Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 47, 25 November 1882 — HEMOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI! KA NANI LUA OLE O NA MOKU O KUAIHELANI Ka mea nana I Hoonaueue KUKULU O KAHIKI A o Ke Pukonakona O NA LA I AU WALE AKU LA. [ARTICLE]

HEMOOLELO KAAO NO KEANINIULAOKALANI! KA NANI LUA OLE O NA MOKU O KUAIHELANI Ka mea nana I Hoonaueue KUKULU O KAHIKI A o Ke Pukonakona O NA LA I AU WALE AKU LA.

MAHELE 11. Ke keiki hoi au e Leimakani 0 Lono au mai kukuna o Jca la i Haehae. 1 kii mai nei au ia oe E hoi kaua Auheaoe—e N O Keaniniulaokalani n.ie, aole e hiki iaia ke ku 'mai a hula aku< no ka mea, ua ulupuni mai la loko i !:e aloha no kana moopuna no kona iolij£pl>fto ana i ka inoa o kana keiki, iho la ia me ka nana ana i kahi e*e ia aku ai o ke kino o kana mea i aloha nui al Ia Lonokinolohia hoi i kuu iho ai i kona leo, o kona manawa no ia i lehei mai ai mai kona wahi mai e pee āna a ku like ana laua i ke kahua hula, ia wa koke no i hui ai ka aha mai o a o o ka hale leaiea ona lii, a i ka anaina e uiuaoa nei, oia no kawa a Lonokaiolohia i hopu aku ai i ka uhane o kona kupunakane a hahao iho la iloko o ka puniu a puka aku la iwaho a holo aku la me ka mama loa; oka poe rvae i ike i ka hopu ana i ke kane a ke lii, hooho ae la lakou, ua lillo ke kane ake lii! lilo ke kane a ke lii !a no ka huikau o na mea o ka hale ua ike ole ia ka ianei puka ana, a ahai ka ua i ka pupuhL O na kamaaina hoi nana keia i hookipa ia Lonokaiolohia, ua holo mua laua !a a ioaa aku ike aianui ia laua nei. Ia laua nei hoi e holo nei T kauoha ae 1a o MiHi e uhai aku a loaa e pepehi a make, i ka mea nana i aihue i ke kane a ke lii, a i ko laua alualu ia ana he ole nae ka loaa aku, a o keia maui kamaai* na nana i alakai ia Lonokaiolohin liio aku ia laua iaia nei i ka ahai ia, a i ko i anei hoio ana a kokoke i ke alanui ona e pii ai» ike iho la ia i ke kokoke k» o ka poe'e hahai aku ana mahope, ia wa koke no i pahu iho ai o Lonokaiok>hia ika iaau palau ana ika honua, a ia wa koke no i naha ae ai ka honua, a kaawaie aku ia ka po£ e hahai n«ti ana, a o ko ia nei pii aku ia no ia ma iiahi ana i iho mai al aoie no hoi i ao ia po hoea ana keia iluna, oko » nei hoi aku la no ja a ioko o ka Iwiao. Ia wa hahao aku la keia i ka uhane o kona kupunakaue ma na kapuai, a pani aku b i kona mau kapuaimawaho

iku» a peU no ia i haiu'ii tkoru kupunakane a hiki i kon-i oli loa aru. Ia wa ninau aka ia o Lonokaiolohia ia Keamniulaokaiini i kahi i waiho ai o na kiuo o keia mau uhane ana e mala-1 roa nei. oklo mai la kona kupunakane j penei: Aole au i ike i kahi i waiho ai ke kino o kena mau uhane, no ka mea. i kalewanuu no au kahi i noho ai ahiki i ko'u lohe ana ia La i ka hai ana mai ia'u, aia ko wahine la i ka iae oka i-a: lia lohe ana no o'u, o ko'u hoi niai no lia a loko nei o ka heiau, moe a hoea

| waie mai la oe, "a o ko kaua ike ole like i ia, manao au aia o Kahuli nia ka i ike. Aia i hea ko iaiia wahi i ninau aku ai 0 Lonokaiolohia ? Aia no laua i uka, nianao nae au ua\>alupalu loa laua no ka mea, o kau ike ana no i ko'u wa aole i hele e ike i kuu makuakane. Ia vra pau ae la ka manao ana o I*onokaiolohia e loaa ana ke kino o keia mau uhane ana e malama nei alaila, oielo aku la o Keaniniulaokalani, e pono e hoihoi ia Nakulauka, n\alia oia ka 1 ike i kahi o na kino i waiho al Ia manawa, lalau aku la o Keaniniulaokalani i ka puniu a kana moopuna, a halihali aku la i kahi o kona mau ku- ! puna. j I ka lilo ana o ka hooponopono o ka j ukana a kana moopuna i lawe mai ai, huli hoi mai la o Keaniniulaokaiani a hui me kana keiki iloko o ka heiau; ia wa olelo aku la o Lonokaioiohia penei: I kii mai nei au ia oe e hoi kaua i Hawaii, no ka mea, aohe pono o ka noho ana ou makua, ko kaikoeke, na lii no a pau, he uwe wale no ka lakou hana nou no kou nalowaie loihi, nolaila, kii mai nei au ia oe e hoi kaua; ae mai la kona kupunakane me na waimaka a ninau aku ia i kana moopuna i ko laua wa e hoi ai, a olelo mai ia ka moopuna penei: N Ua olelo aku au ia iakou ekolu anahulu o kaua i anei alaila, hoi kaua, he mea maikai no hoi ia i ka manao o kona kupunakane, a noho iho la laua ia niāu anahulu i KuaihelanL , Ia laua no nae e nanea kamailio ana ku ana ua mau uiiane nei a Lonokaio* I lohia i lawe mai ai a me ko laua kino kannka ko laua hoea ana mai, hui aloha iho la lakou a hoi aku la i ko laua wahi. Ua noho o Keaniniulaokalani mano ekolu anahulu, a ekolu no hoi anahulu ; ka uhi ana o ka noe ia Hawaii; a pau j ia mau anahulu ekolu a i ka ha, hoo-1 maka ka hekili, a me ka uila ke olai e j like no me ka i olelo aku I ai i ka wa o kona haalele ana aku i ka aina, a i ka hiki ana i ko laua la i hoi ai ia wa, olelo aku la o Lonokaiolohia i kona knpunakane penei: ,x"... K E hoi ana kaua i ka la apopo, no ka mea, elua waie no ia i koe pau keia anahuiu, nolaila a pojx> kaua hoi. Aiia, 1 wahi a Kefaniniulaokalani, no kaua ka ia apopo, a keia ia aku kaua hoi no ka mea, aole kaua i ai nana no kou hui ana me a'u ma keia aina hoōkama a'u i noho ai, eia no ke hala-o nei imua o ko'u niau maka na kino leleiona o ka e kair iki kaua a pau au i ka iupaiupa ia, kai olena hoi a pau, alaila, hoi kaua, a ua maikai waie no hoi ia mau oielo i ka manao o kana ia manawa, lupalupa iho ia o Lonokaiolohia i kona kupunakane, a pela no hoi ke kupunakane ia Lonokaiolohia, a | pau ano kunahihi, maikai ae ia hoi na | maka aole hoi he hi-o e Uke me ko laua la o ka hoi ana mai, ia wa, oieki aku la 0 Keaniniuiaokaiani, a kakahiaka kaua h6i, no ka mea, ke ike nei au f eia ka auna manu i luna o Kauia kahi i wiii okai ai, ua ino puni aku la o Hawaii pili pu aku la ka hanu o na makaainana, lie ae waie no ka ka moopuna, hoi aku la laua nei a ka heiau, moe iho la no ia po a ao ae, o ka lalau aku la no ia i na waa o iaua iho ana, paa noieahi 1 kona waa a peia no hoi kahi a ku ana iaua nei i ka ae kai, kau no hoi kahi i luna o kona waa a pela no hot kahi a o ke oki aku la no ia o Waipio ka ihu. y Aohe i puka ae ka ia hooiho ana laua nei iioko o Waipio, aohe i aia ae ka hiamoe o kauhale pae ana ko iaua nei mau wahi waa i kahaone, poa ae ia iaua i na wahi waa o laua a pii aku la a komo iioko o ka heiau me ko laua nei ike oie ia, aia ke aia ana o ko Waipio poe 1 k» kani ana o ka pahu* ia laua nei; i aia ae ka hana aia ka ia iluna ua malie na pali. x; la wa hoomao|x>po ae ia ko W'aipio poe ua hiki mai na iii, a o ka raanawa no ia i puana iike mai ai na mea a pau i na leo uwe, oiai o ka manawa no ia a Lonokaiolohia i oleio iHo ai ia lakou, eia nae o ke aloha aiii ka iak(Hi e noke

iku nei i ka a o na !ii hoū aia no Uua ke hioLini !a iloko o ka Hmu. A e like no hoi rne ke ano mau o na makninana nakee alii, pela no lakou i noke aku ai i ka hamama o na waho, a pau ke kumakena ana o na m&kaainana ia wa akahi no hoi a ike na lii tnc na makaainana. I ka pau ana oka ike alii kuahaua aku la o Olopana i na haku aina e kukala aku i kona mau kanaka e kahu ka ai, kalua ka puaa na momona no hoi a pau o ka aina. He manawa ok no hoi ua makaukau na mea a pau, a o ka hookupu iho b no ia o ko Waipio j>oe a pau, a mahope mai ko na apana kuaama. Ua hoonuu na mea a pau i ka wai«rai o ka aina no nA anahulu la eono, b wa hookuu aku la o Oiopana i na makaainana e hoi t no ka mea, ua nui ko kakou noho pu ana me na lii a kakou, a i keia nunawa, ke hookuu aku nei au ia oukou e hoi a he mea maikai no hoi ia*i ka manao o na niakaainana a o ka hoi iho U no hoi ia 0 na makaainana.. , Mahope i&o o ka hoi ana o na makalinana, ia wa ua hooponopono hou ia iho la ka noho ana o na tii, a penei ka hoonohonoho ana: la Leimakani ka noho Aupuni, a o ka ai wale no ka na kupuna a me na tnakua i ka waiwai o ka aina, a o eAiolohia "hoi, ku iho la ia i ka wa a na eona makuakane no ka malama ana iaa, a he mea maikai no hoi ia i ka malao o kana keiki. 0 keia hanauna lii o Hawaii, ua kauLana loa ia i na moku a pau o kakou nei, nolaila, olelo iho nei keia aiii wahi* ne o Molokai, he makemake ia e lilo ieekahi keiki alii o Hawaii iaia, nolaila, Koouna aku nei keia alii wahine i kona leahu ponoi e kii i kekahi alii o Hawaii 1 kane nana, a ua eleu koke aku la hoi kana kauwa me ka hookaulua ole. E na hoa na kupa hoi o keia moolelo, e huli ae kakou ma keia aoao e nana iki ae ike kuko a ke kaikamahine o Molokai, me ka olelo, aole ka e loaa kana kane i kona hanauna lii iho» tyi leeia i Hawaii ke kane. 1 ka makaukau ana o kona kahu ha nai e holo i Hawaii, kauoha mua aku la kana alii iaia penei: Ina e loaa ka t u kane alii ia oe f olelo iku no oe iaia e hele pu mai no olua, a i nele hoi kau huakai ua hiki no, hoi nai no oe me ka neo. O keia mau nae a kona haku, ua hui pu aku !a ia me na kilihune wai koo lihilihi o eona mau maka e kiheahea ana ma koia mau papalina, a hookuu aku la i kola kahu e hele. I kona makua hanai e makaukau nei i kona wahi waa e holo i Hawai», hoi iku la kona haku ma kona wahi moe a liamoe aku la. A iaia e nanea ana i ka hiamoe, ike aku la ia i kekahi kanaka maikai eku ana ma kona mau wawae f a iaia i ike aku ai, he oi aku o kona hauoli, oiai, akahi no ia a ike i kekahi kanaka oi loa aku o ka maikai, a ma kana hoohalike aku, me he mea la na na kukuna o ka la i hanau mai iaia, a i ole ia mailoko mai paha o ke anuenue. laia nae i ike aku ai ma kana moe, manao iho la oia ua hooko koke ia kona makemake, ia wa hookaawale ae !a ia he wahi okoa no kana ui e moe aku ai, aka no ka nui ioa o kona mau kuina kapa e moe ana, ua kaumaha loa kona mau lima i ka hapai ana, a me ia kaumaha no ia i unu ai a hiki i kona puoho ioa ana mai kona hiamoe palaualelo ana. I kona kaakaa ana ae, eia ka ua heo e no kela, a uoki oe e hoka ana. Ia wa nae ana i ala ae ai ua kupouii koke mai ta loko i ke aloha no keia kino wailua ana i ike ai ma ka moeuhane. £ halele hoi kakou iaia nei, a e hoohuli ae hoi kakou a e nana aku i kahi au moana. Oiai oia e hoe ana mawaho aku o ku a nalu, ia manawa ua holo kohana aku b kana hanai alii a ku ana i kaha one, a hea aku la me ka leo nui penei: E hoio no oe i keia la, a i kx*3 no ia oe hoi mai no oiua i keia la. O keia mau leo moakaaka no a na pepeiao o kona kahu, hoopapau loa aku la keia ika hoe. Ika hookele i ka holo i ka lele, hele ana keia i wae na moana mawaho aku ona Koolau, oki aku ia keia, eāa noho waOe ookoia oei a hala o Alenuihaha, noke no keia i ka hoe; nana aku i ua wahi kaaka nei» (puepue i ke anu o Waimea), ika ua mea oka hoopapau ika hoe, aok no hoi i hiki ae ka !a kaalo ana ko ianei waamalaio ae o na palihuiaana, oia hok> no hoi ko ianei a pae ana i uka ha\m aku la i kona «ahi waa a kau i uka. (Ao#r { jaa.)