Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 10, 10 March 1883 — KA MOOLELO o Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868. [ARTICLE]

KA MOOLELO o Onila Maka! Ka Makai Kiu Kaulana ENELANI! A O KA MEA POHIHIHI O KA 1868.

MOKUNA 2. AKAHI NO A LOAA KA'MEA I NALOWALE. * E Keaka, heaha kou makemake a'u e ae aku ai ? E haawi mai oe i kau olelo hookahi mamua, aiaila, e hai aku no au i na hoike kupono e pau ai kou pohihihi no keia mea huna; a mahope iho o ko'u hooko ana i ka'u apana hana, alaila, e hooko aku oe i kau. Aole e hiki ia'u ke hana i kekahi hoohiki iyiau|X). Alaila, e noho malie no au. Aohe waiwai o kau noho malie ana, no ka mea, ua maopopo ae nei no ia'u na mea apau a'u i makemake ai, a ua lawa hoi au me na hoike kupono e hiki ai ke hoouna aku ia oe iluna o ka amana, kahi hoi e hiki ole ai ia oe ke hana hewa hou no na makahiki he iwakalua e hiki mai ana. Iloko oia wa, ua piha loa ia o Keaka me ke kaumaha a me ka inaina iaia i pane aku ai: He liikini au, aoie o'u hopohopo i ka make; aka, ua oi aKu nae ko'u weliweii ke hoopaahao ia au mamua o ka make mainoino ana o ko'u kino. Nolaila, e kipu mai ia'u! Auwe! e ki mai ia'u! Ua minamina au ia oe e Keaka, aka, j e hooko au i ka'u hana; oiai, ua komo j oe a ua lawelawe pu hoi iioko o na hana Karaima he nui waie, nolaila, i keia wa, e hookoia ke Kanawai i pono ai. Lawe ia aku ia o Keaka a hoopaa ia aku ia iloko o ka haiepaahao. A o kona hihia i -hoopaa ia ai oia no ka hoeha anā ia Hale Keieneka, me ka manao e lawe i ke oia. Ua hoao iho ia no hoi o Hale Keleneka e kala aku i na hana ino a pau a ua Hapa Uikini la, aka, aole nae i loaa ka mana kala ia Onila Maka, e hiki ai iaia ke hookuu aku i ka mea hana hewa, mamuli o ke noi a ka mea i hoehaia. j Oiai, ua paa ko Onila Maka inoa ma |ka papa inoa ona makai o Nu loka, | e lilo no auaitei ia hana ana i mea e ho- ! ohaahaa ai i kona inoa a me kona kulana mamuli o kona ae ana e hookuu ia

0 Keaka. Aka, hookahi nae hana pohihihi i koe a ka Makai Kiu e lawelawe ai a maha iho kona luhi. Oia hoi ka hoopakele* ana aku ia Mariona Adeline. Ua manaopaanohoi ka Makai Kiu, ua hoike mai no o Keaka i ka oiaio, iaia i olelo aku ai, ua hoopaahao ia ke kaikaniahine iloko o ka haie o lonakana kane ma. No ka mea, e ku ana keia hale he hookahi inile mawaho aku o na hale e apau. Eia hoi kekahi, ua lohe iho ka Makai Kiu no kekahi mea kupanaha—oia hoi keia—ua hookuu ia na kauwa lawelawe apau mai Ulu Paina luiu aku, malalo o keia kumu, e hele aku ana o lonakana kane a me kana wahine no ke kulanakauhale. Hala ae la nae he mau pule, aole i haalele iho laua no ke kulanakauhale, aka, ua pani ae ia laua iho maloko o ko laua hale, me ka ae ole aku e ike i kekahi poe o waho aku diei, —a i kela a me keia manawa, ua hilinai aku laua i ko laua pono kino maiuna o kekahi kaikamahine i noho pu me lonakana wahine mamua o kona haalele ana ia Enelani. Hookahi mea i koe i kupono e hoikeia maanel Oia hoi, ua kamaaina o Onila Maka me ko ionakana wahine ano. Ma keia wahi e na makkmaka, e wai ho iki kakou i keia mau kamailio, a e huli ae kakou a nana aku i ka hele ana oka Makai Kiu e hoopakele ia Mariona. I ka poeleele ana iho, ike ia aku la kekahi kanaka i ka lele ana iho mai luna iho o ke kaa ahi ma kahi hookio o na kaa ahi e kokoke la i Ulu Paina luiu. Ua kahikoia ua wahi malihini la me na aahu mahiai o ka poe olelo e. Aole (Ma i kaii iho malaila, aka, hele wawae aku la oia mahope iho o ka haa- i iele ana aku i ke kaa ahi, a hele aku ia | ma ke alanui e hiki aku ai i ka hale noho o lonakana kane. | Ika malihini e hele ana, hiki mai la | oia ma ka hu-a oka ululaau i hoike mau ia ma na mQkuna i ha2a aku nei ma--1 mua o ko kakou mooleia laiaihiki aku ai nmialo o ka maiu o na lau laau, hoio aku la oia iloko o na laau lokMieulu ana, a nalowale aku ia ■ ma ka aoao e hiki aku ai i kahi pupupu hale o Keaka iloko o kaululaau. He hapaiua honi inahope iho oka nalowale ana aku o ua kanaka la iloko o ka uhilaau» »kc ia aku la luekahi mea e puka max ana maOokomai o ua ululaau Ul

1 ka nana ajnr hellikini ua kanaka Ul No ka mea, iia kahiko ia ua mea ia me na aahu o Keaka. Ma kona mau wawae hoi e paa ana he mau kamaa paie wawae Ilikini. a ua hiki hoi iaia ke hele iiuna o na iliili me ka nakeke ole. Ia wa heie p-4blei aku ia ua liikini la no Ulu Pain*iJ|fUu. Eia keia i k v Stimoe o ka po. la Keaka i aku ai ma kahi o ka hale e ku ana, *$ito ae la oia ma kahi e kapio ana o kel a|iatoka hale, a hele kaapuni ae la oiā ka haie no na manawa he me ka nana pono ana i na puka laia e kaapu a ana, aohe ana maamaama kukui i ;ke aku mana pukaaniani. l'' He eiua haleliluna a ilalo. A aia hoi mn ko Keaka iima e paa ana he wahi ekv ili/ mahoj)e iho o kana kaapuni ana, ki* iho ia oia malalo o kaujx)ku o ua hai* la. A wehe ae Ia i kana eke iii a unuhi ae la i kekahi kauia apuupuu nui me kekahi hao i hoopaaia ma kekahi piko i | hoopio ia a like me he makau la, i hiki ai ke lou aku i nii kihi peieleu o na pujka o ua hale ia. | Ia wa, hoolei *e la oia iiuna a lou aku la ma ke kihi o ka puka aniani o ka hale elua, a hoomi'ka aku la oia e pil laia i hiki aku ai maiaila, hukihuki mai la oia i ke kaula, a hooiei hou ae la iluna o kaupoku a paa aku ia ma ka hawai o ka hale oiuna, a pii hou aku la no oia, a hiki i kona wa i kau pono ai iluna o kaupoku o ka haie. laia i hiki aku ai iluna o kaupoku, ua lawe pu akuiio oia i kana eke iii. A iaia hoi ma!-iila, unuhi ae la oia i kekahi mea paahana, a hele aku la oia e kiei ma na pukā aniani apau, a hiki i kona wa i hiki mai ai ma kekahi puka aniani i pani ia me ka papa maloko mai. Ia wa, hooho maiie ae ia oia i kekahi ieo hauoii, a hoomaka iho la e hoohana i kana mau mea hana a hiki i ka wa i j hemo ai, alaila, hele hou aku ia oia a kekahi puka aniani e piii ana, a wehe | ae la i na olepeiepe a hemo a komo aku • la iloko.

laia i hiki aku ai iloko unuhi ae la oia i kekahi ipukukui a na makai mailoko ae o kana ili a ho-a ae la, a nana pono ae la I ka \va i maojX)po pono ai iaia. hele aku la oia a kekahi puka, ku iho la a hoao aku la, a ike t iho la ua paai ka lakaia. Ia \va, hoohana hou iho la oia i kana mau mea hana a hemo aku la ka puka. laia i hiki aku ai maloko o ua rumi la, ua halawai mai la me ia he mau hiona manaonao. No ka mea, aia iwaenakonu o ua rumi la he ahua mauu. A iluna o keia ahua mauu e moe ana I he kino wahine. I ua kanaka la i kau ae ai i kona kukui iluna i ike pono ia iho, ike iho la ua paa oia i ke kupeeia me na kaulahao, i hoopaaia maleona mau lima ame na wawae, a mawaena hoi o kona pauku kino e paa ana kekahi kaulahao, i hoopaa ia kona piko i kekahi o na pou o ka hale. Hele mai la oia a kau ae la i ke kukui maluna pono iho o na heieheiena o ka mea i hoopaahao ia. Ia wa, halawai mai la kona mau maka me na nanaina kaumaha o ka mea i | paa pio—a ua like hoi kona mau hele- j helena me ka mea i make. Hooho ae la ua kanaka la i kekahi | leo ehaeha. * ! Apane mai !a he leo nawaliwali iaia. | - A mino aka iho ia a puana mai la: | A, e hoomaikai ia na Lani, i hoouna ia mai nei oe ehooko ika hopena okau hana. Me ka leo haalulu, ninau aku la ua kanaka la! Heaha la ka'u hana» hoounaia mai nei i kou mnnao ? I hoounaia mai nei oe e pepehi ia'u, elike ine kou pepehi ana i kuu aloha ia Hale Keleneka, Aoie au i hele mai nei e pepehi ia oe. A heaha ka kau o onei? I hele mai nei au e hoopokele a e hoihoi aku ia oe imua o kou mau makamaka. Aole e hiki i ko'u mau enemi ke hoouna mai iaoe e hoopakele ia'u? Owai la wau i kou manao ? O ka mea nana i pepehi o Hale Keleneka. Aole. A owai ka oe? O kou hoopakele, o Oniia Maka* ka Makai Kīil MOKUNA XLVIII, Ka pau ana. Aoie i pane hou aku ki Makai Kiu, aka» me ka eleu nui, wehewehe ae la oia i na kauiahao ona, a kokua aku la . ia Manona Adeiine ma ka hoonolio . ana ae iluna, alaila, naniunamu maiie iho b oia i keia mau huaolelo: E hoomaikai ia na laai, ma ka loaa » ana iaM o ka pomaikai o ka hoopakele . ana aku ia oe. l Ke hoomaikai aku nei au ia oe e i ko 8 » hoopakele* wahi a Maiiona* a pane hmi akuh meka ko kauniaha; aka, l ua oi loa aku koHi hauoii ina o ka ma- » ke kai hiki mal i o*u nei eaamua ou e l kuu Aole t aoie; e pono oe e oia—~e 013 a e hoohauoii aku i kekahi mea okoa.

Heaha kau mea e oleio mai nei? wahi a ke kaikamahine, a hoao ae la e ku iluna, me ka hopu aku ika limao ka Makai Kin. He hiki no anei ia oe ke hoomanawanui i kaHi mea e hoike aku ai ia oe? Ina no Hale Keleneka, a eia oia ke ola nei, ua hiki no iaM ke ,hooU>he.

Ae, eia no o Hale ke oia neL A! aole no oia i haalele mai iaii!! wahi ana me ka leo uwe. He oiaio, aole loa oia i haalele iki ia oe! wahi a ka Makai Kiu i pane aku ai Ia wa, kukuli iho la ua kaikamahine nei ilalo, a hoopuka mai la i na huaolelo hoomaikai . Huli aoao ae la ka Makai Kiu a kahe aku la na huna wai o kona mau iihilihl A pane iho mahope ak\j la: E hele kaua, mai lohi kaua ia nei. He hana okoa aku e lawelawe ai. E holo kaua ano: He makehewa ia, no ka mea, ua hajla ka poino. Ua hiki mai ka \va e ho- | oponopono ai no keia hana. I Ikawa a ka Makai Kiu e olelo ana, ! huli ae la oia a ike aku la i na helehe--1 lena hiena o kekahi mea e nana mai ana maloko mai o ka puVa komo. A o ka mea nona ua mau helehelena la, oia no o lonakana wahine. I kona wa i ike ai ua ike ia oia, hooho ae la oia me ka leo nui a komo mai la iloko o ka rumi: E ka mea kumakaia! Ua ike no au e ana oe ia l u; noKula, e make 3e e pono ai. I ua wahine la i pane mai ai pela, kau mai la oia i kekahi pu panapana. Aka, heaha la oia imua o kekahi koa hopo ole. No ka mea, iloko oia waua lele aoao ae la ka Makai Kiu, a kani maila ka pu a komo aku la na poka iloko o ka papaheie, a iloko hoi o ke sekona pokole loa ua paa na lima o ua wahine la iloko o na kupee hao. Maluna o kou poo na hoino a pau e Aole au o Keaka, wahi ka Makai Kiu, a hawanawana aku la iioko o nu pepeiao o ua wahine la Keaka! wahi aua wahine la. Ia wa hohola ae ia ka haikea ma nU heieheiena olonakana wahine, a maule aku ia oia iluna o ka papaheie. lioko no hoi oia wa, hoea mai ia o l0 E hak! ana leoiw® ns§f»ff maluna o kana wahine. A ike aku ia i na kupee hao iiuna o kona mau lima, me ka hooho pu ae: A! ua hiki mai elike me ka'u i manao ai, Ia wa no ua kau mai la oia i ka pu panapana imua oka lae oka Makai Kiu, aka,mamuaae nae okahikianaiaia jke ki mai x ua iilo aku ia kana pu, a paa pu iho la oia me na kupee hao iiuna o kona mau lima. Mahope mai oia wa, ike ia aku la kekahi poe he iehulehu e noho ana maloko o ka rumi hookipa o ka hale o lonakana.

Ua wehe ia ae na kupee hao mai ko laua mau lima ae, a e noho lanakila ana hoi o Manona Adeline iluna o kona waiwai ponoi. Oiai na kukuna olinolino o ka la e pahola ae ana i ka ili honua, ua iohe ia aku la ka leo o Onila Maka, iaia i pane ae ai ia lonakana wahine: i E ka wahine, oiai, ua kamaaina au me kou mau moolelo o na la i hala, nolaila, ua kaumaha au me ka ehaeha nou; aka, mamuli o ke ano o kou- malama ia ana iloko o kou niau la opio, na ia mea i kau pale mai ia'u i ka haawi ana ia oe iioko o ka mana o na kanawai o Enelani. lioko oia wa, aole loa e hiki ia lonakana wahine ke pane aku, nu ka mea. ua haulehia kona manaolana. Ma keia wahi e hoakaaka aku no makou i ke kunm i kamaainaai ka Makai Kiu me lonakana wahine. Oiai, ua ike iho nei ko makou poe heliihelu, aoie he malihini ua wahine la i ka Makai Kiu; nolaila, oke kumu nuioko Onila Maka hiki ana mai ma Amenka Huipula, oia no hoi ka hoao ana e hopu i ua wahine la, mamuli o kona aihue ana i kekahi mau palapala. Oiai he wahine kauwa o lonakana wahine iloko o kona mau ia e noho ana ma Enelani no kekahi ohana Irelani waiwal A o kona haku wahine oia no ka hunona wahine a ka mea nona ka waiwal No ka ua make hikiwawe loa oia, me ka hana mua ole i [lalapala hooilina, Mahope mai oia manawa, ua loohia ta iho la ka makuahine o ua ona miliona la, a iloko no hoi oia wa, na naiowale kupanaha iho ia kana kauwa wahine. Ua lono b ae mahope iho, ua hanai ia ua wahine waiwai nei t ka laau make a ua make oia mahope iho o kona hanai ia ana. Aka, ua oia hou raai ia nae oia, a īke ilnia ia ua uele oia a me kana mau keiki i ka waiwai oie, mamuli o ka hiki ole ana iaia ke hooiaio i ko laua mare ana me ke keiki a kona raakuajjpnowal Ua 3te no hoi oia, ua hana iw» kona makuahonowai i pakipala hooiiuia e haawi ana i kooa mau waiwai a Qau i kana mau moopona. " Aka, numuli oka hiki ole ana iaia ke hoikf aku i keia mau mea, ua ili aku b ka «aiwai i kekahi makamaka h™* inoeoohoana raa ka aina taār maa Mahope mat k»he 2bo la o Onila Ma ka ika mookk» o ua »ei

j A mamuli oka leaiea waie = iho no, ua komo aku U oia i!oko o ka j puali Makai Kiu o Eneia.nL a iab e j noho ana «iioko o ka oihana, malalo o ka inoa kapakapa, ua kekahi jx?e he lehulehu maialo o kana iawelawe ana. A iloko ona makahiki eha o kona noho ana iioko o ka oihaiwu ua hoo una ia aku ia ia i Amenka. a hahai aku Ia mahope oua kauwa wahine la a hiki iiuna o kekah» kiaiua Amnka a ukali ioa aku ia mahope ona a hiki i Nu loka. He mau mahina lehulehu kona noho ana maloko oka puaii Makai Kiu o Amerika me ka loaa ole Liia o keka hi hana, aka, maho|>e mai, ua kxia mai la iaia he hana mai a Manona Aeieiine mai, elike me ka inea i hoike ia ma na mokuna i kaa ho[>e aku nei o ko kakou mooleio, O ka hopena oia, ua maojx>opo ia oukou a pau loa. O ua wahine kauwa ia i naiowale kupanaha ai oia no o wahine a loaa mai la ma ko Onila Maka mau lima ka palapala hooilina, a ioaa hou iho la ka waiwai i ua wahine ia a me kana mau keiki. O ke kumu o kona aihue ana i keia palapala htK»ilina, mailoko mai noi ia o ka manao hoomauhaix | Mamuli o kona manao ua hana ko-1 na haku wahine iaia i kekahi hana kupono ole i kona nianao, nolaila. hana i iho la oia i keia hana aioha ole. ! Mahope iho o ka loaa ana maio ka palapala hooilina a me ka hoopakeie ia ana o Mariona, me ka hoka! maoli o ua wahine la, ua waiho aku la o Onila Maiea iaia e kuka pu no kona: mau liewa he iehulehu me kona lunai- j kehala. sla kekahi kakahiaka ae mahoj)e iho o na hana o ka po i hoike mua ia ae nei, ua haalele mai ia o lonakana wahine ame kana kane ia Ulu Paina luiu no ka manawa pau ole. Aona waiwai a ikiu ioa, ua ili aku Ia ia Maiiona, no ka mea. ua piha kona nuu makahiki ma ua ia ia i hoike ia ae nei. Hala ae la kekahi * mau ia. me ka hai ole aku oka Makai Kiu ia Haie Keieneka no ka loaa ana o Manona. Ma ke koiu o ka ia mahope mai o kpna ia i hoopakeleia ai, e noho hoo- * Wii'ana oia iloko o kona nimi hoo*: kipa akea. A e noonoo ana hoi oia i 4cona wa e ike aku ai ia Haie Keieneka.

Aka, iaia e noonoo ana no īa mea, ua hoike aku la ka Makai Kiu i na mea a pau ia Hale Keleneka, Oiai mamuli o ke aloha o ka Makai Kiu, ua kali oia i ka hoike ana aku iaia a hiki i ka wa e piha i>ono ae ai na papalina nohenohea o kana īpo aloha. Iloko hoi oia wa, ua lawe ia mai la o Hale Keleneka no Ulu l'aina luiu. Lawe aku la o Onila Maka ia Hale Keleneka a mawaho iho oka puka 0 ka rumi hooki(>a o Mariona a olelo aku !a iaia: E komo akuiloko a e kali iho a hoouna mai au ia Mariona iloko nei: Wehe aku la o Hale i ka puka, o ka rumi hookipa, a ike aku la oia i kekahi kino wahine e noho ana iluna o ka noho paipai. Ia wa, i ike aku ai kekahi i kekahi, a wawalo ae la naleo hauoli maloko 6 na rumi a pau, oiai, mahope iho o ke kaawale ana no kekahi mau mahina, ua puili aku la na lima waliwali o Mariona Adeline i kana ipo aloha i nalowale ai no kekahi wa loihL t He mau la' mahope mai ua hoohui ia ae laua ma ka berita maemae o ka mare, a holo aku la laua no Europa* e hoohala ai i ko laua mau la no kekahi mau inakahikl Maho|>e mai oia wa, ua hoike ia ae la na mea e pili ana no ke kino make 1 loaa aku ai iloko o ka muliwai c anapa ana mena momi imuao ka lehulehu. No Keaka Ilikini hoi, ua hoopaahao ia aku la oia, aka, ua mahuka aku la, nae oia, a pakele aku la, a nia na lono i lohe ia inai ua hele aku b oli no ke Komohana a hui aku la ine kekahi Ohana Ilikini i pili i kona nuku akane. Ano Onfla Maka hoi, ka Makai Kiu kaulana nana i imi hoomanawanui keia mau opio, eia no ob ke ob nei, he malihini oia imua o kakou a pau loa; aka, o ka mooleio o kana mau ha na pahaohao, ua iilo ia i hoa»kaunu a iipo na ko kakou mau naau e makaleho aku at NoUih, ena makamaka heluhelu o ka Ni'pepa Kiokoa,» oa hiki mai kakou ika hopena oko kakou nanea, nohila, ke }>ahola aku nei kooukou mea unuhi moolelo 1 kona aloha imua ona taosam poe heluhelu e noho ana ma keia a roe keia «ahi, a no na keiki alek* hua meiala hoi ka welīna hope a ko'u puuwaL Owau 110 o ko emkou makamaka o ka pupuu hookahL Sa«. K. Kaf.<x Kamoiliiili, Mar. 5, 1&83.