Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 41, 14 October 1882 — HE MOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI! KA NANI LUA OLE O NA MOKU O KUAIHELANI Ka mea nana I Hoonaueue KUKULU O KAHIKI A O Ke Pukonakona O NA LA I AU WALE AKU LA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI!

KA NANI LUA OLE O NA MOKU O KUAIHELANI Ka mea nana I Hoonaueue KUKULU O KAHIKI A O Ke Pukonakona O NA LA I AU WALE AKU LA.

A i ka |iau ana o ka pule a lakou ia manawa, noho like iho la na mea a pau a hoomaka iho la e inu i ka awa. Aka, 0 ko Lonokaiolohia apu awa ua. pau e no i ka inuia e na eepa o ka po, a o ka hoomaka iho la no ia o ka ai ana. A pau no hoi ka lakou hoonuu ana, ia manawa kalae loa mai la ka lani, a ahu wale na hoku, }>au loa ae la hoi ka ua, a oia po nae, aole i moe ia e lakou a hiki i ka manawa i hoi ai ke kama alii i kona aina pali. Maanei e na hoa aka iki o keia kaao e haalele ana kakou ia Nuanua me kona mau hoa lealea, a e kamaiiio kakou no Lonokaiolohia. laia no a hiki i kauhale a hui no hoi me kona makuakane, me na kupuna a me na mea no a pau, noho iho la ia me lakou a pau no kekahi mau la a hala hookahi anahulu, ia manawa, olelo aku la o Lonokaiolohia i kona makuakane penei r I keia manawa, e hoomakaukau kakou no ka'u huakai hele, no ka mea, ua ike au i ka hula, ka mea a'u i olelo ai a ia ike au i ka hula, alaila, loaa kuu kupunakane ia u; nolaila, ua makaukau au i keia manawa no ka hele, a |>ehea kou manao no'uIa manawa kuiou iho Ia kona makuakane a kulu iho la na waimaka, a liuliu iki, pane mai la oia j>enei: E ae aku ana au ia oe e hele, aka, he makemake au e ike i kau hana o ka hele ana aku nei, ua lohe mai au i kahi poe o oukou, aka, he makemake au e ike maka, nolaila, e kali iki a pau keia anahulu hou aku, alaila hele. He mea maikai wale no ia i ka manao o ke keiki. Ia manawa kuahauaia aku la o Waipro mai kai a hala iuka, a no na la elua, ua akoakoa like mai la na mea a pau, a he manawa ole, paa ua lanai nui, a o ka hoomaka iho la no ia o ka ai: a pau hoi ka ai ana a na'lii me na makaainana, ia manawa, ku mai la o Leimakani a olelo mai la imua o na mea a pau i kuahar«aia aku penei: i kua-* haua aku nei au ia oukou e akoakoa mai kakou i keia mau la, e ai kakou 1 keia mau la, e ai kakou me ka mea | hele, a hele aku ia, a i ike aku hoi kakou i kana hana i aoia. Nolaila, he mau la lealea wale no keia no kakou a | hiki i kona hele ana. A maopojX) ae j la hoi ka hana a ke'lii, nolaila, ku ae la no hoi o Lonokaiolohia a olelo aku la penei: Akahi no au a hoike i ka ? u mea i kuko ai, no kuu manao e imi i kuu kupunakane, nolaila, olelo aku au ia ia nei e hele au e imi i kuu kupunakane, o ka ianei olelo mai hoi aole e loaa ia'u ke imi, a eia ka ka mea e loaa ai o ka hele e ao i ka hula; nolaila, hele iho nei hoi au ma ia hana, oia paha auanei ka kakou lealea o keia mau !a, a heaha hoi auanei ka hewa, i ao ka hoi i ka hula e mahaoi. Ia manawa koke no o koi ala hue ae la no ia i ke oli, a pau no hoi ke oli ana, noho iho 13 no hoi. Ia mana\\*a, hauoli ae la ke anaina mai o a o no ko lakou lohe ana i ke oli a Lonokaiolohia, a j>enei kana oli ana: O Kuamuamu o Keaolow a, Ke alai o Kuaiheiani, , Ma na noohiwi o Moanaliha, MakHi ka wai o ka naulu Me ka ua mai ka lani mai, Ke hookokohoi mai la e ua i uka, Naha ke poowai o Kamalama, Ke hoopulu ae la e pulu ka liko, Ka muo hinalo o na pali- e v E ala—e, aloha wale. A o keia mele no a lohe ana o Keaniniulaokaiani, ia manawa, hoomaka ae Ia no hoi o Keaniniulaokalani e oli ma ia mele hookahi, oiai lakou e lealea ana me na eeyxi o lalo o Milu, oiai, kona kino uhane me kana ipo [Papoalaea.] Hu ae )a kā aka a ko lalo poe apiki, hookahi ka aka like ana ; ia manawa hookuene like ae la hoi ka aha a noho pono mai h hoi ka mea nona ka lealea, pau ae la hoi ko i ala honanaia. noho pono iho ia hoi o Laka iluna, a ma ka nana aku i kona kulana ia manawa, he oi aku o ka nani, no ka mea, ua pau ioa mai ia na lekeona hula me ianei r a ke nana aku, U ku kilakiia Hiilawe. i ka lualie," ka ua mea o ka ui, a o ka hoomaka ihoia no ia o ka lealea. E o'u paumako o na nanea o kda mau la, e kala mai ia'u no ko'u hue pau ana aku i na lealea a Lonokaiololohia, no ka mea, o kana mau mele huk no i ao ia ai iluna nei, oia no kona inau mele i hana pu ai me Keaniniuhokalani, a me he mea la o ka laua kumu hookahi no o ke ao ana, aia hoi kakou a hiki aku iiaila, alaila hoomaopopohoi kakou ma ke alanui e hiki koke aku al nei i na katea <m mau ua ku no i ka eehia na

MAHELE 11. Aole o lakou la wahi mea a ekemu mai. O kahi mea paha hoi i piliaiku . loa i o lakou la no ka noke mau hoi o ka ua, ka hekili me ke olai, a me keia punohu ula kupanaha hoi e ku nei iluna ]X)no o lakou; a oka nana mai no ana maka aohe pane leo. Noho hou aku la no keia a liuliu, ninau hou aku la no keia aohe no he pane leo . mai. Ia manawa ku ae la keia iluna a puka aku la iwaho, a hele aku la mawaho oka hale a hoi mai la. He oia • mau no iakou nei e noho nei, aohe mea a ekemu mai. Oi noho aku lakou 1 nei a ua ahiahi no hoi, akahi no a pane mai ua kumu hula nei ana i ka ninau ana mai, ke ike ia oe i na hana kupanaha a ka po ? Ae ! wahi a Lonokaiolohia. A pehea kou manao no keia mau hana kupanaha ? wahi hou a Nuanua i pane aku ai. Ka, aohe maopopo ia'u. Kai no nau e wehewehe mai i I ke ano o keia niau mea. Ia manawa, olelo hou mai la ua kumu nei penei, aole au haumana i ao ai e like me oe. E nana mai no hoi oe ia'u la, ua uhi kokea iluna o'u, aole nae au i ike i keia mau hana, nolaila, ke haohao nei au i keia mau ouli kupanaha; a no ia mea ke ninau aku nei au ia oe, o oe no Jjx»h3 ke kei|BWi na'lii c makou ? Ae I wahi a Lonokaiolohia i pane aku ai. Ia manawa olelo aku la ua kumu nei . ia Lonokaiolohia, ka, haahaa hoi oe oka hele ana mai i o'u e ao ai i ka lealea; kai no o ke kauoha mai ka oukou a na'u no au e hele aku. Aole ooe ke hele mai i o'u nei, ia oe hoi, hele mai nei oe ma ke ano makaainana a loaa hoi ko'u puu ia oe. Ia manawa hoo-

lale koke ae la ua kumu hula nei i ko ka hale j>oe e ho-a ka umu o ka waiwai. He manawa ole no hoi a ana ka umu; liilii mai la hoi na hana i ka nui o na liina lawelawe, ua emoole kalua ka umu. Ia manawa akahi no a mao ae ka lu ana o ke olai; oka hekili hoi ano kanahai mai la, a pela no hoi me ka ua, aole no hoi i liu iho o ka hoolale koke aku ia no ia o ua kumu huia nei ika poe nana i hana ka umu. A pau no hoi i ka makaukau, ia manawa, olelo aku la o Nuanua ia Lonokaioiohia penei: I keia manawa, ke hookuu aku nei au ia oe, no ka mea, ua noho iho la no kaua me kau mea i leaiea ai, aua ike au i kou makaukau. Nolaiia, a|x>po ku ae a maloeloe a hoi aku me ou mau kupuna haku, eia nae ka'u wahi makana e haawi aku ai ia oe; ialau aku la ia i mea iluna o ke kuahu hula a iawe mai la he apana laau a waiho iho la au iioko oke kanoa awa, a hui pu ia me ka awa, a i ka hoka ana lalau hou iho la ua kumu nei i ua apana laau la a lawe ae la, a o ka hoomaka iho la no hoi ia o ka awa e kaheie i ka apu, a oielo mai penei: Ma keia apu awa ke hai aku nei au la oe, o ka io keia o kau hana, e ai ana oe ikaio o ke akua; alaila, pau kou manao ana mai e hoi mai, no ka mea, ke ike nei au ua oi aku oe mamua o'u a me na hula e ae a pau, a ina no oe e hookukume ko ka po» aole e like me oe, no ka mea f hookahi aumakua hula, a oia ka'u e olelo aku la ia oe, ua j>au kana. Ia manawa kahee like ae ia hoi ka awa i na apu a pau, a pai iike ae ia i na iima me ka hua olelo i ka waha* a puana like ae la penei: O ka uia aku la i Maulw Kai nu T O a*u ipukai huiuuula £ kaa nuu aia >ka pali. Okak ku kahua hale kauwa honu īki c-hs, Auwe e kue U, auwe e kue, Auwe e kuekue, e kue. Hepuhikai.acanxn3kak.tl, He mano ka he *ke poi, A popoi akahi oe A popoi alua ot ala, KiuOewa ka hope» ka maiHH Pau k* ka hoae i k* «aao, hUmkMhU Haihai nui ka i ke U» j Kuiku* aul bklt, hekoa« kahew&hewa U* aaa. A me keia puie ua ku iike ae ia na mea a pau me ka p«aipai like o nalima.

mea a pau e makaikai ana, no ka mea, ua oiaio iike na mea a pau no na hanj a.Lonokaiolohia, aka, h€ mea ole wale no ia ia Lonokaiolohia a ua kuu pau aku la no hoi keia ma na mea a pau i ao ia ai Ua kul aku la ke kaulana o keia mau kalea a Lonokaiolohb ma j;>ela no hoi ma Hamakua a hala i Hilo, nolaila, ua huiiamahi like mai la na kuaaina i ka hele i Waipio, nana aku no hoi kauluwela na pali i na kanaka; i kela la keia la e hoea mau mai ana kanaka, a ua hoomauia na hana oia inau la, a hiki wale i na la i makaukau ai o Lonokaiolohia no kana huakai hele, aka, o na'lii me na makaainana, ua loa aku ko lakou minamina i ka iakou kama alii, aka, o ko Lonokaiolohia manao, me he mea la e i ae ana e hele imua i ke aianui moeuhane. A i ka la hope loa o ko lakou nanea ana ma na leaiea i aoia ia Lonokaiolohia, a ma ia po, lie mau kike olelo ka lakou me kekahi mau hana ike e ae, no ka inea, ua akoakoa like mai na kahuna no ko lakou nana ana i ka pono me ka hewa o ka huakai hele a uakaeaea nei a o ka hana nui a na makaaiiiana o ka mama awa no ka puiiiili a na kahuna, oiai, i na ia o Lonokaiolohia e hoike ana i kana mau halia <i ia au, ua kauohaia na kahuna me na kilo e hele mai e nana i ka hele ana mai o ke'lii, a o ka oi aku no hoi ia oka piha; no ke ake e ike ika hele ana o ua hookalakupua nei. A i ka mnkaukau ana ona mea hana a na kahuna, ia manawa, ku ae la iluna kona kupunakane a oleio mai la : E na'lii a me na inakaainana, ka poe ike kilokilo, ka poe kahuna a me ka poe ike nana ouli, a me kuhikuhipuuone, ke hai aku nei au ia oukou a pau, e hoike mai kela mea keiā mea o oukou i ka pono o ke alanui a kuu moopuna haku £ v hele ai, no ka mea, ua manao kupono ia ia ke hele, aphe alanui o ka hele ana, a nolaila oukou i kauohaia .aku nei e hele mai e nana i ka pono o kana hele ana. Ia manawa hakanu like iho ia na mea a pau, aka, o na kahuna, aia ma ko lakou alo na apu awa, a i hakalia wale no ika mea nana e kahee mai ka awa; ia manawa ku mai la iluna o Molilele a olelo mai la penei: E ke'lii nana ka olelo kuahaua, anoai oe. He aloha ko kakou, aka, no ka noho ana iho o koi ala wahi unihipili; nolaila, hepa ae ia kai ala olelo, e hooiohe mai oe i ka'u wanana ana, no ka mea, ua elemakule au ma keia hana, a he maa au i ka'u mea e olelo ai; nolaila, ke hai aku nei au, ma ka'u ike kilokilo aohe pono o ka hele ana, he nui ka pilikia. kokoke aku nei e pau ke kau a o ke komo aku no koe i ka hooilo, alailahuli moana mai ka makani. Alaila nana aku oe ika ale me he ohana moa la ka minoi iluna, a o ke ao lewa aohe ale ix>i ole, no ka mea eia ina kakahiaka kai maloo. Ke ike aku oe he like me ka hokeo aho a KaneI hunamoku ka hele a haoa ke a luna o i ke puna Inu kai. Make ua'lii a kakou Ke ka ia la e ka aukuu, Lele ae la ka hu-a o ke kai Huna. Paki aku la i Kukulumaiaea, Ashē kujiua o ka aina , E hana aku me Hulikoa Me Hina ai pohaku kai loa, Ua noa. A pau kana mau olelo „ noho iho la no hoi ilalo. ia manawa, o ke ano like ae la no ia o na'lii a pau, aka, o Lonokaiolohia ano e ae la kona helehelena, uwila mai la kona mau maka, a i ka nana aku a na mea a pau, me he mea la e olelo mai ana kona waha. Aka, aohe hoi he lohe ia aku o,na hua olelo, no ka mea, ua piha loa i ka huhu. A pau ka ana a na'lii, ia manawa, ku mai la o Olelomoano a olelo mai la peneL [Aole i pau.]