Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 2, 14 January 1882 — HE MOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI! KA NANI LUA OLE O NA Moku o Kuaihelani KA MEA NANA I HOONAUEUE KUKULU O KAHIKI, A O KE PUKONAKONA O NA LA I AU WALE AKU LA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI!

KA NANI LUA OLE O NA Moku o Kuaihelani KA MEA NANA I HOONAUEUE KUKULU O KAHIKI, A O KE PUKONAKONA O NA LA I AU WALE AKU LA.

[Mamua ae o ko'u hoopuka ana aku i keia moolelo, ina o ka puana o ka wa kahiko, o Ku, Lono, Kane, na aumakua mai ka lewanuu a ka lewalani, e hoike moakaka mai ia'u i na mea huna oia au, alaila, e kala mai ia'u.] KUAILO, no ka lewanuu, he kua, aohe ona makuakane aohe makuahine, a o kana hana wale no ka hele e huli i mea nana e ai ai, oia hoi na mea e loaa aku ana iaia, ina he kanaka a mea e ae paha, e like me kona makemake. O Hiilei oia ka makuahine o ka mea nona keia moolelo, ua hanauia na Nakulauka ka makuakane me Nakulakai ka makuahine, a i ko laua manawa no i hoao ae ai, ua loaa aku la he keiki. A ike o Nakulakai ua hapai, olelo aku la oia i kana kane, oiai oia e makaukau ana e holo i ka lawaia, E, auhea oe?

Heaha hoi keia e kahea nei mahope? Heaha mai ka hoi kau, i ko kaua hui ana no ka, o ka hapai no ia o'u. Heaha la hoi, ina no hoi paha e noho ana kaua a i hanau he keikikane, na'u no e kahea ka inoa; ina no hoi e ku ia oe, nau no hoi e kahea, a heaha iho la ka pilikia; kai no he olelo kau. Koiala hului ae la no ia o ka hoe, o ke ka, o ka hinai, kau i ke kua, pea aku la no iho ana. Iaia la no a hala, ku ae la no keia pii ana; ua hoi aku la o Nakulauka e holo ana i ka lawaia, a e nana e hoi kakou ia Nakulakai e pii nei. Oia pii hoi ko ianei a hoea ana i kahi o kona mau makua, o Kahuli laua o Kahela, ua hele a nono- no i ka la me ka lau pala a i ke poo a noho ana i ka puka. I alawa mai auanei ka hana o ka makuahine a e noho aku ana keia, a hoi kahea a kamaaina maloko; komo aku la hoi keia a noho iluna o ka punee. Loaa hoi ka ninau, heaha hoi ka kou kakahiaka a haalele ia aku la hoi ke kane. Ka, hele no hoi keia, a pii mai nei no hoi au e hai aku ia olua ua hapai au, wahi a Nakulakai. Ia lohe ana no o ka makuahine ua hapai kana kaikamahine, o ka manawa no ia i hoala aku ai i ke kane ia Kahuli, Ei nei e, o ka moe no kau, eia ka kaua kaikamahine la. Ia huli'na no a ka makuakane a naueue o Nuumealani, a kikookoo hoi a huli ilalo a i nana mai ka hana, o ke kaikamahine, aloha hoi, a puka ka ninau, heaha kau? wahi a Kahuli. I pii mai nei no au e hai aku ia olua ua hapai au, wahi a ke kaikamahine. Ua aha? Ua hapai au. Ina ana ko waiu? Hoike aku la no hoi ke kaikamahine, i nana mai ka hana o ka makuakane, ua uliuli ka omaka o ka waiu. Ae, ua hapai oe, he kaikamahine; a ina e hanau mai, kapa iho oe i ka inoa o Hina ma ko'u ike kilokilo. Ia manawa, olelo mai la ka wahine, Kupanaha, iloko no ka o ka opu ke keiki, pau e no ia oe ke ano. Ae, wahi a Kahuli, he mea maopopo ia'u ke koho aku e like me ko'u ike. No ko laua hoopaapaa loa, nolaila, ala ae la o Kahuli a noho pono iluna, lalau ae la i apana awa, mama a loaa na mana elua, ho-o iloko o ke kanoa, ninini ka wai, kana no hoi a pau, kahu iloko o ka apu, uhi ke kihei keokeo wauke, a olelo aku la i ka wahine, Auhea oe, eia ka'u hoailona, ina i ku au i ka pule a amama, wehe au i ke kapa, e koe ana no ka awa iloko o ka apu, ua hala ka'u ike, ina hoi ua pau ka awa, ua pololei ka'u ike. Ko iala kukuli iho la no ia, haawi i ka papa auwae, a hoomaka iho la oia e pule penei: A luna au o Niihau e Ku, e Kane, e Lono— Kohia i ka lua Kanua i ka ohe I ulu ai ka ohe I lau ai ka ohe I loa'i ka ohe I oo ai ka ohe I kuauli ka ohe I kuakea ka ohe Ka ua mamala ekeeke ka ili o ka ohe Ke ua la ka ua Ke kahe la ka wai A Kohoalii Moku. Moku mai ka piko kauhi lono honua mea Ka hanau ana o Pupule ma e Ulala ma e Hehena ma e Kapoula ma e Kapokea ma e Puka. Puka e ana iwaho nei Amama ua noa, noa ia noa Noa honua noa. Ia manawa no, o ka olapa ae la no ia o ka uwila, ku-i ka hekili, nei ke olai, hanau ana ua keiki nei he kaikamahine. Ia ike ana aku la no o Kahela i ka lalau ana iho o ua kaikamahine nei i ke keiki, o koi ala miki aku la no ia, i halalo aku ka hana malalo o ke kaikamahine, ua pau loa no o ke keiki no me ka honuai O ka makuakane hoi, ke mau la no i ke kulou, me ka wehe ana ae i ke kapa i uhiia i ka apu awa, i nana iho ka

hana, aohe awa. Ia alawa ana aku hoi ia laua la, e auume ana i ke keiki; i hooholo iho hoi ka hana o Kahela ma ke alo o ka moopuna, he wahine io no. A pau hoi ka hoomaemae ana, oia pono ae la hoi a noho like, ui aku la ka makuahine i ke kaikamahine, He nani iho la no ia ua hanau ae la no oe, a o oe no ke hoi me ko kane, o ka moopuna no, na maua no e hanai. Aohe no hoi he olelo a ke kaikamahine. Mai ia kakahiaka no a ahiahi ko lakou nei noho ana, oolea loa ua keiki nei, alaila kapa pono ia iho la ka inoa a ka makuakane i hai aku oi, o Hina. A makaukau hoi ke kaikamahine no ka hoi, olelo aku la o Kahuli, E hoi oe me ko kane, a i na walewale no auanei ou e loaa hou aku no ua keiki, aole nae na maua, na ko kane wale no ia mau keiki; o ka muli nae, oia ka kakou keiki, a ma ona 'la e loaa ai ia kakou ka pomaikai, no ka mea, ke kau e mai nei no ia'u ke kahoaka, eia nae e kali aku kakou no ia mau la. O hala kau, wahi a ke kaikamahine; ku ae la no keia hoi ana. I ka lele, i ka holo keia, hoea ana i ka hale; i hoea aku ka hana, aole i hoi mai ke kane. A no ka uwe ae hoi o ua kaikamahine (Hina) nei i ke alo o na kupuna, hapai ae ia kona kupunawahine i keia wahi mele hoolealea penei: "Haia haia ko kane i ka lawaia Loaa mai ka i-a he Opeapea." Aole no hoi i li'u iho ka wahine i ka hale, hoea ana no hoi ke kane me ka olioli, a ku ka hanai, a o ka hua mua no hoi a ke kane, ka ninau, Pehea oe i keia la, no ka mea, ua ike au i na ouli kupanaha. Hai akula no hoi ka wahine. Ia oe no a iho, o ko'u pii no hoi ia iuka i na elemakule e hoikeike ai i kuu opu, a hoole no hoi laua, o ka hoopaapaa iho la no ia, hele au a hoonaukiuki i ka laua kamailio a o ke ala ae la no paha ia o Kahuli, mama awa a pau a loko o ka apu, maopopo ole aku la ia'u kana hana ana mai, aole nae i pau ka namunamu ana, he pahee ana ka'u i hoomaopopo iho, i halalo iho auanei kuu hanai, ua hemo ka ke keiki, oia paha kau i lohe ai i ke ku-i o ka hekili. Oia hoi, wahi a Nakulauka, kai no keia pouli he ua, eia ka aole. A heaha ke keiki, wahi a Nakulauka. He kaikamahine, wahi a Nakulakai. Eleu mai la hoi ke kane no ko laua paina ahiahi, a pau, hoi aku la no hoi moe. E like no me ka makuakane olelo i ka manawa o Nakulakai iuka, pela no na hooko ana, ia wale no hapai hou no o Nakulakai. Eia ka mea kupanaha, o ka hapai no i ka po, ao ae no hanau o Keaumiki, he pamalo nae ma ka aoao o Nakulauka. Ua anahulu hoi ka hanai ana i keia keiki, loaa hou he keiki, oia o Keauka, alua keikikane, a na Nakulauka no ka malama ana. O keia keiki muli a i kona manawa i nui ai, he kapu loa, aia wale no kona wahi noho o loko o ka heiau, a ma ka malama o keia keiki i ke kapu, ua hui pu aku la ia me kona kaikuaana ma ia hana o ke kapu; o ka laua hana wale no, ka hana i ka awa a hoihoi iloko o ka heiau. Mai ko laua hanau ana, aole i okiia ko laua mau piko, e like me ke ano mau o keiki a kanaka, aole no i ako ia ko laua mau lauoho, aole no hoi a laua ai, a hiki i ka manawa i loaa ai o ka mea nona keia moolelo. E waiho kakou ia laua maloko o ka heiau e inu awa ai, a e aui ae kakou a nana aku ia Nakulauka ma e noho mai nei. Ua loihi wale hoi ko laua noho a kane a wahine ana, loaa aku la he kaikamahine hou oia o Hiilei, a lilo no i na kupuna ka hanai. Ia hanai ia ana o Hiilei e na kupuna a nui, ua nui like no me kona maikai; a no ka ike o kona mau kupuna i ka maikai, ua pulama ia oia me kona kapu, aole makemake o kona mau kupuna e ike wale ia oia. Eia nae ua upu kona kupunawahine iaia a moe i ke kane aimoku, a i ole ia, i kane kupua paha, oia na olelo a Kahela kona kupunawahme. Oia noho hoi ko laua nei iuka me ke kupunawahine a o ka uwa mai hoi o k pihe o kai, ui aku la kela i ke kupunawahine, Heaha la keia pihe e uwa nei o kai? He pihe pahu. (Aole i pau.)