Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 20, 20 May 1882 — Ka Halawai Hoole Waina o ka la 11 o Mei. [ARTICLE]

Ka Halawai Hoole Waina o ka la 11 o Mei.

1 \ i He aoaina piha ona mtkaai(»aa krat «ko- | akoa ae maioko o ka luakioi o Kt«raiahao i Ika po Poaha, la H o keia mahim» o Ut S > B D<>ie ka lunahoomalow a ei* maUIo iho [ nei n« iooa 0 ka poe haio'e'o ma ia. haiawai ' a roe na oielo i hoopuka m e 'aWou. Ua w*i- ) vrai ka haiawai, ua hauoli ke anama, a ua ; paipai nat ia 111 manao i hoopaka i 1 no ka piha makemake 0 ka poe hooiohe. HAIOLELO A KON. G. W. PILIPO. He mea makeheiva u'a ke>vrehewehe aku no keia mea he walonn, no ka niea ua kamaama. Ua ikeia nae ma ko kakou mau kanawai, 0 ka <i \Vaiona v a me ka "Waukaika" hookahi qo 1.1; aka, ina ua hooliio k<~ kou iaia i enemi no kakou, e kapa aku auaaei kakou laia» he "Waipupule," 4 'Waihe' hena," he mea "ulala" a he mea ino ioa a peia aku. Aka, eia kakou iluna 0 keia kumuhana aao nui 0 ka minaw.i n ki Waiona. £ hoike aku ana au ia oukou, 0 ka wai* ona,he ipo aloha ia na ke kanaka inu waiona, he me* ole imua ona kana wahine, he mea uiupa wale ia no; kana mau keiki e haaleie waie ia ar a; he mea oie imua ona na uvialo aku a ka wahme, na leo aiaia 0 ni keikl, aia oiaia ike aioha ipo waiona. He mea makamae ka w.uona. oi aku ka puni» heie, ka mioamina ia, ka maiama ia. a me ka makemakeia e ka mea inu waiona. He mea ono, momona. kuhinia a paulehia īlaila kahi hapa 0 Hawaii; he mea mana a lkaika nui oia, haule pio imn# ona na Moi, aole e hiki ia lakou ke ku imua 0 k i mana ikaika 0 ka waiona, hina imua ona ka poe naauao. aole loa e hiki i kona naauao ke ku Imua 0 ka waiona. ke iaiau oia i ke kiaha a mau kiaha paha, e kulai ana ka waiona iaia « hoahaa \oaoia malalo iho 0 ke kulana t kana ka. Ka poe waiwai e īiihune ana iakou iaia. he mea oie ke daia ns aina a ine ko lakou mau mea a p*u, haule pio kn poe iknika, maiule ke kino, pui kn ikaika 0 na |j|a. Aia ihea ka waiena ? Ei ae maiuna o na kai, ke heie mni nei mai na wahi mamao 0 ka aina, ei ae no hoi i ka poli 0 ke Aaponi, aia ia i ko ke Aupuui hale dute, he punahe* ie, he mea i momoa ia, ei ae no i ka pol» 0 ka poe mia na Uikini kuai nui me kuai inlii i ka waiona, ei ae no 1 ka poli 0 na home Pake kuai maiu a 1 kahi poe 0 na «no lahui e ae a me kahi poe o Hawai), a nau no e Hawaii e hoopomaikal aku nei i keia poe a pau mai kou pakeke nku. Aia oia liuna 0 na haa ai 0 ka wao, ilalo i ka mo!e o na kumu iaui, aia i na wahi mehameha e pohi malu ana i laau make oou e Hawaif. £ aha ana kakou > ka waiona? E kaua ana, e hakaka aku, a e paio aku, e pepehi, e (uk«, a e anai nui »ka mai luna aku o Hawaii, alaiia, e ola oe a e palek»n». E hookuke, e kipaku, aohe b«ie, «ohe makamaka, e hoopau i ke kipa mai, aohe aikane, a«he panahele, e wehe i ke aloha o k* ipo. E hoala > mau puali koi no ke kaua aku : o k« puali o na haipule e kopaa, e heie aka ; imua e kinai ikaika i kei« mea ino, 0 ks pg* • «li ona ahahui opiopio, e hele imoa no ke J katts, 0« iilo ae nei ookoa i mau «i«kai no Ike kinai ana Ina o na, ke heie nei ika ! loj e me ka laola o ka aina ko oukoo mao maaao, e kakau Inoa mai ka iahai no ke kae ana me ka lokahi, ke kahe» aku nei aa ia . ookoo, e ku, a mai hoi hope. a mai hoohilahila i ko oukou puali nani. Ka poali e 11« kalepa. ke ala mai eei l«kot a kae, he miikai, ka puali 0 na mahiko . eia iakem ke kokoa mai n*r, he piali hoole : w«sea«. Ka puali 0 na ah* hookolokolo, ke ko ma» ; nei ka Lunakanawai Kiekie me koaa kino, l kana oielo. kana nana, e «]« n« aha hookolo--1 kolo mai « e alo po, e ala oa paali makai, f e kiei e halo, a e aoai a p«a. Ka paah kau kanawai, i« lakeu mai ka | wili, ka paa a polomi holookoa aka i keia mea ino mai lana «ka o Hawaii. [ Ko kt Moi poali, e hui pu na mana a paa | 00 keia hana a e kaoa ikaika noi, aliila, • [ make «0« koo eoemi e Hawaii. ) Hookahi poali i koe, a owai ia paaii? Ka ; poali 0 ka iokah», 0 Hiwaii a paa i hooka- ' hi manao, i hookahi m» ka hana. s

HMOLELO A KA LUNAKANAW.»I KIhKIE, HON, A. F. JVDD. E nin»u inua kakou i/»a he mea hiki ke hana ia he kanawai e papa loa ana ) n» w»i ona aole e lawe ia mui iloko o keia Aupuni. He mau kumu anei ma ke kanawni e hiki ole ai? O ka pauku uini o ke Kuikahi me Farani, kahi i ae ai keia Aupum oole e papa aku i ka hookomo ana tnai o na waina a me na barani o Farani, ua hoopau la ia pao» Uu m.ihope iho o ka hoolaha mua ana no m mBhiua he 12, iloko o 1573 ka hoopau ia'na He mea hiki ia Hawaii ke .hooholo i kona | t • mau kunawoi iho e iike me kona ano he Aupuni Kuokon, a o ka hooholo ana o kekahi kanawoi e papa aoa i kt hookomo ana mai «ue ke kuai nna o na waiona, he mea ih e hoomau m mai ai ka mahalo u me ka ma* nao mmkai o n» aupuni Kristiano a pau ma o kakou nei. Pehea, he kumu ke;ikea e »e onei? Owai ka mea makemake i Ua nona iho? Ua aa anei keKuhi n>ea > heie mai maluna 0 keia awai n hoikeike ia a iho ma ke ano he kanaka i hlo piu o ka wniona, a hiki ole laia ke «Wu ia mea? lan aoie, S aiaiia nowai la i (itnke;imke ia keia mea? | No kou hoalnuna nueil he iu kuakane anei kai | makemake i kana keu* e i m rama? Ua ma- | kemake anet ka wahine e inu kana kane, ua makemake īa* anei e mu ra kapena moku? E ae anei oukou i ka manao o ko oukou mau lunakanawai, a me n* luna «upuni e ®e, ke i mai l-ikou he «ne» hi«»i ole ke waiho aku ua waiona? e ae «ne» oukou ia mnnao? j Mamuh o ke ano he aupuni makui ko j no Ua lahui kahiko o ka nin, ke ho- i ohlo ne> oia i na puu daJa nui uo k<« p unai- | kai o na ola kiao o kanaka. na huahelu ] | i hoopukaia iloko o keia mau U, ua hoike ia i | mai he $200,000 a oi i hooliioia no k?ia kumu ! me ka heiu oie ia o ka $ 10<»,000 i hooiiioi» | no ki malama ana i ka poe mai puupuu he- i pela, aneane 5 daia no kela a eae keia k«na-1 ka pakahi. Aole au e olelo ana e koe mai'na ! keia mau d*U ke ole ka rami maanei Aka, j aoie no e oU ken lahu\ ma k* iaau iapaao i w»!e no. S pono e hoeueu la lakou e pu ae j iluoa o na noho aoa kiekie ae a me ke ola ! maemae an», he mea pooo ke hookiekie la ae ano kapuw«pu o k* ohana me ka hoo- | uiu pu i ka maemae, a e hookaawale ia * na w-»ton*, o ke kaawale aku no m o keka- ; hi kumu uu- oaoa e hoohua nei i ka mai ; ka enake iwaena o k«naka, • peU n» hoi e 1 hoeon ia ai ha hlo o ka malama aoa i ko ' lakM ola. |

Ua oieio t» e b*uL' u>o ana na lo»t o ke Aupam. Aka. e hoemi 1« an# na iiio o be Aupuni ao 0* ra?kaī, na ba!epa«h«o, 1 no ■ ia hoomalo * n* 1 ke oU me kt ke tjcokaaw*le m »ko keia iiomuiaa 0 na ksra* ini» he »ehuSebi. Ma Nu H«vao*, K'onelekiite. k*bi a'u i nobo ai no kekahi maoawa he 25,000 ka heluoa o oa ktr,a«B oia Wahl ia'u e noho aoa ūaiia, aba oa oalohia ia ku !«oakaub»Se ) na makai ewaiu wale no. oiai ' 00 boi be kola kiekie ko ia wahi me 0« keiki kolohe he 500 ko iakou iebuiebu. O ke koma o keia, ua maeaiae ka noho aiao kanaka. ua p*a pono i ka haoa roe ka iiio oie i k* ono. O ke KaUiaioa kealana io<» o Eūf I«qi e oU n*».', k« Heo W £ G!ads;ooe, u« hoopuw* iho nei oia . koot nnnao ma kekahi omaa t aoo lue me keia, peaei: "E ua keoniroar.a T Vnai hoopiiikia ookoa i ko oukou ooonoo ina na ioa» o ke aoponi ; Aole loa be p«»<.o i ka oioao no n<» loaa 0 ke aupuni ke ku ke.»k*a «ku ma ke «klaoui o na ' hoomaemae hou ana e pooo ai, e*4 hoi, We ioaa he Uhut kuoo. e hoomauoauoa 0 e I ana i kona mao loaa, ua iue no au i kahi e I kii aku ai i na ioaa 0 ke auponi." ! (Ja oieio ia, iua kn e hoonui ia oa keake* ! ;e paie ana i ka waiooa mai kaoaka aku. pe- : Ma ka e oi aku at na hooikaika aoa o ! e iri»i a e inu i na waiona. He hemahema | i ioa ke'a noo ou hvfaha ka niea 1 iike oie ai ; ' me ia na Ku»*\vat papa e ae a pau? ina i j | papn ke ka;cw i i ka haiihaii ana i na mea ! | 01, he kurru »-nei ia hooiiio ai keia a me ke- j | ia kanak» tftt» iho i wnhona no na pu, pīh 1 i a pela aku? Ma ka mokuaina 0 Tens ua paōhele kanaka me na mea oi, ao ka mea aole i papa n ma ke kn aw<. 1. ! Eia hoi keia, ke olelo nei kekahi poe, ina i e iaik'ni i t ke kuai waiona ma na apana a | pau, ahila e ioaa ana ma 0 ka mea kuai rama i-t he makai nona īho. e makaaia ana no ; ke kfinawai i honko pono ia. Ua honia ika- j ika ia ka makemuke no na wuiona ma ka j mu maiu ana ma ke ano kue i ke kanawa»,; alaiia ioaa hou ka poe nana e kuai me ka i poe 1 laikini ia. Aohe paiena 0 na koina a j ka wai n*. Aole i iike ka poe kuai waiona | me na poe kalepa i na mea e ae, na mea hoi j aoie 1 makeniake nui ia. E iike me ka ma-1 huahua ana ae 0 ka waiona i kuai ia, peia | e mnhurhua at ka poe kuai, a pela i \ke ia j ai ina Honolulu nei, no na makahiki he 30 1 hala, aole hookahi ona 0 na hale inu rama 1 hookonio ae 1 ka hoopii no ka mea kuai waiona ma ke ano kue i ke kanawai. 0 ka poe 0 oukou i hiki mamuii o ka manao paa a me ka lokomaikai o ke Akua ke paie i ka ona, e hookuu ne oukou i ka oukou pono a me ka oukou ono, no ka pomaikai 0 ka poe n.« waliwaii a nie ka poe ehaeha e hoopuni aku nei la oukou. haiolelo a hon. j. nawahi. Ua heiuhelu au i kekahi buke ao i ke ano 0 ke pena kii ana, a penei kekahi mau huaolelo a'u 1 hoomaopopo ai: "ina aoie kekahi e aloha i na pua, aole oia i hanau pono ia." Oia hoi, ua haumia ma ka wawae, aoie ; m•» ke poo. Nolaila ma ka hoohalike ana, ke oleio nei au, In \ aole kekahi e aioha i kona iahui, aole ota i hanau pono ia. Elua no wahi e hiki m e hoopau 1 ka pohiinhi mawaena 0 na mea elua; ina e hiki aku keknhi kanaka ma ka huina 0 na aianui eiun. na kekahi mea 1 ike e hoike mai, mai hele u ku oe maiaila 0 haule aku oe a piiikia a i ole, na kek»ihi paha e kahea mni, ea, e hele mm oe maanei nei, he aianui maikai keia: — Ano >ho nei, ua iohe kakou i na hoakaka nnauao ana mai ka Lunakanawai Kiekie 0 keia A'upuni, me G W Pilipo no na mea e pili ana i keia mnau nui,—ka waiona. Owau, he hapa ko'u ike nui ma keia, ua 01 aku paha ka ike 0 kekahi o oukou mamua o'u, '<ka eia mai mahope o'u kekahi mea, ua oi aku kona īke i ko'u, oia Hon J W Kalua, a nana e hoike nui mai no keia mea he waiona, aka, ira kahi n.ea hiki ia'u, oia ka'u e hoike aku ni. Ua maopopo kakou, he nui waie 0 na ano wai itke oie a kakou e inu nei, a he mea makehewa paha ia'u e heiu papa aku i na inoa 0 J9kou, ak& ke manao nei, ua oi aku no ia mamu * 0 ka hap» kakini, a i ole ia, Ud kakini no piha a oi aku. Eia nae, mai ioko mai o ia huina nui 0 lakou a pao, hookahi waie no wai 1 inuia, a 1 ike i« kona pono, k& pomaikai a me ke oia, no ke kanaka ka ohan< a me ka iahui, oia keia inoa a'u e hsi aku nei: (t Ka Wai Maoli." Ka wai ua keia inai ka 'ani mai, ka haina hoi o na kiiihune ua makalu e aiohi »na iioko 0 ns ohu lahiluhi e k««ei ana i oa piko mauna, ka hau i hauie n<ai maluua ona ulu iaau 0 me na kuia uliuli, e hooma-u mai'na 1 1 ka honua nei, a e hoomuo mui ana. i 0« | liko palupaiu. ī K« wai oi hookahi keia 0 ka pono e hiki laiike kamka, ka ohana a me ka lahui e | inu ai, a e auau ai, a loaa ke o!a 0 ke kin» | | a me ka oiuoīu o k& noho ao». Ka waī hoi j e pono ai na mea oia a paa maiooa o k«ia 1 honua, ka wai keia a ke kaaaka e 100 aī, • | hoouiu oie enai i na haunaele a me na poino j iioko o ka obana a me wi iahai. 1 Ano, e na makamaka, ke hoike nei! au la ookoo»—Aohe «rai e ae ma be ao nei, j a maiaio tho o na iani, e hiki ai e hookuku ' aku i kooa enau pomaikai e like me ka wai i ra»oli! K» w*i hookahi waie no keia a ka- [ j kou e ike nei nei, aoie i hoomalo ia me na | ; kanawai aopuni, ioa kakou e holi a e oi-| ' o*u a puni ke»a hono*, aole )oa kakoa e ike 1 a e haUw*i me kekahi kanawai Uhui e fwpa ana i ke k»n*k« i kona inu ana i ka wai i naaoli. No ke ahaf No ka mea, aole ana po« ■ iao 1 haawi aka »1 1 ka mea e inu aoa ia ia ! nolaīia e na makaoaka a »e oa hoa'lohm, t

noho no kakoo e ino i fc& w»i enaoh. ka wai boi i ike maopopo ia oa haawioa pomaikai he noi w*le. He oinau ano nui ke ka nei imua o kakou 1 keia man»w , *. oui ke noho net ko kakou Ah»oi«io kau k»nawjt?. he mea p*mo no ia kakoo e ho'ke ako i ko kskou n anao no keia me». M*iia paba. « hoahewi aku aoa kakou i oa ioa»maka«inaoa e »« aoa i ' ka hoakea a me ka ba»wi am i ka waioaa, aka e nooooo ibo hoi kakoo, anwai ia 1 keho ia lakoo e noho iioko o ka hale Ahaoieio Aole anei na k*kou 00? Oia 00. Ma kekahi maa ia enamoa *ko nti t ua iobe ooi ia na maoao 0 kekahi poe e olelo'na. makoo e hookomo nui mai i ka rarpa, a e »ehe akea i« ka ino aoi i ka wai ona. Ua naauao anei keia mao manao? E na makamaka, e oiuoiu oukoo e hoolohe iki mai i keia: Ina paha ua haawiia mai ia'u ka maoa o ka hoouna an« mai ka iani mai ma Hawaii nei i ka hauie ana mai o n>i paka ua, he barani ia; k»he mai ia ma na ao&o 0 na puu a me oa awawa he waikeke ia; komo mai ia | iioko 0 na ioko a me na muliwai. 0 kakou 1 he wai ia 0 ke gmi; hoio mai la iioko 0 na : paipn wai 0 kakou, ka waiona ia 0 na ano i ; hoikeia maiuna ae nei. I ka wili ao» aku 1 ! ke ki o ka piula wai, i wni e inu ai, eia ka, ; he w&iona ! I ka makemake ana i wai e ho- | ioi ai no na ioie, eia ka he wai rama! Ma : kemake hoi i wai e hoopuiu ai i na mea ka- | ou, auwe! eia ka 0 ua woiona nei no ! Ma- | kemake i wai e inu ti ai, eia ka ka waiona ! no! Hoouna i ke kahuiio e kau i ka noho i ; mea e hiki ai i kahi oib*na, auwe ! ua ona ■ la ka i 10, ua inu oia i ka wai rama ! K«mo : aku i ka haie. [oiai e ua ana ke kuaua 0 ka j waionaJ ua nahaha 0 iuna 0 kaupoku, eia ka ; ke kulu mM nei ka waiona ma na paio 0 ka j haie ! Heie aku hoi ma na aiunui, auwe ! | aoie 0 kan» mai ke kaheawai 0 ka waiona ! I —Pehea keia, aole anei e nui ana ko knkou ; pilikia? Ina paha e pau loa ana na kane | maioko nei i ka īnu waiona, aole nnei e lohe J koke ana kakou i nt ieo uwe 0 na wahine | a me na keiki, ma kelt; a me keia wahi 0 | keia kulanakauhaie? | Ke hoomanao nei au 1 keknhi oieio nane 1 pene>: E papa, no ke ana ia 1 ku mau ai ! keia inau mauna? no ka mea, mii ko'u wa I opiopio a hiki i keia wa, he oia mau no iakou ma kahi hookahi ? No ka mea, [wahi a kona papa] ua inu l&kou i ka wai hau 0 ka lani; aole hoi i ka waiona,—E papa, no ke aha in i luliluii ai keia mau iaau e KU mai nei i hihi la e ka waina ? No ka me>', maiioko mai o ko iakou mau hu* i kaomiia, i ioa& mai ai ka waiona. e hikaka ai E na ho&'ioha. 0 ka wai maoii, ka mea e haawi mai ana ia kakou i na pom&ikai; aka 0 ka waiona kai haawi mai i na poino be nui waie. He poe noonoo kakou a ia kakou ke koho no ko kakou pono a me k* pomaikai. HAIOLELO A W. 0. SMITH. Na ninau imua 0 knkou i keia po, oia hoi keia: E ae anei kakou i ka Rama ma na wahi a pau 0 Hawaii nei; a i ole, E hoole paha kakou 1 ka Hama ma na wahi a pau 0 Hawaii oei. Ua piii keia ninau 1 keia wa ia kakou iho, aole i na aina e. Ke oieio nei kekahi poe he maikai ko inu Kama ma na oina haole, a ke oielo nei kekahi poe he nui ka hoino me ka piiikm tn« na aina haole no ka inu ana i ka Kama. Ke hai aku nei au he nui ni poino 0 keia iahuikanaka mailoko mai o ku mu ana i na wainna. He kan*k« Hnwan aa; he oiaio no, mai ka hina e uiai kuu mau makui», »ka ua hanau au n»a»nfi, eia kuu home ma>»nei, eia ianei kuu wahine a me mau keiki, a o kuu mau pono w»iwai a pau eia no i Hawaii nei; aoie v>'u home e ae raa ku honua nei, a he kuleuna kn'u e nuho ma keia aina, me ka iH iluhia, a me k* maka'u ole i na mea e kue ana i ka noho m*luhia. A he kuleani nui ko'u 1 na mea a pau e piii ana i ka pomaikai 0 kein iahuikanaka; & ina he kuieana ko'u iloko 0 keia mau mea, ua 01 ioa aku ke kuieana o oukou n& kanaka maoli o ka aina. Ke ike nei kakou ke p i nui nei ke kuai ana a me ka inu ann i ka rama ma keia ! Pae Aina. Ma na hoike a ka Luna Dute Nui ua hotksi& ua oi ioa aku k« nui o na 1 waiona 0 keia ano keia ano 1 laweia mai iloko o keia aupuni i na makahiki elua 1 hai& aku nei, mamua 0 na manahiki rnua i bala. (Ja houiuulu ih» nei kekahi h ole kalepa 0 k*kou i na l lo ma keU aopuni no ka waiona iloko 0 ka m h ISSI, a ua hiki aku i ka 1600,000. $600,000 i ka mak«hiki hookahi! A ua oieloia, no na raaoli mai k« hapanoi o keia n»au dai». Ina be oīaio kei», aiaiU oa 01 «ku mamua o ke $300,000 k« iiio n na kanaka maoii o kakou i keia mea imNH hookahi. Aoie anei i poho maoii keia puu «Ja!a noi? Kak»ik*b> ka poe 1 pomaikai ma kela mt2 ana i k« rama; ua J ! poino a piiiki» ka h&panoi o lakou. •; | I kuu noho »na iho nei ma ke Keena oka J | Loiu Kuhin» ua ike au ke pii nei iiun* ka \ | noi 0 na hihia kamma imui o na aha heo-; koiokoio, a o» 01 loa *ku ka noi o oa paahao; ma haie paahao 0 kakoo mimua o na ma-! kahiki i hal». r A oiai ua hiki mai k» manaw» a hooakea > i ke kuai ana 1 k« ran>a ma Hawaii nei, a 1 ? \ oie, e pani I&a i ka puka a hoole ioa 1 keia 1 ; om. Ke hapai nei au i kuu ieo e kokua 1 ka poe • hooikaika nei e kue i ka r*ma. Ilalia paha ke manao nei kekahi poe aia ■ wale no keia h»na nui 'm * n* hm« o na Lu* oamakaaioana haoohano a me na Af»i • kakoo; aole pela- Ai» 10 m» t& Ukou ka enan» • hooholo • hoole i ke kanawai o keia ano 4ka Me, oa ih' po kaia kaamaka iluna 0

kakou na makaainsna; iluna o kela kane, keia wahioe, me keln keiki 0 kakou • pau, no ka o?ea iot u* unakemake ka hapanui 0 kakoo 1 ka iam» % &N»5& peU e hoeholo ai ko kakoa poe Lun*mateA*mana. A pe'a hoi ina e hooie hapanu? o kakau, ao e e »nakemake 1 ka rama. j*Ma no * hooho?o ai Ukoa. Ke mahiio n?t *a t ko k*kou . Lunamaka» mana. « mnhaio pih» 1 Weia mau i hoa 0 Ukoo e noho pu nei me kakoo r ke>a f po. I hele mai net e haiolelo īmua o keia j j anaina e kokaa aoa 1 ka maoto hoole rama. * | Ke lana nei ka manao o k*kahr pee he • nui ioa, e hoohoio ma keia Ahioielo e uobo { | nei i kao»wat o keia ano. ioa e hana io (a- < kou pela, alaiia koe wale oo k« ban» hope \ loa i ko kakou Moi lokom»ikai; *na e kakau ; mai kela 1 kooa iooa, »iai?a e Mo ia mea 1 k»r.awai o ka *<na; ma e hooie ota aole e i kakau, aiaiia »a*a no ia, ata waie no ia mea | mawaena ona me kona Akaa. •He no Ina kumu k&ikoi e hoomaopopo ai | k* pono o keia makemake o ka hapaoui o j kakou e hoole » ka r«ma tna Hawaii nei. 1 (Ma keia wahi ua hoike aku ka mea haioleio i kekahi mau kumu.) Aka, e«a kekahi kumu nui: Uo pili keia mea i ke Kuokoa 0 keia Aupuni. No n* kanaka Hawaii keia aupum; 0 na h»oi? me na malihini e noho nei, he aoau hoa'ioha-waie no iakou. Aka nae, ioa e mau emi me ka haole iiaio ka heiuna, me ka watw<u, 0 na kanaka maoli, heaha ka hopena ? Hookahi wale no hopena e liio ana ka aina i na maiihini; he mea akaka loa ia. He nui na mea e keakea nei i kanaka Ilawaii, aka 0 keia mea, ka waiona, oia kekahi kumu nuij a ina e hoopauia keia ino nui, Biaii» ua kaawale kekahi enemi nui. E kuu mau hoa'ioha, mamua, ua manao au he mea maikai ka inu iiiiii kupono 1 na waiona. Aka ua haaieie muw iho nei au ia m&nao, a ke paa io« nei kuu manao i keia wa, hookahi waie no pono ia k&kou ma keia mea, oia ka hooie ioa.

haiolelo & HON. J. w. kalua. E na makamaka a me na hoa'loha:—U® konoia au i keii po e h«ii nku i ko'u manao no ke kumuuianao a ko'u m»iu inua i h»i iho nei. CJa konoin tnai au (naialo o keia mau kumu, ua ike pono au i k* waiona, ua ike i kona ano, kana hann, mai ku hoomaka ana n kona pau ana niai a'u aku. Ua hauoli au i ko'u ike ana ia oukou i keia po, no ka mea, na oukou i koho i na Lunamakaainana o keia apana; a mai waena mai o kekahi o lakou, ua hoolaha mai oia iioko o ka hale ahaolelo e Inwe mai aoa oia he bila k<inawai e inu akea ia ka rama. Umikumamakahi na makahiki a me ewalu mahinn ko'u noho ana iloko o ka inu ra« ma, a iloko oīa miu mikahiki, ua ike au i ka hoom»ka ana mai, a ua ike i ka pau ana iho nei. Nui n<i pilikia i loa« ia'u, hauaaele wa!e ka noho ana, nui ke elala lilo. Ke hai aku nei au ia oukou. ma keia mau makahiki hope mai nei, e hoomaka an-i ma ka 15*76, ua nui ke dah i loaa, aka, heaha ka hope o ia dala ? Ua komo mai, a ua puka hou aku, a komo iloko o ns\ omole, na pahu rama, a pela aku; a ina paha i houluulu ia ia mau d »li a hiki inai i keia la, he puu dala mahunhua, a ina la p»ha he inoa ma ka Hanako o Bihopa ma. Nolaila, ke ku nei kakou > keia po maiuna o ne kahu* hea ? Eia, ke ku nei kakou malun* o keia manao, e hookapu, e papa loa la ka lawe ana mai o ka waiona iloko o keia aupuni, oia ko k». kou kahua e ku ai i keia po. Mai ae kakou e hoohilahila ia e like

me ka hana a ka Lun>tmakaainana & oukou i koho ai, nan i e hooik»ika nei e hoonoa ia ka inn akea ana, he mea keia e hoohilahila ai ia oukou a e hoohaahaa ai i ko oukou kuiana. Eia iwaena o kakou na haole hanohano, ka poe waiwai a ko koi o ka aina, ke hoo kaika nei iakou no keia mea nui, e kipaku a e hookapu ioa i ke komo ana mai 0 ka waiona iloko 0 keia aupuni, aka, 0 kakou na kanaka ponoi 0 ka aina, ke kahea aku nei me ka leo nui, e hookomo mai, e hoonoa ae. No ke aha keia ? Eia; na ka puu ono rama, makemake e hooiiihune ia ka noho ana, a iiio i akoie, ka poe ona mau, a peia aku. Aohe aku he wa pono 1 koe, 0 keia wa waie no. Ke hai aku nei au la oukou, ina e ku kakou maluna 0 ke kahua 0 ka lokahi, a hana like, ua maopopo, e pau ana. Ke hoomanao nei au i ke Kau Ahaoielo 0 ISSO, he Lunamakaainana au no ia k»u; na kekahi o na Lena a ookou i lawe mai i btia kan»wai, e aeia na kanaka Hawaii e inu j ka waiona. Ua hooikaika au ma ka aoao e kokua »d«, a ua hooholo ia e ia Ahaoleio; a heaha ka ookou i ike, eia, ua boole ke Alii ka MOl, aole e kakau iooa, a ua iilo ia luki i mea ole. No ke aha ka mea i haale ai» j uokm me» bookabi, ua lokahi ka hapanui o k» Lahui. e hoomau 1 ke k-inawai e kau nei. Nolaila, ena makamak', m ike pono no oukou, aohe a ktkou ram«, na ka haoie

; *n®i i* niēi, a o ka haule tai iu® i kooi tniQ j I aoao, n* too i uiu aiai, a peki aku. nae, | | o k#kou o k*na*a H.waii k« o» aka o k« | | makenmke loa, e Wah?a le> noi ai, e koaio \ t ro*i, c komo mai. Aioha wale, | 1 heokehi *'u mea t koe e kamaiho aku | I ai, a otft kei«: 1 keia po, e lokahi ko kako« ) manuo, e ku īluna, a e paie ako i ke komo! «ni uiai o keia mau iooa, kekabi kumu noi I nana t hoohaahaa i ko ke kaoaka kulaoa, ' kona »katka. • me kooa nohu kaoooooo aoa. | i hiki ne heiu īa kakou m« ki aoao hoola i; k<» kakoa lahai. Aole au e olelo aka aoa ta } ( uwou o wat* no ke kuma i emi ai ke* ; ta Uhu», aole, aka, oia u+e kehain kama oai » maopopo. | E noho tho kakoo ma ko kakou aoao, a e 1 kakaa ioo% ma na palapala hoopii imoa oka j Ah»o!e{o, f. hoike aku ana i ka leo o ka la j hoi t • oa Ukou • oaoa, do ka mm t he oiaio,'

0 ka leo 0 ks lebal*hu. oia kt t«o o ke A 103 e hooholo roa» *na ks Arn 0 lS ;j fcsni* »' e pap* loa »n* i ke kom> ana ok< w»»ona, aae pu nwi ka Mo», a 41 , # hs* 4 .eonc ke oielo ae imo» o keii » ni ouk U* w ii ieeia mea nu?, a e *ns » SiM o< . t.»40 oo ko kakoo ,a, 4 , a mamo paha ma kei« bop« aku. A *ole p>«hM he aupam cn#lala jfco o , 1 kao K&o*«rat e l»ke me k4*ou e hm, Q?i A ua maopopo* e oiioiī »oaoei kakoa « olioli lubile ioa no hookahi pule a hooa 3t mahioi pat»«, *ta oo ia ia k*kou, i no'uiu ne» e kukaia ia »i ke(a h«n«. \J* U mau oleto poko(e. ke Waiho aku oe: ts ke ko?n& o ka manaw* oa ko'u ho*. A iOHJ( IAUKi E na mawamaka, ke haooli oei au < ike nku i ku oakou ma« heleheieoi u« p ; j 4 me k* n«uo!ij no ke kamuhaua o keu p- 0 t uo la (oea, be aianaoian* ko'u e apo am 0 3 . kou i oa mea a'u e hai ak*a ai, i kuu Q1&) «na i kei* anaim, kau mai kekahi iioku o'u i keia wa, ao ke kihapai o E ke kanawai a ke Akua ia Adamu. ■ , L'j la oiua oa hui ai a p*u o keia kihapii i c ka hoa o ka laau i ike ia ka poao a me h hew> ioa» ai oiua, oiai i ka ta a olui ci; ai e .aake at oiua/' PeU au e hai aku nii la oukou. o ktu nupun:, oia o Bdena, a ke ttu nei he ku.uu. iana nui iwaeaa o keia Edena» oia keu ku. kumuhana aao oui e piii ana no ka rami, i ke poha mai nei ka leo o ke Akaa mai 31 paia eehii o keia b&ie. Ua noa ia oukou ke inu i na wai e ae'pau lee, aka o ka nmi, ua kapu loa la wai ia oukon, no ka ineu. oiaio, i ka la a oukou e inu ai, e make nj oukou. Ke makemake nei au e hoike aku pt*net: He mea pooo ia kakou e oki ī keia kumuiaau maialo o kekahi mau'kumu, 1 e ha». lele ka poe ona i ko itkou inu ramn ann. i e hoolilo i ka rama i enemi nona, e nuua aku au ia oukou i ka poe i maa i ka ma rama. Ma> kou hoomak.i nna e mu i ka nm» t hiki \ kein minawn, ehu d«'a i io.ia ii o* a pehea hoi ka nui o kou puka e puan» paha nukou, aole daia ioai, hedaia lilo waie no, aoie hoi he puka. he poho «va!e no, ini peli, heaha ka pono ma ka aoao o ka poe inu e hoomau nei e inu, e hai aku au ia oukou aohe he hana kaiepa poho e ae e iike me ki inu rama, noiaiia haaieie i* nku, a ina e ho> oko ia keia me* īloko o ka puuwai o na ksnaka, oia ka haaleie, aiaiia he niakehewa a» hooluhi ana i k* Ahaolelo, e hanaia i kaoiwai no ka papa ana t ka rama, oiai ua hoowahawaha i ka inu rama, peia ma. mua, ua ike eukou, aawai ī hookiawale i ka rama raat o'u aku, aoie na ke kanawai, aole na ka pahikaua, aka nVu ponoi no i hooie ia mea, ahe enemi ka r>ima no'u i keia wa. 0 ka poe i inu ole mamua i ka rsma mn hooiauna ia oukou me ka poe inu, o !oa» auanei ia oukou ka hoowaiewaie ia mai me na olelo maaiea loa, oia ke kumu nui o ko'u iiio ana i mea inu rama, ua mihi nui au no ko'u komo ana iioko o na anaina a ka poe ona, nolaila e na opio, e hooiohe a malami i keia. £ noi aku i ka Ahaoieio hanohano, e kau i kanawai e pani paa ioa i ka racna mai keu aina aku, e hookapu ioa i ke ko.no ana <nai o ka rama ma keia aina, a o ka poe hoi e hana ani i ka v\uiona maiuna o keia aina, e kau ia i hoopai hoopaahao maiuoa o ka mea hana waiona maloko o ko kakou nei aim,

aole hoi i hoop»i d«la. O ke ka nawai e pa'pa aku ana i ka raro«, oia kekahi hana maika» ioa a hannhano t kekahi laia oia hale e hana ai, no ka mea, he kauwa pooo i« t ao ka mea e lawe ona he biia e hoonoa ai i ka rama iloko o ki Ahaolelo i hai aku au ia oukou. be enem» ia kanaka no keia lahui a me ka maluhia o k« aioa, a o ka hoa e lawe aiai ana i biia imu» o ka hale, ata maluna ona ka auwe aaa, oiai oa paiapala ia, Auwe ka mea kau i na k«nawai hewa, oia ka pilikia o ke kau i m kanawai ino, noiaila ena hoa o ka hale Anaolelo. e hooikaika rae ka iokahi o ka minao a paoi aku a p«a ia <uea ino, he mea oiaio, e milenio io no o Haw*ii nei. £ kokaa kakou i ke aupani ma k>i haomaiu ana i keia mea o ka ona, a me ka hana waiona, oi« hoi, aole kakou e manao, o k« makai wale no ka mana hopa i ka poe ona, a oele kakou, ua hiki no ia kakou ke hoohiki i palapala hopa oo kekahi kanaka oos, ke ike pono kakou iaia e ona ana, o ka poe e koe ana i keia kumuhao, he hua maopopo lakou na ka oahesa, a ke hoopapa mai nei i na kaekue waewae o kakou, oa hua a ka hioe me na hoaolelo, be ahai kuikahi ua palapala ia, Na ka hua a ka wahine e paopao i Ue poo o ka hai a ka oahesa, a.Uiaila e pepehi ioa kakou i oa maoao hoopohala e like me keia* Ana ke Akua e kokua ia kakoo.