Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 45, 11 November 1882 — KA MOOLELO Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana o ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868. [ARTICLE]

KA MOOLELO Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana o ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA XXVII. Hoomakakiu ka Makai Kiu —Ka MOOLELO KAMAHAO A KE KEIKI OPIO —Ka halawai ana ma KAHAKAI —; Ka hopena hoolele hauli —Aohe LOHE 0 KE KANAKA PUPULE I KA HEA IA AKU —Ka LAUNA KAMAILIO ANA ME KA ONA NONA KA HALE — He MANAO KOHOKOHO WALE —Ka PAE HEWA MAI KA MOANA MAI —Na

MEA E PlLl ANA 1 KA PAE HEWA. Aole i lilo i mea |X)hihihi i ka Makai Kiu ka imi ana aku i ka hale a ke ka-

naka aihue i komo aku ai. Oiai e ku ana ua wahi hale la ma kahi mamao mai kahakai aku iwaena o kekahi apana aina i pa ole ia, a maluna hoi oia wahi apana aina i kanu iho ai ka ona nona ua wahi la i ka lakou mau mea ulu. Aole no hoi i ake nui loa ka Makai Kiu e komo aku iloko o ua wahi la, aka, o kona ake nui nae o ka holoholo ma ua wahi la i ike aku ai oia i ua aihue la. Oiai, aole no hoi he mea hou loa ka ike ia ana aku o na malihini e hele ho-

loholo ana ma ka ae kai o ua wahi la, nolaila, aole i lilo i mea ano nui loa ko ! ka Makai Kiu ike ia ana malaila e holoholo ana. • laia e holoholo ana malaila, aohe ana mea i ike aku ai e puka mai ana mailoko mai o ua wahi hale la. Aka, mahope iho nae, ike aku la oia i kekahi kanaka i ka puka ana mai a hele pololei ae la i kahakai. laia hoi e haka pono ana maluna o ua mea la, ike aku la oia, aole oia ka mea ana i makemake ai. Mahope iho, hoea mai la kekahi walii keiki opiopio. Kali malie iho la nae ka Makai Kiu a hiki i ka wa i kaawale aku ai ua kanaka la mai iaia aku, alaila, hele aku la oia a halawai me kahi keiki a launa pu iho la me ia ma ke kamailio ana. He wahi opio ano eleu oia, a ua hauoli loa hoi oia i kona wa i ike mai ai i kekahi kanaka kulana keonimana e hele aku ana e kamailio pu me ia; nolaila, manao iho la oia he mea nui oia no ia | wahi, a oia la ke kumu o ka hele ana ; aku o keia kanaka imua ona. I ka wa a ka Makai Kiu i ike aku ai i ke ano o ua wahi keiki nei, hoomaojK>po iho la oia he wahi opio naauao ka keia; nolailn, aole oia i wikiwiki i ka ninau aku iaia no kana niea i hele mai ai e ike. Aka, mahope iho, ano hookamaaina iho la laua iloko oia wa; alaila hoomaka aku la oia e ninau penei: O kou makuakane no kela i puka ; mai nei mai ka hale mai, a iho ae nei i | kahakai ? O ke kanaka anei i puka mai nei ma(mua iho o'u ? E. | Aole oia he makuakane no'u; he hoa ai wale no oia no ko makou hale. He hoa ai wale no ka ob no ko oukouhale? E. He mau hoa ai hou aku no nae paha koe o ko oukou haie ? Aohe. Ka, kuhi au ua ike aku nei la wau i kekahi mea t puka mai la iwaho a hoi hou aku la iloko o ka hale ? Ka ! O ko'u wahi luaui iaau i ike aku h. Kahaha ? aole paha ia o kou iuaui ? Ma keia wahi i hoike mai ai ua wahi keiki la i kona naauao a me ka noonoo ma koaa pane pakike am aku i ka Makai Kiu penei: Im ua maopopo ia oe ko'u makuakane, heaha !a kou mea o ka ninau ana mai ina o ko"u makuakane keh i iho ae nei i kahakai ? Ma ke ano o keia ninau; me he mea la he 4i kahamaha% ak% ua makaukau mau nae ka Makai Kiu no ia mea, noVaSa, paoe aku la oia: Eia ke kumu, no ko'u ike ana aku nei i ke ano opiopio loa o m helahei<e~

!na o keia kanaka, nohila, hoole aku nei aole ia o kou makiiakane. O Pupuie paha kau e o»a nei ? Owai b mea o Pupule ? Ka, he wahi kanaka pup«le oia i pae hewa mai mai ka nioana naai. E hoike maī hoi ha oe i|ka moolelo o ua kanaka pae hewa la ia'u. Ka, he wahi luina oia I loaa aku i kuu makuakane e lana ana i ke kai iluna o ka waa|XL Pehea ka loihi mai ka *a i loaa aku ai oia i ko wahi iuaui a hiki i keia manawa ? Ua loihi loa no.

I mai nei oe ia'u he luina oia ? Pe- j hea i maof)opo ai ia oe he luina oia ? Eia, ua kahikoia oia me ka aahu o | na luina; a ua i mai no hoi oia, he luina oia. A heaha ko oukou kumu o ke kapa nna inin n Pin>»lr» ?

No kona ano opuiepule ho hoi paha, e like me ka papa i olelo iftai ai, "ua haalele mai ka noonoo kanaka i ka pili a ke hoa."

A owai ka kona inoa maoli ? |

Aohe mao[iO{X) ia makou; no ka mea, e ae mai ana no oia i na inoa a pau a tliakou e kapa aku ai iaia.

He kii paha kana puni ea ? E, o kana puni ia o ke kii, a ua olelo mai no hoi o papa, malia ua aloha oia i kekahi wahine opio ui i make; nolaila, pupule ai oia. Nolaila, i k?ia wa, ke | ohi mai nei oia he lehulehii wale o na ' kii wahine, me ka mao|X)po; ole hoi ia papa kahi i loaa mai ai o kela poe kii he lehulehu wale. Heaha ka mea o ko i hoouna ole ai iaia i kekahi halemai j>upule ? E hoouna aku ana no oia, aka hoi ua ano aloha hoi oia iaia, nolalīa ua manao oia e malama iaia a hiki ae i keia hooilo, alaila» hoouna aku iaia; no kk mea, hewa pilikia loa ia no makouJjka i-a. A aia i hea o Pupule lii.wa ? Heaha kou makemake nona ? He makemake hoi ko'-u e ike i kekahi kanaka i hoopakele ia mai ka make mai. Aha, mai Nu loka mai nei ka paha oe? E. O ka'u no ia i manao ae nei, ina oe e noho ana ia nei, alaila ike oe i ka nui o na kino make e pae mai ai iuka nei, ei aku nae malalo iki aku nei kahi pae mau o na kino make. Makahi hea o Pupule e hele mau ai ? Ma na wahi a }>au; aka, ma ka'u koho wale aku no, eia aku nei paha i kai o ka uwa|>o i keia la i ka nana i ka holo o na mokuahi alo ohua o ka inuliwai o Nu loka 110 Uwajx> Loihi. Kamail o 'ni iho la ka Makai Kiu me ua wahi keiki nei, a "haalele iho la no Uwapo l_x)ihi. Aka, iaia nae i hele aku ai a hapalua like mai kahi ana i haaleleaku ai i kahi keiki, ike aku !a oia i kekahi kanaka loihi e hele mai ana mamua pono mai ona. A iaia hoi i aui ae ai a nana, ike aku la keia o ke kanaka no ia nana i aihue na kii. Oiai ua lilo i mea nui a hauoli hoi kona lohe ana no keia kanaka i hoopakele ia mai ka moana mai, nohila, kau nui aku la kona manao e hui pu me ia. No kekahi manawa jx)kole hiki mai la keia imua o ua kanaka la. Ua kahiko ia oia me na aahu pupuka, a ua ulu aku hoi kona umiumi a hiki i kona umauma, a aoie no hoi i hoomaemaeia, aka, i ka wa nae a ka Makai Kiu i nana aku ai iaia, hooho ae la oīa me ka leo o ke kahaha. No ka mea, oiai ua kanaka la e aahu ana ina loie inoino me ka waiho wa)e iho no o kona mau wawae, a me kona umiumi; ike aku la ka Makai Kiu he kanaka ui maoii no kahi poe hewa mai ka moana mai, a malia paha he keonimana oia iioko o kona niau ia; aka, ano, ua lilo paha oia i maunu na ko hai makemake. No ka nui ioa o kona kahaha, ua aneane loa ua kanaka ia e kaalo ae ma ke* kahi aoao ona. Nolaila, hapai ae la ota i kona Hmaa kahea aku la iaia. Aka, heie aku la no nae ua kanaka la me ka nana ole mai i ka ianei uwaio aku. i Ia ike ana o ka Makai Kiu aole i hooiohe ia mai kana hea ana aku, nohila, [kahea hou aku la oia, aka, hoomau aku ia no nae ua pupuie la i ka hele ana me ka awiwi loa. la wa manao iho la o Omh Maka e hookuu aku no iaia e hek\ Oiai ua maojK>|)o iaīa he mea makehewa waie no ka iioaoamehoopaa mai i ka hele ana a na kapuai o ke kanaka

j • j pupule, ke paa mua kona manao ma ka i na mea i iini ai Hoomau aku la no hoi ua pepule la i ka heie ana imua me ka huli ole ae i ka akau a i ka hema paha: ia wa no hoi ukaii aku ia ka Makai Kiu mahope ona. Hele pololei aku la ua kanaka la a hiki i ka haie a komo loa aku ia iloka Ia wa no hoi ike aku la oia i kekahi kanaka, ana hoi i manao wale aku ai no o ka ona ia o ua wahi hale la. Hele akn la oia a launa kamaiiio pu iho la me ia; a mahope iho, hoololi ae ia iaua i ka iaua mea e kamailio ana ia wa, a kamailio iho ia laua no na mea e piii ana i ke kanaka pupuie. Ae, wahi a ke kanaka iawaia i pane

aku ai i ka ninau a ka Makai Kiu. He kanaka ano e io no kela, aka ma ko'u manao ana, he kanaka ui oia iioko 0 kona mau la. Heaha kou mea o ka manao ana pela ? Eia, ina oe e ike ana iaia, e hoomao- | popo no oe he mau heiehelena ui kona, a he maikai no hoi ke kuiana o kona 1 P°o, aka ma ke ano o kona kino he nui a puipui, eia nae he liiiii kona mau wawae a me kona mau iima; i ko'u mau ia' e noho luina ana ma Endani, ua lilo i I mea hiijx)i nui ia ka j)oe wawae liilii a me na lima iiilii, nolaiia aoie au e kahaha, ina e ike ia ae ana ka oiaio, he keiki o Pupuie na kekahi o na kanaka kuiana koikoi, a i oie, he pilikoko oia no kekahi ohana hanohano o na aina e; aka, hookahi nae mea i maopopo ia'u, oia hoi keia: aole oia i hanau ia mai i luina, a aole no hoi oia he keiki papa no na ale. He moku ili nae paha kekahi o onei i ka wa i loaa aku ai oia iluna o ka waapa ? Aohe, i ka malie iho nei no, hookahi ae nei jxiha malama i hala, a he la malie loa no hoi ka la ona i ioaa aku ai ia'u, aka, mawaena o kaua nei, me he mea ia, he mea kupanaha kamahao loa kekahi e pili ana i keia keonimana. Heaha ke ano oia mea kamahao au e olelo nei ? Alaalawa ae la oia ma o a maanei me ka nana ana i na aohe he poe kokoke mai ia laua, a hawanawana aku la: Aole loa au i olelo i kokahi mea e aku, aka, ma ko'u hoomanao iho ua lilo keia keonimana jx)ino i moepuu na ko hai manao liii. Ma ke ano hea ? Eia, i kona wa i loaa aku ai ia'u, e waiho make ana oia iioko o ka waapa, e koia mai ana e ke au iloko' nei o ka aina, a ma kona |x)o he puka nui, nolaila, ma ko'u manao, i loohia oia i ka pupule mamuli o ka loaa ana o kela jxilapu. A heaha kou manao ma keia ? Ma ko'u manao, ua ia oia i ka poino iiuna o kekahi moku, a hookau ia iluna oka waapa, me ka manao ia paha e make ana oia, a i ole, e poholo aku ana ka waapa,,a nalo iho na hoike 0 ka iakou mau hana karaima iioko o ka opu o ka hohonu. Heaha ko mea i hoike ole ai i keia hana ? No ko'u makemake ole no hoi paha e pilikia, oiai ua hilinai mai ko'u ohana 1 ko iakou ola maluna o'u, a ina au i hoike i keia mea, alaiia, e paa ana au maialo o ka bona, a i ole paha, e kohokoho ia mai ana na'u i pepehi; aiaila, e pilikia ana wau, aka, e lilo no paha keia i mooleio kamahao, aka, o ka oiaio no nae ia. He oiaio ma ka hoolohe aku i ka moolelo a ke kanaka lawaia, he oiaio loa, a aole hoi mea e kanalua aL Ia wa kulou iho ia ka Makai Khi e* noonoo no kekahi manawa loihi no na mea e piii ana i keia mea. {Aole i pau.)