka ohana a pau o ka poe i haalele mai, a ua ike i ka lua huna i waihoia ai na iwi o kamahele.  Aloha wale !

            Mahope iho o keia, ua ukuia ka paele he $50,000, a o ke kino o ka powa, ua puhiia i ke ahi;  pela i make ai keia powa a me ka ikeia ana o ka weli o ka manawa.

            Eia na manao o ka leta a kekahi ohana o ka poe i make i hoouna ai i ke keike a ka Powa i ke kula i Italia:

            Home Olelo, Iulai 25, 1769.

I ke keiki a ka Powa weliweli, Mr. William Johnson;  Aloha ae i kou makuakane.-

            Aole loa i maha kuu uhane no kou makuakane uhane ole, oiai oia ua lilo he puu lehu kaulana no ke ao nei i keia wa;  a ke huli hoi mai oe no kou aina hanau e ike no oe i ke kino o kou makuakae ua lilo i lehu, no koaa powa i ke ola o ka lehulehu, e like ka loihi me kou mau makahiki ma ke kula.  Me ka mahalo ia oe ina aole oe e hahai ma ka nono o kou makuakane.  Owau no me ka wela inaina,  GEORGE HENRY.

Eia ka pane a ke keiki ma kana leta:

Hous S C Bor. Italia, Sept. 23, 1769.

E ka Makua o ke keiki makua ole.  Hon. George Henry:  Ua aloha au ia oe.-

            Ua loaa m@i kau leta ia’u i kakauia no Iulai 25 i hala, a ke hai aku nei au imua ou a he hoohiki hoi ka’u imua o ke Akua, aole loa i maalili ka wela o kuu puuwai inaina no na hana a ko’u Makua ponoi, a ua maha kuu ilihia no kona make ana, a’ua olioli hoi kuu uhane no kona lilo ana i puu lehu.  A ke noi aku nei au e lilo oe i Papa ponoi no ke keiki makua ole, a e hoomanawanui no’u, i mau kokua no ko’u imi ana i ka naauao, kou pono a’u e mamaolana nei.  Aloha oe a nui e ko’u Pap@.

            WILLIAM JOHNSON.

            E kuu mau hoa heluhelu-o keia mau wahi apana nanea, he mau pauku no koe no kela wahi apa@a, aka, ua lawa ae la no paha kakou.  Ua hiki no ia’u ke hoike aku i ka hapa okoa i kue o keia ina e oluolu ia e oukou, a me ke Kapena o ke “Kilohana,” he nani i oi ae i ko keia.  Aloha no a nui.

            GEO. W KALOHAI,

            Ko oukou pokii peni.

            Halaula, No. Kohala, Nov. 19, 1881.

 

HE LEO PAIPAI.

 

            I na kanaka a pau e lawe ana i ka NUPEPA KUOKOA, Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, ma Onomea, Hilo Akau-

            Ma ko makou hooholo ana, o D Kamai ko kakou Luna nui no ka poe lawe mamua a me ka poe lawe hou i ke’a makahiki;  ina e makemake ana oukou e hele iaia e hoike aku i ko oukou inoa i maopopo iaia, a nana no e kauoha i Honolulu me ka awiwi loa.  A ke paipai aku nei au i ka poe i koe, e eleu mai, mai kali, mai lohi, oiai he makahiki nu hou ae keia.

            Ma keia makahiki ae ka Ahaolelo Kau Kanawai, a malaila kakou e ike ai i na Lunamakaainana eleu o kakou, a kalai kii hoi i kai o Kahua.  Aole he mea poho ka lawe ana, e ike i na mea hou, ua like ia me ka malamalama o ka la i ka honua nei, pela ka poe makemake e ike i na mea hou, he hiohiona ia o ka poe naauao, he kanaka malamalama nui loa ia.

            Mai minamina i na Dala Elua;  he poho loa i ka rama;  i ka awa, a me na mea ona e ae, Elua Dala wale no o ko kakou Nupepa, e hookaa mai me na Dala Elua me ka aie ole aku;  ina no ka hemahema, na ko kakou Luna e hookaa mua aku, a mahope e hoihoi aku oe i kana.

            Me ko’u mahalo i na keiki o Onomea, a me ka poe makemake e ae.  Oiai, ua hiki i ko kakou wa e ku ai iluna, a e hookele kela mea keia mea nona iho.  Me ka mahalo.

Owau iho no,  J H PAHIO

            Dek. 29, 1881.  o Onomea.

 

            O ka mai hi. ka fiva olenalena, a me ka mai samola poki i luku iho nei i kekahi hapa o kakou nei, eia lakou ke luku nei ia waenakonu a me ka hema loa o Rusia.  Ua oleloia ua nui ka weliweli o ka hana a keia mai ma keia mau apana.

            I ka makahiki 1586, ua hoounaia aku kekahi makai opiopio mai ke alo alii aku o Sepania imua o ka Pope Sixtus V. e haawi aku i na hoomaikai ana a na makai no kona hookiekie ia ana ae ma ke kulana kiekie ma ke ano he Pope nui a puni o Sepania.  I ka wa i ike mai ai ua Pope nei i keia wahi makai opiopio, pane mai la oia, Ua nele anei ke alo alii o Sepania nei i kekahi makai kino aoo a me ka nele i ka umiumi ele ?  Pane aku la ka makai opio me ke ano huhu ma ka olelo ana,  Ina i ike mua ko makou poo o kou makemake ia e hoounaia mai kekahi makai kino aoo me ka umiumi, alaila aole au e hoounaia mai imua ou, aka e hoounaia mai no kekahi kao ahuluhulu imua ou, oiai o kou makemake ia o ka mea huluhulu.  Punia loa iho la ua Pope nei i ka@huhu a kipaku mai la i ua makai opio nei.

            He kanaka mai loa au, wahi a kekahi kanaka aeahaukae i kona wa i noho iho ai maluna o kekahi noho ma ka papaaina o kekahi hale paina.  Heaha kou makemake, wahi a ke kuene i ninau aku ai ?  Ua hoounaia mai nei au e kekahi Kauka ianei me ke kauoha ana ia’u, e pono au e hanaiia me ka ai hoomomona kino, i pane aku ai ua kanaka nei, nolaila, e haawi mai oe i mea ai me ka hana ana a nui ka hao o loko.  Paa ae la ke kuene i kona mau lima ma kona waha, a kuhea aku la me ka leo nui, hookahi pahu kui na keia kanaka.  Huhu loa iho la ua kanaka aeahaukae nei a ku ae la a oili aku la iwaho.