Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 10, 11 March 1882 — KA MOOLELO O ONILA MAKA! KA MAKAI KIU KAULANA. O ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868. [ARTICLE]

KA MOOLELO O ONILA MAKA! KA MAKAI KIU KAULANA. O ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868.

&10KUNA 11. Ka hoike ana iaia iho—Ka moolelo a ka wahine opio—Ka hoao ana e loaa ka oiaio~Ka la mare i manaoiu—Ka nalowale , ana o ke kane mire—lle mooielo kupaianaha—liee mnopopoke kiu i ke ano o k$ hana—Ka hoao e ike pono i ka inoa o ke kane—Aole ke kiu e li!o ī mea hupo—He ninau e piii ana i ka p*iapnin kauolm. āO kekahi manawa pokoie, aole e hiki i ka wahine opio ke pane aku, oiai, ua pihn ioa ia oia i ke kahaha, a mahope iho pane aku la: Aole nu i manao he inea hiki iaoe ke hoano e ae i kou nmu heieheiena, aka. ua manaoiana mua no nae au, e hele mai ana oe ianei me na helehelena ano e, i maopopo ole ai i ko ka hale nei poe kou makemake o ka heie ana mai e halawai me a'u, aka hoi, aole au i haiia mua owau ka mea mua e hnohewahewa i knu ano. Oiai, ua kohu elemakule mao ! » io no oe. Mino aka iho la ua makai kiu nei, a pane aku ia, He mea pono e noonoo mua ia na mea e hik» ni ke pale aku i na in m;io kohokoho a me na nu;ie ani o ko hui naau, i hiki ai ia oe ke hilinai iho i ka hoiopnno o kau hana. Aka, aole p«ha i upu mua ua wahine opio lu oiai ua makai ktu la e kunailio ana laia, ua pau pono na mea a pau o loko o ua hale la iaia i ka hoomaopopo ia, Aoie no hoi i hoomaopopo iho ke kaikamahine kauwa i heie mua mai ai e wehe i ka puka, oiai, oia e ku.ai ana i na mea liilii ma ke alanui, o kahi elemakuie ana i hookipa aku la ma ke keena, he kiu oia i piha i ka maaiea, laia i ninau mai ai iua kaikamahine kauwa la uia na ninau ano ole, i hiki ole hoi i ka noonoo o ua kama kanwa nei ke hoomaopopo iho, he mau manao hohonu ko ia mao ninau ano ole. Ma keia hana akamai a ua makai kiu nei, laia i hele aku ai malalo o ka heieheiena ano < eleinakule, e oiele ana no ke kaikamahine a i kona hoahanau, i hoike hou ia mii ai kona | akamai lua ole ma la oihana. i j l/a maopopo ia Onila M?ka e hele aku j ana ua kaikamahine kauwa nei a hoike aku i i na mea a pau e piii an* no kahi elemaku- i le, a ota no hoi kana mea i kau nui ai, o ka lilo o na ninau ana i ninau aku ai i mea kaao na ko ka hale poe. Mahope o kona hoike ana aku iaia iho! ! imua o oa k<*ma la nana ka hana, ua noi | koke aku la oia e hoop»u i kona pahaohao a | me ke kahaha nona, a e aoi ae hoi laua a e j lawelawe i kana hana, a pane aka la: Ano, ua makaokau au no ka hnolohe aoa | aku i kau moolelo e pili ana no kau h«na., E nee mai «e a noho iho ma kuu aoan nei, | a haha» mai i« ! u me ka ieo haahaa. No ka ! j mea, he lohe ko*u pepeiao, oiai aa iloko o • } keia kolaaa aoo elemakole» a e maopopo qo ) boi ia'a kau m»u inea a pau e pane mai ai. 1 Aka» noho iho la no nae o Kahela Keko- | na me ka manao kanalua. | Aia hoi. i*ia e ooho ana pela, ua ikeia : ako ma kona maa heleheleoa na hoailona o I ke kahaha a me k% pohihihi.

Haka po?5o aku la on maka o ua makai ksu ne* mēluna o oa kama 1«. a ike iss«< i p:po ako la i koi* k*nalu» a me ka pohihii hi, a pane aka ia, Mai kanalua >k» kou naau e ka wahine opio maika-. O ai. ua hoike maa aku nei; ;au ia oe, ef k»ua ke ko nei m« ke ano, he , loio a me *a mea nana hihia, a i ole ia. he ; keuka a n>: ki mea i loehi* i ka piiikia. A ( o kao me-i .hoi e hoike mai ai, e nalo no ia 1 \ mau me* t a ua miluhia, me he ia e ; hawanawaea aku ana oe i oko o na pepeiao ' 1 o kela ki: pohaku e ku inii ia ma ke!a aoao ■ | o ka ruinī. 1 Ua maopopo U'u n, wahi a Kaheia Ke-1 kona. | A e hoamaopopo hou iho ho» oe, «rahi hou I a ka makai kiu. eia au ianei ne koa pono, j aole hoi no ko'u pono iho. I ua wahi elemakule oei i p*ne aku ai pela, ua hoopau ae la oia i kona manao kanalua. Ku ae la oia a hele aku la a noho iho la ma ka ao»o o ua wahi elemakule nei, a hoomaka iho U e hoike i kana moolelo me ka unuhi pu ae i kekahi kii hooleleaka mai kona pakeke ae. Paa ae la na kama n«=i i u* kii la imua o na maka o ua mnkai kiu h, a pane aku la, Ud ike anei oe i ka heleheiena o ka mea j nona keia kii ? ) Haka pono aku ia na maka o ua makai nei maluna o ua kii hooieleaka la me ka noonoo ana i ka mea nona ua kii la. 0 ka inea nona na helehelena ana i ike aku ai maluna o ua apana pepa la, no kekahi kanaka opio no ia noni piha n» makahiki i hiki aku i ki iwakalua-kumamalima. Alawa hou iho U na maka o Oniia Maka maluni o ua pepi kii la no kekahi mau sekona, n pane ae la, Aole au i ike maoii i ke kino ola o ka mea nona kena kii. 1 ua mnkn kiu nei i p.ine ae ai pela, leha ae la kona mau m •ka iluna a haka ponoaku la maU'oa o kona hoa kamailio opiopio. Oi t> ua kainaaina oia a kuluma hoi i ka n*nn nnp. i na helehelena o na mea a pau, nk», ao't- uae «} hlki iah ke nu'm»jibo i,kona kahahn nui i ka ike ana aku i n* helehelena ui nohenohea o kona hoa opio, ua auhee kona mau papaHna lahiiahi. Oa ht.e ae ia kona «nau papalina a keokeo, a e aa ana hoi kona mau maka*me ka weliweli nui, me he la, ;«ia imua om na hion« o na hana weiiweli. Aka, no ka mannwa pokole wale no keia hakoi hakuikui nna o kona puuwai no ka mea ana i aioha ai, a hoi hou mai la nn hioin o ka manaolana, a hohola hou ae la ka ula ma kona mau papalina, a haka pono hou aku Ia kona mau maka maluna o na heiehelena o ka mea nona ua kii ia. j Me he ia, aole oia i lehe i ka pane ana J mai a ka makai kiu, inia i pane aku ai penei: He malihiiii oa helehelena o ken» inea ia'u. I un makai ia i pane hou aku ai peia, aia hoi, auwe ne la oia me kn ehaeha nui t a ua j hiki hoi ke ike ia aku na h >koko ikaika ana a kona noonoo opio me na haawe knumaha i knulia iho maluna o konn pouwii, a p«ne mai la me ka leo ano e: A! he nani kamahno ka mea nooa keia kii, aka, auwe! malia ua o-u ia kona ola makamae e ka pahi a kehahi puuwai eleele! lioko o ia wa. ua aiio e ae ia ka manao o ua makai kiu nei. | Oiai } i)n ui -.nao oia mai kona komo ana mai maloko o ua keem ia a hiki ia wa, ua kii i» aku oi* e hele inai a e huli no kekahi momi makamae i nalowale, a i ole, no kekahi ii)au hana kolohe e ae, eia k*, i kii ia aku oia e hele m*i e wehewehe i na nla kikeekee o kekahi pepehi kanaka pohinihi ioa. Aka, ua halawai mai ua makai kiu nei me ka maoawa pomaikai, a ua aa hoi o a e | wehe i na mea huna pohih'hi o k-i makahi- j ki 1863. Oiai, ua lohe ia aku ka loii ano e ana ae o kona ieo, iaia i hawanawana inai ai me ka i leo moakaka: Ua pepehiia anei ka mea nona keia kii ? Nau ia e imi, wahi a ka wahine opio He inmaolo anei kou ua hanaia kekahi | pepehi kanaka ? Peia ko'u manio. Ua pepehi mala īa anei. a i ole ea pepehi la oia i kahi ake» t mamuii o na manao hoopaapaa ? iaa ua hana io ia kekahi pepehi kanaka, i aUila, ua hanaia me ka inaluhia loa ! Ia wa | oo t apwe ae U ua wahine opio nei me ka i l leo eh*eha loa, a puana ae la: E Haie, e j | Hale, owai, ka me« i lohe i koa leo ( hope ioa e hea «ma t koieua 3 l No ke akenui o ua inakai la e hooloh ae 5 i n* kamaiho ana ma kekahi kumu e ae, noI Uīla. pane aka U oi*: E pono au e iawe i keta kii. Malia o !o- i : aa aku ta'o ke kioo o ka mea nona keia mao j heleheleoa. I Aoie, aoie, ua make oia, wahi • oa wahi-1 i ne op>o ne» i puana ae ai i

Heaha na hoouio kupeno m» kou aoao. e h»kī ai ia oe ke ho»keike ma*. ua make oi* ? Aohe mau hooiaio ma ko u aoio. aka, ua manaoio lea au» ui o aio ka mea a ko'u m\> n»o i koho waie ai! E hoomanao, ao.e oe i ho;ke mai ne» ia'u i kau moolelo mai mui a ka hope. ;Ma kei» wahi i hoikeia ai ke kulana koa a wfwo ole, o ua kama nei, oiai, iloko o keia wa a laua e kuka nei, ua hoomaoawanai : oia i na hakoikoi ehaeha a kona puuwan Na keia mau huaolelo a ka makai kiu i j hoike aku i ua kama U. eia no oia lioko o ; ka poeleele a me k.i pohīh?hi, no na mea e • pih ana i ke kahu» o kor<a kohokoho, l nolaila, hoopau ae U oia i na m«n9o kau--1 inaha, a pane aku U: | Mii ninau mai oe no kekahi mea e pili ole ana i keia hana, koe waie oo kou makemake ponoi no ka imi ana i keia mea huna pohihihi, ota ho: ka pepehiia ana o ka mea nona kena kii. Aole o'U makemake e papa aku ia oe, aka. 0 kau keikea, aole ia i makemakeia; aka, o ko'u poinaikai iloko o keia hana, o kou pomaikai in; a ma hoi au e niele aku ana no kekahi mea mawaho ae, alaila. no ko'o makemake wale n<> e loaa ke ala o ko'u mau waw«e e hookolo aku ai no ka hana a'u e | hoomaka nei e lawelawe. Nolaila, ke ninau ' nei nu i ke kahua o kou mau manao koho* koho. Oka mea nom kona kii, wahi u Kahela Kekona, he kanaka opio oia i kapaia o Hale Keleneka, a he ioio hoi kana oihana, akahi no nae a hoomaka oia e Uwelawe. Ma ka la iwakalua o ka malama i kaa hope aku !a, oia hoi ka U a rne ka mnlama ona e mare ai me kek»hi wahine opio waiwa». I ke. hiki ana mai o ka U a me ka hora no ka mnre ana, aole nae oia i hiki mai. aole no hoi i ikem a i loheia mai kekah» mea e pUi ana nona. Noho mal e iho la ua makai nei me ka noonoo ana no kekahi manawj\, a mahope ninau ae U ia: Ua lonoia mai nae paha, ua make oh ? Aole. . w «M e no 1 lono ia i keia wa, oia keia, malaU o kekahi kumu i «naopopo ole ia kaua, ua holo malu aku ua Hale Keleneka la i knhi īke o!e ia. A ina hoi kaua e nana pono iho e ike koke no oe i ka manao, oi»i keia, ua haalele mai oia ia oe no ka hoowahawaha, a mahuka i kahi wahi okoa aku. Oia mnoli io no ka iono, aka, he wahahee ia mau lono, aohe he oiaio. AlaiU, aoie i manao ka wahioe opio i hoopalau ia ai me ia ua hoowahawaha mai ua kanaka opio la iaia, a aole no hoi ona manaoiani iki iloko o keia mau lono e pili ana no kona mnhuka ana ? j Ua maopopo mua iua wahme opio la, he puuvvai maemae kona. a he hilinai hoi maluna o kana mea i koho ai, a ina hoi oia e ola ana, iloko oia wa, aoie oia e hooie i ke j kii ana mni e puili i ka lim.i o k*na wahine. Nawni i hooiaha mua ae kei* lono e pili ana no Hale KeU nek » i kona hoowahawaha 1 kan' wahine a mnhuka aku U ? Na ke kohu hunni .o ua wahine npio U. Heaha ka {fiii o ua kahu hanai la i kana hnna»? He kaikuaana kolea oia no ka makuahane o ua wahine opio U. AUila. aole o:* he pilikeiko punoi nona? Aole. Aole anei he manao keakea iloko o keia kaha hanai o ua wahine opio U no ki inare o'kann hanai ? Aole i pane koke aku o Kahela Kekooa i ka r»inau hope, ake, hohola koke ae ia na hoailona o ka inaina nnluna o kon« mau helehelena. Aole nae » koi aku ua makai kiu nei iaia e pine mai, nka, kali inahe iho U no keia a j nana no e pane mai. | M&hope iho o kpkahi nunawa pokoie, ua hooko la mai ia kona imi ma ka pane ana I mai o ua wahme opto*la: Aohe «an« o ko'u man»o. ua hana oia i kekahi mea e keakea ia ai ka mare sna o kana hanai, aia wale oo a konokeno ia e kekahi mea eae. A owai aka ia mea e ? j Kana wahine mare. 1 Ka w»htne a kona kihu hanai ? j Ae ; He kanaka opio anei ua kahu hanaī U, a I i ole he elemakole paha ? } Ua 45 paha na mak«h»ki. f Ko ka waHine ho'i ? ! Ua 25 paha kona mau makahiki. 1 Pehea ka ioihi oko laua mare ia aoa ? ° Alu» makahiki. Ua > ro%i nei oe, he hooīlina oa wahine opio U no kekahi maa aina waiirai. Ae. 1 Aole anei he mao komu ano e kekahi i | hoaKakaia maloko o ka pakpaila kauohi, i j lilo at ke>a mau waiwai a pau i na wahioe I opio la? ' AiUā i pau.