Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 44, 4 November 1882 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Patricia Ravarra
This work is dedicated to:  Uncle Fred Ca­chola

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

BUKE XXI, HELU 44.

POAONO, NOEVMABA 4, 1882.

NA HELU A PAU 1092

 

NA HOOLAHA.

MAIKAI KA HOI

KA PAPA,

––A ME––

KA LAAU O KOU HALE.

NOHEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA.

 

Nana aku no hoi ia la ohi ka Io o ka laau o

Makawao, i ka ua mea hoi o ka nani.

NA PAPA!  NA PAPA!

A ME

Na Pono Kukulu Hale

 

O na Ano no a Pau,

AIA MA KE KIHI O HA ALANUI

Papa me Moiwahine,

HONOLULU.

M. Lula e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA!  PAPA!  PAPA!

 

NA PAPA HULUHULU,

            NA PAPA MANOANOA,

                        NA PAPA I KAHIIA,

                                    NA PAPA KEPA,

                                                PAPA HOLE KEOKEO,

                                                            PAPA HOLE ULAULA.

 

            Na Laau, Na Laau,

NA KUA,

            NA KAOLA,

                        NA AAHO,

                                    NA MOLINA,

                                                NA PEAPEA.

            PINE HULUHULU,

            PINE I KAHIIA.

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU,

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

            Aila Pena,

                        Aila Hoomak@@,

                                    Waniti, Pate.

Na Lako o kela a me keia Ano.

@A AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

                        ANIANI

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

F. loaa no mailaila.

 

PAAKAI HELU I,

–O–

KAKAAKO ME PUULOA.

 

@ ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i @@@ ia ae la, no ke Kumukuai Emi @@@.  O na Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka la@@ pono.  E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio.

905 tf

 

Na Hoolaha Kumau.

W. O. SMITH,

                        LOIO!                                                             LOIO!

Helu 36 Alanui Kalepa, Honolulu

W. R. KAKELA,

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

He Luna Hooiaio Palapala.

 

CECIL BROWN.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

A he Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala

no ka Mokupuni o Oahu.

Helu 8 Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.

 

ASA KAULIA,

LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI

Ua makaukau au e lawelawe i na hihia a pau

ma keia Oihana imua o na Aha a pau o ka

mokupuni o Oahu.  E loaa no au ma Koolaupoko,

Heeia, a ma Honolulu i kekahi

wa E hooko ia na kauoha mai na wahi

a pau o ka mokupuni me ka eleu

a me Kahikiwawe.

 

Jno. Lota Kaulukou,

LOIO A HE KOKUA.

Ua makaukau oia e lawelawe i na hihia a pau

o kela a me keia ano iloko o na Aha Hookolokolo

a pau o keia Aupuni.  Ua hiki

no hoi ke hana i na palapala a pau e pili

i ka Oihana Loio me ka eleu.  E loaa

no au ma Heeia Koolaupoko, a ma

Honolulu no hoi i Kekahi manawa.

901 tf

 

C. C. COLEMAN,

Amara a he mea hana Mekina

Kapili Kapuai hao lio.

A ME KA

Hana ana Kaa Lio, etc.,

Hale Hana ma alanui Alii.

905 tf                                                              E kokoke la i ke Alanui Papu.

KALE KULIKA,

Luna hooiaio

PALAPALA KUAI, MOLAKI,

A ME NA PALAPALA OIA ANO.

Luna Hooiaio Palapala Aelike mawaena o na

Haku a me na Kauwa.  Luna Haawi

Palapala Mare.

Ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine me Kaahumanu,

kulanakaauhale o Honolulu, ko Hawaii Pae Aina.

150 tf

 

Richard F. Bickerton,

[@@@@@]

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Keena hana Helu 23 Alanui Kalepa,

Elua puka ma o aku o ka hale kauka o Kauka Minuteole.

            E hele ana oia imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni ma na ano hihia a pau, ina paha ma Oahu nei, a ma na Mokupuni e ae.

            Ua makaukau mau oia i ka hana ana i na Palapala pili kanawai o kela a me keia ano.

            Ua hiki no hoi iaia ke hoaie alala aku ma ka moiakiana i na aina ma ka ukupanee haahaa loa.

            E hanaia na hana me ka hikiwawe a me ka uku haahaa.

 

George E. Sherman,

MEA HANA NOHO LIO

–––A ME–––

Na Lako a pau o na Pono Hololio.

Ua maa kahiko oia iloko o keia hana, a na

kamaaina i ko Hawaii nei noho ana; he

oluolu na auhau ana.  E hele mai i

ikemaka.

AIA KONA HALA HANA MA ALANUI KULA,

Ma nae iho o ka Uwapo nui

@@@ @@

 

JAMES M. MONSARRAT,

[@@ NANE@]

Loio o he Kokua ma ke Kanawai.

mea o na aha Hookolokolo a pau o keia

Aupuni.  E lawelawe ana no hoi ma na hana

pili @ ka hooponopono waiwai, me ka imi

ana i na palapala Sila Aina, ka hana

ana i na Palapala Kuai, Hoolimalima

a me ka @@@@ dala ana.

A HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

Keena hana alanui Kalepa

                        Jan  @  @@@                                                                      @@@

 

Joseph E. Wiseman,

LUNAHOOPONOPONO O NA WAIWAI PAA

–– A ME ––

Luna Imi Hana.

Helu 27 Alanui Kalepa, Honolulu

Luna Hoolimalima no na Rumi, na Hale, a me

Luna Kuai me Hoolimalima o na Waiwai

Paa ma na wahi a pau o ka Paemoku.

Luna imi Hana no ka poe a pau i @ele

i ka hana ole ma na wahi a pau i makemakeia

ma kekahi mokupuni o

ka Paeaina.

            N. B.    Na Palapala Hoolimalima e hanaia me ka eleu; e ohiia na Bila Aie a me na hana e ae a pau e pili ana i na hana Oihana Kalepa me ke eleu a me ka pololei.  O na Unuhiolelo a me na Maheleolelo ana, e hookoia me ka maikai.  O na kauoha a me na kamaiho ana maloko a no leta no kekahi o na hana maluna ae, e hookoia me ka eleu loa.

1076-1@

 

KA MOOLELO

––––O––––

Onila Maka!

Ka Makai Kiu Kaulana

––––O––––

ENELANI!

–––A O KA MEA–––

POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA XXVII.

Ke kolu o ka ka po o ke kiai ana––

            Ke komohewa–––Akahi no a ike ia ka aihue–––haule i lalo ka mea akamai i ka hakoko–––Ka pakele ana–––Ke kiai hope loa ana–––Holopono kana pahela i hana ai–––Ka ukali ana mahope o ka aihue–––Hele malie ka makai kiu–––Ka hele ana i kahi pupupu hale.

            Ia wa hoomakaukau iho la ua Makai Kiu la no ke kiai hou ana, oia hoi ke kolu o ka po o kana kiai hoomanawanui ana.

            Oiai, ua manaolana oia e halawai ana me ia kekahi mea nui loa ana i ike ole ai mamua.  Pela hoi oia e lilo ai i kino na mea huna a pau.

            Ma keia po, ua waiho hou aku la oia i na kii i hapala ia me ke pohe ulaula iluna o ke pakaukau.

            A ma ke aumoe iho hoi, hoi aku la oia a ma kona wahi i hoomakaukau ai no kana hana.

            Kani mai la ka hora ekahi o ke aumoe, aohe mea i hoea mai.

            Kani hou mai la ka hora elua, ia wa hoomaka mai la ka manao o ka Makai Kiu e kaumaha no ka ike ole ia o ka hopena o keia hana, aka, iloko nae o ia wa, hemo mai la ka puka o ke keena waiho buke, a nihi malie mai la kekahi kino kana a hiki ma kahi o ke pakaukau, kahi hoi o na kii e kau ana.

            Aole i oni iki ka Makai Kiu, aka, haka pono aku la oia iaia.

            Iloko no hoi oia wa, e uwiuwiki liilii ana no ka a ana a ke kukui i kukulu ia no keia hana, i hiki ai hoi ke ike powehiwehi ia aku ka mea e komo mai ana iloko.

            Ua oleloia, he kanaka hupo ole ka Makai Kiu, aka iloko nae o keia wa ua kapalili launa ole kona houpo iaia e kiai ana i na hana a pau a keia aihue akamai.

            Oiai hoi e powehiwehi ana ke kukui, ua hiki loa nae iaia ke ike aku i ke ano o ka aahu o ua kanaka la, a ua like loa no hoi me na mea apau a Lu Pakekona i hai mai ai, oia hoi, ua kahikoia oia me ka aahu o ka poe lawaia.

            Ma na hana apau a keia aihue, ua lawelawe ia me ka palanehe loa.

            Lalau aku la oia i ka pu-a kii a noke iho la i ka huli a hiki i ka wa i loaa ai kekahi kii wahine mawaena o ua pu-a kii’la, hapai ae la oia a kona lehelehe, a honi hoomau iho la me ka namunamu ana i kekahi mau hopuna olelo i hiki ole ke hoomaopopo ia aku, a hoomaka mai la e huli e hoi.

            Iloko o na minute pokole ana e ku kiai ana malaila, ua hooholo koke iho la oia i kona manao no kekani [ as printed ] mea.

            Oia hoi keia, he pupule keia kanaka aihue.

            I na aihue la i aui ae ai e puka iwaho, hoomaopopo iho la ka Makai Kiu ua hiki mai kona manawa.

            Iloko o ka wa pokole loa, nee aku la keia mai kona wahi aku e pee ana a ku aku la mamua o ke kanaka aihue.

            Aole i manao mua ka Makai Kiu e halawai mai ana oia me na kue, oiai o kona manao paa, aohe mea e pakele aku mai kona mau lima oolea.

            Aka, iloko nae o ka wa pokole ike iho la oia i kona kuhihewa.

            E ka hoaloha, e ku iho @ wahi i ka Makai Kiu, a o aku la kona lima e paa ma ke kipoohiwi o ua pupule la.

            Aka, me ka hikiwawe loa halawai mai la oia me kekahi puupuu i like kona ikaika me kekahi newa nona na paona kaumaha he @oo, a haule aku la oia ilalo o ka papahele; me ka eleu nui no hoi ala hou mai la oia a ku hou iluna.

            He oiaio he kanaka eleu a wiwo ole o Onila Maka, aka, aole nae i like aku kona eleu me ka aihue ana i hoao aku ai e hopu.

            Oiai, ua lele aku la oia ma ka puka me ka palanehe loa a nalowale aku la, nolaila ua hoaa ka Makai Kiu i kona wahi i puka aku ai a ma kahi hea ia hoi oia e hiki aku ai iwaho loa o ka hale.

            Aole i kali iho ka Makai Kiu no kekahi mau minute no ka hele ana aku e huli a e nana i kona wahi i komo mai ai a i kona wahi hoi i puka aku ai, aka, hoomaka koke aku la oia e huli mawao ka hale.

            Iaia e huli ana mawaho o ka hale, aole loa oia i ike iki aku i ua kanana la.

            Nolaila, hele kaapuni ae la oia a puni ka hale, aole nae oia ia halawai mai me ka pomaikai.

            No ia kumu, ku iho la oia a namunamu iho la.

            Kahaha !  He keu keia o kahi hana kupanaha launa ole a’u i halawai ai @ a he oi no hoi keia a ka pupuka ikaika a’u i ike ai !

            Hoomau aku la no hoi ka Makai Kiu i ke kiai ana a ao ia po me ka ike hou ole i ua kanaka aihue la.

            Ma kekahi kakahiaka ae, iho mai la o Pakekona a ninau aku la i ua Makai la i na ua halawai mai oia me ka pomaikai.

            Ae ua halawai mai au me ka pomaikai.

            Ae, ua halawai mai au me kekahi hapa o ka pomaikai, wahi ana i pane aku ai.

            Ua ike oe i ua aihue la?

            Ua ike au iaia a oia wale iho la no ka’u e hai aku ia oe.

            Pehea kona ano?

            Me he mea la, o ke kanaka no keia nana i alualu ko kaikamahine i kekahi.

            [Ma kela pule aku nei ua oleloia i ka po ke alualu ia ana, o ka pololei i ka auina la.]

            A aohe i loaa aku ia oe?

            Aohe, aka, mai paa nae au iaia.

            Ma ia la a po hele aku la o Onila Maka ma o a maanei nei e ninaniaau ai, aka, aole nae i loaa iaia kekahi @ema, nana i pane mai i ka haina o ka@ia 8, ua nau, i wahi hoi nana e alakai al@@.  He lio maopopo keia mea huna.

            Aka, ma kona hoomaopopo iho, ua pupule ia ua kanaka la, aole oia i kanalua no kona hoi hou mai.

            Mahope iho oia wa, me ke kokua o Pakekona, hana iho la oia i kekahi hana ano hou e hiki ai iaia ke hahai i ua pupule la.

            Oiai, aole i kanalua iki ka Makai Kiu ina e hoi hou mai ana ua kanaka la, aole e nele kona paa iaia, aka ano, ua ike mua ae la oia i ka makamua o ka aihue, o kona ake nui i keia wa’ o ka mahuahua aku o kona ike no na mea e pili ana no ua kanaka la.

            No ka mea, ua ake nui oia i keia wa e ike i kona wahi i komo mai ai iloko o ka hale, a me kona wahi o ka puka ana aku; aole hoi o kona paa kino wale no iaia, aka o ka ukali aku iaia mai kona wahi e pee nei i ke ao a e nana i kana mau hana a pau me kona ike ole mai.

            Aka ma ka nana aku, ua ake ka Makai Kiu e ike ia keia hana a pau iloko o ka manawa hookahi.

            Ma ia po iho, waiho iho la oia i kekahi lole lilina iluna o ka papahele o ke keena.

            A lu ia iho la kekahi mea pipili keokeo iluna o ua lole la, i wahi e ike ia ai ke kapuai o ka mea e komo mai ana a hehi iluna o ua kapa la, a iaia hoi e hele aku ai ilalo e ike ia no ka moe ana o kona kapuai.

            A kau ia aku la kekahi kii wahine hou iluna o ke pakaukau e like me ka mea mau, a ma ka ha hoi o ka po, kiai hou iho la oia.

            Ao ae la ia po aole i hoea mai @a aihue la.

            Ma ka auwina la o kekahi la ae ike aku la o Lu Pakekona i ke kanaka nana oia i alualu e hele ana ma kapa kahakai, aka, aole nae oia i ike mai.

            Ma ka lima o ka po, hana hou iho la no oia e like me mamua.

            Mahope iho o ke kani ana o ka hora 12 o ke aumoe, hemo hou mai la ka puka o ka rumi a haka pono aku la na maka o ka Makai Kiu me ka hauole maluna o ka aihue.

            Hele pololei aku la ua kanaka la a hiki ma kahi o ke pakaukau a nana iho la i na kii a ike iho la i kekahi kii wahine, hopu iho la a hoike mai la i kona hauoli e like me kana mau hana mua, a hoomaka ae la e huli a hoi me ka lawe aku i kana waiwai i li’a nui ai.

            Kali iho la ka Maki [ as printed ] Kiu a hiki i kona wa i hala aku ai mawaho o ke keena, ia wa hoomaka aku la oia e ukali mahope ona me ka nihi malie ana.

            Aole i hele pololei aku ua kanaka la a kekahi puka a puka aniani paha, aka, hele pololei akau la no nae oia mawaena o ka rumi owaena a hiki i kona hiki ana aku i kekahi puka e iho aku ai i ka hale olalo o na hale @a.

            Hoomau aku la no nae ka Makai Kiu i ka ukali ana mahope ona.

            I ka Makai Kiu i hiki aku ai i ka hale olalo, he pouliuli wale no, a e haha polele ana oia ma oa a maanei, a hiki i kona ku ana aku imua o kekahi puka.

            Holo koke aku la oia a hiki i ua puka la, a maopopo ae la kekahi hapa o keia mea pohihihi.

            O ka puka ana i puka aku ai, oia no ka puka aniani e hookomo ia ai o ka lanahu ilalo o ua hale la.

            A ma keia wahi hoi ua kanaka pupule la i komo aku ai a i puka aku ai no hoi.

            He oiaio he wahi haawina no ia i loaa i ka poe opulepule, pela no a hiki mai i keia la, oia iho la na alakai a ka Mea Mana Loa a kakou i ike ole aku ai.

            Aka he oiaio maoli no nae.

            Kokolo aku la oia a puka mawaho o ua puka la, a alualu aku la mahope o ua kanaka kupanaha la, oiai oia e ike powehiwehi aku ana iaia malalo o ka malamalama olinolino o ka hoku.

            Iloko oia wa hoomanao ae la oia ua maopopo keia mea huna.

            Oiai ua loaa ae la ua kanaka nei iaia a eia hoi oia ke ukali nei mahope o kona mau kapuai, a ua maopopop hoi iaia ka holopono o keia mea pohihihi.

            Huli ae la ua kanaka la ma ke alanui mau a hele pololei aku la no ke kapa kahakai.

            A ukali aku la no hoi ka Makai Kiu mahope ona.

            He wahi mea kupanaha io no keia, a he kanaka kupaianaha no hoi kana e hahai nei.

            Ua olelo ia ae nei mamua he kanaka @ pule ua aihue la, no ka mea, ma ka a @@omaopopo aku a ka Makai Kiu ma kane @@@ ka hana o ka hana a ka pupule, aole hoi o ka hana a ka mea nona ka noonoo maikai,

            He po kalae nae ua po @a a ka Makai Kiu i ukali aku ai mahope o ua kanaka la, nolaila, aohe one kanalua no kona ike ia mai e ua kanaka la.

            Hoomau aku la no ua kanaka la i ka hele ana a hiki i kahakai, ia wa, huli ae la oia i ka hema, a hoomau aku la no i ka hele ana a aneane e hookahi mile ka mamao mai kahi ana i kikee ae ai, a ike aku la keia he wahi pupupu hale no kekahi kanaka lawaia.

            I kona ike ana i keia hale, mino aka iho la oia.

            Oiai, ua lana kona manao e papahi hou ana oia i ka pomaikaai o kana mea i hoomanawanui ai.

            Mahope iho ike aka la keia i ua aihue la i ke komo ana aku a nalowale aku la.

            Nana ae la ua Maikai Kiu la ma o a maanei me ka hoomaopopo pono iho i kahi i ku ai o ua hale la, a huli hoi aku la no kona home, me ka olioli o kona naau no ka holo pono o kana hana.

            I ke kakahiaka ana ae, iho mai la o Pakekona a ninau mai la no kana hana.

            Aka, ia Pakekona nae i hiki aku ai ilalo, ike aku la oia e hiamoe mai ana no o Onila Maka.

            Aha ! wahi i Pakekona i pane ae ai, ua pakele hou no ua aihue la.

            Aole, wahi a ka Makai Kiu me ka minio aka iho.

            Ua halawai anei oe me ka pomaiki?

            Ae, ua maopopo keia mea pohihihi.

            A hoike aku la oia i na mea a pau ana i ike ai.

            Aole au i manao he kanaka pupule kekahi e hele wale nei no, wahi a Pakekona.

            A i keia la paha e ike ai kaua i na mea a pau e pili ana i keia hana.

            Iaia i pane aku ai pela aole oia i hoomaopopo iho i ke ano o kana mea e kamailio ai.

            He oiaio he kanaka hoomanawanui oia, a aole hoi oia i lawelawe i kana mau hana me ka pupuahulu, aka, ua lawelawe oia me ke akahele.

            Oiai ua maopopo iaia ka mea ana e hana aku ai, nolaila, hele aku la oia e hooko.

            Ma ka auwina la oia la, hele aku la o Onila Maka no ua wahi hale ku hookahi nei ma kahakai.

            Oiai o kona manao ia wa, o ka hiki iaia ke lawelawe i keia hana me ka holopono, me kona manao mua ole ae, e wehewehe pu ana oia i kekahi hana pohihihi e pili ana i kana hana mua.

(Aole i pau.)

 

            I ka Poaha nei ka holo ana o ka manuwa Amerika Alaska no na awa o na mokupuni Hikina o kakou.  Ua kau pu aku ke Komisina Amerika maluna ona.

 

HE MOOLELO KAAO

––NO––

KEANINIULAOKALANI!

KA NANI LUA OLE

–––O NA–––

MOKU O KUAIHELANI

Ka mea nana i Hoo@awewe

KUKULU O KAHIKI

A O Ke Pukonakona

O NA LA I AU WALE AKU LA.

MAHELE II.

            No ka mea, he lauwili ka ike a lakou nei; nolaila, o ka’u olelo paa no e hai aku ai, aole au e noho ana, e hele au a ike i ka aina o kuu mau kupuna i noho ai, a mailaila aku au a loaa ke kino uhan o kuu makuakane, alaila, hoi mai au.  Aka, o keia mau olelo hoomaka’uka’u oukou, aohe o’u manao no ia mea; owau ua paa kuu manao e hele.

            Ia, wa hoka like iho la na mea a pau, a lilo aku la ka hookele o ko Lonokaiolohia mau manao nana ponoi iho no:  nolaila, hookuu ae @a ke anaina i ko lakou mau manao hoolauwili; aka, o na kahuna mua nana i hana a hoike ai i ka lakou olelo hoomaka’uka’u, ua lilo ia mau kahuna i enemi no Lonokaiolohia, a kauoha ae la i na koa e pepehi ia lakou; Aka, o Leimakani, aole ia i ae aku i ka manao o kana keiki; aka, ku mai la o Ku, a olelo mai la penei:-E kuu moopuna, nou keia mau makaainana, o hele e imi i ko kupunakane a hoi mai, o Hawaii ka maku; a o na makaainana no keia puni no na moku ia kakou, noaila [ as printed ], he mea nui ke kanaka na kakou, a pela hoi kakou na lakou.

            A pau keia mau olelo hoolana a Ku; ia manawa, uwa like ae la na makaainana mai o a o: a o Lonokaiolohia hoi hoopau ae la ia i kona manao inaina, a ma ka makalua o ka huhu, ua piha ku iho la i ke aloha; a pau ka lakou hoonuu ana i ka waimaka, ia wa, olelo hou aku la o Lonokaiolohia penei;––E o’u makua alii me o’u kupuna, i keia manawa ke hoomakaukau nei au e hele, no ka mea, ua ike au e loaa ana no ia’u kekahi mau pilikia ma ke kai; aka, aole o’u maka’u ia mau pilikia, he puu pale wale no ia mau mea na keia hookele.

            A no keia mau olelo a Lonokaiolohia, he mea maopopo, aole no e paa ana ia lakou ke ana aku, alaila, ua pau ka manao ana no ka noho; nolaila kauoha ae la o Leimakani e hoa ia kekahi kaulu a e homakaukauia [ as printed ] kekahi mano kanaka ikaika no ka huakai a ke lii; malia io paha e halawai io aku ana ia me na pilikia ma ka moana.

            Ia manawa, uleu like mai la na keiki uhae koaie o Kohala loko me Kohala waho; aka o Lonokaiolohia, aole ona makemake e hele pu me na kanaka, he loloiahili loa ia huakai wahi ana, aole no hoi he olelo a kona makuakane i hoolohe ia e ia nolaila, oki pu wale iho la no ka makuakane aohe mea hiki ke olelo aku.  I ka wehe ana ae no o kaiao o ka manawa iho la no ia i puka aku ai o Lonokaiolohia i waho, hele aku la a komo iloko o ka heiau me ka apu awa.

            A hoomaka aku la e pule penei:

            O Nakulauka ia ka makuakane

            O Nakulakai la ka makuahine

            Hanau o Hina ka makahiapo

            O Keaumiki me Keauka

            O Hiilei wahine o ka pea

            Kakaina pule a ke kua

            Kaina i ka hoole pule

            I ka hoole hoole make

            O kana make la nalowale

            O ka’u make la maloko

            E kahea ku ia oukou

            E ka hekili olepe lua

            E Kauilanuimakaeha

            E ke kolea nui maka’u kai

            E Paola ku mai kahiki

            Ahea la auanei e hiki ai

            O Kulelemaikahiki-e hiki

            E Kalua no kahiki la hiki

            Hauna i ka Hiki ka pule a ke kua.

            Hooki iho la ia i kana pule a inu ae la i kona apu awa ia wa, kui koke iho la ka hekili e kani nakolo ana a pili pu ka hanu o na makaainna [ as printed ] mea no a pau, olapa ka uila, he kohu moa uakea ka hoholo i na pali.  Ia manawa, oili mai la o Lonokaiolohia mailoko mai o ka heiau, hoi mai la a hui pu me na makua na kupuna a me na makaainana, a olelo aku la penei:

            Eia au ke hele nei i ke alanui a ka hewahewa a o oukou hoi e noho no e ai i ka momona a ka aina, e kali nae oukou ia’u a hala na anahulu ekolu, a i ike oukou ua uhi paa ia ka aina o Hawaii e ka noe a hala he anahulu hou aku, alaila; manao ae oukou aia wau i Kuihelani, noho no oukou me ka makaukau a hala he anahulu hou aku manao ae oukou ke makaukau mai la maua e hoi, alaila, kui ka hekili olapa ka uila nei ke olai, alaila, o ka manawa hoi mai ka hoi ia; a i na po a o Lono me Kane, o ko maua mau po ia e hui ai me oukou.

            Aka i kali ae oukou a hala na anahulu ekolu, meha ka leo o ke kai, hoi ka makani i Kumukahi a i lohe oukou i ka leo o ka hanehane, ka leo hoi o ke nawa, ka ohu noho i Opaelolo, ka ua noho i Puuokapolei, alaila, manao ae oukou ua make au.  A pau kana mau olelo imua o ke anaina komo aku la ia iloko o kona hale ponoi lalau aku la i kona kapa ahuula me ka laau palau a kona kupunakane me kona mahiole hulu a puka aku la iwaho, haawi iho la i ke aloha i na makua na kupuna a me na makaainana; ia wa kupuni ae la na mea a pau me ko lakou leo e uwe ana; aka o Lonokaiolohia, hewa hele aku la ia me na kulu waimaka e kiheahea ana ma kona mau papalina a ma ka pae humu o ka pa o waho loa, hapai ae la oia i kona wahi waa lolo niu a iho pololei aku la i kahakai a ku iho la i kaha one.  Hoomaka iho la ke kai e okalakala nana aku ku ka halelo o ka nalu i ke kapi ae i na pali.  Iaia e ku ana malaila, ia manawa ike aku la kona makuakane i ke ano o ke kai, o kona manawa no ia i holo aku ai e hopu i kana keiki me kona manao no e hoi mai, aia nae ua lehei aku la kela iluna o ka ohu nalu, a o ka makuakane hoi, ku iho la i Mamalaka i ka hale o Kaneheoheo, a he manawa ole, ua nalowale aku la ua kamahele nei oki ka hana; o kana huakai hele nae he huakai maikai ole, oiai ke poi mau nei na ale ma na aoao oianei, a o ka makani pa pono iho la mamua pono mai; aka, he mea ole wale no ia i ko ianei mauao.

            Oia hele ko ianei apau na moku o Hawaii nei a malalo aku o Niihau, ia wa halawai aku ia me kekahi mea nui me he aina la ke ano.  Hoomanao ae la keia o ka aina no la ia o Kuihelani; hoomau aku la no nae keia i ka hele a huhui aku la laua iwaena moana, a i kona ike maopopo ana aku eia ka he Honu; hele malie aku la ia a kokoke ma ke poo, ku iho la, ia manawa ninau mai la ua honu nei penei:  E hele ana kau huakai ihea ? ka, ia oe ka ninau o ka’u wahi e hele ai ? wahi a Lonokaiolohia i pane aku ai.  O kou mea hewa iho la ka ia o ka ninau ia aku, wahi a ua honu nei, kulikuli, wahi hou a Lonokaiolohia.

            Ka, me he mea la nou keia wahi, no ka malo oe, a no ke kai nei au a o ke aha kau o ke pakike ana mai ia’u i ka mea nona keia wahi ? i kau ninau no paha o ke kohu ole wahi a Lonokaiolohia, no ka mea aole oe o ko’u hoa olelo, he kuapuu no he kuapuu, like ka olelo ana, pela no me a’u, he kanaka no he kanaka like ka olelo ana.  Ia wa pane mai la ua honu la me ka huhu nui, e manao ana paha oe e hoolanakila ia oe iho maluna o’u, he lohe ole no ka oe i olelo ia aku nei, he pohaku no he pohaku like ka olelo ana.  Ia wa kaha aku la no keia hele ana.  Ia manawa olelo mai la ua honu nei penei:

            Maanei oe e make ai aole oe e hiki i kou wahi e hele nei.  Huli aku la o Lonokaiolohia i hope a olelo aku la, ia oe no au e make ai me kena wahi kino poepoe wale no ? he like no paha oe me ka pohaku olokaa pali o Kaholokuaiwa la, aole paha oe o ka hoa hakaka e wai ai la hoi ka ili, he mea hoopaakiki wale no paha oe na kamalii o kuu aina ?  Ia wa o ko i ala manawa koke no ia i kihelu mai ai i kona ahui akau i ke kai, a e like me ke poi ana a na nalu he elima kanaha i ka wa hookahi pela no ka ikaika o ke poi ana iho o ka mapuna kai a ua honu nei i luna o ianei, ia manawa o ko ianei manawa no ia i lehei aku ai ma kekahi aoao ku iho no keia me ka laau palau ana a me kahi waa no ma kahi lima me ka manao no o ua honu nei ua make kona hoa paio, ia wa hoopau ae la ia i kona manao hakaka, a hoolana iho la iluna o ka ilikai.

            Ia wa hahau iho la o Lonokaiolohia ma ka eheu akau o ua honu la a haki pu ae la a pau ae la ka ikaika o kona eheu akau.

            Hoomaka hou mai la kona eheu hema e kapi mai ia Lonokaiolohia eia nae ua hapa loa ka ikaika oiai ua kukonukonu loa ka eha i loaa iaia, nolaila ua nawaliwali kona pale ana nona iho a he mea paani wale no ia i ke kaeaea o Hawaii, a pela wale no kana hoohoka ana i kona hoa paio a hiki i kona make loa ana.

(Aole i pau.)