Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 39, 30 September 1882 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Richard Buggeln
This work is dedicated to:  To Bill Keana’aina, my friend and colleague at the University of Tennessee

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA

Ke Kilohana Lahui Hawaii

 

BUKE III. HELU 6  HONOLULU, FEBERUARI 6, 1864. NA HELU A PAU 115.

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

 

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

 

I kela Poaono keia Poaono.

 

$2.00 no ka makahiki,

 

ME KA HOOKAA MUA MAI.

-

Na Olelo Hoolaha---aole @ oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; a;ua kemo apa, he $1.50; hookahi maluma, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o no olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

 

Kanikau---he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi-penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

 

Ka uku no na Olelo Hoolaha---kauku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o no Luna o ke Kuokoa, a i ole@a e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai @ ka Luna Pai.

 

O na uku Pepa a pau e hookaa m@a mai no---aole e kauia k inoa o kekahi haole@ kanaka maoli paha. ma ka iona o ke poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua.  E Pono ke hilpolia kea mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa@  H. M. WIMI, (Luna Pai.)

 

-

 

KA "NUPEPA KUKOA."

 

Is published in Honolulu

 

EVERY SATURDAY,

 

$2.00 per annum............in advance.

           

Advertisements not exceeding 10 lines, inserted one for $1.00; twice for $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

 

Hanikaus will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

 

Payments for Advertisements, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

 

All Subscriptions must be PREPAID.  No name, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for.  This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.  H. M. WHITNEY, Publisher.

 

Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $4.00 each.

 

Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound volumes, by paying $2.00 each.

 

-

 

HE KANIKAU

NO

Alexander Kalanikualiholiho, Iolani maka-o-Iouli, Kunuiakea, Kukailimoku, ka Moi Kamehameha IV., oko Hawaii Pae Aina.

 

-

 

He uwe no ko'u he aloha ia oe,

"O Lihue kai Malamanui,"

"O Kalena kai Haleauau--e,"

Au iho nei au aole oe,

Mahea la ia i hele hiolani aku la?

Ma ka welelau makani ma ka hiki--na,

Hiki mai ne kealoha o kuu kaikaina koolua,

Kuu hoa hooponopono hoi o ka pono a ka Haku i waiho ma--i.

Waiho kahelahela ka Lani,

Pau ka huli ka oni ana o ke kino,

Ka hele ana i o ianei--e.

I nei au me ka halia,

Me ka manao ia "Iolani oe."

"O ka maka  o Iouli--e."

Ua haalele mai nei ka oe,

I ka pili aloha a olua,

"Me Maikai Lili Hemolele i ka la--e."

I ka la 30 ka hele ana o ka Lani,

Ku-i aku la ka lono i na moku,

Nei nakolo aku la ka hele ana o ka La---ni,

"O ka Lani Nui kua Lihliho i ke kapu he inoa,"

"He kua kapu oe no Lelehoano i lu--na,"

I luna ka haea Kaukaalaneo.

Ku ka punohu olapa ka uwila kui ka heki--le.

Nei ke olai kahe kawai ula,

Ua ike Poloula ka Hoku Alii,

I ka hele ana o ke 'Lii aimo--ku,

"O koolui kookea ka Lani."

"He 'Lii he puko-a ku."

"He papa unaoa a Lono--e."

Ua lono ua loke Kakiki-ku Kahikimoe,

Ka lewa 'nu'u ka lewa 'lani,

Ka paa iluna ka paa i lalo,

Ka hooku-i ka halawai--e.

Halawai aku la @oe me ko makuakane Haku,

"Hoe Puna i ka wa palaloa a ka ino,"

"Haukauka i ka wa o Kookoolau--e."

Ua kino lau ka Lani,

Ua pahaohao ka ike ua pau ka lo--he,

Hele aku la oe i Hiikua i Hiialo,

I ke ala a Hahinihiniula,

I ka hale kai Lani e waiho ne--i.

Ke uwe haalipo nei ko kaikuauna,

"Oni e lele Kauwiki ua malie,"

"Papu me he umauma no ka manu--ia."

Ua kino manu ka Lani, ua manawa ino,

Nona hale i ke kihi o ka mahi--na.

Niau mai ka Makalii,

Heaha ka hala e ka Lani i hele mai ai,

I hanalele aku ai oe i ko kaikuahine?

"Uluna Kaula i ke poo o Niihau,"

"Ako Kawaihoa i ka hale lua makani,"

"I na hale okomo a ka Liula--e."

Liuliu mamao ka Lani i hele aku la,

Aohe lua aohe kolu,

Aole ka ukali o ka ho--pe.

Oia wale no ia i niau iho nei,

Ua imi aku la i kana kei--ki.

"Ia hooinainau mea ipo ana ka nahele,"

"Hookokoe ana ka maka i ka moan@,"

"I ka ike ia na pua hoomahie lu--na."

I luna ka Lani me ke ohu knalia,

 I hoi aku e noho i ka maka o ka Opua,

E hooipo ana me ka malanai kuahe--a.

I walea ka Lani i ka hooheihei pahu,

Me Hikapuaianea iloko o Kahakoilia--ni.

"Oili pulelo ke ahi a Kamaile,"

"Ka lele hoaka i luna o Kamahuale--le."

O liuliu o makaukau o pulale, o hikiwawe,

O hoe-u e ku i lu--na.

I luna ka Lani e nana ana i ni homo o Piila--ni.

Uwe lo'u lani mai ke kaikuahine,

"Ke pau 'la kuu aho ia Lininoe,"

"I ka lili a Lilinoe me he kane--la."

Me he kane la ke aloha kuu kaikunane Haku,

I moe iho au i ka ponei,

Hiki mai ana ko Uhane Kinowailua,

Haohao wau i ko leo i ka pane ole ma---i,

Pa-e mai ana ka leo o ka Lani ma Kaumakani

Aheahe mai ana ma ke Kualono,

Ma ke kua  mauna o Kaniahi---ku.

Uwe helu mai ko kaikuaana kaikaina,

"Kau i ka Lani ka holowaa ua o Hilo,"

"I hoowaa eli a moku kahawa---i."

He waiwai nui ka ke aloha o ka waimaka,

Ke-nei nei ka honua ke nakolo nei ka mauna.

Haalele ka Lani i ke ao malama---e.

Uwe ae nei kuu hoa pili,

"I ka ua lani polua me he po la ke aumoe o Koelau."

He lau he mano he kini ke aloha e waiho nei.

Waiho malie ke ukana a ke aloha,

O ke kuko o ka li-a ia o---e.

Ku mai ko kahu,

"O Kaulilua i ke anu o Waialeale,"

"He maka halalo i ka lehua makano---e."

Noe wale mai no ka aloha o kuu Haku i hele aku nei,

Auhea la hoi ka nui ka lehulehu?

Na hoa i kani ai o ka a---ka,

Aole ka!  O oe wale no e ka Lani,

Ka ua ke kuaua kahi o ka hooi---lo.

Ka uwe hoonewanewa a Liliu o Loloku,

"O walania i ke kii ono---hi."

He onohi ku i ka moana,

He anuenue pio i ka honua,

Ke halii mai la i ke pili o Hue---wa.

He wa aha la keia e wa nei,

E wa nei ia Ahukupanaha ka la i Man---a,

Makalii loa i ke kaha o Papiohu---li,

I huli iho nei makou aole oe,

Mahea la ia i lele ou o lani aku ne---i?

Kekaha'na'ku ne i Kuaihelani,

I ka moku o Keaniniulaokala---ni,

O ka uwe haole lulu lima---a

"Hoonaueue a naue ka hono o na moku,"

"Hoopunini a niniu ka ihu i ka maka---ni."

Aloha ino no kuu Haku k'u Ali---i,

Kuu hoa o ka aina pohu,

Mai ka lai malino a Ehukai---po.

Ike wale aku i kuu aikane makani lauahea,

Mai ka wai hi e Kiope,

Ka uwe hoonene---a

"Kuu kane pua koolau i ke kula,"

"I hahai i ka ua ula o Kaapaa,"

"E hoi maua ma ke kua o Pi---li."

Aloha ka uhane ka hoa pili o ke kino,

I pilia ke anu me ke koekoe,

Kuu hoa hoolaukanaka o kahi mehame---ha,

"O ka uwe hoonuunuu---a

"Mukiki ala lehua a ke manu,"

"O ke oho o ka awa ili lena i ka uka o Kali---u.

Aloha ino no kuu milimili kuu mea laha ole,

Kuu Lani o ka aina makani kueku lepo,

E pii ana ka e-a i lu---na.

Uwe kankau mai o

"Kuehoopiokala ka la i ke kula o Ahuena,"

"Komo i ka la e Kailu---a."

Elua i hele iho nei,

O ka Lani makuakane me la Lani kei---ki.

Noho makou me ka u, me ka minamina ia olua,

Uwe paiauma mai ko kahu o Hazalelepo---ni.

Aloha ino no kuu keiki,

Ka lei aloha a maua me kuu kane i hole aku ne---i.

Aloha ke kino i ka noho ana mai,

Aloha ka maka i ka nana ana,

Aloha ka leo i ka pane ana ma---i.

Ke uwe hoona-ku nei o

"Hulikua i Kahiki e Lono---e."

"Hookaa ia mai ke alo i o'u nei,"

Aloha ino no kuu Haku kuku lei a---i,

Kau mea laha ole loaa ole i ka imi ak---u.

O oe ka uhane i pulelo iho nei i ke kaha'na ka la,

I ka wehe'na o ke alaula ua malamala---ma.

Uwe helu mai o Hawaii o Keawe,

Kanikau mai o Maui o Kama,

Ke kaakumakena nei o Oahu o Kuihewa,

Uwe ole mai o Kauai o Mano-kalanipo---e.

 

-

Happy New Year

 

-

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

 

            Oiai ua aui hope ae nei ka M. H. 1863, me kana mau hana a pau, ua noho kakou iloko oia makahiki me ku oluolu, a hiki mai nei ka kakou Kamalei Iolani; ua hala i ke ala hiki ole ke ike aku, a ke komo nei kakou i ka makahiki hou 1864.  O ka Iohe mai i ka nui o ka poe make i ka M. H. 1863, he 33,333.333, a o ka nui o ka poe make i ka ia hookahi he 91,824, a o ka nui hoi i make i ka hora hookahi 7,780, ma ka minute 60 ka nui  o ka poe make, ua like me 1 i make i  sekona keia sekona.  He keu a ka make; ua ane like ka nui ke huiia ko Amerika me ke Enelani.

            Ina ua oiaio keia Iohe ana, alaila, aole anei he kupono keia ia kakou i ka poe kino ikaika e noho ana i keia makahiki 1864, ke eu mai, a noonoo i ke kumu nui e emi ai keia make nui, anoai, o like keai makahiki me ia, a oi aku paha?  Nolaila, ano ka wa kupono e imi ai, aole mahope, aole hoi makua aku nei, o hele hemahema kakou; e like me ko kakou hemo ana mai mai ka opu mai o ko kakou makuahine.  Me ke aloha.

                        P. A. Kalalaupunaakeonaona.

                        Lahinaluna, @an. II; 1864.

 

Lehulehu na kumu i emi al

Keia Lahuikanaka.

 

-

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

 

            Ina he me hiki ia oe  e ka Luna Hooponopono ke hookomo iho i keia wahi ukana, a nau hoi ia e holo mama'ku ma na palena o keia wahi Aupuni.  I Hawaii o Puikalani, Maui o Kuihimehena, Oahu o Peleiholani, Kauai o Keopuhiwa.

            He waki kumu nui no hoi keia ua kakou i kamailio loa'i, a e imi mau ai hoi i na kumu i e i emi ai keia Lanuikanaka, a e lilo loa'i hoi ka kakou mau maa ukana nui, aole hookahi kumu nui i ike ia'i i ka emi ana o keia Lahuikanaka.  "Ua nui a lehulehu na kumu i emi ai."  E i mai paha uanei kekahi poe,  "O keaha la na kumu lehulehu i emi ai keia Lahuikanaka wahi hoi a keia kanaka kakau manao i kakau mai nei.

            1.  Eia no ua mau kumu lehulehu nei i emi ai.  "O ke kuko kekahi kumu nui i emi ai keia Lahuikanaka," na ke kuko e koi i kona luna manao, ua lilo no ia i kumu e emi ai, a e kuko wale aku ai ia hai me ka maka wiwo ole.

            2,  Eia no kekahi kumu i emi ai.  O ke aloha no kekahi kumu i emi ai, penei e akaka ni ia kekou na kumu o ko ke aloha lilo ana imea e emi ai.  O ke kane a me ka wahine i mare ia, e lilo ai laua i io hookahi, i hoohiki ai laua i mua o ke Akua, ua noho nae ke kane me ke kupaa i ko laua wa i mare ai, a pela hoi ka wahine, ia noho pouo ana o laua elua, a hala paha na hebedoma eha, i ole ia, he mau makahiki paha he umi, ko laua noho pono ana, lilo aku la nae kekahi o laua me ke kane e, hu mai la ka manao aloha iloko o kekahi o laua, hoomakakiu aku la un kane mare nei me ka loaa ole.

            La loaa hou ana o laua, o ka make aku la no ia o kekahi o laua, pau na au o laua i ka

@@

haihai  a elua.  A nolaila, e noonoo pu mai kakou i ka hana a ke aloha, he kumu no ia no ka emi ana o keia Laihuikanaka.

            3.  Eia no kekahi kumu i emi ai, o ka hookamakama kekahi kumu nui e emi ai keia Lahuikanaka; eia ke kumu e akaka ai ka emi ana.  E noho ana paha kekahi wahine ui me ka@kupaa, a i koua haalele ana i ka noho pono, lilo aku la ia mahope o ka hookamakama, loaa mai la ia ia ka mai ino he kaokao, a me ka paia, a lilo i mea e hoouluhna mai ai i ka poe ola.  "E kii ae i laau no'u, hele mai nei au a eha," a nolaila, he kumu nui noia no ka emi ana o keia Lahuikanaka.

            4. Eia no kekahi kumu i emi ai: O ka malu ole o ke kanawai kekahi kumu i emi ai, penei e akaka ai ka emi ana: Ua pepehi aku kekahi i kekahi me ka manao ino, i ke kane hoi a kekahi, a i ka wahine hoi a ke kahi, no keaha la keia hana ana pela? Eia wale no ke kumu  i hana'i pela na kanaka, no ka waliwali o ke kanawai o keia Aupuni ka hoona ana o no kahaka, nolaila, he kumu no ia no ka emi.  Pelu kakou e ike nei i ka pepehi aku o kekahi a make, e like me Pahee o Nolokai, a me kekani mea e ae e.

            5.  Eia no kekahi kumu i emi ai keia Lahuikanaka; no ka hanau nui ole o na wahine i na keiki, a me ka malama pono ole i na keiki kane hoi i hanau malalo o ke kanawai; nolaila, peha la e ulu ai ka mahuahua o keia Lahuikanaka?  No ke ak nui ole o na wahine e loaa ka hua pomaikai o ke keiki, pula mau wau e ike nei i ka olelo a kekahi poe makuahine mea kaikamahine, he mamina ka lakou ina kaikamahine a lakou o hapai ina keiki, o luahine ka?

            Nolaila, he mea nui ka imi ana ina kumu i emi ai keia Lahuikanaka.  A e mahuahua 'i ka pomaikai no keia Aupuni' pehea la aua mei e mau ai ka ulu ana o ka Palaoa.

            Ke  ume may ia nei ko kakou Lahuikanaka e ka mimilo nui, ne he Luaipele la i waena o keia Pai Aina holookoa, pela ka pohina mau o ka uahi i waena o na wahine a me na kane i keia wa.  A nolaila, ke imi mau nei kakou no keia mau kumu nui, pehea la e ulu ai ka pomaikai o keia Aupuni?  Ke lilo nei ka pomaikai i ka poe ili keokeo, a ke mahuahua nei ku nui o ko lakou Lahuikanaka. " No keaha la ka mahuahua o ka Lahui ili keokeo?"

            Eia wale no ke kumu i ulu ai, a i mahuahua'i hoi, no ka noho pono o ke kane a me ka wahine i mare ia, aole lakou i haalele i ko lakou pili ana i ka mare, aole hoi i kue.  Aole hana pela o ka Lahui Hawaii nei.  O ka haalele ka mea nui i ka wahine i mareia, a me ke kane no hoi, aole no e mauy ka ulu o keia Lahuikanaka.  Nolaila, ua mau no ka emi ana.

            Me ka mahalo.

            B. L. D. Koko.

            Wailupe, Oahu, Dekemaba, 22, 1864.

 

Na mea ma ke Aouli.

 

-

 

            Heledela.   Oia no k a Hokuhlele mawaho aku o Naholoholo, a oia no hoi ka Hokuhele loihi mai ka La aku.  Mai ka La a hiki i keia Hokuhele, he 1,800,000,000 mile, a mai keia Hokuhele a hiki ia Naheloholo, he 900,000,000 mile; a mai ka honua aku nei a hiki ia Heledela, ke laulike laua ma ka aoao hookahi o ka La, he 1,705,000,000 mile ka loihi; aka, ina o ka honua nei ma kekahi aoao o ka La, ulaila, he 1,895,000,000 mile ka hoihi, mai ka honua aku nei a hiki ia Heledela.

 

            O ke anawaena o keia Hokuhele, he 35,000 mile, a o kona anapuni, he 110,000 mile; a o kona poai ana a puni  ka La, he 84 makahiki; a o kona motio ana i ka hora hookahi, he 15,000 mile.  No kona loihi mai ka honua aku nei, nolaila, aole maopopo ka manawa o kona kaa ana ma kona iho.

 

            I ka la 13 o Maraki, 1781, ka ike mua ana o Heledela, (he kanaka naauao,) i keia Hokuhele, a ua kapaia ka inoa o keia Hokuhele o Heledela, (ma ka inoa o ka mea nana i ike mua.)

 

            O ka malamalama o keia Hokuhele. o ka hapa ekolu haneri kanaono kumamakahi no ia o ka malamalama o ka honua nei, a ua like koaa malamalama me ka malamalama o na mahina  hou he 284.

 

            No na hoahele o Heledela.    Eono mau makina o keia Hokuhele, ua paoi lakou a puni ia ia, mai ke komohana a i ka hikina.

 

            O ka loa mai ka mahina mua a i keia Hokuhele, he 224,000 mile; a mai ka mahina alua a i keia Hokuhele, he 291,000 mile; a mai ka mahina ekolu a i keia Hokuhele, he 340,000 mile; a mai ka mahina eha a i keia Hokuhele, he 390,000 mile; a mai ka mahina elima a i keia Hokuhele, he 770,000 mile; a mai ka mahina eono a i keia Hokuhele, he 1,556,000 mile.  No ka loihi loa o lakou maki ka honua a ku nei, nolaila, aole maopopo ka manawa o ko lakou poai ana i keia Hokuhele.

 

            No na Hokupaa.   Ua kapaia mai kekahi mau Hoku o na Hokupaa, no ka mea, ua paa loa lakou wahi iho, e like me ke kakou La, a ua malamalama lakou no lakou iho.  La lakou no kekahi mau Hokulele, na mahina, ame na Hokuwelowelo.  Ua maheleia na Hokupaa i ikeai ma ka nana ana ma ka maka i eono mau papa.  O na Houpaa ma ka papa mua he 18, ma ka papa elua he52, maka papa ekolu he 177, ma ka papa he 376, ma ka papa elima ke 1,000, a ma ka papa eono e 4,000.

 

            Ua maheleia na Hokulele i ikeia ma ka Ohenana i mau papa he 10.  A ina e huiia na papa Hoku a pau, ua 16 papa.  I ka nui o na Hokupaa i ikeai i ka wa hookahi, he 1,000.

 

            No ka loihi loa o na Hokupaa mai ka hoohua aku nei, nolaila, he mau kiko malamalama wale no lakou iloko o ke aouli o ka lani.

 

            Mai ka honua aku nei a hiki i ka Hokupaa kokoke mai ia kakou, he 20,000,000,000 mile ka loihi.  Ina e holo mai no kona malamalama a hiki i ka honu, e hiki mai no kona malamalama i no makahiki e 3.  Ina he 20,000,000,000 mile ka loihi o ko kakou La mai ka honua aku nei, alaila, e 3 makahiki e pouli ai kakou, a malamalama aku i ka 4 o ka makahiki.  Aka, he 95,000,000 mile wale no ka loihi o ko kakou La, mai ka honua aku nei; a ua holo mai kona malamalama 192,000 mile i ke sekona hookahi, a ua hiki mai kona malamalama i o kakou ni i na minute e 8, ame na sekona he 15.

 

            Aia kekahi kaei Hokupaa ma ke aouli o ka lani, e moe ana mai ka hikina akau a i ke komohana hema kona pio ana.  Ua kapa aku no kanaka i keia knei he Leleiona, he aka o kekahi l-a. He manao kuhihewa ia, e like me ka manao kuhihewa o kekahi poe o Nonomuku ka iloko o ka mahina.

 

            Hookahi wale no kumu o keia kaei, no ka nui loa o na Hokupaa ma ia kaie, nolaila, ua kapa aku na haole i keia kaei he Ala@@ai@. Oka nui o na Hokupaa ma keia kaei, he 116,000,000.

 

            Oia ka mea hoakaka aku i na mea a @@ Akua i hona ai ma ka lani. Aole nae i pili keai kamailio ana a'u no na kaikuaana ame na pokii i hanauia e ka makua hookahi o Lahainaluna.  Ina ua hemehema, a hawawa keia wehewehe ana, e kala mai no.  Me ke aloha no.

S. J. Poikaohu.

            Elekinihale, Honokohau, Maui, Ian. 20, 1864.

 

-

 

No ka Lahui Hawaii.

 

            E ka Hupepa Huokoa e; Aloha oe:---E oulu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kowa, ke olu ia e ka Luna Hooponopono. Ua ikeia iho ma ka olelo a ka hoa, i kakauia ma ka  Helu 44 o ko kakou Kilohana.  Ua ikeia ma ia Helu, nona ke@poo, "No ka Hui."  A ma ka hoomaopopo ana iho i kana mau olelo, i mea e ulu hou ai o keia Lahuikanaka.  A ma kuu hoomaopopo ana ma kahi mean i loaa ia'u. ekolu mau kumu e ulu hou ai o keia Lahikanaka, wahi ana.

 

            Akahi .  O ka hana o keia Lahui e like me ka olelo a kekahi Alihikaua i ka wa kahiko.  Penai kana olelo i kona mau koa, wahi a ka hea.  "E hilinai i ke Akua, a e malama pono i ka oukou pauda."  A malalo iho oia manao ona, ua olelo oia, ina e ahilinai keia Lahi i ke Akua, ame ka malama pono ana i ko lakou mau kino iho, alaila, i ulu hou keia Lahui.  Aole ka he wahine e nele i na keiki, ina ka e noho pono me ka iakou mau kane mare. Ua pono no ia e ke ulu hou keia Lahi Hawaii a halhua hua, ailaila, aole o kaua ka makemake wale e ulu hou keia Lahi a mahuahua, o lakou la no kekahi.

 

            Nolaila, e pono no ke ninau iho.  Owai la o kikahi poe o keia Lahi Hawaii e hilihai ana i ke Akua, me ka malama i ko lakou mau kin iho?  Ke manao nei au, aole e lona kekahi mau kanbe, ame kekahi mau wahine iloko o keia Lahui; no ka mea, ua huli loa keia Lahi ma ka hookamani, ame ke akamai i ke kolohe, a oia auanei ka Nahe@a welu nana e ale i keai Lahuikanaka a nalowale.

 

            No ka maea, e hoomaka koke ana ke kalohe o ke kaikamahine, ame ke keikekane i ka wa opiopio loa, a kupono ole, no ka mea, he pomaikai ka hiki o na makhiki i ka uni o kahi kai kamahine, a pela no me kekahi keikikane, o ka lawelawe iho la ne ia i ka noekolohe, holo aku i ka hahelehele i hoolalao ai, ka ua mea he kalohe o keia Lahui Hawaii la.  E like no me na wahine elua o Honolulu, i hoowalewale ai i na wahi kaikamahine uuku loa, e hana i ka haua hookamakama, a o ka rula iho la no ia o ua Lahui Hawaii nei, he wahi ana mai@ai, huli ole.  A! pehea no la e ulu hou ai o ua Lahui Hawaii nei e ke hoa?  I eleu no hoi oe i ka Lahui Hawaii, mai kaua, aneane e pilikia la Lahui I Mareka.

 

            Alua .  He mea pono i ke Aupuni ke koho i kekahi mau Kauka, a na lakou e hele kaapuni i keai Pae Aina,  a e lapaau i ka poe mai.  Ua pono no ia, ina paha he poe haole wale no ma keia Aupuni Hawaii, aole la he poe kanaka kekahi, alaila, ua pono io hoi i ke Aupuni ke koho i mau Kauka, a na lakou e hele, a e lapaau i ka poe mai ma keia aupuni; no ka mea, o kekahi mai o na kanaka Hawaii, he mai pono ole i na Kauka haole paha.  Ina he mai ki kekahi kanaka, a he mai Hawali nae, a lapaau aku ke Kauka kanaka; no ka mea, he mauy pono like no laua a elua no keia mau Lahui elua ma keia Aphuni Hawaii, ke ike nai ke Pupuni, ai@ ma ka laua wahi pnono eulu hou ai o keia Lahikanaka, a mahuahua hou, e like me mamua.

 

            A ina paha ua ike ke Aupunai o @a Kauka haole, ke kumu e ulu hou ai o keia Lahui, aia no ia ia ia; a ina hoi i no Kauka kanaka, a i akamai hoi ma ka lapaau ana kekauwahi  pono o keia lahui: oia no, no ka mea, o ka mea pono ke ha@@ ia, aole hoi o ka mea pono ole.  Aole nae he kumu e hoopono ana i keai lahui ma ka lapaau ana, no ka mea, ua lapanu no kekehi poe Kauka ke naka me ka hupo, a me ka hopunipuai, a o kekahi poe he ike ole, a hoaila, o ka ulu hou o ka lahui ka mea i makmakeia.

 

            Akolu .  E papaia  na Kahuna kanaka, no ka mea, he hana hupo.  Ua pono ia manao ou e ke hoa, no ka mea, e like no me ua olelo i hiokeia ai la maluna, pela mau no ka hana a na Kahuna kanaka e kana'i, i kekahi was hana me ka pololei, a i kekahi wa hoi, hana me ke hoopunipuni, a pela amu keia lahui e hana ai.

 

            Oia ka mea hoakaka wale aku i na manao o k hoa, a ina ua opili i ka ua l@@i@ mau wehewehe ana, i hookipa pono mai no, aole o ka pehi mai i kekkehi mea e eha'i.  Me ka maholo no.

S. Kanaul@.

Papaaea, Hamakualoa, Maui, Dec. 15, 18@@.

 

-

 

Ka hana a ka Hope Luna Auhau.

 

            I ke Kuokoa; Aloha nui @@@a: ---E oluoiu paha oe, ame kou Luna Hooponopono; ke  heokomo iho i kela mau wahi hua e kau ne la maluna,  ua kahi aole i paha i na mea hou o na aina e, ame na mea hou o ku Hawaii nei.  I ike mai ai ka poe e lawe ana i kou kino, mai Hawaii o Keawe, a Maui o Kama, a Oahu o Kuhihewa, ame Kauai o M@@okalanipo.  I kekahi hana a ka Hope Luna Auhau ma Hilo nei, oia o D. Keaweheue, ia ia ka ohi o nke dala o ka Auhau o na kanaka, ame na holoholona; aia hoi, ua hana no oia e like me ka mea i haawiia mai ia ia, mai kona Haku mai, (oia hoi o S. Kipi.) ka Luua Auhau o Hilo, Hawaii.

 

            Ua hana no me ka Hope Luna Auhau a ua pau ka nui o kanaka, a o ka poe i koe aole i loaa ko lakou Auhau, o lakou kai hoopilikia ia ma na holoholona, no ke kaa ole o ka Auhau kino o ke kanaka, ame ka Auhau o no holoholona.  Ke hikii nei na holoholona ma ka lima o D, Keawehano; aole au e ho@hewa ana no ka hoopaa ana i ua holoholona ma ka Auhau, aka, ma ke nui ana mai i uku no ka malama ana, a malaila ko'u wahi i hoahewa ai i ka H. L. Auhau, no ka mea, aole paha i ku i ka Kanawai kela nei ana mai e haawi aku hookahi kala me hapalva ($1.50) no ka Auhau o ka malama ana i ka holoholona, a ua hona paha keia Luna Auhau me ke kue i ua @@la p@l@lei e pili ana i kana oihana.

 

            Ni@@@.   Pela no anei ma ke Kauawai hou e ka aina e waiho nei, e hoawi aku i uku hou no ka malama @@ i no holoholona?  I@@ pela me ka Kanawai o ka aina, alaila, ua pono m@@li, i@a aole pela ea, he mea kup@@@ha l@a @@ia h@@@ ana a ka H. L. Auhau.  Aole pela ma @@ @@@@@ki i kaahope ae, i ka wa ia S. Kipi ka Luna Auhau, ka i hou mai e uku hoi aku no ka malama ana; a i ka M. H. 1863 nei hoi, k@ laukua wale mai nei no kahi e ka loaa a ka poe akamai imi n@@u@u.    

 

            I kekahi la, hele mai la un Luna nei, oia o D. K., a hiki ma ka hale o kekahi kanaka i kapaia koaa in@a o Paahao, a hiki oia ma kona hale, aia hoi, e waiho ana o Paahao i ka mai, a ninau aku la, "Pehoa kou auheu e Paahao, ua kaa anei?" Heale mai o Paahao, "Aole i loaa ko'u auhau kino, a ia paha a pii aku au i Amauulu e noi ai i dala: ka Pake."  Pane mai la o D. K@@wehano, "E lawi au i ko Lio na'u e malama."  I hou aku e Paahao, "E aho hoi ha e lawe aku oe i no dala i loaa ia'u ma kou lima, eia la ekolu dala ($3.00,) n@ ka auhau Lio, ame ka Llio, a o ka mea i kae, a ia pii aka au o noi i ka Pake."  Heale loa no o D. Keewehano: @ wa, lawe ia aku la ka hololona mai ka lima aku o Paahao.  O ka noho keia a eluia ka mai, p@@ aia a i ka Haku Pake ona, a hai aku i kon  pilikia, i mai la ka Pake.  "Khia kou auhau?" " Ewalu dala ($8.00,") wahi a Paahao.

 

            Ia wa, kakau iho la ka Pake i kekahi palapela, u paa ua palapala la, a h@@wi i kekahi kanaka e, a nana i lawe a hiki @@ Keawehane, ka H. L Auhau.  A i kekahi la, pii aku la ua Luna ala a hiki me Amauulu, ma kahi o na Pake, a haawiia mai la na dala ewalu, i ku i ka auhau o Paahao, a loaa mai la na dala ma ku lima o ua Luna nei.  Noho o Paahao a kii aku i ha Lio @@@, aia kai ala e i mai ana., "E h@awi mai @@ i ka aku o kuu malama ana i ke Lio, @@ ka mea, ekolu la, hookahi dala hapaha ($1.25) eia ka uku."  La wa, aoi l@@ l@ l@@@ h@@paapaa @@ ia manawa: a ua p@@@ a@@, la no ka @@@@p@ i ka olele apuhi a na Hope Luna Auhau nei, kani @@@ka iki h@ @@@ h@ l@l@.  Me ke aloha.

J. W. K. Kapule.

K@@@@@@@, Hilo, Hawaii.  @@k. 21 18@@.

 

            [I@a ke elaie heia mea i @aiia mai noi ma ka palapala maluna nei, alaila, he mea @@@popo, ua hana ka Hope Luna Auhau me ka mana el@ loa, a ua hookiokio me ha @@@@ mamali o k@@@ mama iho; no @@ @@@, aole he Kanawai e olele ana, a e h@@@@ ana paha i ka mana i ka Luna Auhau, (a @@ @@@@@ aku hoi i kona ho-e,) o kii o hoo@@@le mai i ka waiwai o ke kanaka ma ka auhau, a @@ @@kahi aie e ne paha, me ka hoo@@@@ @l@ia a kakahi palapala hoomalu @@@@@@, @@i @@@@@@ mai o no Aha Hook@@@@@@lo K@@@@@i H@@@ia ka mana e @@@@p@la----Ua k@@ l@@@ ia@@@@ i ke K@@@@@@@@@@.  Alua, malia m@@ paha, he Kanawai ulualumano iho la a@ ia @@ Hilo?  he komu no e hoopiiia'i ua Luna Auhau la, ina he eiaio ka mea i heikaia m@ @@@ Ieta maluna'e nei.   Luna M@@@.]