Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 25, 24 June 1882 — Page 1
| This text was transcribed by: | Lynn Mangel |
| This work is dedicated to: | MacKenzie and Kendall Mangel |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXI. HELY 25} POAONO, IUNE 24, 1882. {NA HELU A PAU 1073.
KA NUPEPA
Kuokoa me ke An Okoa
I HUIIA.
KA MOOLELO
-O-
ONILA MAKA!
KA MAKAI KIU KAULANA
-O-
ENELANI!
- A O KA MEA -
POHIHIHI O KA 1868.
MOKUNA XV.
Maloko o ka hale kula -- KA wehe ana i ke eke--Hookahaha ia ko lakou mau noonoo--Ua lilo na kumu e ahewa ia ai ka mea pepehi kanaka--Ka mea i loaa iloko o ke eke--He kupaianaha maoli--He ninau mai hope mai--Lilo koke kahi elemakule i kanaka opiopio--Akahi no a pia pio o O@ Maka.
UA mele aku ka Loio Apana imua o lakou i na ninau he lehulehu, a mahope no pane ae la oia:
Ua maopopo pono anei ia oukou, o na aahu i oki loa i ke koko, oia no na lole a Hale Keieueka i aahu hope ai?
Eia me makou ua mau lole la, a e ike no @ oe i ka oiaio o ka makou e kamailio aku @ wahi a Bila, iaia i hapai ae ai i ke eke @ ka papahele ae.
O Keaka, o Bila a me Koma na mea i manao nui ia iloko o ia la nu ka loaa ana o keia mea hou.
Ea powehiwehi ana no kahi kukui iloko ka halekula, a i kekahi hoi o lakou e wehe @na i ke eke, akoakoa mai la na mea a pau @e na helehelena kaumaha. A ua hiki hoi @e ikeia aku ma ku lakou mau helehelena @a ouli o ka inaina.
I ka wa i wehe ia ae ai o na mea a pau o oko o ua eke ia a kau ia ae la iluna o ke makaukau, ua hookahaha loa ia ka na@u o @a lehulehu.
A hooho ae la no loi o Keaka, o Bila a me Koma, me ka leo nui, aole no ko lakou @anaonao, aka, no ko lakou kahaha.
Aka, o lonakana nae; ua oi aku kona olioli a me ke ana e o kana mau hana.
No ka mea, ua aka ae oia iwaena o keia mau hana.
Auwe no ka hoi e! wahi a Keaka i hooho ae ai.
He kupaianaha maoli keia! wahi a Koma.
He kupaianaha anei a kana mai, nohea la noi keia mau lole! wahi a Bila.
Aole keia o na lole o Hale Keleneka, wahi a lonakana mahope iho o ka pau ana ae o na hauwalaau.
He oiaio kau, wahi a Keaka.
Kahaha! aole no keia o na aahu i loaa mau aku ai ia kakou iloko o keia eke! wahi a Koma.
Mino aka iho la ka Loio Apana, iaia e nana pono ana i ua mau lole la, a puana ae la:
E na hoa'loha, ke hopohopo nei au, ua hoolilo oukou i kahi mea uuku i mea nui.
Ao'e, he wahi mea ano kupaianaha no keia e ka Loio Apana, wahi a Bila.
Aole loa, wahi a ka Loio Apana, e na keonimana, ua hoopunipuni ia oukou, me he mea la no kekahi aeahaukae keia mau lole e pee ana i ka makau.
Aole no keia o na aahu i loaa mua aku ai ia makou, wahi a Bila.
Aole loa, wahi a Keaka i kukaia ae ai me ka leo nui.
Kahuhu! Me he mea la, o na lole no keia o kahi Olelo e e aahu ana i ka wa a kakou i hopu ai iaia, wahi a Koma.
A pehea i komo ai iloko onei, wahi a ka Loio Apana i ninau mai ai.
Oia hoi ka'u e haohao nei! wahi a Keaka.
He kupua maoli no paha kela wahi Olelo e! wahi a Koma.
E na keonimana, e halia iki moi hoi ki oukou mau pepeiao i o'u nei, wahi a Bila i pane aku ai.
Ia wa, hai heu aku la oia i na mea i hana ia, me ka hoakaka pono ana i ke ano e ka lole i loaa mua aku ai iloko o ke eke.
I ka wa a Bila e hai ana i kana mau mea i ke pono ai, e huli ana hoi ka Loio Apana ia loko o ke eke, a uauhi ae la oia i kekahi mea mailoko ae o ke eke.
He aikala lilina keokeo.
A aia hoi ma ka aoao maloko e kau ana ka inoa.
Nowai kena inoa? wahi a ka Loio Apana i ninau aku ai, no ka mea, ua ano hapopo kona ike.
Paa ae la kekahi keonimana e ku koke ana imua o ka ipukukui a puana ae la:
H. Keleneka.
Oia anei ka inoa i poa iluna o kena aika la? i ninau aku ai ka Loio Apana.
O ka inoa ia; a ua like hoi kona moakaka me na hua i paiia.
Meha iho la ka aha no kekahi mau minute, a hooho ae la o Keaka:
Paikole! E manaoio mai ana paha oukou i keia wa no na mea a makou i hoike aku nei imua a oukou.
He oiaio, i ka wa i loaa ae ai o ka aikala, ua manaoio iho la ka lehulehu i ka lakou mau olelo.
Aka aole nae i pau ka pohihihi a me ke ano kanalua a ke anaina no na aahu, a ua lilo hoi ia i mea pohihihi like no lakou a pau.
I wa no, ninau mai la kekahi mea mahope loa o ke anaina:
Owai ka mea nona ka hale, kahi hoi i loaa ai o keia eke?
He ninau keia i noonoo mua ole ia e ke anaina.
A pane aku la o Keaka i ka haina:
He wahi Olelo e kai loaa aku nei ia makou iloko o ke hale o Keaka Ilikini e ku la iwaenakonu o ka ululaao.
Meha iho la ka aha no kekahi mau minute, a mahope iho, pane mai la o Ionakana me ke ano mahaoi:
He eono ae nei malama i hala, aole i noho iki o Keaka Ilikini ia loko oia hale!
Pehea i maopopo ai ia oe? i ninau hou mai ai ua leo la mahope o ke anaina.
Owai la ka mea nana ia ninau pakike? wahi a ke kanaka waiwai Ionakana i pane ae ai me ka ukiuki.
Na'u! wahi a ka leo i pane mai ai.
Aole anei oe e oluolu e hele mai mamua nei, i ikeia aku ai oe?
Ae!
Hele mai hoi ha.
Ia manawa ku like ae la ke anaina ma o a maanei i loaa ai he kowa e hele ae ai ka mea i hea ia.
I ke anaina e ku ana pela, hele mai la kahi elemakule a Bila a me Koma i ike ai iloko o ka ululaau, mahope iho o ka mahuka ana o ka lakou pio.
Aole hookahi mea mawaena oia anaina i kamaaina i keia wahi elemakule, nolaila pane mai la o Ionakana:
Owai oe, a heaha hoi kuu kuleana o ka ninau ana no keia hana?
Aole no hoi ou kuleana o ka ninau ana mai i ko'u inoa a he kuleana no hoi ko'u e ninau no keia hana e like me kekahi o keia poe e ku mai nei.
Kahana! e lilo paha au i mea hupo ina aole keia o kahi elemakule i halawai ai me maua iloko o ka ululaau, mahope iho o ka mahuka ana o ka makou pio? wahi a Koma i kukala leo nui ae ai.
I ka lohe ana o ka Loio Apana i keia mea, ninau koke aku la oia:
Iloko no anei oe o ka ululaau. a ua halawai io anei oe me keia mau keonimana, e like me ka laua hoike?
Ae.
A heaha kau hana o loko o ka u'ulaau?
Ka! i kipa mai no hoi au ma ke alanui pokole e hiki mai ai ianei.
He hana anei kau oonei?
Aohe hana.
A heaha ka kau o ke kipa ana mai ia nei?
Aohe maopopo ia'u o ka'u hana o ka hele ana mai nei ianei?
I ua wahi elemakule nei i kamailio ana, aia nae o Bila ke nana pono aku la iaia, a mahope iho hooho ae la oia:
Akahi no a moakaka keia mea huna! E hopu i kela wahi elemakule!
Heaha keia hana au? wahi a ka Loio Apana.
Aia aku ka mea pepehi kanaka ke ku moi la!
Pehea i maopopo ai ia oe?
Oia no kahi Olelo e a makou i hopu ai. Ke ike aku la no au i kona mau onohi maka. Ua hiki loa ia'u ke pili me kekahi mea, ua hoano e oia iaia iho i like me ka poe Olelo e, a oia no hoi ka mea nona i hoololi na lole o loko o keia eke, oia maoli ko'u manao.
Ia wa pioo ae la ka leholehu.
A pane mai la e loaakana:
He wahahaa iak, aole loa e hiki i kekahi ke hana e like me ia.
E kahi elemakule, keaha kau pape no keia? wahi a ka Makai Nui (Loio Apana).
Auhea oe, he aeahaukae kela wahi kanaka! wahi a kahi elemakule i pane aku ai i ka Makai Nui.
He aeahaukae io anei au? wahi a Bila i, ninau aku ai, a iaia hoi i ninau aku ai pela, lele aku la oia imua o kahi elemakule, a hopu aku la i kona mau lauoho hina.
Ia Bila hoi i hopu aku ai i na oho hina o ua wahi elemakule nei, ua hookahaha loa ia ka naau o ka lehulehu i ka hemo ana mai o kona papale a me na oho hina ona a waiho wale mai la kona poo, a ua ako ia hoi kona lauoho eleele a pokepoke.
He mea hiki ole ke hoike aku maanei i ka nui o ka pioo a me ka haunaele mawaena o keia anaina kanaka i ka wa i ikeia ae ai o keia mau mea.
Olai, ua piha ae la o loko me na leo hauwalaau, u e kukala ana hoi kekahi e li iaia, a o ka kekahi hoi e kau iaia iluna o ke kea.
Iwaena o keia mau leo hoino he nui oa ku malie iho la o Onila Maka. me ka manao pihoih oi ole.
Aole no hoi i hoike mai kona mau helehelena i ka makau.
Alaila, kikeke iho la ka Loio Apana i ke pakaukau e noho malie ka lehulehu.
No ka nui loa o ke pioo o ka lehulehu, aole i hoolohe ia mai ka ianei kauoha. Aka, mahope iho nae, meha iho la ke anaina a pane aku la ka Loio Apana:
E! Auhea oe, heaha kau pane no keia hana?
Aohe a'u pane, oiai, aole no hoi au i ike i na mea e pili ana i ka pepehiia ana o Hale Keleneka e like me ka maopopo ole i keia anaina.
Ke manao io nei au ke hai nei keia kanaka i ka oiaio.
O Ionakana ka mea nana keia pane.
I ka wa a ke kanaka waiwai [Ionakana] i pane aku ai i keia mau huaolelo maluna ae. mino aka iho la ua Makai Kiu la.
O ka mea i kamaaina i ka ka Makai Kiu mau hana, e hiki auanei ke hoomaopopo aku i ke ano o ia mino aka ana.
Oiai, me he mea la, e i aku ana ia mino aka ia lakou, Aole i hopu io ia ka Makai Kiu no kona hupo, aku, o kona iini nui ia o ka ikeia. a he hapa hoi keia no kana hana kaulana kamahao ma keia hope iho.
A heaha hoi kau pane no keia hoano e ana ou? wahi a ka Loio Apana.
Aohe a'u mau hoakaka no keia hana e waiho aku ai imua ou.
Aole anei ou ike eia oe iloko o ke kulana pilikia?
Aohe maopopo ia'u oia mea.
Ina pela, e hoopia aku ana au ia oe i ka halepaahao.
E hana oe e like me ka mana i haawiia mai ia oe.
Iloko oia wa i ike ia ai kekahi mea ano hou.
Aole i pau.
KA MOOLELO O KA
AHAOLELO
KAU KANAWAI
-O KA-
A. D. 1882.
Poakolu, Iune 14, 1862.
Halawai ka hale ma ka hora 11. Ka Hope Peresidena Aholo ma ka Noho. Pule ia e S Aiwohi.
Mahepe o ke kali ana ao kekahi manawa loihi, ua noi mai ke 'lii W@limana i kokua ia e ka Loio Ruhina e hoopanee ka hale a noho nuu i ka hora 10 o ka Poaha. Hooholoia a hoopanee ka hale.
La Hana 33. Poaha, Iune 15, 1882.
Halawai ka hale e like me ka mau. Heluheluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia.
Hoike a na Komite mau.
Ma ke kapaeia ana o na rula, na heluhelu mai o Kaulukou i keia mau palapala hoopii: 1 E ae aku ke Aupuni i ka aie 10,000,000 dala: waihoia ma ka papa a noonoo pu me na bila mua. 2 E hoomauia ke kanawai o ka la Sabati e like me ka mea mau; waihoia ma ka papa. 3 E hoonoa ia na hoa aina i na i-a konohiki; waihoia i ke komite kalepa.
Na Haupa mai Hilo e hoopii la ka aku o na Kiure ma na kau hookolokolo i $2 no ka la, a i $1 ina e komo iloko o ka rumi; waihoia ma ka papa.
Na Kamakele mai Makawao, o na Aina Lei Alii a pau e hoolimalima ia i ka poe e noho ana maluna o ua mau aina la; waiho ia i ke komite o ona aina aupuni a me na hana hou.
Hoike mai o Kaulukou Lunahoomalu o ke komite hookolokolo ua noonoo lakou no keia mau palapala hoopii malalo iho, a penei ka lakou hooholo:
I Palapala hoopii mai Kona Hema mai e noi ana i 3 Lunakanawai no ka Mokupuni o Hawaii. Ua hooholo ke komite e hoopanee loa; ma ke noi ua hoapoaoia ka hoike a ke komite a ua hoopaneeia ka palapala hoopii.
2 Palapala hoopii mai Makawao, o ka Luna Helu a me ka @ o kekahi waiwai paa e hooholo i ka auhau o ua waiwai paa la, ua hooholo ke komite e hoopanee loa; a oia he nui ua aponoia ka hoike a ke komite a ua hoopanee ina ia ka palapala
3 Palapala hoopii mai Puna e aeia ka hookomo ana mai o na paahana o na aina e ma ke ano huolaupai i ka lahui, ua hooholo ke komite e waiho ma ka papa; a ma ke noi ua aponoia ka hoike a ke komite.
4 Palapala hoopii mai Makawao a me Hana mai, e hoohanaia na paahao ma ko lakou mau apana pakahi i hoahewa ia ai, ua hooholo ke komite e hoopanee loa; a ma ke noi ua aponoia ka hoike a ke komite.
5 He Palapala hoopii mai Kohala mai e noi ana e haawiia kekahi mau apana aina i na kanaka Hawaii no ka hookuopoono ana, ua hooholo ke komite e hoopanee loa; a ma ke noi ua aponoia ka hoike a ke komite a ua hoopanee loa ia ka palapala hoopii.
6 Palapala hoopii mai Honolulu e noi ana e hoomoaia ka waiona i na kanaka Hawaii; hooholo ke komite e waiho ma ka papa a noonoo pu me ka bila kanawai e pili ana i ka waiona; aponoia ka hoike a ke komite.
7 He Palapala hoopii mai Honolulu a me Kauai e pili ana no ke kuai ana o ka opiuma, na hooholo ke Komite e waiho ma ka papa a noonoo pu ia me ka bila kanawai opiuma; ua aponoia ka hoike a ke komite.
Hoike a na Komite Wae.
Hoike hou mai a Kaulukoa Lunahoomalu o kekahi komite wae a haawaiia i ka noonoo ana no ka bila kanawai a Kauai, e pili ina no ka ohi ana o ka auhau o na piahana e na haku, ua hooholo ke komite e Waiho ma ka papa a noonoo pu me ka bila; aponoia ka hoike a ke komite.
Noi mau o Kaulukou e hookuuia oia no ke k@e@a o ka @; aeia.
Noi mai o Rice e nookunia oia i ka Pualima me ka Poaono; aeia.
Helu@ mai ke 'lii Bihopa he bila @ ana i ka Pauku 255, 256, Kanawai Kivila, me kona heluhelu pu mai he hoololi i ka bila kanawai.
Na Olelo Hooholo.
Heluhelu mua loa mai ka Loio Kuhina he bila kanawai e hooponopono ana i kao hookolokolo hou no ka Aha Kaaponi Apana Ekolu; waihoia no ka heluhelu alua.
Na Ahulo he olelo hooholo e kauoha ana i ka Loio Kuhina e hoike mai i ka moa a pau o na Luna Makai a me ko lakou uku; hooholoia.
Na Nikaleka he olelo hooholo e kauoha ana i ka Makai o ka hale e kipaku aku i ka mea kakou a na nupepa Elele Puka La me Elele Poakulu no ka hoohenehene i na Lunamakaainana. Ma ka ninauia ana, ua nooholoia e hoopanee loa ka olelo hooholo.
Na Keia he olelo hooholo i $5,000 no ka hana ana i uwapo ma ka muliwai o M@. Waihoia ma ka papa a noonoo pu me ka Bila Haawina.
Ma ke nui, ua @eia u Likikalani e heluhelu no ka manawa mua loa ma ke poo wale no. I kana bila kanawai i hoolaha mua ai e ae ana i ka aie $10,000,000; a ua waihoia no ka heluhelu alua.
Hoolaha mai o Nakookoo e lawe mai ana oia he bila kanawai e hoopau ana i ka Pauku 27 u na Kanawai o 1876.
Na Hana o ka La.
Ma ke noi na hoopaneeia ka noonoo ana o ka bila kanawai e pili ana i na Auhau a i ka Poaono.
Heluhelu akolu ia ke kanawai e hoololi ana i ka Pauku 892 o ke Kanawai Kivila, e hoonoho ana he Lunakanawai hou no Kohala Akau: hooholia.
Heluhelu akolu ana o ke kanawai e hoololi ai i ka Pauku 178 o ke Kanawai Kivila, e pili ana i ka Banakarupa; hooholo loa ia.
Heluhelu alua ana o ke kanawai e pili ana i ka ili ana aku o ka waiwai o ka poe make i na pilikoko. Ma ke noi ua haawiia i ke k@ wae. Wilimana, Pilipo, Aholo, Loio Kuhina, Nakaleka.
Ma ke noi, ua hoomaha ka hale a noho hou i ka hora 2 auina la.
Noho hou ka hale i ka hora 2.
Heluhelu alua ia ka bila kanawai e hoololi ai i ke kanawai i aponoia ma ka la 30 o Iulai 1878 e hookuu ana i na paahana ma na la kulaia o ke Aupuni me na la koho biloia Lunamakaainana. Ua waihoia keia imua o kekahi komite wae a ua koike mua mai ua komite la e apono ana i ka bila me kekahi mau hooponopono, oia hoi, e ae pu ia me na Poaono.
Ma ke koho ana, ua hoopanee loa ia ka bila, he 21 ma ka ae e hoopanee loa, a he 18 ma ke kue.
Ma ka ae--Kipikona, Bush. Preston, Bihopa, P Kanoa, Dominis, Cleghorn, Parker, Kapena, Smith, Judd, Widemann, P P Kanoa, Aholo, Kalua, Haupu, Kauhane, Nahinu, Aiwohi, Kaunauiano, Rice.--21.
Ma ka haole--Kuihelani, Kaae, Lilikalani, Lihilahi, Pahia, Brown, Mahoe, Kaluhi, Nakookoo, Kamakele, Gardner, Kauaila, Pilipo, Kauai, Palohau, Nakaleka, Kupihea, Kauhau--18.
Ma ke noi na hoopanee ka hale a noho hou i ka hora 10 apopo, Poalima.
La Hana 34, Poalima, Iune 16, 1882.
Halawai ka Hale e like me ka mau. Heluheluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia.
Hoike a na Komite mau.
Ma ke kapaeia ana o na rula, ua heluhelu mai o Kamakele he palapala hoopii mai Makawao e noi ana e hookaawaleia i $1500 ma ka Bila Haawina no ke kukulu ana i kia hoomanao no Kamehameha III. Wainoia a noonoo pu me ka bila haawina.
Hoike mai o Pilipo Lunahoomalu o ke komite wae i haawi ia ai kekahi bila kanawai mai ke Kuhina Kalaiaina mua iho nei, a ma ka lakou noonoo ana ua pakui hou mai lakou he hoololi bila kanawai. Aponoia ka hoike a waihoia no ka heluhelu alua.
M@ mai @, no ka palapala hoopii mai Makawao e noi ana i 2 Lunainakaainana, na noi # ke komite e waiho ma ka papa. Aponoia ka hoike.
Na Olelo Hooholo.
Na Kalua he olelo hooholo e kauoha ana i ka Loio Kulima e hoike mai i ka moa o na Luna Makai a me ko lakou mau lilo. Waihoia ma ka papa.
Heluhelu mua loa mai o Aholo he bila kanawai e hoomahuahua ana i ka uku hoomau no ka Moiwahine Emma. Wai hoia no ka heluhelu alua.
Noi @ ai o Kaunaman@ kapae na rula a e heluhelu alua ia ka bila. Waiho ia no ke kakau poepoe me ka hookomo ia "Moiwahine Kanemake" a heluhelu akolu i ka Poalua, Iune 20.
Kapaeia na rula a heluhelu mai ke Kuhina Waiwai no ka pane ana i kekahi olelo hooholo e ninau ana i ka nui o na waio@a i laweia mai e ka poe Pake iloko nei o ke Aupuni. He heluna nui o na wa@ i hookomo ia mai. Laweia ka hoike a waihoia ma ka papa.
Heluhelu mua loa mai o Brown he bila kanawai e hooponopono ana i ka lawe ana aiai a me ka hoahu ana i ka wai@ ma ka Hale Dote a me ka hoolele ana ma kekahi mau awe. Waihoia no ka heluhelu alua.
Heluhelu mua loa mai o Kamakele he bila kanawai e hoomana ana i ke Kuhina Kalaiaina e haawi i laikini i ka poe humuhumu lole, kumeka kamaa, hana ili, hana noho. Kapaeia na rula a heluhelu ia ina ke poo; heluhelu ia a ma ke noi a Kauai ua hoopanee ia.
(E nana ma ka Aoao 3.)
MAIKAI KA HOI KA PAPA
-A ME-
KALAAU O KOU HALE!
NO MEA LA!
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA !
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka lo o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka @
Na Papa ! Na Papa
-A ME-
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o na
ALANUI PAPU me MOIWAHINE
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE ma ka MAKEMAKE
-NO KE-
KUMUKUAI MAKEPONO LOA
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu.
Na Papa Manoanoa,
Na Papa i kahiia
Na Papa Kepa,
Papa Hole keokeo,
Papa Hole Ulaula.
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina
Na Peapea
Pine Huluhulu,
Pine i kahiia
NA Papa a me na Laau Ulaula
Pili ulaula,
Pili Keokeo,
Pani Puka,
Pani Puka Aniani,
Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaioe,
Waaiti, P@.
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO
Na Ami Puka Hale.
Na Ami Puka kPa.
ANIANI!
Pepa Hale a me na Lihilihi
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU 1 O KAKAAKO me PUULOA
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kanoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono. E kipa nei ilaila i ike ika oiaio. 906 tf