Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 9, 3 March 1883 — Page 4

Page PDF (1.97 MB)

This text was transcribed by:  Georgette Kopp
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA

KUOKOA ME KE AUKOKOA.

[[ Hana.]]

 

No ka Makahiki          $4 00

Eono Mahina               $1 00

Dala Kuike ka Rula.

 

POAONO, MARAKI 3, 1883.

Paiia e Thos. G. Thrum, ma ka halepai o ka npepa Saturday "Press."

HOOLEA IA IESU.

(We praise thee, and bless thee.) - Gospel Hymns. Buke IV. Helu 49.

1

Hoolea ia Iesu, ke kahu maikai,

Ka mea aloha, ka mea e ola'i.

 

Cho. - Haleluia, hoolea ia Iesu ke Lii,

Haleluia, hoolea me ka hoomaikai e.

 

2

Hoolea ia Iesu na kanaka nei,

No kana olelo, ka nu hou maikai.

 

Cho. - Haleluia  &c.

 

3

Hoolea ia Iesu na haipule e,

No kona Uhane i mea alakai.

 

Cho. - Haleluia, &c.

 

4

Hoolea ia Iesu na pololi nei,

No kona haawi i ai lani e.

 

Cho. - Haleluia, &c.

 

5

Hoolea ia Iesu na mea makewai,

No kona wai lani e kahe mau nei.

 

Cho. - Haleluia, &c.

 

6

 

Hoolea ia Iesu, ka poe hune nei,

He puu waiwai kona, e kii wale ai.

 

Cho. - Haleluia, &c.

 

 

Hoolea ia Iesu, na haumana nei,

No kona ae ana, e alii pu mau ae.

 

Cho. - Haleluia, &c.                            HAWAII.

 

HAAWINA KULA SABATI.

HELU 11, SABATI, MARAKI 18,

Kumuhana, Ka hailuku ia ana o Setepano.

Pauku Baiala - Oih. 7:54-60. 8:1-4.

            54 A lohe lakou i keia mau mea, walania iho la ko lakou naau, nau iho la ko lakou mau kui iaia.,

            55 Aka, ua piha no ia i ka Uhane Hemolele, a haka pono aku la ia i ka lani, a ike aku la i ka nani o ke Akua, a me Iesu e ku ana ma ka lima akau o ke Akua.

            56 I mai la ia, Aia hoi, ke ike aku nei au i na lani e hamama ana, a me ke Keiki a ke kanaka e ku ana ma ka lima akau o ke Akua.

            57 Uwa aku la lakou me ka leo nui, papani iho la i ko lakou mau pepeiao, a lele lokahi mai la maluna ona.

            58 Kiola aku @la iaia mawaho  o ke kulanakauhale, a hailuku aku la; a waiho iho la na mea hoike i ko lakou aahu ma ka wawae o kekahi kanaka ui, i kapaia o Saulo.

            59 Hailuku aku la lakou ia Setepano, kahea ana me ka olelo aku, E ka Haku, e Iesu, e hookipa aku oe i kuu uhane.

            60 Kukuli iho la ia a hea aku la me ka leo nui, E ka Haku, mai kau oe i keia hewa maluna o lakou.  A pau kana olelo ana pela, hiamoe iho la ia.

MOKUNA VIII.

            E ae mai ana no o Saulo i kona make.  Ia la, hoomaau nui ia mai la ka ekalesia ma Ierusalema; hoopuehuia aku la lakou a pau ma na aina o Iudea, a ma Samaria; koe no nae na lunaolelo

            2 Hoolewa aku la kekahi poe kanaka haipule ia Setepano, a kanikau loa lakou iaia.

            3 Luku ae la o Saulo i ka ekalesia, komo aku no ia i na hale, a kauo mai i na kane a me na wahine, a hahao ae la ia lakou iloko o ka halepahao.

            4 No ia mea, kaahele ae la ka poe i hoopuehuia, e hai ana i ka euanelio.

            Pauku Gula.  Hoik. 2:10. Hoopaanaau.

            Manao nui.  Ka poe halihali i ke kea, e loaa ana ka Lei Alii.

            Mele. "Naue ae." Hoku Ao Nani, aoao 27.

            Pule i naue wiwo ole aku iwaena o na enemi.

 

KA WEHEWEHE ME KA NINAU ANA.

            Ma kela pule, ua haalele kakou ia Setepano mahea? E aha ia'na? Heaha na kumu hoopii?  Mok. 6:11-14.   Ua pau na hoike i ka ninaninauia ana.  Ua hoolohe Setepano i ko lakou hoike ana me ka pihoihoi ole, me ke maka oluolu a makau ole.  Ma ka mok. 7:1.  Ua ninau ke kahuna nui:  Pela no anei keia mau mea?  Aole oia i ae, aole hoi i hoole; aka, ku ae oia a hai aku i kana mau olelo pale.  Oia iho no kona loio.  Hai aku oia i kana man olelo mai ka pauku 2 a i ka pauku 50, ua hoolohe no ka Aha Hookolokolo me ka noho malie, a hoopukaia na olelo no ka luakini, alaila, ua hoomaka lakou e hoohaunaele, e walaau; a hoololi Setepano i kana hai moolelo ana.  Kona manao paha, e hai i ka moolelo o na Iudaio mai a Aberahama ke kupuna mua, a hiki i ka wa i pepehi ai lokou ia Iesu ka mamo a Davida, ka Mesia e ola'i; me ka paipai aku ia lakou e mihi, a e manaoio, i kalaia ko lakou hewa ma o Iesu la, ka mea a lakou i pepehi naaupo ai.  Aka, ma kona ike ana i ko lakou ano huhu, ua waiho i ka moolelo.  A ma ka pauku 51, ua kapa oia ia lakou he poe a@i oolea, &c.  Heluhelu p. 51-53.  Ma ka pauku 54 ka hoomaka ana o ka haawina no keia la.

 

NA MAHELE.

 

            I. Ka ukiuki loa o ka Aha Hookolokolo.

            P. 54.  Pehea ko lakou naau?  A aha na niho?  Makaukau lakou e lele maluna o Setepano, a nau me ka niho, e like me ka ilio hae.  Heaha ke kumu o keia huhu loa?

            II. Ko Setepano ano.  P. 55-56.

            Ua piha Setepano i ke aha?  I ka huhu anei?  I ke aha nae?  A haka pono ka maka ihea?  A ike oia i ke aha?  Heaha kana olelo?  Me he la ua ike maka no oia ia mau mea.  Ikaika kona manaoio.  Me ke kona makau @ole.  E kokua mai ana Iesu iaia.  Lana kona manao.

            III. Ke ano o na enemi.  P.57-59.

            Pehea na enemi?  No ke aha la keia uwa a hana ino ana?  Heaha ka huaolelo a Setepano i huhu loa ai lakou?  Kona hai ana na ike oia ia Iesu e ku ana ma ka lima akau o ke Akua.  Ua pepehi lakou ia Iesu, aka, ma ka olelo a Setepano, ua ike oia iaia.  Ua ala hou, a aia no oia ma ka lima akau o ke Akua e uwao ana, a ua makaukau e hookipa iaia ke hiki aku oia ilaila.  A kiola lakou iaia ihea?  No ke aha?  No ka mea aole pono ke hailukuia kekahi iloko o ke kulanakauhale.  Oihk. 24:14.  Pehea lakou iaia?  Hailuku, ka hoopaiia no ka hoino i ke Akua.  Oihk. 24:16.  Aole nae oia i hoino i ke Akua.  Ka hewa ia o Sera, ka hoino i ke Akua, wahi a ke kahuna nui.  Aole nae Sera i hoino i ke Akua.

            Mehea na hoike i waiho ai i ko lakou aahu?  I ko lakou hailuku ana.  Owai kai nou i ka pohaku mua?  Kan. 17:7.  Owai keia Saulo?  Nohea?  Heaha kana oihana?  Ua kokua anei oia i keia hailuku ana ia Setepano?  Mok. 8:1.

            Ia lakou e hailuku ana, kahea Setepano ia wai?  E aha Iesu?  E like me wai?  Hal. 31;5.  Luk.  23;49

            Me he la e komo koke ana oia iloko o ka hale o ka Makua a noho  pu me Iesu.  Nana, Ioa. 14;2, 3.

            IV. Ka make ana o Setepano.

            P. 60.  I waena o ko lakou hailuku ana, pehea iho la Setepano?  Pule ea Heaha kana pule?

            Me ko wai pule ia?  Luk. 23;34.  Meneia anei ka Iesu ao ana?  Mat. 5:44.  Heluhelu.  A pau ia pule, pehea iho la Setepano?  Hiamoe.  Ua kapaia ka make, he hiamoe.  No ka mea, e ala hou ana no; elike me ka mea hiamoe maoil.  Hiamoe no a ala hou nae.  Ua manao na enemi, ua lanakila.  Aka, he hua kanu keia.  Ua kupu, ua ulu, ua hoohua mai i na hua he nui wale mahope iho.  Oia hoi ka poe manaoio, a hahai ia Iesu.

            V.  Ka hoomaau nui ana.  Mok 8;1-4. 

            Owai ke ae ana i ka make o Setepano?  Heaha ma ia wa?  He hoomaau no mamua.  Ka hoomaau ana ia Setepano, oia ka hoomaau ekolu o na haumana a Iesu.  Ua hookoia ka olelo a Iesu.  Mat. 10;17-18.  Setepano ka mua o ka poe i pepehiia, no ka hahai ana mamuli o Iesu.  Aia mahea keia hoomaau nui?  Ma ia wa, wa hea keia?  Ua manao ia, he wa kiaaina ole ia.  Ua wailana ia Pilato ke Kiaaina i ka aina e ma Europa.  E make ana ka Emepera Tiberio.  Ua make paha, Kaligula ka Emepera hou; he alii hana ino loa ia.  He wa haunaele paha ia.  Aole akaka ka makahiki.  Aia no na lunaolelo a pau ma Ierusalema.  Aole ala ka manao e hele aku i kahi e.  I mea e hele ai kekahi poe i kahi e ua hoalaia paha keia hoomaau ma ko ke Akua ae ana, i hoopuehuia na hoomana i na waihi e ae.  Malaila ka hoomaka ana e hele na haumana a Iesu mai Ieruslem aku a i na wahi e, a hiki i keia wa.  Nawai i kanu ia Setepano?  Na haipule aha keia?  Na haipule Iudaio aloha paha.  He mauhaumana paha na Iesu.  A i ole, e manao ana elilo i hoa haumana.  O Nikodemo paha kekahi, Iosepa paha kekahi.  He poe aloha no.  No ka mea nui ko lakou kanikau ana no Setepano.

            P. 3. Owai keia mea e luku ana i ka Ekalesia, oia hoi ka aha haumana a Iesu?  Aha oia i na hele?  Aha oia i ka poemanaoio ia Iesu?  I Kol. 15, 9.  Gal. 1:13.  Ua hoomau anei oia i kona hoomaau ana?  Ua huli.  Ua mihi, ua kalaia ma keaha?  I Tim. 1;13.  Hana naaupo, ea.

            P. .  No ia hoomaau ana, kaahele ka poe i hoopuehuia e aha ana?  E hai ana i ka Euanelio i na wahi e he nui wale.

Na ninau mawaho.

            Owai ka Emepera mua o Roma?  Owoi ka lua?  Owai ka Emepera i ka wa i make ai o Iesu?  I ka makahiki hea ka make ana o Tiberio?  Owai kona pani?  Heaha ke ano o Kaligula?  Owai ke pani o Pilato?  Mahea Pilato i make ai? 

            Hai mai i na hoomaau mua ekolu.  Ma ka hoomaau hea ka make o kekahi?

            Owai ka i pepehi mua loa ia no ka hana maikai?

KA HOOPILI ANA.

            I.  E Hoohalike me Setepano ma keia mau mea.

            I Ma ka hoopaanaau ana i ka moolelo Baibala.

            2. Ma ka hai wiwo ole aku i ka hewa o na luna, a o na kanaka; a ma ka hai ana i ka euanelio.

            3.  Ma ka huhu ole aku i ka poe hoike wahahee nou.

            4.,  Ma ka nana mau ana ia Iesu, me he launa ike maka la iaia, me ke noi ana iaia e malama a e hookipa i kou uhane.

            5.  No ka pule ana no ka poe hoomaau ia oe.

            II.  Hoolilo ke Akua ina hana ino, i na hoomaau haipule i mea e mahuahua ai ka poe pono me na hana pono.

            3  Nui Ka poe hoomaau mamua, a mahope, lilo lakou i poe kokua i ka aoao pono.

            Mele "Ala  e ano,"  Hoku Ao Nani, p. 92

            Pule i ala a hana mau no Iesu, &c.

            Haawina no Mar. 25.  Ka hoi i hope.

 

PALAPALA HOIKE A EV. L. LAIANA, KE KAHU EKALESIA O WAIMEA, HAWAII, NO NA MAKAHIKI HE 50, MAI IUNE 1832, A. IUNE 1882.

 

MAHELE III. - KA WA HOONAAUAO

 

KINO. - Oia ka wa mai Ian.  1848 a Dekemaba 1863.

            Ua hoomauia na hana a'u o ka wa akahi me ka wa elua, a ua hai ia mai kekahi mau hana hou.

            Ua make Mika Rikekeke Kuhina Ao Palapala mua.  A'ua lilo Limaikaika i panihakahaka mua.

            Ua 10,000 na kamalii kula ma ia wa.  No kona aloha nui ia kakou, ua waiho oia i@ka Oihana Kahu ekalesia, a lilo i ka Oihana Kula, me ka hoomau no nae i ka haiolelo ma na Sabati &c.

            Mahope iho, ua hoololiia ka Oihana Kuhina Ao Palapala.  Ua kukuluia i Papa Hoonaauao,a o Limaikaika

ka Peresidena mua o ua Papa la.

            Iloko o keia wa, ua lilo au i kupa Hawaii, a like au me ke kanaka Hawaii, no ka nui o ko'u aloha i keia lahui.  Mahope iho, loaa ia'u elua oihana aupuni, ka Oihana Puuku waiwai kula no Kohala Hema me Hamakua., a i luna kuai aina aupuni i na kanaka me kahi uku uuku.

            Akahi no a loaa ia'u kahi uku aupuni.  Aole no kuu makee waiwai ko'u lawe ana ia mau oihana.  No ke aloha no i na keiki me na kanaka.  Aohe loaa ke kanaka Hawaii a haole hoi i kupono e lawe ia mau oihana ma ia wa.  Ua huiia na hana o keia mau oihana meka'u mau hana kahu ekalesia me na hana ao kula, me ka oihana lapaau.

            Ma na makahiki 48 me 53.  Ua kau mai na mai ahulau eha ma keia lahui; mai ulalii, (Measles) mai hi, mai kunu kalea, mai puupuu liilii, (Hepera) Small pox.  Nui ka poe mai, nui ka poe make. nui ka'u hana lapaau, nui ka hele ana i kauhale, me ka omole laau ma kekahi lima, me ke bola ti bola pia ma kekahi lima.  Kani mau ka bele make.  Nu na halawai kupapau.

            Pilikia pu ka'u mau keiki me na mai ekolu, Pakele lakou i ka mai Hepera.  Aole nae i make kekahi keiki a'u.  Nui hoi na kanaka i pakele i ka make no ka lapaauia.  No ka hoolohe ole i ke kuhikuhi ana, nolaila ka make nui ana o na kanaka.  Aole no he kauka haole ma ko'u kihapai ma keia wa.  Owau wale no.

            A ma ke kau ana o ka mai Hepera, owau kekahi luna hoomalu, a luna o i na kanaka, i na keiki ma Waimea, ma Hamakua, ma Kawaihae a Puako.

            He hana nui loa keia.  No ka pau o kanaka a o na keiki i ka o ia, a no ka ikaika o ka hoomalu ana me ka huhuia ana o kanaka, nolaila ka hapa o ka poe make ma ko'u mau kihapai.

            Ma ka mak. 52, Ua hooponopono hou ia e ka Ahaolelo Aupuni ke Kumukanawai, a kakauia ka inoa o Kamehameha III Ka Moi, me Keoni Ana ke Kuhina nui.  Ma ia hooponopono ana, ua mahuahua na pono o na makaainana, a lilo K. III. i Moi i aloha nuiia e kona lahui, a kapaia oia ka Makua o na kanaka Hawaii.

            Ma ka mak. 53.  Ua hoea mai kekahi Hoomana hou, oia ka Hoomana Moremona, no Uta mai na kumu.  A loaa keia mea hou, e keakea ana i ka pono io.  A huli kekahi poe hoahanau  mamuli o ia aoao.  Ekolu hoomana.

            Hookahi hoomana oiaio. Elua hoomana oiaio ole i hui me ka diabolo i ke kue ana i ka hoomana oiaio.

            Ma Dekemaba, 54 hoea mai ka lono kaumaha, ua make ka Moi Kamehameha III ka Moi i aloha nui ia e na kanaka Hawaii, ka mea i haawi i ke Kumukanawai, i na kuleana, ma ka ae e kuai lakou i na aina aupuni ma ka uku haahaa, ma ke ano alodio.

             Ua haule kekahi mau mea e pili ana i keia Wa ekolu.

            Ma ka mak. 48.  Ua hoano hou ia kekahi mau mea e pili ana i na misionari, i na keiki misionari i ka Papa Misionari ma Bosetona, a i na ekalesia Hawaii.  No ka Papa Misionari ma Bostona, na hale noho, na aina, na holoholona o na misionari.  Ma ia mak.  Ua haawi lilo loa ka Papa Misionari ia mau mea i na misionari.  O ko lakou waiwai ponoi no ia, ma ke ano alodio, ke hoomau lakou i ka oihana misionari, me ko lakou noho ana ma keia Pae aina.  A o na keiki misionari, aole ma ke e lawe nui ia i Amerika e ao ia ai, ma Hawaii nei no e ao ia ai a naauao, a noho paa maanei ka hapa nui.

            A ua hoemi ka Papa Misionari i kona kokua ana i na misionari, e hoihoi ana i ka hanai kahu ekalesia i na ekalesia Hawaii, ma na ekalesia i hiki ke hanai.  I na aole lawa ke ola kino, na ka Papa e hoolawa.

            Ma keia ano hou ana, ua hooikaiki loa ia na ekalesia Hawaii e hanai i ko lakou mau kahu, oia hoi na kahu ia wa.  A ua loaa  pono ke ola o kekahi mau kahu.  A ane lawa pono  ko'u ola i na dala kokua o ko'u mau ekalesia.

            Kekahi hana nui ia o ka imi ana i na hana e loaa'i na dala kokua kahu, kokua i ko na aina e, kokua luakini a pele aku.  Ua kukulu ia i mau Aha luna ekalesia  A hui na lala ma Waimea i kekahi manawa.  He hui hapaha, he hui hapalua, he hui makahiki, e noonoo, e kuka e hooholo,

            He mau ahaaina i hoalaia me na hana hoohauoli he nui wale, i mea e loaa ai ke dala kokua.  I mea hoi e loaa'i na kahuna pule Hawaii, ua hookumu au i wahi kula kahuna.

            Ma ka Mak. 1853, loaa hou na misionari Hawaii no Nuuhiwa, oia hoi J. Kekela, me Kauwealohama.  A holo pu lakou me Bikanele i Nuuhiwa.  Aole no ko'u mau ekalesia keia mau Misionari Hawaii, aka, he mea keia mau misionari hou i ala'i ke aloha o ko'u mau ekalesia, a, i mahuahua'i ko lakou kokua i ko na aina e.

            Ma ka hapa mua o ka mak. 1853, Ua ala nui na hana ino ma ko'u mau kihapai, a ma na kihapai e ae.  Ua ala ka hana i na mea ona, me ka ona, me na lealea, na hula hilahila loa, me na haunaele ma na po.  Ua komo na lunakanawai, na makai, na kumu, na hoahanau iloko o keia mau hana.  A nui ka haule ana o na hoahanau.  Mahope iho nae, ua hoomaluia, a mihi ka hapa nui o ka poe i haule.  A holo pono hou na hana ekalesia, me na hana kula.

            Ma Ian. 1855.  Ua hoikeia ke aloha o na kanaka, a o na haole i ka Moi i make, o Kamehameha III ma ka akokoa nui ana ma ka luakini o Imiola III, e hoolewa i ka Moi.  Ua kahiko ia ka awai me na kino i ka lole kanikau.  Owau ka haiolelo.  Ma ka pau ana o ka halawai he wahi hoailona o ke kupapau Moi, i kauia ma ka manele i uhiia i ka lole eleele.,  Na na haole me na kanaka maoli i hoolewa a hahai palua ka lehulehu a hiki i kahi i hooholo ia'i.  Oia kekahi la nui, a kanikau nui ma Waimea.

            Ke kukulu luakini a na haole.  Oia kekahi hana nui a'u mai ka mak. 55 a mak.63.

            Ua naauao na kanaka.  Ua nalo ke kapu.  Ua uhi ia na kino i ka lole, e like me na kino haole. Ua maikai iki na luakini.  Ua piha i na noho. He mau aniani ma kekahi, he papa laau ma kekahi.  Aole nae, he ano luakini haole ko kekahi.  Aohe puoa aohe bele.  Hookahi wale no bele, ka bele no Imiola III, na pu na bele e.  Ma ka nana'ku, ua hiki ka manawa e kukulu ai i na luakini ano haole.  Ua waiwai iki na kanaka.  Ua loaa kekahi hana e waiwai ai.

            Ua paa kekahi luakini maikai ma Kohala, ma Iole.  Nani wale ke nana'ku.  Ua ala ka makemake o na kanaka o ko'u mau kihapai e hoohalike me ko Iole.  Ua ikaika loa ko'u kino.  Ikaika na kino o na hoahonau.

            I na kakou, e ala, e hui, e alu e hooikaika i lako kakou i na luakini ano haole.  Ke ala like no ia a hana.  Akahi no a kau ka hana kaumaha loa maluna o'u.  Aole nae au i makau, i kanalua, a kuemi.  Owau ke poo.

            Nui ka hui me na luna ekalesia e kuka no ka hana, no kahi e loaa'i ke dala.  Na'u i noonoo i ke ano o na hale, i ka nui o na papa, i ka nui o na lilo.

            Na'u e imi i na kamana, na'u i kauoha i na papa, i aniani, i na bele, i na pena, owau ka puuku dala.  Ia'u ke noi i dala.  Ia'u ka uku ana.  I kekahi manawa i a'u ke kii ana i ka papa ma Honolulu.  A holoholo pinepine au i kela i keia luakini e nana i ka hana, e kuhikuhi, e hooponopono e paipai e hana, e wikiwiki i paa.  E nana i kahi e hoolei ia'i na laau, na papa.  He ino ke kai ma Hamakua.  Akahi no a lawe na moku i ka papa i Hamakua, kahi o na kai ino.  Pehea e hoolei malu ia mai ai ma uka?  Ma ka pule me ka manaoio.

            Ua hoohui ia kekahi mau ekalesia, a lilo na ekalesia he 16 i 13.  Paa ka manao o na ekalesia he 13 me ko'u hai e paa na luakini maikai he 13 ke kokua mai ka Haku.

            Ua ala like na ekalesia, a hana like no.  Aole nae i paa like i ka manawa hookahi.  Aole ikaika like ka hana.  Awiwi kekahi.  Hoololohe kekahi.  Kanalua kekahi.  Nui no na mea keakea.  Ua kokua mai ae ke Akua.

            A ma Ianuari 1863, 11 luakini ka i paa pono, a pena ia, a hoolako ia i na puoa me na bele.  Na'u no i kauoha i na bele ma Amerika.  Na'u no e kokua i ka pena ana, me ko'u mau lima pu, e hele e ana au mamua o ka haalele ana, a noho a paa ke pena ana a maloo, a pau ka hoolaa ana i na hale na Iehova.  Hookahi wale no a'u e kokua ole ai ma ke pena ana.  Ekolu hale pohaku.  8 hale laau.

            Elua luakini i koe, aole i paa.  E hana ana no na hoahanau i na mea e paa ai.  E kokua ana au i ka imi ana i na dala e paa ai, me na kamana, me ke kauoha ana i na papa, me ka uku ana i na papa, me na kamana.

            Ua paa no laua mahope; ua loaa na bele,

Ua hoolaa ia na Iehova.  Aka, aole au i ike maka ia mau luakini a hiki i keia la.  Ua poloke e kuu kino ikaika.  Ua ako ia ka lauoho o Samesona.  Ua pau kona ikaika.  Ua like oia me na kanaka e.

            Ma ka mak 1858, ma Ianuari, ua lawe ia ka maua mau keiki ekolu i ke kula ma Punahou.  Aia no ka hiapo O.  I.  Liana i Amerika.  Maua me ka'u wahine wale no koe.  Mehameha.  Ka hoomaka no ia o maua i ka lawe ana i na kaikamahine hanai iloko o ka ohana.  A kukulu hou i kula hanai ohana.  Aole like keia kula ohana, me ke kula ohana mua.

            He mau kaikamahine nui ka hale ma ka olelo Hawaii ke ao ana.  A ai kaawale, aole ai pu.  Okoa keia kula.  O na kaikamahine lilii wale no kai lawe ia.  Ua aoia ma ka olelo Beritania.  Ua ai pu me maua me ka ai like no.  Ua like no lakou me na keiki ponoi a maua.  He mau kekikane kekahi kai hui ia me na kaikamahine.  Ua hoomau ia ia kula ohana a.  O.  A.  1879.  a koe maua wale no me kekahi kaikamahine.  Ma ka Halawai misionari makahiki ma Honolulu ma Iune 1859 ke komo ana o na kahunapule Hawaii, oia o M. Kuaea me Waimalu.  Akahi no a loaa na lala Hawaii no ia Aha.  Ku no laua a heluhelu i na palapala Hoke kihapai ma ka olelo Hawaii, oiai ma ka olelo Beretania ka na hoike kihapai e ae.

            Ma ia makahiki no ka poha ana o ka pele ma Maunaloa a kahe ke ahi a malamalama loa ka po.  Ma ka hiku o ka la komo ke ahi iloko o ke kai ma Wainanalii.  Ua ike maka auj i ke komo ana.  He muliwai nui keia, he 40 mile ka loihi.  Nui na laau mekekahi mau hale i pau i ke ahi pele.  He mea paipai keia e hoonui i ka hana i pakele na kanaka i ke ahi pio ole o Gehena.

            Ma Iuiai 1860 ku ka mokumahu.  Kilanea ma Honoluu, a hoomaka ka holo ana mawaena o na mokupuni o keia Paeaina.  Pau kekahi hapa o na pilikia o ka holo ana ma na Kuna Hawaii.  Hoopokoleia ka manawa holo ma ka moana.

            Ma Sept 1860 holo au i Honolulu i uhukiia na koena niho o'u a pau, i hiki ke hoopihaia kuu waha i na niho hou.  Ia'u ma Honolulu make o Limaikaika ka Peresidena o ka papa Hoonaauao owau kekahi ma ka hoolewa ana, me ka ike maka i kona nalo ana.  Nui ke kaumaha me ke kani kau.  Ua make kekahi makua aloha nui na keiki Hawaii.

            Hoi maua maluna o Kilauea.  Akahi au a e-e maluna o ka mokumahu.  Nani wale ka ka holo ana! Oli oli!  Pau ka holo ino, holo ole, holo hope, kaawale, pohu wela!  Alia!  All hand on deck!  Heaha?  Ua ili ka moku!  Auwe!  Ka pomaikai mua ka keia o ka holo mua ana ma ka moku mahu!  Ma Lahaina ka ili ana 9 hora ka luliluli ana ma ka pohaku.  Olelo Balawina ua ili loa, aole e hemo ana.  E nahaha liilii ana.  He wanana kuhi hewa.  Ua hemo no.

            Hiki au i ko'u home.  Ano e aohe niho.  Haiolelo no nae me ka niho ole.  A mau no na hana, na halawai, na, kula, na kaapuni e like me mamua.  Piha no na halawai.  Nui ka poe huli.  Ikaika na hoa hana.

            Ianuari 1861 ma ka pule mua ka hoomaka ana o ka hana ma na pule hoomau no ke ao nei.

            Ma mei 1861, holo au i ka halawai makahiki i Honolulu.  A hoi mai me na niho hou a pani ka waha, ke ao luna, ke aolalo.  Hookahi a'u kaapuni ana me na niho hou.  Lilo ka maka o na kanaka i ka nana ana i ko'u mau niho hou, me ka hoolohe ole i ka haiolelo a ke kahuna.

            O ka haalele no ia o'u i na niho hou, a poho wale na dala 200.  Mai laila mai ko'u noho ana haiolelo me ka niho ole, me ka pilikia ole nae i ka hui niho, ko'u pilikia nui ia mamua.

            Ma keia makahiki hoi ka hoomaka ana o ke kipi nui me ke kaua nui ma Amerika Hui, a hoomau ia no a Aperila 1865.  Kahua maikai nui o ia kipi ana, ka hookuuia ana o na Negero kauwa kuapaa 4,000,000.  Hookuikahiia hou ia ka Hema me ka Akau a hiki i keia wa.

            Holo pono no na hana kula, hana ekalesia ma ko'u mau ekalesia.

            Ma Okatoba 1862, ua kau mai ka pilikia maluna o'u.  Ekolu malama ka loihi.  Lapaau mai no na kauka ia'u, aole nae i ola.  Hana no nae au i ka'u mau hana kahu ekalesia me ka hoomanawanui.  Hookahi wale no halawai Sabati i haule.

            Ma ka pule hope o Dekemaba, hoomaka au e kaapuni me ka nawaliwali no, a ma ka lio hoi.

            Akahi no au a kaapuni a puni kuu mau kihapai ma ka lio.  Akahi paha a kaapuni me ka hoike ole i na kula. 

            Makahiki 1863.  He makahiki nui keia.

            Ua pau ka'u kaapuni mua ma Ianuari, me kuu kaapuni elua ma Mei.  Ua hiki mai Kauka Anesona, ke Kakauolelo o ka Papa Misionari ma Bosetona me kana wahine, me ke kaikamahine.

            Ua halawai ma Imiola.  Ua kuka pu maua no ke kumu o kona hele ana mai i Hawaii nei, oia hoi ka hoano hou ana i na hana, ka hoonui ana i na kahunapule Hawaii, me na kahu ekalesia Hawaii.  E hoopau i ka hanai ana o na ekalesia Hawaii i na Misionari.  Na ka Papa Misionari ma osetona e hanai ia lakou.

            A na na ekalesia Hawaii e hanai i na kahu ekalesia Hawaii.,  Oia hoi e lilo na ekalesia Hawaii me ko lakou mau kahu i mau ekalesia kuokoa.    E pau ko Amerika malama ana ia lokou.

            Oia ka hana e hanaia ana me ka halawai makahiki ma Honolulu ma Iune. 

            Ua makaukau au e hele ia halawai.  Kau mai ka mai nui maluna o'u.  Aole hiki ke hele.

            Eono paha pule ka mai ana.

            Ua halawai na Misionari me Kauka Anesona.  Ua hookoia kona mau manao i hele mai ai e hana.

            Ka pau no ia o na halawai makahiki Misionari ma ke ano kahiko.

            Ua kukuluia ka Aha Euanelio o Hawaii nei, me kona Papa Hooko, oia hoi ka Papa Hawaii.              Aole i pau.

 

IWALANI VS LIKELIKE

 

E KA NUPEPE KUOKOA E, Aloha oe -

            E oluolu mai ana paha oe e hookomo iho i keia mea hou ma kahi kaawale o kou kino, e pili ana no na moku e kau aku la maluna; a no ka mea hoi, he nui loa na leo pio-o a like ole hoi na manao e olelo ana, he oi aku ka holo o Iwalani, a kekahi hoi ua oi akuo Likelike, a pela aku na olelo o ia mau moku, nolaila ke hoakaka iki nei au malalo iho nei penei.

            Haalele o Iwalani ia Honolulu ma ka hora 4. 15, ahiahi, hiki ma ka lae o Kalaau hora 9. 45, a ma ka hora 11. 20 kaalo ana ka mahimahi o na Kona" mawaho o Lahaina a ma ka hora 12. 30 ku ma Kamaalaea.

            Maanei paha e hoakaka aku au no Likelike.  Ua holo mai o Likelike ma hope o makou ma ke ano hookokoke mai, me ha la, 1/2 mile ka mamao, a ua manao no au, i na he moku holo ia (Likelike) alaila, e loaa ana no o Iwalani mawaena o ka hora 8 a me 9, aka nae, no ka holo ole ua hoomamao ia aku ia mai o makou aku, i ko makou wa mawaho ae o Lahaina, ua hoopau aku au i ko'u nana ana i hope, aole o'u ike aku i ua Likelike nei.

            Ma ka hora 9 1/2 halulu ke kaupu hehi ale" i Kailua o ka Poakolu; hora 12. 10 no Hookena, a kaawale mai la au mai ka moku mai.

            Nolaila ma ko'u manao, aole no paha e loaa mai ka nene au kai o Kona" a o Steamer Iwalani no ka oi.

            Ko'u oiaio.

                                                                                                C. W. P. KAEO.

            Waiea.  S. K. Feb. 22, 1883.

 

            Malalo iho e ike ana no ko makou poe heluhelu i ka hoike a kekahi o na ohua o Iwalani ma keia huakai akune i e pili ana no keia mea hookahi, a penei kana hoike:

            Na Iwalani ke eo o keia holo ana.

            Ko makou kowa mai ia.  Likelike aneane 1 mile a oi i ka haalele ana i ke awa o Kou, a mahope mai he mau mile mahuahua ke kowa; ma ka hora 11 P.M kaalo makou ma waho o Lahaina; pau ka hora 12 ku makou i Maalaea hora 2 A M, haalele ia no Kona; ia wa ku mai o Likelike: hora 9 1/2 ku i Kailua hora 2 15 P M ku i Hookena.

            Nani ka holo o Iwalani.  Nene aukai.

                                                                                                            D. H. N.

 

HAAWINA A KA AHAHUI KULA SABATI O NA MOKUPUNI O MAUI.

 

            E KE KUOKOA E; Aloha oe: -

E ae mai ia makou e hookomo iho ma kehi kaawale o kou mau kolamu i na Haawina no na Kula Sabati o na mokupuni o Maui, i hooholoia i ka halawai o Novemaba 3 hala 1882; a penei ka hoonohonoho ana a na Komite malalo nei:

Akahi 1 - O na ano kupono i na Alakai o ke Kula Sabati.  Heaha ia?  Aloaa ia mau ano pehea ia Kula Sabati a mau Kula Sabati paha?  Ia D. Kahaulelio Esq. Kahu Kula Sabati Nui o Mau Komohana.

Elua 2 - I kukulu ia ke Kula Sabati no ka poe hea?  A heaha kona pili i ka ekalesia?  Ia Hon. J. W.Kalua Kahu Kula S. Nui o Maui Waena.

Ekolu 3 - He mea pono anei e ae ia na hoopaapaa Baibala ma na Kula Sabati?  A ina pela e ulu mai ana anei he mau hua o ka pono a me ke aloha?  Ia S. W. Kaai Kahu Kula S. Nui o Maui Hikina.

Z. S. K. PAALUHI )

J. M. NAPULOU   } Komite.

ISAAC  D. IAEA   )

            Paia Feb. 20, 1883.

 

HE HOOLA KA KE KII NO HAWAII!

 

Wahi a Kipikona ma kana haiolelo e pili ana i ke kii keleawe o ka Nai Aupuni, he Hoola ka no keia lahui o ua kii keleawe nei:  ua hai mai o Kipikona i kona manao e kulai i ka Euanelio ma Hawaii nei ma ka hoohalike ana aku e like ka me ka Isalaela ke ola ke nana aku i ke kii keleawe a Mose i kau ai; eia ka ninau, ehia la mai pake i ola i ka nana ana i keia kii keleawe o ka Nai Aupuni?  A i na e ki poka ia mai ana kakou, ola anei ke hele kakou a nana i keia kii keleawe uhane ole?  Aole e ola.  Eia wale no ua piha o Kipikona i ka huhu i ka Euanelio ma Hawaii nei nolaila ke hoohulihuli  liilii ia nei a ke hoohiolo liiliia nei i keia mau la ka laahia o ka la hoano o ke Akua Mana Loa.

            Ke ike ia aku nei he mau apana hana kupono ole ke hanaia nei ia la eehia ke wehewheia nei kekahi mau kapu oia la a ka Baibala i papa ai, me he la pela ka hua o keia olelo a Kipikona e olelo mai nei o "ke kii ka ka hoola o Hawaii nei," a o kona makemake maoli no paha ia e hoihoi hou i ka lahui i ka hoomana kii.

 

            Na A. K, Pohakupa, Maunaloa Opio W. Kapua o Kalawao, Molokai i hoike mai i ka malamaia ana he papaaina nui ma ko lakou panalaau i ka la poni alii iho nei, ma ke ano he papaaina hoomanao no ka la i poniia ai na Moi.  Ua pepehi ia he mau bipi a me puaa.   Nui ka hauoli o na mai.  Nui no hoi ka ua ma ia la.

 

            Ua hoike mai o Sol. Kamealauwahine no ka make hikiwawe ana o Bila Kaiolohia ma Paalaakai.  Waialua, i kc kakahiaaa Sabati la 18 o kela mahina aku nei.  He anu ka kona mai i hoomaka mua ai, ua loaa mua iaia ia haawina i ka Poalima la 16 a me ia haawina oia i waiho ai a hiki i kona make ana.

 

NA HOOLAHA.

SAML. K. KAEO.

LOIO!  LOIO!!

 

E loaa no ia ma Honolulu.

            KEENA HANA - Ma ka hikina iho o ka Hele Baneko o Bihopa Ma.                                                                                   1105 1 yr.

 

W. L. HOLOKAHIKI.

He Loio a he Luna Hooiaio Palapala.

 

            Ua hiki no ia'u ke lawelawe i na Palapala pili Kanawai a me na hihia o kela a me keia anoimua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni.                                                                     No. 5.

            Keena Wehekealaula Alanui Betera.           1101 tf

 

SAM. L. KAWELO.

LOIO!  LOIO!!

 

            E noho mau ana ma ke kulanakauhale o Honolulu Oahu.                                                                                                      1104 tf

 

 

ANA AINA!  ANA AINA!!

Frank Pahia a me Samuel M. Kaaukai.

 

            KEENA HANA - Aia ma Alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hoolkiliamanu.

1096 tf

 

NA WAIWAI HOU LOA

O NA ANO A PAU.

-

E LOAA NO MA NA HALEKUAI O

WALAKAHAUKI MA!

MA ALANUI

Papu, Moi a me Moiwahine

OIA HOI:

 

Na Noho Lio hou

            Loa o na ano a pau,

                        Na Palule Keokeo,

                                    Huluhulu, o na ano

                                                a pau, Na Pio

                                                            Ahinahina Pele-

                                                                        kane hou loa o na

                                                                                    ano a pau.  Na

                                                                                                Pena Kukaepele.

 

Na Kopa Bulu.  Na

            Lole o na Wahine o

                        na ano a pau.  Na

                                    Pahu Aila Mahu

                                                maikai loa.  Na Si-

                                                            lika, Pahoehoe, o

                                                                        na ano a pau.  Ki-

                                                                                    hei o na ano a pau.

HAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO A PAU.

He nui aku no koe, he piha pono na Koluma o ka pepa, ina o huai pau ia au nei.

Eia hou ae a hoea mai i keia mau la iho he Iako Waiwai hou loa o na ano a pau, a he Iako hou loa i wae pono ia e J. T. WATERHOUSE, JR., ma Enelani, a he mau waiwai hoi i kupono loa no ko kakou mau kaiaulu.  Nolaila, e eleu mai e na makamaka a me na hoa'loha e hoonuu i keia mau lako waiwai hou loa.                       1076. 3m

 

HOOLAHA HOU

KA MIKINI

HUMUHUMU LO

MAIKAI

ST. JOHN

 

E LOAA NO MA KA HELEKUAI

 

MR. GEO. F. WELL

O ka Mikini Humuhumu L@'@ M@

loa keia, i hiki ke huiia imua @

hope, a i ikeia ma ka Pai Aina

Hawaii nei.  He Mikini

maikai loa no na ka-

 naka Hawaii

he mikini

luhi

ole

 

KUMUKUAI $55.

me Hookahi Gita (Ki-

ka) hookani maikai

loa makana.

 

            O ka poe ma na kuaaina e ake ana e

keia ano mikini humuhumu, e hoouna mai

kou i ke dala ia.

GEO. F. WELL

ma Honolulu, a nana no e hoouna aku ma

hi i makemakeia, me na mea a pau e pili @

ka mikini, a nana e hookau aku maluna @

moku, me ke kaki ole ia o ka mea @ na

mekini la.

            O ka poe a pau e holo mai ana na @@@@

u nei, mai poina lakou i ke kipa ana ae@

halekuai o

GEO. F. WELLS

Ma alanui Papu, a e kilohi iho i ua @@@

humuhumu la, oia ka

Royal St. John.

Eia pu no me ia na pila hookani o na @@@

pau, o ka loaa koke ana mai nei

no ia mai Amerika

a me Europa

mai, oia

Na Pila Guitar (Kika), he 150 ka @@

            mai ka $5 hiki i ka $125 ke @@

            mukuai o ka pila hookahi.

200 Koliana mai ka $2 a hiki i ka $

            ke kumukuai o ka pila hookahi.

100 Ohe Puluko, $2.50 a hiki i ka $1@

            ke kumukuai o ka ohe hookahi.

12 Pahu Hookani nunui, a me 25 Pai@

            Hookani liilii, a me na ano mea k@@

            keleawe a pau, e loaa no ma keia @@

            lekuai i hoikeia maluna me e

KUMUKUAI EMI WAIPAHE

Na Piano nunui maikai, e loaa no

me ke Kumuuai Emi Loa i

ike ole ia ma Hawaii nei.

            He nui aku no na mea i koe, na ke@

la a nae keia e kilohi nona iho, ke nau@

ae ma ko'u halekuai ma Alanui Papa

            E hookoia ka makemake o kela a me

keia me ka eleu.

GEO. F., WELLS.

1094 tf                                                                                    Alanui Papu.