Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 9, 3 March 1883 — Page 2
| This text was transcribed by: | Puakea Nogelmeier |
| This work is dedicated to: | David Malo Kupihea |
.Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KUOKOA ME KE AU OKOA
[I Huiia.]
KE KULANA O KE AUPUNI.
AOLE Hawaii oiaio, aloha o kona aina hanau, i nele i ka hilahila a me ke kaumaha no kona aina kulaiwi a me kona aupuni i keia wa. Ua hele a maea ka inoa Hawaii i keia mau la, mamuli o na alakai hewa ana a ka poe nana e paa nei na oihana kiekie o ke aupuni. He mea pono no hoi ke lohe maopopo ko makou poe heluhelu ma na apana kuaaina no keia mau mea e hanaia nei iloko o keia mau la, a me ko kakou kulana no hoi imua o ko na aina e, ka poe nana i haawi nui mai na manao maikai, a me ka hoapono ana ia kakou ma na kau i hala.
Ua hoopau waleia na makamaka kahiko o keia lahui, he poe hoi i lawelawe loihi ma ka hoomalamalama, oia ka Papa Hoonaauao i pau iho nei. He poe kamaaina, i hilinaiia, a ua maopopo kamaaina, i hilinaiia, a ua maopopo ka pono o ka lakou mau hana. Ua paniia ma ko lakou wahi he Papa hou, a o ke poo o ia Papa, oia no ke kanaka i puni ai kekahi lehulehu o ko Hawaii nei mamuli o kana mau hana ma Wailuku, a ma Lanai, a ke puni wale nei no hoi kahi poe o Honolulu. O ka Peresidena o ka Papa Honaauao i keia wa, oia ke kahuna Moremona kahiko o Lanai.
Ua hoopau waleia kekahi o na kauwa hoopono o ke Keena Waiwai; aole i haiia kona hewa; ua ikeia kona pono; ua pololei na buke helu aupuni ma kona lima; ua kipaku waleia ke kauwa hana pono a ka lehulehu.
Ua hoopauia ke Kuhina Waiwai, a ua paniia kona makalua me ke kanaka i like ke ano me ke Kuhina mua. He mau kokoolua laua, ua like a like.
Ua nele ke aupuni i ke dala. Ke imiia nei ke dala ma ke ano aie, aole nae he loaa. Ua hopo ka mea waiwai, no ka hemahema o ka poe nana e alakai nei ke aupuni, a no ka nui loa o na hana uhauha. Ua lohe maopopo ia mai, no na mahina eiwa i hala ae nei, ua hiki aku na hoolilo ana o ke aupuni i ka ekolu miliona me ekolu haneri tausani dala. A heaha ka hua i loaa mai no keia mau hoolilo ana o ke aupuni i ka ekolu miliona me ekolu haneri tausani dala. A heaha ka hua i loaa mai no keia mau hoolilo ona? Malia paha ua ikeia na hana hou ma na apana kuaaia o kakou.
Imua o na maka o ko na aina e, ke hoohilahilaia nei kakou, me na olelo hoohenehene. Ua lapuwale kakou imua o na maka o na aupuni nui. Nui na nupepa e hoino mai nei, aole kela he hoino wale, a hoino kumu ole, aka o ka hua keia o na hananaaupo o ko kakou nei aupuni. Ma na nupepa o Enelani ua kapaia kakou he aupuni hapa pegaka.Ma na nupepa o Amerika Hui ua kapaia kakou he poe naaupo loa, a ua ninauia, heaha ka mea e ala ole ai o Hawaii a hoomaemae hou iaia iho? Ua poino kakou i keia mau mea. Ua ino kakou imua o ko kakou mau maka iho, a ua ino kakou imua o na maka o ko na aina e.
Nawai kakou i alakai a loaa keia pilikia? I ehia la hoopunipuniia ana o ka lahui a ike iho i ka oiaio?
KA LAPUWALE O KA POAONO NEI.
ELIKE me ka hoolaha mua ana, ua paholaia ae he ahaaina nui i ka Poaono nei maloko o ka Pa Hale Alii, a ua konoia ae ka lehulehu. Ina o ia ahaaina luau wale no ka i hanaia, aohe a makou olelo no ia mea, ua maikai no. Eia iho ke ino. Aia a pau ka paina ana, weheia ae la na hula pegana kahiko o ka wa pouli loa o keia lahuikanaka. Me he mea la, ua hoomakaukau mua ia me ke akahele loa, no ka mea ua paiia, a humuhumuia na mele inoa i meleia e ka poe hula. Na inoa lapuwale loa; na olelo hilahila loa, i hiki ole ke hoopukaia e ka poe maikai; na manao pelapela, aole o kana mai o ke ino a me ka haumia, oia na mea i hanaia ma ka Poaono nei, iloko o ka Pa Hale Alii, imua o ke anaina nui o na poe opio a me na makua. Mai ka hora ekolu aku o ka auina la ka hana ana a hiki iloko o na hora aumoe. O ka hopena o na hana a pau ma ia po, he ona. Nui wale ka poe i on a, a no ia kumu ua ulu ae he haunaele pela na lono i haiia mai e ka poe i hiki kino ae ilaila.
O keia anei na hana i kupono i ko Hawaii nei i kapaia he lahui malamalama? Aole e loaa na kumu kupono a ko na aina e e hoapono mai ia kakou, in a pela na hana imua o ka lehulehu? Ua oleloia, i ka wa a kekahi poe Hawaii i hele aku ai a ike pono i na mea e hanaia ana, ua pii ae ka ula o ka hilahila ma ko lakou papalina, ua kulou na maka ilalo, a ua huli ke alo i kahi e me ka olelo ana, "ua hiki no keia mau mea no ke au pouli loa, aka aole kupono no keia wa." A ua lohe ia mai no hoi, ua lawe ae kekahi makuahine i kana kaikamahine e hoomakaikai aku i na mea e hanaia ana; he haumana ia kaikamahine no kekahi kula hanai; aka i ka wa a keia makuahine i ike ai i na mea e hanaia ana e ka poe hula, ua huli hoi oia me ka hakalia ole, a hoihoi loa aku la i kana keiki i ka hale kula. Aole pono ke uumiia na leo mahalo no ke koena iwaena o kakou hoi ke ae i ko lakou hoowahawaha no keia mau hana poeleele. E mahaloia lakou, a e kokuaia ka lakou mau manao maikai, e kupaa maluna o ke ola i hoolaia mai ai lakou, a aole e hoi hou i hope iloko o ka pouli o na au pegana, a iloko o ka hale hooluhi i oi aku i ko Aigupita.
MAHALO.
HE wa hoao ikaika loa keia no ka lahui Hawaii. Ke kaupaonaia nei ka lahui; ke hoawalewaleia nei lakou i hope; e hoohaumia ia lakou iho; e hooikaika ma na hana kolohe. Ke peahiia nei ka lahui, elike me ka peahiia ana o ka hua palaoa i mea e kaawale ai ka opala a me ka hua oiaio. Pehea la ka lahui? He opana wale no anei? He popo kuloko anei keia mai ke kumu a i na lala o ka laau. Ina pela, alaila o ka hopena keia, no ka mea, ke hoea nei ka puha mawaho o ka ili; mailoko mai ka pii ana o ka ino, a ke hoea ae nei imua o na maka.
Aka, aole paha hiki ia kakou ke manao na pau loa ko kakou kumu laau Hawaii i ka popo. Aole i lilo ka lahui a pau i opala. Ke kanaia nei, a ke manao nei makou e ikea ana he hua palaoa oiaio. A o ka makou leo paipai aloha i ko Hawaii poe keiki a pau, e kupaa i keia mau la; e hookanaka ma na hana pono. Mai ae aku i na alakai hewa. Mai hoi hou i na hana o ka pouli. Mai ae aku i ka poe e makemake ana e kuai mai ia oe me ke dala e kokua aku i ka lakou mau hana kolohe.
Ke mahalo nei na lani i ko Hawaii poe opio maemae e hooikaika mau ana no lakou iho me na hana pono, a me ka noho pono ana. A ke mahalo nei ka poe maikai a pau i na keiki o ka lahui Hawaii e hooikaika ana no lakou iho e hele mua ma na ala maikai, me ka ae ole aku i na ko hana lapuwale. E ka poe uuku i koe, e hoike maopopo ae oukou, ma ka oukou mau hana maikai, ua koe no he hua maikai iwaena o ka lahui.
AOLE E HEWA KA POE HALA OLE.
MA ka makou mau olelo e hoahewa ana i kekahi o na paahana o ka Hale Leta i ka Poaono i hala ae nei, aole makou i manao e hookomo pu i ko laila mau lima lawelawe a pau maloko o ia hoahewa ana. Aia no iloko o ia hale he poe e hana pololei ana i na mea a pau i waihoia ʻ ku iloko o ko lakou mau lima. O ka makou hoahewa ana, aia maluna o ke keiki paahana o ua hale la i ike maopopo ia kona ona pinepine, a o ke kaikoeke ia o ka Luna Leta Nui i pau iho nei, wahi a ka lono i hai ia mai ia makou. Ua hele pinepine ae no oia me kona ano on a e lawelawe i kana hana, wahi a ka olelo i hai ia mai; a in a pela, aole io no e nele ka hihia, a me ka nalowale o na nupepa, a ko makou poe heluhelu e hoohalahala pinepine mai nei.
Aole makou i manao e hoahewa aku i ka poe hala ole.
KA ELELE ME KONA HOOPUNIPUNI.
"Ehia kahi, hookahi a kauna!" Hookahi a kauna pule o ka puka ana o ka nupepa Elele i ka Poaha, a pela makou i hoehu mua ae nei maluna "eha kahi, hookahi a kauna."
"O ka oihana hoolaha nupepa" a pela aku, wahi a ka Elele; he nui ka pilikia a he nui na ulia i haupu mua ole ia, na kumu e keakeaia ai ka puka koke ana o ka nupepa. E hoao no makou e puka emoole, o ko makou ake nui loa ia, aka, pehea la e ko ai ke hiki ole elike me ke akamai o ke kanaka. He oiaio ua ninau akea ae nei ka Elele, pehea la e hiki ai? He hupo keia ninau. O ka makaala i ka hana, o ka nana pono i na hana a na keiki, o ka paipai aku ia lakou, o ka hoeueu ia lakou, o ka hoolawa aku i ko lakou mau hemahema, o ka hana paka o na lima ke pilikia i na limahana, oia ka mea e puka koke ai o ka pepam, a aole o ka holoholo i o a ia nei, o ka lalau wale iho no a haalele ke keena hana, aole ia o na hana e puka koke ai o ka pepa. Mai hoolaha hoopunipuni oe i ke akea me ka i ana he he ulia kuikawa, aole ia mea he ulia kuikawa iwaena o na keiki hoonoho hua. I ehia hoopunipuni ana i koe i kau poe heluhelu a komo iho na manao hilahila iloko o kou puuwai, i na he puuwai io hoi kou?
UA HAALELE IAI KE ANU."
O KEIA mau huaolelo ae le maluna, ua hoopukaia e makou ma kekahi itamu o keia pepa ma ka la 17 o kela mahina aku nei, a e kuhi ana keia mau huaolelo i ke kahuna Moremona kahiko o ka hoomana o ka "la hope" Ua hoopukaia e makou keia mau huaolelo no ua kahuna Moremona la me ko makou manao ole e kauhihi aku maluna o kekahi mea e ae. Ke i mai nei ua wahi Elele puka auina la Poaha nei, aole i noonoo pono ka mea hoopuka nuhou o keia pepa i ke ano maoli o ia mau huaolelo. He kuhihewa ia manao o ua wahi Elele nei; aole makou i ae e hoopuka i kekahi mau mamala olelo ke ole makou e ike maopopo i kona kaona, a aole no hoi makou e ae e hoopuka ia mau mamala olelo ke ole he kaona oiaio kona. Pela makou i manao ai a aole elike me ka ka Elele hookamani nui e palolo mai nei a aole no makou e ae o kana mau kuhikuhi a me na hoakaka ka makou e ukali aku ai.
He oiaio ka makou i olelo mua ai "ua haaleleia o Kipikona i ke anu" ma ka la Poni Moi, ua ike ka lehulehu a o ka poe a pau i maopopo maoli ke kaona o ia mau mamala olelo. Ke manao nei makou e lokahi like a e hooia mai ana lakou no ka pololei a me ka oiaio o ka makou. O ke kaona o keia mau mamala olelo, ua hooneleia ko Kipokipona pomaikai a kuleana akea ma kekahi apana hana e pili ana i ka Poni Moi ma ia la.
Ua ake nui iho nei o Kipikona e lilo iaia kekahi apana hana o ia la, aka aole he hiki, no ka mea ua keakeaia ia manao on a, nolaila ua kulohaloha oia ma ia la me na aahu hlalilali on a. Ua ko iho nei kana hana uhauha dala nui, aka o kekahi manao on a e lilo iaia ka hooko ana o kekahi apana hana ma ia la, a aole i ko, a oia ka makou i olelo mua ai "ua kipakuia oia iwaho o ke anu," ma kekahi kaona hoi, ua hoka oia , ua nele i ka hanohano.
Pehea aku la oe i keia ? Ua loaa aku la oe i ka pahuna ponapona, ke "lamalam ala oe iluna o ka lapa manu ole".
Mai kauhihi wale oe e Elele i kau kalai ana maluna o ka mea e i komo ole kona mau kahoaka iloko o ia mau olelo a makou. Ke i mai nei oe ua kaa ke koikoi o na hana oia la maluna o kekahi hoo ikaika o ka aoao kue oia hoi ka Lunakanawai Kiekie. Koikoi io no na hana oia la maluna o ka Lunakanawai Kiekie, a he oiaio no, koikoi ka hanohano a me ka mahaloia maluna on a ma a la, no ka mea oia wale no ka mea i hiki ke lawelawe i ua mau hana la; aole he hiki ia Kipikona, no ka mea he Kuhina wale iho no oia aohe he lunakanawai kiekie. Ua loaa anei ia Kipikona ka pomaikai o ka loaa ana o kekahi mana nui o keia aupuni? Aole. Alaila ua hewa anei ka lawelawe ana a ka Lunakanawai Kiekie Alapaki i na hana ma ia la?Aole i hewa, no ka mea, o kekahi mana nui ia o keia aupuni, ua ike no oe e Elele, oia nae hoi aia no a kuiee ia aku ko kahuna Moremona, alaila, hehe ko aka, a hoohele wawae ia iho o kou nuha mai la no ia! I ehia au kalai hoopunipuni hou ana aku i koe?
NA HEIHEI WAAPA A ME LIO O KA LA PONI.
Ma ka auina la o kela Poaha aku nei i malamaia ai na lealea heihei waapa o ka la poni alii.He ua ko ia auina la, aka, aole nae ia he mea e akakuu ai na manao lealea o kekahi poe no na heihei waapa.
Ma ka hora 2 ua hoomaka ia na heihei. O ka heihei waapa holo pea ka mua ua eo i ka waapa hou o ke alii oia o Kahealani. O ka heihei waapa lana iho ua eo ia Kauaheahe na na luina o ka moku kaua Beritania Mutine i hoe.
O ke heihei waapa eono hoe iho ua eo ia Malia aka ua nui ka hoopaapaa mawaena o na kulu a no ia kumu ua heihei hou a ua eo aku la ia Malia.
Heihei waa, ua eo ia Anaelele.
Ma ka auina la o ka Poakahi nei i malamaia ai na heihei lio ma Kapiolani Paka a o kekahi no hoi ia o na hana e pili ana no ka la poni alii. O ka heihei mua oia no ka heihei kiau mawaena o na lio Taiehu a me Teaser. Ua eo i ka lio mua ma na puni elua. He heihei holo iho ua eo i ka lio Poni Moi.
He heihei holo iho no mawaena no o Poni Moi me kekahi lio e iho a ua eo hou no iaia.
He mau heihei okoa iho no kekahi aole nae maloko o ka papa kuhikuhi. Malaila ka Moi me kona mau ukali. He nui no ka poe i akoakoa ae malaila.
NUHOU O NA AINA E.
He mai ko Bisimaka i keia wa.
Iloko o na makahiki he umikumamakahi i hala , he 1,193 kanaka a me 328 wahine i make ma ke kulanakauhale o Nu Ioka ma o ko lakou lawe maoli ana i ko lakou ola.
He wi nui ke laha la ma kekahi apana aina o Rusia.
Ua hopuia a ke kali nei no ka wa e hookolokolo ai, ka lunahooponopono nupepa o ka nupepa Free o Ladana, no kona ae ana e hoopakaia kekahi mau kalai olelo kuamuamu ma na kolamu o kana pepa.
Ke paia nei he nupepa Pake ma ke kulanakauhale o Nu Ioka i keia manawa.
Ma kekahi olelo hooholo i hoopukaia ka Aha Kiekie o ke kulanakauhale o Nu Ioka, ma ia olelo hooholo ua olelo a aole he kue i ke Kanawai ka palepale pili dala.
Ua loaa ia Pohakuhauoli Kuhina nui
Beritania kekahi leta hooweliweli e i na e make ana no oia ke huli hou aku ia i ke kulanakauhale o Ladana.
Ke lawelawe nui nei ke aupuni o Geremania i na mea kaua i keia wa, a ke hoala ia la na puali koa hou malalo o ka hooponopono paka ana a ka Emepera Uilima.
Ua ili he mokuahi mawaho pono ae o ka lae o Cornwall ma Enelani a o na mea a pau maluna on a, ua pau loa iloko o ka opu ana ole o ka hohonu o ka moana.
Nui ka pioloke ma Farani iloko o keia mau la.
Nui ka halana o na muliwai ma kekahi mau Mokuaina o Amerika Hui.
Nui ka haluku ana o ke olai ma hunagaria a me Sepania, a ma kekahi mau mokuaina o Amerika Hui no hoi kekahi.
Iloko o kela makahiki aku nei, he 520,385 ka huina nui o na moku i komo aku iloko o ke awa ku moku o Nu Ioka.
He kuee hoopau maluhia a me ka noho ʻ na launa like, ke ala nei mawaena o Tureke a me ka mokuaina o Monetenegro.
He aneane elua mile kuea o ke kulanakauhale o Kinikinati ma Ohio, aia malalo o ka wai, nui hewahewa ke poho.
Ua pau loa i ka haalele na Kuhina o ka papa Kuhina o ke aupuni o Farani.
Ua hoikeia ae kekahi lono ma Ladana e i ana, o ka poni Emepera o Rusia a hoea mai, ke nui loa la ka nuneia ma Rusia, a ua nui ka maka ʻ uia ua hilinai hewaia na luna nui o ke aupuni. Ua hana akea ka hui nihilisi i ka lakou mau hana me ka hopohopo ole, a ua hoopuka akea lakou i na manao e i ana ke aupuni ma na hoolilo dala nui ana i kumu e nani a maikai ai na hana o ia la.
E malamaia ana he hoike nui ma ke kulanakauhale o Kalakuta i keia makahiki.
Mai paulele nui loa i ka mea helehelena maikai, a me ka mea lehelehe pahika a maikai o na olelo.
Eia hou keia, a he mea pono e hoomanao ko makou poe heluhelu; E hilinai uuku i ka mea e walaau leo nui ana me ka i ana he aloha au i ka lahui a me na makaainana, a he keu ko ʻ u mahalo i ka lahui mea, a e hooikaika ana au e mea i ka mea i loaa he pomaikai no oukou; e akahele ia ano kanaka no ka mea aia iloko o ko puuwai ka wai awaawa awahua, a ma ka lehelehe wale no na olelo hoopakika hookamani. He nui loa ia poe ma ko kakou mau poai nei a ua ike kumaka no hoi kakou i na hana a kekahi o lakou.
Ma Rusia, ua nui ka lawe nui ia ana o ka mea ana wela me ke anu, Kamomeka, i hana ia e kekahi haole Enelani o Leslie kona inoa. ma Geremenia, ko Reaumur, he haole Farani. Ma Farani ko Celesiu, he haole, Kuekena, a ma Enelani a me Amerika Huipuia, ko Farenahai, he haole Geremania.
Ua halanaia mai nei ke kulanakauhale o Ohio mamuli o ka ikaika o ka ua a me ka hau. Ua halanaia na hale hana palaoa, na hale hoahu ukana a me na hale nunui o kela a me keia ano. Aole i maopopo pono ka huina nui o na poho ma keia halana ana. Nui ka pilikia o na kanaka. I kela mau pule aku nei, ua lohe mai kakou no keia haawina hookahi i loohia maluna o kekahi mau apana aina o Geremania, a ua nui no ka poino a me ka pilikia o na kanaka Geremania, a ma keia mau lono mai nei, o ia haawina hookahi ka i loaa maluna o na kanaka o keia apana aina o Amerika Huipuia.
Ua kukala akea ae ka Emepera o Rusia no kona kalaunuia ma ka la 28 o Mei ma ke kulanakauhale mosconw Ua kauoha pu ia no hoi e akoakoa ae ka poe hanohano a pau a me na makaainana ma ia la, koe ka poe i hookukeia ma ka apana aina o Siberia.
Ua hoounaia aku kekahi palapala hoomaka ʻ uka ʻ u imua o ka Emepera a me ka aha Kuhina, e kauoha paa aku ana e haawiia mai ka mana kuokoa a me ko lakou mau pono, ka pono kamailio o na nupepa a me ko lakou mana halawai makaainana. Ina aole e ae ia keia mau noi kauoha mamua ae o ka la kalaunu Emepera, e hoalaia ana he haunaele nui.
Ua olelo ae kekahi nupepa puka ahiahi o Nu Ioka penei: O John D Spreckles, he keiki na Claus Spreckles, eia oia i ke kulanakauhale o Piladelepia i keia wa. O ke kumu o kona hiki ana ilaila mamuli o na hoikeia ae, i hele kino aku nei oia ilaila, a kauoha aku i kekahi Hui kapili moku malaila e hana i mau mokuahi no ka Hui Kalepa Hawaii, i noho manaia e ka ohana o Spreckles. Ke hanaia nei ua mau mokuahi la malalo o na kuhikuhi a hooponopono ana a Kapena Steel, ka luna nui o ka Hui Kalepa Hawaii. Ua kokoke e makaukau he elua mokuahi, a iloko paha o ka pule ekolu o Maraki e hoolahaia ai kekahi, a o ka lua, e hoolanaia ana paha iloko o ka pule mua o Aperila.
HE HANA KUPONO OLE A KEKAHI KANAKA NAAU ELEELE MAIKAI OLE.
E KE KUOKOA e. Aloha oe:-
Oluolu oe e hoike ae, i keia mau hua maluna ae , ma kahi kaawale o kou kino wiwo ole. Ma ka Poakolu iho nei, oia ka la 21 o Feb, ua hopu ia elua mau kanaka no ka on a, a hoopaaia ma ka hale paahao, he mau hora ke kaawale ma ia hope iho ua kii ia aku la e bela. Eia ka mea kupanaha ua hoole mai o E Lililehua makai, aole hiki ke bela, he rula ko Honolulu, aia a ao ka po, alaila bela mai; ua nui ka hoopaapaa ana me ke alii maka, aole he ae o E L No ka ae ole, o Lililehua, ua holo aku makou no kahi o ka lunakanawai S K Kupihea , me na dala bela he 12, a loaa mai la ka palapala hookuu a ka lunakanawai, e kauoha ana ia Lililehua e hookuu ae i na mea i hoopaaia, aia iaia na dala.
Lawe aku la makou ia palapala a haawi ia Lililehua, hoole mai la kela, aole hiki ke hookuu he kanawai a he Rula ma Honolulu; i aku la makou heaha ka mea i hoolaha ole ia ai? i mai la kela, he kanawai no; i aku la makou kupanaha no ia kanawai ka hoolaha ole ia; pane hou mai la o Lililehua, aole hiki ke hookuu he kanaka lapuwale ko Molokai nei he hoolaha ia ʻ u nolaila, paa aku nei na dala he 12, ia S K Kupihea, paa no hoi na kanaka elua iloko o ka hale paahao a ao.
Eia kekahi, ua hopuia keia mau kanaka no ka on a, a kii ia aku e bela olelo mai la o Lililehua ekolu hihia o ke kanaka, he on a, he pepehi a he hooweliweli, nolaila, aole hiki ke bela; kupanaha keia hana a E Lililehua. he hana kanawai anei keia aole paha?
Me ke aloha.
J N LILIKOI (opio)
Kaluaaha, Molokai, Feb , 21, 1883.
Ua makemakeia na lala a pau o ka Ahahui opiopio Imi Pono Karisiano o Kawaiahao e akoakoa pau ae ma ko lakou keena halawai i keia Poaha ae Maraki 8 hora 7 ponoi. E hoolohe i keia leo. Ma ke kauoha.
"OWAU NO"
He wahi moolelo hoakaaka ka i haiia e pili ana no ka oluolu loa o na manao o Moi Keoki III o Beritania. Penei ua wahi moolelo la:
Ua hele aku oia e ike i kekahi wahine lede kahiko i kekahi la, a he wahine lede hoi i makemake nui ia e ia a me kona makuahine alii; hele aku la oia a ma ka ipuka a kikeke aku la a kali iho la no ka paneia mai.
Owai kela mawaho? wahi a ka pane.
"Owau no," i pane aku ai ka moi.
Alaila e noho no o Owau mawaho, wahi hou a ka pane.
He mau minute mahope iho, kikeke hou aku la ka moi a kali hou iho la no ka paneia mai.
Owai kela mawaho? wahi hou a ka leo maloko mai o ka hale.
"Owau no," i pane hou aku ai ka moi.
E hele oe ma kau hana a mai hana kuli oe mawaho, wahi hou a ka leo i pane hou mai ai.
Aole i hoolohe aku ka moi no ia leo hope, aka, hoomau aku la no oia i kekikeke, a mahope loa iho eu mai la ka mea nona ka leo maloko o ka hale e kiei a e nana pono hoi i ka mea nona ka leo mawaho. Lele ae la kona hauli no kona ike ana mai i ka Moi Keoki III e ku ana mawaho o ka puka.
Heaha ka ʻ u e olelo hou aku ai? i ninau aku ai oia i ka moi.
Aole au olelo e puana hou mai ai i pane aku ai ka moi, ua pololei loa kau i hana ai he hoike ia no kou akahele loa i kou mea e hookomo aku ai iloko o ka hale.
Ike iho la ka moi aole ia o ka lua wahine lede ko ka hale ia wa, aka, o kana kaikamahine no, a ike pu iho la no hoi oia i ke kuhihewa nui ma kona aoao a ma ka aoao pu no hoi o ka wahine lede opio.
NU HOU KULOKO.
He moolelo hou a hoea koke aku.
Makena ohua o Makee i ka Poakahi nei.
He hoonaueue olai ka i ikeia ma Hilo i ka la 16 o kela mahina.
O ka naau haakei, haaheo, ua like ia me ka piko o kekahi mauna kiekie ka oneanea.
Maluna mai o Iwalani i ka Poakolu nei i hiki mai ai ka Luna Leta hou H. M Wini.
Nui hewahewa na hoolilo no ka la Poni Moi a me na lealea Poni Moi. O ka huina nui o na lilo a pau he 30,000 dala.
Ke kukuluia nei he hale waiho ukana no ka laina hookolo mokuahi Oceanika makai pono iho o ka hale dute. Ua paa ka papaku olalo.
I keia pule ae e hoopukaia aku ana he mokuna olelo hooholo o ka Aha Kiekie, a ma ia pule aku e hoopuka hou ia aku ana no he mokuna hou.
He mau leta ma ka olelo Kilibati a i unuhiia ma ka olelo Hawaii ke waiho nei ma ko makou pakaukau, e hoopuka pihaia aku ana e makou i keia noa ana iho.
Ua lohe mai makou ua hoopauia ko Kahai noho luna paahao ana no na paahao o Kawa. He nui no hoi na lono i haiia mai no ke kumu o kona hoopauia ana.
Mawaena o ka la 5 a me 12 o keia mahina e ku mai ai ka moku kaua Beritania Swiftisure, Adimarala Laiana. He mau moku kaua e iho no kekahi e upu ia aku nei e ku koke mai ana.
Ua ku mai ka Mokuahi Bihopa mai Kapalakiko mai i ka Poalua iho nei, iloko o na la holo he 12. Ua loheia mai no hoi he lono ma on a la, ua mahuka aku he elua on a mau luina Hawaii ma Kapalakiko, a ua nalowale laua.
Ua kauohaia mai makou e hoike aku,e ka makai nui o na kaa, o ka poe kalaiwa kaa a pau i loaa ka laikini e loaa ai na pihi, e kii ae lakou i ko lakou mau pihi ma ka Halewai ma ke kekahiaka o keia la. E hoolohe i keia e na kalaiwa kaa.
I keia la e haalele ana o Kauka Pika no Kalawao maluna o ka mokuahi Mokolii a e kaawale ana oia i keia pule holookoa ae. E hoomanao i ekia e na makamaka a e hoomanao hou aole e hemo ana ka ipuka o ka hale kauka ma Kikihale.
He hula nui ko loko o ka pa alii i ka po Poaono i hala. Lapuwale loa na hana i lawelaweia-haunaele ka aha kanaka i akoakoa malaila. Nui ka ona mawaena no hoi o ka poe kulana Luna aupuni a mawaena o na kakauolelo o na Keena aupuni.
Ua ili ka moku Pomare ma Kahului i ka la 18 o kela mahina a ua pau i ka nohaha. O ke kumu o keia pilikia, oia no ka moku ana o ke kaulahao o kona heleuma, a ika ia aku la oia a kau iluna o na pohaku aa. Ua kudala kokeia oia a ua lilo ia Hobena no 50 dala, a o na ukana ko ua lilo no ke kudala i kekahi mea e iho.
Ma ke awakea o ka Poaono i hala i malamaia ai ka ahaaina nui maloko o ka pa alii. He nui ka poe i akoakoa ae ma ia papaaina, ka poe i konoia a me ka poe i kono ole ia. Ua lohe pu mai no hoi makou, ua ai iho kekahi poe a maona, alaila, hoihoi aku la he mau laulau i ko lakou mau hale. Aole ia he hana maikai e na makamaka.
HOOLAHA HOU.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapua Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o JOHN KINI no Waikapu Maui.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Noa Kaa, e noi ana e hoaponoia kona moowaiwai ma kona ano Kahu no ke kino a me ka waiwai o John Kini no Waikapu, a e hookuu iaia mai ka oihana Kahu.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAHA, oia ka la 15 o MARAKI, 1883, ma ka hora 10 o ke kakahiaka ma ka Hale Hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABD FORNANDER.
Lunakanawai Kaapuni, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Lahaina Feb. 21, 1883. 1109-3ts
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapua Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o J. KAAI no Wailuku Maui i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Ka ula k, e noi ana e hooponoia ka waiwai o Kona makua o J KAAI k, no Wailuku Maui, i make, a e hooholoia i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau i pili, o ka POAHA, oia ka la 15 o MARAKI, 1883, ma ka hora 9 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABD FORNANDER.
Lunakanawai Kaapuni, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Lahaina Feb. 21, 1883. 1109-3ts
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o KEAWE w, no Kipahulu i make.
Ua heluhelu a ua waihoia ka palapala noi a Kaaikaula w, a me Kanalulu k, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o KEAWE k, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o KEAWE w, no Kipahulu Maui i make, a e hooholoia i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAONO oia ka la 17 o MARAKI, 1883, ma ka hora 9 o ke kakahiaka, ma ka Hale hookolokolo ma Makawao, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
Lunakanawai Kaapuni, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Lahaina Feb. 21, 1883. 1109-3ts
PALAPALA HOOLAHA.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni APana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
No ka mea, ma ka la 21 o Sepatemaba ua hoopaneeia ka palapala noi o AIEA w, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o LAUPAHULU k, no Waihee i make, a e hooholoia i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, ma ka POAHA, oia ka la 15 o MARAKI, 1883, ma ka hora 10 1/2 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
Lunakanawai Kaapuni, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Lahaina Feb. 21, 1883. 1109-3ts
Aha Hookolokolo K, o koHawaii Pae Aina ma ka waiwai o LONO k, o Kau Hawaii i make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai Nui A Francis Judd.
Ma ka heluhelu ana a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Kapehe k, ka makuakane ponoi o Honolulu e hoike mai ana o LONO k, no Kau mokupuni o Hawaii, ua make kauoha ole ma Kau Hawaii ma ka la - o Iune M.H 1882, a e noi ana e haawiia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia Kapehe k, ka makuakane ponoi.
Ua kauohaia o ka POALUA ka la 20 o MARAKI MH 1883, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, i na he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua Noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka Olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina Feberuari 27,1883. A.F JUDD
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Ikea; Jno E Barnard, Kakauolelo 1109 3t
KUAI A KA ILAMUKU
Mamuli o ka mana o kekahi palapala hooko i hoopukaia e R F Bickerton Esq Lunakanawai Hoomalu o ka Aha Hoomalu o Honolulu ma o kana olelo hooholo mua, ia James Keau no ka pono o D W Pua no ka huina dala he Hookahi Haneri me Hanalima kumamahiku a me 65-100 keneta ($157,65-100), a no ka pono no hoi o Kamanuwai no Hookahi Haneri me kanaiwa kumamalima dala me 70 keneta ($195.70) Ua hoopaa au a e kuaiia aku ana ma ke koho kiekie ma ka POAKOLU la 4 o Aperila M. H 1883 ma ka hora 2 o ka auina la ma ka Halewai ma Honolulu keia mau waiwai i hoikeia malalo iho nei:
O na pono a pau a me na kuleana o Keau maloko o ka loko ia i ikeia ma ka inoa o Kuwili me na ia a pau maloko o ua loko la, a ua hoolimalimaia no Elima Haneri me elima dala ($505) no ka makahiki i hoolimalimaia ia Keau i oleloia maluna,a i kakauia ma ka la 4 o Ianuari 1882 e ke Kuhina Kalaiaina.
He mua loi kalo kekahi elua ma Kaliu Kalihi Uka, me kekahi kaa lawe poi, he ili kauo kaa, he lio kalakoa me hookahi lio hulu iole, ke ole e uku mua ia na lilo.
W.C PARKE,
Ilamuku
Honolulu, Feb 27, 1883 1109-5t
HOOLAHA HOOKO MORAKI
O na mea nona na inoa malalo iho oia o Mr P C JONES JR a me J A Carter na Luna Hooko Banakarupa o David Crowningburg o Makawao Maui, ke hoike aku nei, mamuli o ka mana o kekahi palapala moraki i haawiia e W H Kauaua a me Naai w, o Kohala Hawaii, ia Crowningburg i oleloia i kakauia ma ka la 23 o Iulai 1880 a i hoopaaia maloko o ka buke 64 aoao 247-8, ua manao na mea nona na inoa malalo e hooko aku i ka mana piha o ua palapala moraki la malalo o na kumu ua uhakiia na olelo aelike a ua hala loa ka manawa e hookaa ai i ka huina dala he 300 a me ka uku panee, a nolaila e kuai ia aku ana ma ke kudala akea ma ka rumi o E P Adamu ma Honolulu ma ka POAONO ka la 31 o MARAKI 1883 ma ka hora 12 awakea keia mau apana aina malalo i hoikeia ma ua palapala moraki la.
1-Kela mau Apana aina ma Kohala a i ikeia ma ka inoa o KUUAPONA a i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 737 nona eka he 25 me 1-10.
2-Kela wahu ma Kapaaiki Kohala i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 2535 nona na eka he 114.
O na pono a me na kuleana o D Crowningburg ua kuleana na mea a nona na inoa malalo mamuli o ka mana o ke kumukanawai e pili ana o na Banakarupa.
P.C JONES JR.
J O CARTER.
Na Luna Hooko Banakarupa o D Crowningburg. F M HATCH.
Loio no na Luna Hooko. 1109 4-t
HOOLAHA PALENA AINA.
Mamuli o ke noi ana mai o Kaopua, e hooponoponoia na balena o kona mau aina e waiho nei ma Kona Hema, Mokupuni o Hawaii, i kapaia o Kaohe 4, Olelomoana 1, me Papa 2, me ka waiho ana mai i na kii o ka mea ana aina no ia mau aina.
Nolaila, ke hoike aku nei i na mea a pau i pili, o ka Poaha oia ka la 15 o Maraki M H 1883, i ka hora 10 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Hilo Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoike hope o na mea e pili ana i keia mau aina me na mea kue ke hoikeia.
A ke hoike aku nei ka lohe i na mea nona na inoa e pili pu ana, oia o R Keelikolani; ke Kuhina Kalaiaina; G W C Jones; Pahua Huakonou; me Kaniua. F S LYMAN.
Komisina Palena Aina, Hilo Hawaii, Feb. 7; 1883 1107 3-ts
HE $100 MAKANA.
E haawiia ana i ka mea a mau mea @@nana e hoike mai i ke kumu e alakai @@@ hewa i ka mea a mau mea paha nona @@@@ ke ahi i ke ko ulu ma Piakamanao @@@@@ mohana Kauai, ma ka po mawaena @@@@ me 4 o Feberuari nei.
Ina o ka mea i ike e hoike ae ia
ANTON CROFF ma Koloa Kauai,
H HACKFIELD
1108tf
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.
Oiai ua hookohu ponoia ka mea nona @@ inoa malalo i Lunahooponopono @@@@ la hooilina i huiia me ka waiwai o Mary @@@@@ make. O ka poe a pau he kuleana ko aina ka waiwai o ka mea i make, e hoike @@@@ lakou i na palapala hooiaio kupono @@@@ mahina eono mai keia la aku o hoole mai ia lakou, a o ka poe a pau i aie i ka @@@@@ ka mea i make e hookaa awiwi mai.
W.L GREEN
Lunahooponopono no na palapla @@@ hulia me ka waiwai o Mary Green @@@@@@@
Honolulu Feb 23,1883
Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hana @@ Aina, ma ka hooponopono waiwai @@@ waiwai o LUKELA KAAIMANA @@@ P@@ make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai McCully.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana ma Palapala Noi a Kahaiao o Punalii e hoike ana o Lukela Kaaimanu no Punaluu Oahu make kauoha ole ma ma ka ia Iulai 1882, a e noi ana e hawaiia ka Paina Hookohu Lunahooponopono Waiwai @@ Brown.
Ua kauohaia o ka POAKOLU ka la 14 o MARAKI 1883 maka hora umi o kakahiaka ka manawa i kohoia no ka hoolohe ma noi la, imua o ua Lunakanawai ia ma ka Kana Hookolokolo o keia Aha ma Honolulu ma ia manawa a ma ia wahi no e noia na na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia a@@@@ia. A o keia olelo kauoha e hoolaha @@@ olelo Hawaii i ekolu pule ma ke Kaona Nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina,
Feberuari 19 1883. L McCully.
Lunakanawai o ka Aha Keena
Ikea; J,E. BARNARD Kakauolelo
Ma ke Kauoha.
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ma aku i ka Honorable GODFEY RHODES, @@@ a i lala no ka Papa Hoopae Limahana @@ kahi o ka Honrable S K Kaai i waiho , au
Hale Alii Iolani, Feb. 19, 1883
1108
Ua hookohuia aku i keia la ka Hon. NAHINU, i Luna Alanui no ka Apana o @@@@ Hema, mokupuni o Hawaii, ma kahi @@@ Kuaimoku Esq.
JNO E BUSH
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Feb. 19, 1883.
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ana aku i Ka Mea Hanohano Henry A P @@@ i Kuhina Nui e noho kokoke ma ke alo A@@ni o Amerika Huipuia.
Halealii Iolani Feb.9, 1883.
1108
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ana aku i Ka Mea Hanohano John M Kapena. Kuhina Waiwai ma kahi o Ka Mea Hanohano Simona K Kaai, i waiho mai.
Halealii Iolani, Feb 15 1883
1108 3ts
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ma aku i Ku Mea Hanohano i Edward Preston i Hoa no ka Aha Kukamalu Alii.
Halealii Iolani, Feb 15, 1883
1108 3ts
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookohu ana aku ia Hon. H.M Whitney i Luna Leta Nui ma kahi o Ka Mea Hanohano J M Kapena i waiho mai.
Halealii Iolani Feb. 16,1883
1108 3ts
I kulike ai me na mea i hoakakaia ma ka Pauku 231 o ke Kanawai Kivila, ua hookaa wale ia he pa kupono no ka hoopaa ana i na holoholona helehewa ma Keanae, Koolau mokupuni o Maui.
JNO E BUSH.
1108
3ts
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Feb, 15 1883
Keena Waiwai, Feb 20, 1883.
I keia la, ua hookohu ia aku o F S Pratt Esq, i Luna Buke Helu o ke Aupuni, ma kahi o Godfrey Brown Esq, i hoopau ia.
JNO M KAPENA.
1108 3ts. Kuhina Waiwai.
Ua holoia ia na hookohu malalo iho ma ka kauoha a ke Alii ka Moi iloko o ka halawai ana o ka Aha Kuhina penei:
ka Meahanohano Charles R Bishop, Peresidena o ka Papa Hoonaauao.
Ka Meahanohano Edwin O Hail, H@@@ ka Papa Hoonaauao.
Ka Meahanohano Joseph U Kawaina@@ Hoa o ka Papa Hoonaauao.
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka hookaha ana aku ia WALTER MURRAY GIBSON, i Peresidena no ka Papa Hoonaauao.
Ka Mea Mahalo ia EDWARD PRESTON, Lala no ka Papa Hoonaauao.
Ka Honorable GODFREY RHODES, i Lala no ka Papa Hoonaauao.
DAVID LELEO KINIMAKA, i Lala no ki Papa Hoonaauao.
Me keia malalo iho na lala o ka Papa Hoonaauao, i keia manawa e ku nei:
Walter M Gibson Peresidena.
Ka Mea Mahaloia Edward Preston, Hoa
Ka Mea Hanohano J Mott Smith, Hoa
Ka Mea Hanohano Godfrey Rhodes, Hoa
Ka Mea Hanohano D L Kinimaka Hoa
Halealii Iolani, Feberuari 20, 1883.
1108 3-ts
OLELO HOOLAHA
E ike auanei na mea a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hoike aku nei au ma ke akea i kela Apana Aina a pau loa e waiho la ma Ohanaula Kohala Akau Hawaii, oia ka Apana Aina i hookoia ma ka inoa o Keliilawa ia k, ana i hoolilo me Hamumu w, kana wahine mare ia Piolua w, a me Kakaa w, ma ka la 29 o Mei M.H 1869, i kopeia ma ka Buke Aupuni; Buke 28 aoao 204&205, a Piolua w, i hoolilo loa aku me Kahana k, kana kane mare i kona kuleana ia Kakaa w, ma ka la 1 o Feb, M.H 1882; a Kakaa w hoi i hoolilo loa mai ai i ka Apana Aina a pau loa ia ʻ u, ma ka la 15 o Augate M.H 1882, i kopeia ma ka Buke Aupuni Buke 79 aoao 63&64.
Nolaila, o ka Apana Aina i oleloia maluna, ua lilo loa ia ʻ u mamuli o ka mana a ke kanawai i ae ai; o na pono, na pomaikai no ʻ u wale no, aole he kuleana o kekahi mea e ae. O ka lohe ka pono. R PUHIAHI, kane mare a Kakaa w.
Kohala Akau Feb. 6, 1883. 1107-3ts
Olelo Hoolaha
Ma ka la 1 o Ianuari nei, ua nalowale aku ma Kapaa, Koolau ae nei, kuu mau lio kane elua. Lio k ulaula, laekea, 3 wawae keokeo, kona hao kuni aia ma ka a-i. Lio k ulaula, laekea, i hoailonaia i ka hao kuni PK 7 ma ka uha hope akau. O ka mea e loaa ana a hoihoi mai ma kuu wahi noho ma Maemae, Honolulu nei, e makana no au Elima Dala ($5.00) o ka lio hookahi. AKI (Pake)
Maeame, Ja 27, 1883 1106 4t
[end[