Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 7, 17 February 1883 — Page 2

Page PDF (2.03 MB)

This text was transcribed by:  Lawrence Gersaba
This work is dedicated to:  Judith Nalani Kahoano Gersaba

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA  NUPEPA

KUOKOA  ME  KE  AUIOKOA.

1  Huiia.

No ka Makahiki....................$2 00

Eono Mahina......................... 1 00

Dala Kuike ka Rula.

POAONO,  FEBERUARI  17,  1883.

Paiia e Thos. G. Thrum. ma ka halepai o ka

upepa Saturday "Press."

 

         MAKANA A KA NUPEPA

               KUOKOA NO 1883.

KE KII NANI O KA PERESIDENA O

               AMERIKA HUIPUIA,

                   JAS. A. GAFILA.

           E loaa keia kii nami a kahiko

       hoonani hoi no na Home, i ka

       poe a pau e lawe ana i ke

              KUOKOA NO 1883,

          Me ka hookaa mua mai i ka uku o

       ka Nupepa,

                          $2.00

          Iloko o keia keena,  E waiho akea

      ana ka puka no keia pomaikai a hiki

      aku i ka

               LA 31 O MARAKI.

         Na ka hiki mua ka loaa mua.

 

KA  PONI  MOI.

  I ka Pokahi nei Feb. 12, ka hookoia ana o ka leo kuahaua i kukala akea mua ia i ka lahui mai ka hikina a ke komohana o ka Pae Aina Hawaii, e hele e ike ka poniia ana o ka Moikane a me ka Moiwahine maloko o ke kulanakauhale o Honolulu; a he la kulaia hoi no ka lahui.

  I ke kakahiaka o keia la, ua halii mua ia ae la ke alanui Moi me ke akaakai mai na huina o alanui Nuuanu me Moi a hiki i ka ipuka o ka  pa alii; a na ka punohu uwahi, ka ula ahi a me ka leo uwo o na pukuniahi i hoomakaukauia makai o Huehue i hoike mai i ka hiki mau o na hana o ka la poni alii.

  I ka oili ana ae o na kukuna o ka la, ua aahu ae la na huini o na pou laau hae i ko lakou mau kahakahana waihooluu like ole, a pela pu me ka huini o ke kia o aumoku e lualai ana ma ke awa.

  I ka hora 9 me 30 minute, ua hoonohonoho mai la ka huakai ma ke alo o ka luakini o Polelewa, a ma ka hora 10 me 30 minute, ua kai aku la ka huakai no ka pa alii me ka puali makai e ku ana ma kela ne keia aoao o ke alanui.

  Ma ka hora 11, ua komo aku la ka huakai iloko o ka pa alii, a hoonohoia kela a me keia e ka poe hookipa maloko o ka lanai hoomakaukauia no ka lehulehu, a i ka pau ana o ka huakai, ua hookomoia ka poe i kono ole ia.

  I ke anaina nui e noho meha ana, ua puka mai la ka poe paa kahili mailoko mai o ka halealii Iolani, a ku iho la ma kela a me keia aoao o ke anuu alapii alahele e hiki mai ai i ka hale poni.        He hapaha hora paha i hala ae, ua hoohikilele ia ke anaina e ka leo palale o na o-le i puhi ia, a ike ia aku la ka huakai alii e puka mai ana mailoko mai o Iolani Hale no ka hale poni, penei:

Hon J. M. Kapena.

Ka Ilamuku o ke Aupuni.

Ka Hope Puuku.

Ke Kahunapule Bihopa.

Kiaaina o Hawaii me ka Ahuula.

Mau Kahili.

Ke Pulo'ulo'u.

He Kahili.

Kama Aliiwahine Poomaikalani.

Mau Kahili.

Kama Aliiwahine me kana kane.

Mau Kahili.

Hooilina Moi Liliuokalani.

Mau Kahili.

He Alii e paa ana i ka pahi.

He Alii e hii ana i ke Scepter.

He Alii e hii ana i na Karaunu.

Ka Puuku o ka Moi.

Ka Moikane me ka Moiwahine.

He mau Kahili.

  I ka huakai i komo mai ai i ka hale poni, ua mele mai la ka papa Himeni i kekahi leme, a i ka pau ana o keia himeni, ua ku mai la o J. M. Kapena a kamailio mai la imua o ke anaina a me ka lehulehu a pau i ko ka Moi pono o ka noho ana ma ka nohoalii, me ka heluhelu ana mai i na Kea hoohanohano i kau ia maluna o ka Moi, mai kela a me keia aupuni like ole mai o ke ao holookoa; a i ka pau ana o kana, na ke Kama Aliiwahine Poomaikalani i lawe aku i ke Pulo'lo'u a me ke Kahili keokeo imua o ka Moi me ke kukulu ia ana ma ka aoao akau o ka nohoalii.

  I ka pau ana o keia, ua hele mai la ka Lunakanawai Kiekie a ku imua o ka Moi me kekahi mau olelo mai iaia aku a mahope iho o laila ua hele aku la ka Moi i ke pakaukau a kakau iho la iluna o kekahi pepa, a hoi mai la i ka nohoalii.  Hele hou mai la ka Lunakanawai Kiekie a waiho aku la i ka pahi ma ko ka Moi lima, a nana i hoihoi hou mai i ka Lunakanawai, a mai iaia aku i ka mea nana i paa mai me ka weheia ana mailoko ae o ka wahi.

  Na ke Kiaaina Wahine hoi o Hawaii i lawe aku i ka ahuula a waiho i ka lima o ka Lunakanawai Kiekie, a nanai hoaahu aku i ka Moi; a nana no hoi i lawe aku i ke Komo a hookomo aku i ka manamanalima o ke Alii; a pela pu me ka Sceptre, na  ka Lunakanawai Kiekie i haawi aku i ko ka Moi lima.  I keia wa i lawe ia mai ai na Kalaunu e ka mea nana e hii ana, a i ka Peresidena o ka Hale Ahaolelo, oia o Kapena Loke.  Ma keia wa, ua mele mai ka poe Himeni i kekahi leo mele.  Na ka ka Peresidena o ka Hale Ahaolelo i lalau aku i ke Kalaunu a waiho aku la iloko o ka lima o ka Lunakanawai Kiekie me kekahi mau olelo mai iaia mai, a na ka Lunakanawai Kiekie hio i waiho aku i ka lima o ka Moi, me kekahi mau olelo pokole mai iaia aku: a lalau mai la ka Moi i ke Kalaunu a kau iho la iluna o kona poo.  Lalau hou ka Lunakanawai Kiekie i ka lua o na Kalaunu a haawi aku i ko ka Moi lima, a na ke Alii ka Moi i hopu mai a kau aku maluna o ke poo o Kana Moiwahine.  Ma keia wa, ua nakolo mai la ke kani o ka leo o na pu kuniahi.  I  ke Kalaunia ana o ma Moi, ua kukuli iho la lauailalo, a pule mai la ke Kahunapule Bihopa, a pau ka pule, ka na Moi iluna a hoi aku iloko o ka halealii e like me ka puka ana mai, me ke mele pu ana mai o ka Papa Himeni a me ka Puali Puhi Ohe, a hookuuia kela a me keia.

  O ka nui o ka poe i akoakoa ae i keia la, ke helu pu ia na koa, a me ka lehulehu e puuluulu ana iloko iho o ka pa, o na hale me na kanaka ma kahi o tausani hookahi me na haneri keu elima a oi aku a emi mai paha.  O ka nui iloko o ka huakai, mawaena o ka elima a me ka ehiku haneri.

 

PEHEA  E  PAKELE  AI?

  O KEKAHI ninau i kupona i ka poe i aloha i keia aina a me ka lahui Hawaii i ka Poakahi nei, oia keia:  Pehea la e hiki ai ke pale ia mai keia lahui aku ka poino i hoiliia mai maluna i lakou e ka Ahaolelo a me ka aupnni?  Pehea la e pakele ai ka lahui mai loko aku o na lima menemene ole o kona aupuni a me kona poe Lunamakaainana?  He ehaeha walohia ka i loaa mai i ko Hawaii puuwai aloha makaainana, a i ka poe a pau i makee i ke ola o ka aina, no kahi mau hana i hana nuiia i ka la kulaia i hala ae nei.  Weliweli ka ona, a me ka hua o ka ona, na hama lapuwale i hana akea ia ma na alanui o keia kulanakauhale; a aole wale ma Honolulu nei ia mau hana, aia ma na apana mawaho mai kekahi.  Komo pu kekahi o na makai o Waikiki-waena iloko o keia mau hihia e hana pu ai.  He ilihune ke hakai mai ana i ka lahui mahope o keia mau hana, a me ka mai, a me ka hikiwawe o ko lakou nalowale mai ka aina aku.  Aloha ka lahui Hawaii!

  Hookahi wale no haina o ka ninau i ninau m maluna, pehea e pakele ai? 

  Aia iloko o ka lima o na makaainana ka mea e pakele ai.  Ua ikeia ka poe nana i kumakaia ka pono o ka aina,  Ua maopopo loa lakou.  Aole wale o ka hookuu ama i keia makemake ko lakou hewa.  O lakou ka makamua o ka poe wawahi i ke kanawai e hoomalu mau loa ana i na aina lei alii; na lakou no hoi i wehe i na puka e holomoku ai ko kakou aina iloko o na hana uhauha launa ole.  Eia ka haina o ka ninau: Ma ka balota iloko o na lima o ka poe koho maauao e pakele ai.  O keia poino a kakou e ike nei, he hua ia o ka balota maloko o ka lima o ka poe koho naaupo.  No ke koho hewa ia o na Lunamakaainana, ke ili mai nei na poino maluna o kakou.  Ina e naauao na makaainana, oia ka mea'e pono hou ai ka aina; i na e mau ke koho naaupo ana i na makaainana, mamuli o ko lakon puni wale i ka poe hoomalimali, alaila e oi aku ana ke ino o keia mua i ko na kau i hala, a loaa aku ko kakou hopena.  Aloha wale o Hawaii!  Na ke Akua oia e kokua.

 

HE  HUA  NO  KA  MALAMALAMA.

  MAIKAI ka haiolelo a Rev. J. Edwards ma Kawaiahao i ka la Sabati i hala.  O kana kumu hana i kamailio ai, oia no na hana hoomalamalama iwaena o ka lahui Inidini, kahi ana i lawelawe ai i ka hana no na makahiki he umi,  I ka wa i komo ai ka malamalama ia Hawaii nei, oia no ka wa i komo ai iloko o na lahui Inidini nei, he lahui uuku nae ia, he iwakalua paha tausani ko lakou huina nui.  O ka lahui kanaka hookahi ia ana i lohe ai he poe i nele loa i ka hoomana; aole akua o keia poe, aole o lakou hoomana, e like me na lahui naaupo e ae, he ole loa no keia.  O kekahi ano oia poe Inidini, he palaualelo loa, na na wahine e hana ka ai, a me na mea e pono ai ka noho ana, a he hiamoe wale iho no ka kane, koe wale no na wa kaua me na lahui a ae.  He makemake loa na kane i ke kaua, a me ka hahai ana i na holoholona hihiu.  He poe inu wai ona lakou, o ka lakou puni ia; a aole kaawale ia mea mai a lakou aku.  I ka wa i noho mua ai na kumu iwaena o lakou, he hookahi wale no Inidini i ikeia he hoole ia ka waiona.  Aohe waiwai oia poe ia wa; aohe maa lakou i ka imi waiwai a me ka malama pono ana i na loaa, he ole loa no.  I ka wa e kalua ai kekahi Inidini i ka bipi, alaila e hele mai ana na makamaka a pau mai na wahi a pau mai o ka aina, a o ko lakou noho pu no ia e ai i ka bipi, aia a pau loa i ka aiia, alaila hoi aku kela a me keia i kona wahi,  No ka nui loa o ka naaupo o keia lahui, aole i ike i ka helu.  Ina he manao ko ke alii e kahea i kona poe alii a pau e akoakoa no kekahi aha kuka, no ko lakou ike ole i ka helu, penei e hana ai.  Ua hoomakaukauia he mau pua laau liilii, a iloko o kela a me keia pua ua like ka nui o na laau me na la a lakou e kali ai no ka ahaolelo.  Alaila, ua hoounaia he pua pakahi i kela a me keia alii a puni ka lahui.  Lawe kela a me keia alii i kana pua, a i kela a me keia la e wehe ana oia hookahi laau mai loko ae o ka pua, a i ka pau loa ana o na laau, ike iho la lakou o ka la ia e akoakoa ai ka ahaolelo.  Oia iho la kekahi mau ano o ia lahui mamua o ke komo ana aku o na kumu iwaena o lakou.

  Ua kanaono iho nei makahiki o ka noho ana o na hana hoomalamalama me ia poe Inidini, a ua nui ka hua.  Ua noho aupuni lakou no lakou iho, a na lakou no e kau na kanawai.  Ua hooholo lakou he kanawai e hookapu loa ana i na wai ona mawaena o ko lakou lahui.  Ua loaa na buke ma ka lakou olelo ponoi.  Ua ku no na luakini hoomana i ke Akua oiaio, a me na hale kuia.  Ua mahiai na kane, a ua noho paa maluna o ko lakou mau home ponoi.  Ua kuonoono loa kahi poe o lakou, ua aoia kahi poe ma na kula kiekie, a ua naauao, he kakaikahi nae lakou.  Ua hala aku na ano kahiko, a ua ano hou ae na mea a pau.  Oia iho la ke ano nui o ka haiolelo i haawiia e Mr. Edwards, a o ka hapa nui nae koe.  Ua pomaikai ka poe i lohe, a ua hoowaiwaiia lakou me na manao maikai.  Ua ike pono ia ka mana o ka Pono Kristiano ma o ia lahui.  A o kakou pu no hoi ka i ike maluna o keia mau wahi opu akoakoa o Hawaii.

 

HE  HANA  ALOHA.

  Ma ka la 25 o Ianuari i hala iho nei i piha ai ka iwakaluakumamalima o na makahiki o ka mare ia ana o ka Hooilina Alii o ke aupuni o Geremania me ke kaikamahine mua o ka Moiwahine o Enelani.  Ua manao ia no hoi e hoalaia ana kekahi mau hana ano nui, e hoohiwahiwa ana ia laua, oiai oia no ka piha ana o ka makahiki i maa mau i na haole ma ka inoa he Silver Wedding.  He mea maopopo, i na i hookoia kela manao, i na la ua ike ia he mau hoohano  hano kiekie loa, a me na makana waiwai kiekie no hoi; no ka mea, he mau mamo laua no ka Ohana Alii kiekie a elua o Enelani a me ko Geremania.  Aka, ua hooleia ua mau hana hooiwahiwa nei a me na hookupu ana a pau; a na laua ponoi no i hoole.  Ua lohe mua na hoa heluhelu o ke KUOKOA no na ulia poino ma kekahi he oi loa aku ka waiwai i poho.  Ma kekahi kulanakauhale, he umi tausani kanaka i hooneleia i na home, a aohe wahi koena o na pono kino i koe mai ua pau loa i ka lilo i ka wai.

  Nui loa ka pilikia, ka ilihune a me ka pololi.  Eia ka mea hilu loa, o ua man alii nei i olelo ia, nona na hana hoohiwahiwa no ko laua mare ia i manao ia e hana, a me na hookupu ana i manao ia no laua, ua hoole laua ia mau mea, me ke kauoha aku o ka waiwai a pau i manao ia e hoolilo no ia hana, i haawi ia i ka poe i poino i ka wai.  A mamuli o ko lauamakemake ua hoopanee loa ia ua mau hana nei.  O ke kaikamahine mua loa keia a Victoria, a e ike no ko makou poe heluhelu i kona mau helehelena ke nana iho i ke kii makana a ke KUOKOA no ka makahiki i hala, a o kana kane, oia ka hooilina Alii o Geremania.

 

KE  KIA  HOOMANAO  O   KAMEHAMEHA I.

  O ka Poakolu nei, ka la 14 o Feb. 1883, oia ka la i wehe ia ai ke Kii Kia Hoomanao o ka Na'i Aupuni o Hawaii nei, Kamehameha I ke Koa, i ka hora 12 o ke awakea o ia la.

  Ua haiamu nui ae ka lehulehu no ka makaikai ana i keia Kia Hoomanao o Kamehameha I, i kukulu ia ma ke alo o ka Hale Aupuni o Aliiolani Hale.  Ma keiala, o ke Alii Ka Moi a me ka Aha Kuhina, na Hoa o ka Aha Kukamalu, na Kanikela o na Aupuni e, na alii o na manuwa e ku nei i ke awa, na lakou i hoohanohano ae i ka hoau mualoa ia ana o keia Kia Hoomanao oka Na'i Aupuni; ua akoakoa ae lakou maka aoao akau iho o ke kii o ka Na'i Aupuni iluna o kekahi kanai pea i hoomakaukau ia no lakou.

  O ka ponaha e ku ana ke Kia Hoomanao, ua kukulu laina ia me na puali koa pualu, ka puali kiai Moi, na Kamalii Kula Koa, ka puali Koa lio a me ka Puali Puhi Ohe a me na haumanao ke Kula o Sana Lui a o ka lehulehu aku.

  Na ke Kuhina Nui, W. M. Kipikona i wehe i na hana o ka la e pili ana i  ke Kia Hoomanao, i ka wa i wehe ia ae ai na hae Hawaii e huna ana i ua Kia Hoomanao  nei ma ka olelo haole; oia ka moolelo o Kamehameha I., a me kana mau hana koa kaulana a me kona lilo ana i Na'i Aupuni no Hawaii nei.  Mamua ae o ke kamailio ana o Kipikona ma ke olelo haole, ua puana mua mai la oia he mau mamala olelo Hawaii pokole imua o ka lehulehu, e pili ana i ke Kia Hoomanao, penei:

  "E ka lahui Hawaii, ke ike nei oukou i keia kii keleawe nani o Kamehameha I i keia la, o keia kii, ua ano like no ia me ka wa o ka Iseraela a Mose i kau ai i ke kii nahesa keleawe ma ka waonahele i Hoola no lakou, pehea la keia kii keleawe, he Hoola oia no Hawaii, &c."  He hapaha hora paha a oi aku i kamailio ai o Kipikona ma ka olelo haole; a i ka pau ana o kana na J. M. Kapena i heluhelu mai i ka moolelo o Kamehameha a me kana mau hana kaulana ma ka olelo Hawaii, a i kona pau ana, ua hookuu ia ke anaina a me na hana no ke Kia Hoomanao.

  O ke ano o ke Kia Hoomanao o Kamehameha I., e ku nei Aliiolani Hale.  he keleawe i hui pu ia me ka hao kona kino, e paa ana me ka laau ihe ma ka lima hema; a me he la, e peahi aku ana kona lima akau i ka enemi e hele mai imua ona, aole oia i hopo no lakou: o ka aahu e uhi ana iaia,  oia ka ahuula, ua uhi ia i ke gula; malalo iho he mau kii okoa, oia ka waa nui, ke kaua ana o Kamehameha, me ka poe lawaia a pau i ke pio iaia, ke ku ana mai o ka moku o Kapena Kuke ma Kaawaloa a me ke kii o kela olelo a Kamehameha, "E hele ka elemakule, ka luahine a me ke keiki a moe i ke alanui."  O keia mau kii, ua kau ia aku malalo iho o ka aoao o ke Kia Hoomanao.

 

HE  MANAO   NO  KAHI  HOA  NO

KE  KULANA  O  KE  AUPUNI.

(Kakau  ia  no  ke  Kuikoa.)

  He mau la i aui ae nei, ua ike au i na manao a pau o kuu mau hoa alo inea o ua aina kulaiwi nei e walaau ana, a ua nui na leo pihoihoi o ka lahui mai o a o.

  I kuu nana ana, a imi, a huli i ke ano o keia mau mea, ua hooholo au iloko iho o ko'u lunaikehala e pane e like me ka ike a ke Akua i haawi mai ai ia'u, oiai au e ola ana Nona.  Oia wale no ke kahua a me ka palekaua e hiki ai ke paio no ka pono, ka lanakila, ke ola o ka lahui a me ka Noho Alii.

  O ka hae e kau nei maluna o keia manao, oia hoi: "Ke kulana o ke aupuni.," oia kekahi o na ninau nui a koikkoi e pahola nei iwaena o kuu lahui mai o a o, a na keia ninau e hoaleale i ka moanawai (ike) o na hoku hele o kuu aina hanau, ka home o na kamahele mai na welau mai o ka honua.  Na keia ninau i hookuee i ka noho maluhia ana ona kupa oka aina a me na kamahele mai na aina mamao mai.  Ua nui na paio ana no keia ninau ma na maka kila, a me ka hakoko ana he alo a he alo, me he mau naita la e paio ana no ko laua ola iho.  Aka, o ka mea kahaha loa nae, o ka paio ana o na kupa o ka aina iho, a o keia paio ana, e hoike.  i ana ua mokuahana ke aupuni iaia iho.  Na keia mau kahoaka i hoike mai ia kakou, he elua mahele o ka lahui e ku nei i keia mau la, oia hoi ka mahele o ka poe e koi ana e hoopau ia kekahi o na Kuhina, a o ka lua o ka mahele o na kokua i ka hoomau aku.

  Ua nui na paio ana no ka hoopau ia o na Kuhina, a ua hoala ia he mau halawai malalo o keia kumuhana, aka, aole nae he wahi pomaikai i loaa mai ma ia hana ana, a ua like ia me ka opala i puehu i ka makani.  Aole no he pono ia'u ke hoopau manawa na ka hoike ana imua o oukou i ke ano nui a koikoi o keia ninau, no ka mea, ua ike pono oukou a pau, he mea keia e pili ana i ke ola o ka lahui.  I keia wa o ka paio ana o na kupa o ka aina no "ke kulana o ke aupuni" e nee nei, ua ike ia ka ikaika ma na aoao a elua, ka hoopau a me ka hoomau aku.

  I na la mua no o ka noho ana o keia Aha Kuhina, ua hoomaka mai ka nono o kekahi hapa okeia lahui, a mai ia mau la mai a hiki i keia hora, aole no i pau ke kupikipikio ana o na ale huhu o ka noho ana o ke aupuni, e hoike ana ua kaikoo loa.  Me he aniani kilohi ala imua o kuu lahui kakaikahi keia mau kahoaka pahaohao e maalo nei imua o ko kakou mau kii onohi, e like me na hoku hele iloko o na pohai lani o ka lewa iuiu mamao loa.  Ke walaau nei kakou no keia kumuhana ano nui oka manawa, a ua hiki aku keia leo imua o ke kiekie o ka Noho Aiii, aka, aole he mau hoikeke i loaa mai ia  kakou mai ka Noho Alii mai.  Na keia nele o kakou i na hooia mai ka Noho Alii mai no na mea e pili ana i na hooia no keia kumuhana, e pili ana i ka hae o ko kakou ninau "Ke kulana o ke aupuni i keia wa."

  Heaha ke kumu o ka nele i na hooia mai ka Noho Alii mai, ka mea a kekahi mau puuwai aloha aina a aloha lahui e paio mau nei no ka ea o ko kakou aina a me ke Kuokoa o ka Noho Alii o Hawaii?  Ua lilo ka hana a keia mau Kuhina i mea e hoehaeha mai ai i ka manao o na puuwai aloha aina mai o a o.

  Ua maopopo no ia kakou he ekolu mau mana nui iloko o ke aupuni, oia ka Mana Hooko, Mana Hookolokolo a me ka Mana Kau Kanawai; o keia mau Mana ekolu, ua like ia me kekahi kaula kaakolu paa loa, aole hoi e hikiwawe koke ka moku; aka, ina e hooko ole keia mau Mana a o kekahi paha oia mau Mana i ka makemake o ke kahua o ko lakou lilo ana i mau alakai no ko lakou aina, alaila, o ka hookaawale wale aku no ka pono mai kona pili ana mai me na maawe i koe.

  Ina e moku kekahi manamana lima o ke kanaka, aole auanei e nele ka pu ni o kona kino i ka eha; pela no kakou i keia mau la, ua puni ko kakou aupuni i na walaau a me na paio ana no kekahi alakai aupuni i keia mau la e nee nei.  O ka mea pono wale no e ola kela eha i pau ai ka pilikia oia kanaka, ina oia ka hooiaio ana no kela kanaka, alaila, pehea ke aupuni?

  "I ka wa e holo ana kekahi Kapena maluna o kona moku mai Ladana ae no Nu Ioka, a i kona holo ana, ike iho la ia ua poino ke kauwahi o kona moku, a he poino hoi e pilikia ai na a pau o luna o ka moku," a heaha ka hana kupono iaia e hana'i i pakele ai na mea a pau o luna o ka moku?  Aole anei o kana hana kupono wale no, ka imi i mea e pau ai keia pilikia a i palekana ai na mea a pau maluna, mai ka poino pn ana me ka moku.  Ina e hoomaka ana ka a ana o ke ahi iwaena o kekahi home, alaila, o ka hana pono wale no, e kinai ia kela ahi, oiai oia e hoomaka ae ana, no ka mea, oia wale no ka wa kupono e kinai ai, aole hoi e waiho a palahalaha  loa ae kona a ana.  Oia mau hana ana, he kalaiaina naauao ia, a he alakai aupuni noeau hoi.

  Eia imua o kakou i keia mau la kekahi hana nui  a ke Kau Ahaolelo o ka M. H. 1882 i hooholo ai, oia ka Poni ana ina Moi o Hawaii nei, a he hana hoi i ike mua ole ia ma Hawaii nei.  Aole no paha e hiki ke ahewa nui ia ka Poni Alii i na he lealea wale iho no no ka Moi a pau ae, me ka ili ole mai o na haawe oia hana maluna o ka lehulehu.

  O ka hookaumaha mua e loaa ana ia kakou no keia hana, oia no ka haule ana o ko kakou inoa maikai, ma ke ano he aupuni noonoo maikai, a he hana no ke au naauao.  Ua kaulaua ko ka kou aupuni, aole no ka nur o ka aina, aole no ka nui o ka waiwai, aole no ka nui o na kanaka, aole no ka hookelakela hanohano ma na hana hoohiehie o waho, aka, ua kaulana ia no na hana pono, a me ka hooholo mua ia o na hana o ka aina ma ke ano pololei me ka hookiekie ole.  Aka, heaha la auanei ka manao o ka poe naauao ma na aina e no keia hana Poni Alii?

  Ua maopopo ka nui o na hemahema o ka aina ma na hana kuloko, eia nae ke hoolilo nui nei ke aupuni i ke dala i kekahi hana ho'iho'i oke mai i na lilo, malalo o ka hookele ana a keia Aha Kuhina e noho nei i keia wa.  Ua maopopo loa no hoi, aole e oi aku ana ka hanohano o ka Noho Alii imua o na maka o ka poe kiekie o na aina e mamuli o keia hana.

  Aole e hiki ke kuhikuhi ia kekahi pomaikai hookahi e loaa mai ana i ke aupuni a me na makaainana; he nui loa na hoolilo ana, a e ili mai no maluna o na makaainana.  Na ke kau Ahaolelo e hiki mai ana e hoikeike mai i na mea i oi ae mamua o keia mau hoakaka ana, aka, ua loaa nae hoi he wa no kakou e kaana pono iho ai i ko kakou kulana aupuni i keia manawa a kakou e noho nei.

  Ke hooki nei au, a loaa ia'u he wa kaawale, e pane hou no au; a na ke Akua e kiai ia Hawaii nei no ka manawa pau ole.                                          E.  W.  SONWELI.

  Honolulu.  Feb.,  9, 1883.

 

  Owai la kela kanaka e panapana ana i kona lima i ka wa e huro ana na kanaka ma ka Hale aupuni i ka Poakolu nei?  Ua i ke no makou, o -

 

  Owai la ke holoholo ana mawaho o na poai o ka lanai Pohai e hii ana i kekahi bepe nui a e kiei ha - lo ana ma o a maanei, me ke ake e ike wahi poni Moi, kahuhu !  ka i no hoi o -

 

  Eia la ma ka Baibala hea na Halelu a G. Kaiwiaea Koalii i hoike mai nei no ka poni Moi aia paha ma ka Buke a Kipikona no na hana ana ma Iava ame Ziona Hou ma Palawai Lanai.

 

  Eia ma na poai o ke kulanakauhale nei ko makou makamaka D. Keaweamahi me kana wahine, me na ola kino maikai a momona.

 

  He kanaka pupule paha o H - ma ka Elele Poaha ana i hoike ae nei no ka Poni Moi me kona lawe mai i ka Hanohano ame ka eehia o ke Akua mana loa a ke hooili aku maluna o ka mea i like kona ala me ko na kanaka apau.  Mai lawe ae e ka hupo i ke kulana o ke Akua a hoili maluna o kekaei alii o ka honua.

 

NA  HOOLAHA.

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

  Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o KUHELE k, o ka aoao mua, a me Charles M. Cooke o ka aoao elua, ma ka la 24 o Feberuari 1883 i kakau kope ia ma ka buke 48 aoao 378 a i hooliloia aku hoi ia Stephen Spencer, a mamuli o ka uhaiia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila, ke hoolahaia aku nei e ka mea nono ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kudala akea ana ia i ka aina i hoikeia ma ia moraki ma ka POAONO la 24 o MARAKI 1883 ma ke keena Loio o W. R. Kakela ma Honolulu, ma ka hora 12 o ia la.

  Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.

  Hanaia i keia la 15 o Feberuari 1883.

STEPHEN  SPENCER

Hope oka mea moraki mai.

  Penei na aina e kudalaia ana:  Aia no keia aina ma ke alanui Papu ma Kaakopua Honolulu, a ua hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 4511 i haawiia ia Kapa, a ua kokoke loa hoi keia apana aina i kahi o ka Mea Kiekie Ruta Keelikolani; he hale pu no hoi kekahi e ku la maluna o keia apana aina.

 

HOOLAHA  HOU.

HOOLAHA  KUAI  A   KA  MORAKI.

  Malalo o ka hooko ana o ka moraki mamuli o na kuhikuhi ana a Wong Leog &co ma ka palapala moraki i kakauia ma ka la 10 o Maraki M. H. 1882, i hanaia e Ahuna a me akana ia Wong Leong &co i oleloia i hoopaaia ma ke Keena Hoona Aina ma Honolulu, a i kakauia ma ka buke 73 ma na aoao 230, 232.  E kuai aku ana au ma ke dudala akea ma ka POAONO ka la 10 o Maraki M. H. 1883.  ma ka hora 12 o ke awakea ma ko'u keena, na pono a pau a me na kuleana o Akana a me Ahuna i oleloia maloko a me na aina i hoolimalimaia i hoakaakaia maloko o ua palapala moraki la penei:

  1  Hoolimalima a J. Kupau ia Akana a me Ahuna ma ka la 26 o Maraki 1880 i kela mau aina a pau e waiho la ma Kaluanui, Koolau, Oahu, a oia ka Apana i, Palapala Sila Nui Helu 4787 Kuleana Helu 8164.

  2  Hoolimalima  a J. Kupau ia Akana a me Ahuna ma ka la 21 o Dekemaba 1880 i kela mau aina kula a pau e waiho la ma Kaluanui, Koolau, Oahu, a oia ka Apana 2.  Palapala Sila Nui Helu 4787 Kuleana 8164.

  3  Hoolimalima a S.  Makulu ia Akana ma ka la 24 o Feberuari 1882, o ka mahele na pono a me na kuleana a pau o S. Makulu maloko o ke Ahupuaa o Kaluanui, Koolau, Oahu.

  4  Hoolimalima a Kapamawaho ia Ahuna ma ka la 21 i Okatoba 1881, ma na aina a pau o Kapamawaho ma Kaluanui, Koolauloa, Oahu, i hoopaaia ma ke Keena Hoona Aina ma Honolulu ma ka buke 72 ma na aoao 228, 229.

  5  Hoolimalima a J. Naone, Malia, a me S. Kapiioho ia Ahuma i kakauia ma ka la 31 o Augate 1881 o kela mau aina a pau e waiho la ma Kaluanui, Koolauloa, Oahu, nona na eka he 7 me 1/2 i hoopaaia ma ke Keena Hoona Aina ma Honolulu, ma ka buke 72 ma na aoao 225, 226.

  6  E kuaiia ana no ma ia wahi a ma ia manawa 2 bipi hana, 2 lio, na lako mahiai a me na hale, a me 300 a i ole 350 eke raiki a me oka. 

  No na mea i koe e ninau ia W. Austin Whiting loio no ka moraki, a i ole ia E. P. Adamu Luna Kadalu.                                                                                1107 3ts

 

OLELO  HOOLAHA.

  E ike auanei na mea a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hoike aku nei au ma ke akea i kela Apana Aina a pau loa e waiho la ma Ohanaula Kohala Akau Hawaii, oia ka Apana Aina i hookoia ma ka inoa o Keliilawaia k, ana i hoolilo me Hanuniu w, kana wahine mare ia Piolua w, a me Kakaa w, ma ka la 29 o Mei M. H. 1869, i kopeia ma ka Buke Aupuni; Buke 28 aoao 204&205, a Piolua w.  i hoolilo loa aku me Kahana k. kana kane mare i kona kuleana ia Kakaa w. ma ka la 1 o Feb. M. H. 1877, i kopeia ma ka Buke Aupuni; Buke 79 aoao 64&65: ma ka la 18 i Dekemaba M. H. 1882; a Kakaa w hoi i hoolilo loa mai ai i ka Apana Aina a pau loa ia'u, ma ka la 15 o Augate M. H. 1882, i kopeia ma ka Buke Aupuni Buke 79 aoao 63&64.

  Nolaila, o ka Apana Aina i oleloia maluna, ua lilo loa ia'u mamuli o ka mana a ke kanawai i ae ai; o na pono, na pomaikai no'u wale no, aole he kuleana o kekahi mea e ae.  O ka lohe ka pono.

R. PUKIAHI, kane mare a he ka pono.

  Kakaa w.

    Kohala Akau  Feb. 6  1883.                                                      1107  3ts

 

HOOLAHA  PALENA  AINA.

  Mamuli o ke noi ana mai o Kaopua e hooponoponoia na balena o kona mau aina e waiho nei ma Kona Hema, Mokupuni o Hawaii, i kapaia o Kaohe 4, Olelomoana 1, me Papa 2, me ka waiho ana mai i na koo o ka mea ana aina no ia mau aina.

  Nolaila, ke hoike aku nei i na mea a pau i pili, o ka Poaha oia ka la 15 o Maraki M. H. 1883, i ka hora 10 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Hilo Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohioa no ka hoike hope o ne mea e pili ana i keia mau aina me na me kue ke hoikeia.

  A ke hoike aku nei ka lohe i na mea nona na inoa e pili pu ana, oia o R. Keelikolani; ko Kuhina Kalaiaina; G. W. C. Jones; Pahua; Huakonou; me Kaniua.

F. S. LYMAN.

         Komisina Palena Aina, Hilo Hawaii,   Feb. 7, 1883.                      1107  3ts

 

             AUHEA  O  M  AN  OLA?

        O na Aahu Kakimia Huluhulu nani

      koiawe o Kane,

      NA PAA PIHA,

             KUKA, PULIKI,

                    LOLEWAWAE,

O  KA  PAIKINI  IWAIWA  HOU  LOA

                            - NO -

                            $6.00

                       WALE NO!

                        - MA KA -

           HALEKUAI  KAULANA  O

                CHAS.  J.  FISHEL,

           Kihi o Alanui Papu me Hotele.

                       1106  tf.

 

       HE  NUI  ANEI   KOU  MAKEMAKE  I  NA

             MIKINI  HUMUHUMU  LOLE!

          Ina pela, e kipa mai no ma ka Halekuai o

                         Kakela  &  Kuke!

         A malaila oukou i ike ai a makaikai i na ano

             Mekini a WHEELER a me WILSON

             mai ke $40 a hiki i ke $50 ke kumukuai

                          ka mea hookahi.

              NA  MIKINI  A  SINGER!

             ma ke $50 pakahi me ke ano

       MIKINI  A  WIILCOX  ME  GIBBS

      ma ke $30 a hiki i ke $50 ke kumukuai

I mea e pau ai ko oukou kanalua e na makamaka no ke

        kupono o keia mau Mekini, e naue mai no

              me ke kuihe ole,  a e ike no oulou iho.

                                  603  tf

 

                       JAMES  KEAU.

He Loio a he Kokua ma ke Kanawai imua

   o na Aha Apana a me na Aha Hoomalu

    a pau o keia Aupuni.              1104  3ts

                  S.  B.  DOLE,

    He Loio a he Luna Hooiaio Palapala.

E hiki no iaia ke lawelawe i na hihia o kela

  a me keia ano imua o na Ahahookolokolo

                    a pau o keia aupuni.

KEENA  HANA  -  Ma Alanui Kaahumanu.

 

Ma ke Kauoha.

  O ka POAKAHI ka la 12 o Feb @  83, - La PONI ALII e hooma @  @  @ kulaia no ke Aupuni, a e pan @ na  @ na hale Oihana Aupuni a pau.

JNO. E. BUSH

Kuhina Kalaiaina

  Keena Kalaiaina  Ianuari. 23, 1883.   @

 

Kuai Hoolimalima o na Aina Aupuni  @

  Ma ka POAKAHI.  ka La 5 o MARAKI  @  1883, me ke alo iho o Aliiolani Hale  @  @ hora 12 o ke awakea.  e kumu aku ana na @ kudala akea, ka Hoolimalima e E @  @  hiki ka Mahele Helu 114 e waiho @  @  hoa, Honolulu.  Uku Loho, 5300  @  kahiki e uku muaia i kela a me keia  @  makahiki.                                   J.  E.  B  @

                                                                 Kuhina Ka @

  Keena Kalaiaina.  Feb. 3, 1883.                @

 

  Aha Hookolokolo Ka @  @  Hawaii Pae Aina.  ma ka  @  @  wai.  Ma ka waiwai o S.  A  @  kua.  Hawaii i make,  Mak  @   @  Lunakanawai C.  F.  Ha @

  Ma ka heluhelu a me la waiho  @  @  palapala noi a me ka papa hoike  @   @  haolehookano.  Lunahoopoo  @  @  NAKA no Hamakua, Hawaii i make.  @   @  e aponoia na hoolilo he o $4.79.  @   @  ma mea i loaa mai iaia he $913.25.  @  @  e nana a aponoia kela mau mea.  @  @ mahele i na waiwai e waiho @  @  i na mea i kuleana malaila, a e h @  @  ia a me kona mau hope mai  @  @  ma ia ano.

  Ua kauohaia, o ka POAKO @  ka la 28  @   BERUARI, M. H. 1883, ma ka  @  @  hiaka, imua o ua Lunakanawai  @  @  ena, ma ka Hale Hookolokolo ma K  @  @ Akau, oia kahi a me ka manawa  @   @  ka hoolohe ana i ua noi la.  a me na  @  @  ike i oleloia, a o ka poe a pau  @   hele mai a e hoike i ke kumu,  @  @  ko lakou, e ae ole ia ai ua  @  @  hoike mai ai na hoike o na mea  @  @  loko o ka waiwai i oleloia.  A  @  @  ka olelo Hawaii, e paiia maloko  @  @  nolulu, i ekolu pule mamua  @  @  olelo ia no ka hoolohe ana.

  Kakauia ma Kohala, ko Hawaii  @  @  keia la 20 o Ianuari, M. H. 1883.

                                                                   C.  F.  H  @

  Lunakanawai o ka Aha Kaapuni A  @  @

                                                            1106  3t

 

                                                            Olelo  Hoolaha.

  E ike auanei na kanaka a pau,  @  @  mea nona inoa malalo nei.  ua ka @  @  hele ana maluna o ka Aina Lei Alii o  @  @  kowai ma Kaanapali, e hopu a hoa wale  @  @  holoholona e hele ana ma ke kula, me  @  @  ole ia aku e ko'u Luna o J. Espinda.  @  @  ka mea e kue ana i keia a loaa aku i ko'u  @  e hoouku ia no i $5.00, a o na holoholo  @  @  hewa a pau, e hoouku ia no i $1.00 o ke  @  E lilo no keia i olelo paa mai keia la aku.

                                                                      H.  TURTON.

  Lahaina,  Ian. 27, 1883.                         1105  4t

 

Hoolaha  a  ke  Komisina  Palena  Aina.

  Oiai ua waihoia mai imua o'u na p @  @  noi no ka hooponopono ana i na pak @  @  aina o Kaluaokau, Waikiki, Mokupuni  @  Oahu, e hooloheia ana keia noi mah @  @  keena ma Honolulu, ma ka

Poakahi, ka la 19 o Feberuari. 1883.

ma ka hora 1 P. M., a ma ia wahi a ma ia m @  mawa e akoakoa ae ka poe a pau i kueana  @ ia noi.                                                               R. F. BICKERTON.

  Komisina Palena  Aina o ka Mokuy @  @

  Honolulu,  Ian. 26, 1883.                        1105  3t

 

                                                             Olelo  Hoolaha.

  E ike auanei na kanaka a pau ke nana  @  keia olelo hoolaha, owau o ka mea  @  inoa malalo nei, ke hookapu loa aku nei  @  kuu aina e waiho ia ma Manoa, Kona, Oahu  @  ikeia ma ka inoa o Pamoa.  Ua kapa  @  wale ana o na lio, bipi, miula, kekahi  @  puaa maluna o keia aina; a ua kapu  @  ka pii wale ana o na kanaka maluna  @  hoopuni ana i ka aina.  Ina e loaa ana i  @  o na holoholona i oleloia maluna i k @   oia hoi o Kimo Pake, alaila, ua hoi  @  e hopu i na holoholona a e lawe i ka Pa @  ni, ke ole e hookaaia na koina.  Pela  @  ina e loaa ana kekahi kanaka e p  @  o ka pa me ka hoolilo ana he alanui,  @  hiki no i kuu luna i haiia maluna ke  @  hoopii ma ke kanawai no ka pu wale  @  o  ka pa.  Owau no, 

                                                             H. J. N @

  Honolulu,  Ian. 30, 1883.                      1105  3t

 

                                                             Olelo  Hoolaha.

  E ike auanei na kanaka a pau  @  ka mea nona ka inoa malalo iho  @  aku nei au ma ke akea, oiai owau  @  ponoi loa a Keliiopunui w, i make.  @  hine o Kalua k, i make; a oiai he  @  lua k, a owau wale no ka pilikia k  @  nolaila ke hai aku nei au i na k  @  loa e noho la maluna iho o ua aina  @  ka aina ma Hualua 2 Palapala Sila N  @  2562, nona ka nui he 118 eka, k @  nei au ia lakou e hele aku mai lu @  aina nei iloko o na la he kanakela  @  aku e puka nei keia hoolaha.   e lawe  @  lakou mau waiwai a pau maluna iho  @  la, iloko oia mau la i haiia ae  @  ko'u o ka lepo ka waiwai paa.  Ke  @  hope iho oia mau la, no'u ia.  Me @

                                                                   P. H. H A @

  Kohala Akau,  Feb. 3, 1883.                 1105  4t

 

  Aha Hookolokolo Kiekie o ka Hawaii  @  Aina, ma ka hooponopono waiwai.  M @  hana o ka waiwai o KU k, o Wa @  i make kauoha ole.  Imua i ka Lu @  Nui Judd.  Olelo kauoha e hoolaha  @  noi ana mai e koho i Lunahoopono  @  wai.

  Ma ka heluhelu a me ka wahio  @  ka palapala noi a Makawai,  wah @  Pupukea, Oahu, ma ka la 17 i I  @  1873, a e noi ana e haawiia ka Palapala  @  kohu Lunahooponopono Waiwai  @ 

  Ua kauohaia o ka POALUA ka  @  27  @  BERUARI, M. H. 1883, ma ka hora 1  @  hiaka, oia ka manawa i kohoia  @  ana i na noi la, imua o ua lunakanawai  @  ke Keena Hookolokolo o keia Aha  @  lulu, a ma ia manawa a ma ia wah @  mai ai na mea a pau i pili e hoike  @  kumu, ina he kumu oiaio ko lakou.  @  ai ua noi la.  A o keia olelo kauoha  @  ia ma ka olelo Hawaii i ekolu  @  KUOKOA he nupepa ma Honolulu.

  Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae A @

Ianuari 31, M. H. 1882.

A. F. J  @

Lunakanawai Nui o ka Aha K @

Ikea:                                                              Jno.  E.  Barnard,  @

                                                          1105 3t

 

  Ma ke Keena o ka Lunakanawai  @  Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina,  M  @  waiwai o PAUMANO k, no Molokai  @ 

  Ua heluheluia a ua waihoia ka p @  o Kua w, a me J. Kaalele k, kekahi  @  ilina o PAUMANO k, no Molokai, i make,  @  ana e kohoia i Komisina a mau k @  hookaawale pono i ka anahele a  @  ka waiwai poa o ua PAUMANO la,  a k @  ka mahele o ka wahine o ua PAUMANO.  @ 

  Nolaila ke kauohaia aku nei na kanaka  @  ke pili, a me na hooilina, hope, a  @  w, oia ka ua wahine la o PAUMANO  @  POAONO, oia ka la 24 o  @  1883, ma ka hora 9 a. M., ma ka Hale  @  kolokolo ma Pukoo, oia ka la a me @  hoia no ka hoolohe ana i ua nonoi ka a me  @  mea kue ke hoikeia.

                                                             ABE.  FORNA @

              Lunakanawa Kaapuni Apana 2, H. P. A.  @

              Lahaina,  Ianuari 27, 1883.                  1105  3t

 

        HALA  TELA  HOU!

              KAUKAIWA

     Helu 11, Alanui Papu.

KOKOKE  I  KA  UWAPO.

     @  H.  MEEKAPU.

            iune 22 1882.