Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 11, 17 March 1883 — Page 2

Page PDF (2.11 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA ME KE AU OKOA. [I Huiia.]

POAONO, MARAKI 17, 1883.

HOOPIIIA.

            UA hoopii iho nei o Kakela opio i kekahi mau mea o keia kulanakauhale, no ka lawelawe ana ma ke ano hoolaha i na Papa Kuhikuhi o na Hula Poni Moi i hulaia i ka la 24 o Feberuari i hala.  O ke kumu o ko Kakela hapai ana i keia hoopii, no ka hoole ana o ka Loio Kuhina aole oia e hoopii, oia ka lono i loaa mai ia makou.  Ua aie ka poe maikai a puni ka aina i ke ahonui o Kakela no kona hapai ana i keia hana; no ka mea, aole hiki ke waiho wale ia na hana o ia ano me ka nana oleia maloko o ka aina malamalama, oiai he kanawai e waiho nei e papa ana i na hana hoohoumia i ka lehulehu.  Ina he lahui pegana ka lahui Hawaii, alaila ua makehewa paha ka hoopii ana a Kakela.  Aka, ina he lahui malamalama keia, alaila ua pono ke hoopiiia na hana o ia ano.  Ua lohe mua ko makou poe heluhelu no ke ano o kekahi o ia mau hula i hulaia, he ino loa na manao a he lepo loa na olelo.  I hoike no ka oiaio o keia, e nana kakou i ka hana a ka Lunakanawai o ka Aha Hoomalu o Honolulu nei, i ka wa i ninauia ai kekahi mau hoike no keia hihia, ua hookukeia ka poe makaikai a pau mawaho o ke keena hookolokolo, no ka mea ua kupono ole i ka lehulehu ke hoolohe aku i na olelo o na hoike, no ka lepo loa o na mea e pili ana i ke kumuhana.

            Ua hoopaiia na poe i hoopiiia me kekahi hoopai, oluolu, a ua pono no paha ka hoopai mama; no ka mea ma ko makou noonoo, aole paha maluna o laua ka oiaio maoli o ka lawehala ana.

            E pono e kauia ka hoahewa ana maluna o ke Komite Poni Moi, na ia Komite i kauoha ia mau hana, a ina aole na lakou i kauoha, alaila ua hewa lakou i ka ae ana i kekahi hana i hoomaopopo mua ole ia ke ano e lakou.  No kekahi mau pule mamua iho o na la Poni Alii i noonooia ai keia Papa Kahikuhi o na hula, a ua imi nuiia e ka poe noonoo i mea e hiki ai ke paiia ua Papa Kuhikuhi nei ma kekahi o na hale pai o keia kulanakauhale me ka ike ole ia, koe wale no ka hale pai o ka nupepa P. C. Advertiser, aole lakou i makemake e paiia maloko o ia hale, oia ka lono i loaa maopopo mai ia makou.  Ina he oiaio keia lono, alaila me he mea la, ua kolohe maoli ka poe nana i hoopuka keia Papa Kuhikuhi, me ka manao e @ i kekahi o na hale pai @ @ hana a lakou i aa ole ai e hoopuka malalo o ko lakou inoa ponoi.

            Heaha la ka hopena ina e hanaia ana ma keia hope na hula elike me keia imua o na lehulehu opio o kakou e ulu nei?  Aole anei e lilo lakou i poe lapuwale?  Ke manao nei makou o ka puana hookahi no keia o na makua naauao a puni keia aina.  A he poe naauao a puni keia aina.  A he poe naaupo wale no ka i kokua i na hula inoino.  Pomaikai ko Hawaii poe opio, ke ike ole lakou i na hana ino o na au kahiko o ko kakou noho naaupo ana.

KA OLUOLU O KA LAHUI.

            HE lahui oluolu ka lahui Hawaii, ua maopopo loa keia mai ka wa kahiko loa mai.  He lahui hookipa i ka malihini, he noho aloha me na lahui e ae; maloko paha o keia ano oluolu, ae hakalia ole i ko hai manao, a me ko hai mau koina, aia paha malaila kekahi kumu i hihia ai ka lahui Hawaii i kekahi mau manawa.

            I ka wa e uuku ana na haole ma keia aina, a o ka hapa nui hoi oia poe uuku, he poe hana pololei, a he poe aloha i ka lahui Hawaii, aole loaa nui na hihia a me na pilikia iwaena o ko Hawaii noho ana; aka i ka wa i mahuahu a mai ai na haole o kela a me keia ano, kekahi poe e imi ana i ko lakou iho, me ka manao ole i ko hai pono, alaila, mamuli o keia ano oluolu o ke kanaka Hawaii i puni wale ai oia i ka poe apiki, a haule iloko o ke pahele, a ili mai la he popilikia a he poino.

            Ano, aole makou e hoahewa ana i ko ka lahui Hawaii ano oluolu; he haawina maikai loa ia, he pono ke malamaia, a e hooulu nui ia keia ano oluolu o ke kanaka.  Aka, e hooulu pu no hoi i ka ike a me ke akamai i ke kaupaona ana i ke ano o kanaka.  E imi i ke akamai i ke kilo kanaka, alaila, aole kakou e puni wale ana i ka poe kolohe, a aole kakou e hei wale ana iloko o na pahele o ka poe hoopunipuni.

            O kela poe lehulehu i haule iloko o ke pahele i kapaia ma ka inoa o Ziona Hou ma Lanai, iloko ona makahiki loihi i hala, a ua pau na aina me na hale a me na holoholona i ke kuaiia a ohi iho la lakou i ka ilihune a me ka ilikole, "ma o ka uahi he makole ko onei," -ina i makaukau mua ia poe i ka ike kilo kanaka, ina la ua kaupaona iho lakou i ke kanaka nana lakou i hoowalewale a akaka ka lapuwale o kana hana, a pela e pakele ai i ka poino o kana mau hana ino.

            O keia kekahi hemahema nui o ka lahui i keia wa, o ka puni wale i kela a me keia kanaka kuewa e hoea mai ana iwaena o kakou.  E akahele kakou, e noonoo pono, e hilinai i ka poe kamaaina kahiko i hoao ia, a i ike ia ka pono a me ka oiaio.  Mai paulele i ke kanaka kolohe.

NA MOOLELO HOU O KA NUPEPA KUOKOA.

            MAka pepa o keia la e ike ai ko makou mau makamaka heluhelu he elua mau moolelo hou, ma na inoa o PILIPO KEKOA a me KAPENA PELELIKA.  O ka moolelo mua, ua like no kona hiona a me ka heluhelu ana me ka moolelo o Onila Maka.  He moolelo makai kiu no keia, he moolelo walohia, a aole no e nele ka hoohialaai o ko makou mau makamaka heluhelu, e like me ka hoohialaaiia o Onila Maka.

            O ka moolelo o Kapena Pelelike, he wahi moolelo ku i na hana koa a me ka wiwo ole.  He wahi kapena oia no kekahi Puali koa o Geremania i ke kaua mawaena ona me Farani.  H wahi kanaka kuaaina oia, a i ka wa i kuahaua ia ai ka poe a pau e komo iloko o ka puali kaua, o keia wahi kanaka kekahi i komo, a mamuli o kana mau hana koa ua lilo iaia ke alakai o kekahi puali koa ma ke kulana kapena.

            A komo pono loa aku kakou iloko o ke kukonukonu o keia wahi moolelo, alaila aole no anei e lia ko makou mau makamaka.  He wahi moolelo pokole nae keia.

            Iloko o ka pule mua o keia mahina ae, e hoopuka hou aku makou he moolelo hou oia hoika TOWER O ENELANI a ma ka pule elua iho paha, e puka ai ka moolelo o na ADIMARALA HIENA O ENELANI nui e  like me ka makou i hoolaha mua ai.  He mau moolelo maikai keia a pau loa a he manaolana ko makou aole no e nele ka hoohialaai o ko makou mau makamaka.

HE MAU OLULO.

            UA loaa mai ia makou kekahi leta e hoakaka ana no kekahi poe olulo o ka Paeaina Kilibati, i loaa i kekahi o na mokuahi e holo mau nei mawaena o Kaleponi a me Iapana.  ua hoihoiia ua poe nei i Kaleponi, a ua lawe loa ia mai i Honolulu nei, maluna o ka mokuahi Suez.

            Aole auanei e nele ka hauoli o ko makou poe heluhelu ke ike i na olelo a kekahi makamaka, oia no o Limaikaika Makua e noho mai nei i Kaleponi.  Penei kana leta:

            "Aloha oe, ke makemake nei au e hoakaka aku no kekahi mau olulo e noho nei ma keia wahi, a e manao ana e holo no Honolulu maluna o ka moku Kalakaua, a malaila aku a hiki i ko lakou home ma ka Paeaina Kilibati.  O ka lakou moolelo ponoi, aole @ @ hoomaopopoia, aia wale no a loaa aku o Binamu ka mea i ike i ka lakou olelo; no ka mea, aohe kanaka ma keia wahi (Kapalakiko) i hiki ke olelo pu me lakou.  Ua loaa lakou i kekahi mokuahi ma ka moana, a ua laweia i Iapana, ua malama pono ia lakou, a hoihoi ia mai ia nei, me ka manao e lawe loa aku i Hawaii, a loaa o Hoku Ao, nana e hoihoi a i ko lakou aina ponoi.  Elima keia poe i loaa iloko o kekahi waapa ma ka moana, a ua aneane make; eha kane a hookahi wahine.  He mau kino make no hoi kekahi i loaa aku iloko o ka waapa.  ua laweia keia poe elima iluna o ka mokuahi, a i ko lakou hiki ana iluna o ka oneki o ka moku, kukuli iho la lakou a pau ilalo e pule.  Ua hoike ae ke Kapena o ka mokuahi Tokio, oia paha ka moku nana i hoihoi keia poe i Kaleponi, he poe noho malie lakou.  Ua hanauia ma ka moana he keiki na ka wahine, aka, ua make ua keiki nei.

            "I ka wa i ku ai ka mokuahi i Kaleponi, o ke Kapena mua iho nei o Hoku Ao, oia o Kapena Gelett, oia a me kekahi keonimana e ae ka i holo iluna o ka moku e ike i keia mau olulo malihini, me ka manao e hoomakaukau i wahi no lakou e noho ai.  Loaa aku la keia poe Kilibati ia laua e malama ana i ka pule ohana kakahiaka.  haawiia mai la na noho, a noho iho la laua; a pau ka heluhelu ana, himeni iho la lakou i kekahi himeni, a pau ka himeni ana, kukuli iho la  lakou a pau e pule, a pau ka pule ana, lulu lima aloha me na malihini;  o ka lulu lima wale no, aohe hiki ke olelo.  Ua lawe pu no keia poe i ka Olelo a ka Haku me lakou iluna o ka waapa, a me ka buke himeni; a ua paa pu no me ia mau mea a hiki i Iapana, a pela no me ka hoi hou ana i Kaleponi.

            "Ua hoomakaikai ia keia poe ma na wahi kaulana o Kapalakiko.  Ua alakai ia aku no hoi lakou iloko o kekahi halawai nui o ka Ahahui o na Ekalesia o Kapalakiko, a malaila kahi i helelei ai na waimaka a ke aloha o na mea he nui wale.  Aia na kahunapule kaulana he nui wale, na elele o na ekalesia, a me na haole hanohano he lehulehu, he anaina piha.  Laweia aku nei ua poe olulo nei a i na noho mamua hoonoho ia ilaila, aole nae he mea i ike i ka la kou olelo.  O ka Haku nae ka i ike i ka lakou olelo a me ka na mea e ae a pau. 

            "Na kekahi makamaka haole e wehe ae i ka buke himeni a ka poe Kilibati a hoailona aku la ia lakou e himeni hoolea i ka Haku; alaila puana ae la lakou i ka leo, a himeni iho la ma ka leo o Otovila, a pau ka himeni ana a na Kilibati, puana ae la ke anaina haole leo hookahi no o Otovila, a himeni lakou ma ka olelo haole.  Haawiia he mau pule no na olulo a pau hoihoiia aku la lakou i kahi e hoomaha'i."

            Oia iho la ke ano nui o keia leta.  Ua hiki pono mai nei keia poe, a eia i Honolulu nei i keia wa.

            O ka mana a me ke aloha o ka Haku iloko o na oihana misionari, oia kekahi mea maopopo loa iloko o keia moolelo o na olulo o ka lahui Kilibati.

NA KE KUOKOA I KA ELELE POAKOLU. (Kakau ia no ke Kuokoa.)

            UA HU ke KUOKOA, wahi a ke Elele o ka la 14 i hala aku la, e pane ana i ka makou o ka la 24o Feberuari o hala; a oia ka makou e ninau iho ai, mahea la makou i hu ai?

            Ke hoike mai nei aia ka ko makou hu ma ka makou hoonohonoho ana ma na Papa o na Alii o Hawaii nei, mai ka Niaupio, a hiki i ka Papa haahaa loa i kapaia he Kukaepopolo.  Oia ko ke Kuokoa kiekie loa ae mamua o ko ka Elele mea kakau.  Ua manao oia ua noho huikau wale no, a he hookahi no ano o ke kulana o na 'Lii, aole pela.

            Ina e nana pono iho ko ka Elele mea kakau i ka makou o kela pule; alaila, e ike pono oia i ke ano o na hoohui ana e loaa ai na 'Lii o kela Papa keia Papa, mai ka Papa i a hiki i ka Papa 10, a me ia ano i kapa pono ia ia na Alii o kela a me keia Papa, a malaila e ike ia ai ke kulana Alii, ina ua kiekie oia a ua haahaa paha.  Malia, ua hopohopo paha ka mea kakau a ua ike hoi; molaila, ua wikiwiki loa ka Elele e pihoihoi mai i keia, a me ka olelo mai, he hemahema ia, aole no i hoonohonohoia ka Papa o na Alii, ua ike no makou i ke kumu oia mea; aka, ma ka aoao o ke KUOKOA, ua oi ae oia i ko ka Elele e uhiuhi wale mai nei.  he i-a ka Elele ua lou i keia makau, a eia oia ke kiwi hele la.

            Aole o kou hoole no kou ike ole, a oia ka mea e helu ai oe, he hauoli ia no makou.  E helu mua iho oe i ko hawawa a ike ole i na Papa o na  Alii o ka aina.  A e like me ke ano o na Papa a ke Alii i kuleana ai, pela e loaa ai iaia he kapu, a e like no hoi me kona haule iho, pela no ia e nele ai ia haawina.  Aole i naaupo ka poe kahiko i keia mahele ana, aka, o kou mea kakau ke kalohe.

            Ke hoole hou mai nei ka Elele, "Aole ka he Niaupio o Liholiho."  Ina aole he Niaupio o Liholiho, a o oe ka Niaupio ea?  Niaupio oe ma o wai la?  I ke alo alii o Kamehameha a me na alii @ ua ikea ka moe a @ na kanaka a pau imua o Liholiho i ka wa e kapu-o ia ai, alaila, i moe i ke aha?  I ka Niaupio ole anei?  Pela mai owai ia oe?  Aole anei e moe ana na mea a pau imua o ka Niaupio, Pio, Naha, no ka mea, oia ka poe nona ke kapu moe?  Nolaila, e ke hoa, he hoole kalohe keia au, aole ka he Niaupio o Liholiho.

            He oiaio ka makou mamua, mai kona makuahine mai ia mea, a mai kona kumu mai.  Aia i Keauhou Kona Akau a o Kualalua ke kahua hale o Keopuolani; he kapu loa kela wahi aole e a'e ke aka o ke kanaka maluna o kona hale, aole hoi e a'e mai ke aka o ka hale maluna o ke kanaka, he make wale no ka uku hoopai ke ha'i ia kapu; a no ke aha ia kapu ana?  No ka Niaupio ole anei, ea?

            I ka wa e hanai keiki ana ua Aliiwahine la, ua kapu loa ka hale.  E hemo ana ke kapa o na 'lii ke komo aku a lawelawe i ke keiki, a no ke aha ia kapu ana e like me ia?  No ka Niaupio ole anei?

            E ka hoa, he Alii Niaupio o Keopuolani mai kona makuakane a mai kona mau kupuna mai, a oia kulana o Keopuolani, oia ko Liholiho Alii Niaupio, a he hoohui Wohi wale ana mai no ko Kamehameha i kona no ke Alii Niaupio , Naha, a Wohi hoi.  -Ke hoihoi aku nei makou i keia haule ana nou.

            Eia hou-"Ua loaa ka ia kapu ia Liholiho mai ka poe mai iaia ke kapu."

            O ke kapu, he haawina pili hanauna ia, e like me ke ano o ka hanau ana; e like me ka makou o kela pule.  Eia nae kahi hilu loa ma keia, aole i hoike mai ka Elele i ua poe la iaia ke kapu.  aole keia ma ko hai lima, aia keia iloko o ke koko, a me ke ano o ka hoohui ana.  A ke ninau mai nei, Niaupio la mahea?  A ninau no ka ninau.  Niaupio ole hoi mahea?  Ina he Niaupio ole o Liholiho, haina hoi kau Niaupio ole ana i ike ai?  A o ka ka Elele mau olelo kokoi, a o ka wa aku la e ola ana ka poe nana ke Alii, aole paha oia e olelo ana pela; aka, ua hala oia.

            "Mai ka poe mai iaia ke kapu."  Owai la ia poe?  O J. M. Kapena anei?  A i ole ia, owai aku?  O Kapooloku anei?  A owai aku?  O kuhi e paha?  A i ole ia, owai aku?  O piliwale me hoopilimeai paha.  A owai aku?  O Hapuku ma ea, a i ole ia a owai aku?  O keia anei ka hana i manaoia ai ka Papa Kuauhau a Kpooloku e noho Peresidena nei, e hoololi ae, a e ukiuki iho, a e hoomana aku i poe nana e hooili aku in akapu i kahi mea a lakou e hooili aku ai.  O keia anei ka meu i manao nui ia ai na buke kuauhau e lilo aku mai na lima aku o ka poe nona ia mau waiwai?  Mai keia Papa Kuauhau mai nei ka paha n kapu a J.M. Kapena e kalahea mai ana, a e hooili ana i ka mea nona ka la Poni?  A ina mai ia lakou mai ia, a mai ia wai mai hoi ko lakou kuleana mai ka poe Alii kahiko mai?  He mau hana kohu ole keia, e hoopuka wale mai nei i ka hana ku ole i ka pololei.  he mea hoohilahila loa keia i ka poni o ka poe i ohumu no keia oihana hao wale a ka Elele.

            Ke hoole mai nei, "Aole ka o Kekuaokalani kapu Wohi, aole no ana moopuna."  A ina io aole he Wohi o Kekuaokalanai, o ka Elele anei ka Wohi?  Wohi ma owai la?  He oki loa oe, a he ole loa maoli.

            E ola like ana keia mau Alii elua, o Liholiho laua me Kekuaokalani.  Na Kamehameha me Keopuolani o Liholiho, a na Keliimaikai mai hoi o Kekuaokalani.  A i Kailua no i ka wa e hle ai keia mau Alii, a i ka wa e kapu-o ia mai ai, e moe ana namea a pau imua o Liholiho, no ka mea, oia kona he kapu Niaupio; Aka, aole i moe o Kekuaokalani, no ka mea, he Wohi oia.  Na ka Wohi e hehi-ku ke kapu moe o ka Niaupio, Pio, a Naha hoi; eia ke kumu oia moe ole, ua loaa no ke kapu Wohi ia Kekuaokalani ke keiki a Keliimaikai, ke keiki a @, ke keiki a Keeaumoku, ka mea nona ke kapu Wohi mai a Keawe mai.

            Ua olelo mua makou, he waiwai pili ohana ke kapu mai na Alii kahiko mai a hiki mai i nakeiki a me na mamo mai a lakou, ina ua loaa ia mai na kane Alii mai, a mai na wahine Alii mai, alaila, e ili ana no keia au kapu i na mamo e ola nei.  Ina no elua keiki a ua Alii Wohi la, ua loaa i kana mau keiki a i elua ia kapu, a pela no i ili palua ai ko Keoua kapu ia Kamehameha me Keliimaikai kana mau keiki.  Ua olelo ia nae o Kamehameha he keiki poolua, a o Kahekili kekahi makuakane ona; a ina he oiaio ia olelo a kekahi poe, alaila o Keliimaikai wale no ka mea nona ke kapu Wohi o ka makuakane.  A ina no na Keoua o Kamehameha me Kiliimaikai, ua a'e no ia Kekuaokalani ke kapu Wohi o kona makuakane, a pela oia i a'e ai i ke kapu moe o Liholiho.  Ke oia nei he  poe elemakule o Kona i ike i keia mau kapu o ua mau Alii la.

            O ka hoole a ko ka Elele mea kakau, he manawamo, he nonohua, aka aole loa e hiki i kona haopakee ke uhi i keia a nalo; ua ulu, ua ike'a.  O oe a me kau hoole, e hele olua pela.  Aole e lawe ana ka poe Hawaii i ike i na olelo uhiuhi a ka Elele ua ike'a ko ka Elele ano maoli ia, he huna i na mea oiaio.

            Ke ninau mai nei, "Heaha ke ano o ke kapu Wohi?"  A nowai ia kapu i ka wa kahiko?  A nowai hoi i keia wa?  Ma ka hapa @ o kana ninau; e nana aku i ka ke KUOKOA  o kela pule.  No ka mahele elua.  No na 'Lii no ia kapu i ka wa kahiko.  No ka mahele ekolu.  O na moopuna a Keliimaikai, oia ka mea nona ke kapu Wohi i keia wa; aole wale nae mai ia Keliimaikai wale no i loaa mai ai ia kapu Wohi ia aoao; aka ua loaa no ma kekahi manamana e ae e hooili ana a kau makolukolu i ke kapu no ia aoao.

            Aole makou e ae aku i kau mau palepale ana, a e hunahuna ai i ka oiaio.  He hoole kalohe, a he hoole hookamani paha, a i ole, he hoole ike ole no.  Ke hoihoi aku nei makou i keia haule ou, a e lawe no oe i kou lalau iho.  Ina e hoohui aku oe me kela Papa Kuauhau, a i apo mai lakou i kau, aole no ia he mea na makou e nana aku ai.  e hele ka oukou pela.  He ao hewa, he huna i ka oiaio a me ka pololei.  Nou no keia haule ana, no ka ike ole.

            "He makehewa keia waha kakahi elepi wale no.  Ua ku na kapu i ke awakea.  Aole mea nana e poi, aohe poi wai e maalili ai ke ahi enaena o ka la i Poni ia ai ka Moi.  Hoike mai na lani i na ouli kamahao.  ua ike o Hawaii, o Maui, o Molokai, o Lanai, o Oahu, a me Kauai.  Ua ike o Kahiki.  Hoike mai ka ua koko, ka alewalewake anuenue, kau ka hoku o Hikianalia i ke awakea, o na hoailona kapu ia o ka Lani."

            E ka hoa, ua ike ia oe he mea kakau e pale ana nou iho, a ma keia kulana he paio, he mau mea e pale mai ana a e pale aku ana.  Ke kauo aku nei oe i ke kahua o keia kalai ana ma lalo o keia mau olelo i puka ma kou mau kolamu, a e kalaiia na manao ma na mea pili i ka Moi.

            "He wahi kakani elepi wale no."  He mea liilii ea, aka, eha no nae paha?  A eia mai hoi.  Kakani elepi, owai keia?  "Ua ku ke kapu i ke awakea."  O ke kapu hea ia?  Kapu ma owai la?  Pehea i pili ai ia kapu?  Kakani elepi.  Aohe kapu i ku i ke awakea, aohe he hooilina no ke kapu, aohe he haawina no ke kapu, ua hoole mai ke kumu kahiko, ua hoole ke ao, ua hoole ka po, ua hoopuni na kaha o Iubita, kaawale ka poe o waho, a kaawale ka poe o loko.  Ua poaipuni ka poai wela o ka la, aole e komo aku.  Ke hoole mai la o Kukaniloko laua o Holoholoku.  Ke hoole mai la na paepae o Liloa.  Ke hoole mai la na hoailona Alii a pau i keia "Kapu ku i ke awakea."

            "Aohe mea nana e poi aohe poi wai e maalili ai ke ahi enaena o ka la Poni i ka Moi."  Kakani elepi.  Kokuaia kau; he oiaio ia ua enaena ke ahi, he ahi no-a, aohe poi wai e maalii ai, oia ka ike a keia olohe, he ahi io, eia iho ke a la puka no aohe mea e pio ai, ke ahi ia nana e ai a lilo i momoku, i lanahu, a i lehu.  Pololei kena mau olelo.  Manao oe oia kou ike kuauhau hapai Alii au i hoolaha ai, ua puka, ua laha.  Ua hewa ke kaona o ke mele-Ka-i-a ana i ko imihale.  Na ka hana o ka Poni Moi i hoaa i ke ahi.

            "Hoike mai na lani ina hoailona kamahao."  Kakani elepi.  he mau ninau ka'u.

            Heaha na hoike a na Lani?  Heaha na Hoailona Kamahao?  ua hewa hou ke kaona o ke mele no kamea ua manao oe, he maikai kau e pune nei.  Eia ka makou.  Aole he hoike a na Lani no ka maikai, aohe hoi he maikai, aohe he mahalo, aka ua haawi mai na lani he waimaka.  Ua ike oia me ke aloha i ko lalo nei, no ka mea ua hewa ka ana ua hookiekie, ua a-e-a ke kapu o na Lani.  Nona ponoi o Ihiihi, ua hao mai nei o Poni Moi; ua lili ia, ua uwe na Lani i ka poe o ka honua nei ua hookaumaha ia, ua hoehaehaia ua kaniuhu ke kanaka waiwai; ua makanaia ke kanaka ilihune, ke nana nei la Lani ma ka aoao ka lehulehu, a aloha, iho la me ka waimaka oia na hoailona o ka La.

            Aole he au "Hoailona Kamahao" ia La.  Ua nele a nele loa oia ka makou ike.  Aole i hoapono na Lani i keia hana.  Aole i hoapono na Lani i keia hana.  he mau hoikena o ke ino ka i ikeia, a eia no ke maalo nei, a ke mahui mai nei.  Ua kuhihewa kau kaena ana.  "Ua ike Hawaii, o Maui, O Molokai o Lanai, Oahu, o Kauai."  he oiaio no ia , ua ike kahi hapa uuku loa.  A ina e hoohalike ia ka poe i kono ia me ka poe i hiki io mai he hapa uuku ia, a he uuku loa.  Ua ike ka lahui he mau poho nui ko lakou i hoolilo ia ma na hana puni lealea, a ua uhauhaia ko lakou waiwai.  Ua ike ka hapa uuku o ka poe i kono ia he huakai poho a meowaa keia.  Ua hoi na mea a pau me ka ohumu "Ua ike o Kahiki"  Kakani Elepi.  Aole i ikea, a he oki loa no.  Aohe a lakou mau Elele aupuni i hiki mai, aohe he mau Palapala Hoomaikai mai na aupuni nui a pau, a  hookahi wale no o Iapana i komo hewa mai nei, he poholo iloko o ke kuhihewa, a he manao ka, ua pau mai nei o Kahiki eia ka aole.  Na Inoa i na Lii a keia pule ae ka makou no ia mea.

OLELO HOOLAHA

            Ua makemake o KAUKA ROKEKE e hoike aku imua o kona mau mea mai a me na makamaka pu, ua hoololi ae nei oia i kona wahi noho a me kona hale lapaau, a aia ma ke kihi o na ALANUI BERTANIA a me RIKEKE.

HOOLAHA HOOKAPU AINA.

            O maua na mea nona na inoa malalo, ke papa a ke hookapu loa aku nei maua i ka poe a pau e kii wale ana i na wahie, a me na mea ulu, a me na holoholona e hele ana maluna o ke Ahupuaa o Naune, Hilo Paliku, Hawaii, a ina he poe kekahi e noho ana maluna, e pono lakou e hele mai e halawai pu me maua, a e loaa no maua ma Punaluu Koolauloa Oahu, a o maua wale no na hooilina o Kiaaina i make, aole mea e ae, o ka poe a pau e kue ana i keia e hoopii ia no lakou ma ke Kanawai, no ko lakou hookuli.  O maua no

MRS. KEAWE KIAAINA. MRS. JURIA APANA.  Punaluu Koolauloa Oahu, March 13, 1883.  1111 4ts*

OLELO HOOLAHA HOOKAPU AINA.

            E ike auanei na kanaka a pau ma keia Palapala.  Ke hookapu a ke papa loa ia aku nei, na aina Kula o Wahikuli; Hahakea, Kahunakea, Maunahoomaha, Puweu, na Pali, a me Mahinahina,  ma Kaanapali, mai lawe wale i na mea e ulu ana maluna iho o keia mau aina, a holoholona paha,  me kuu ike ole, aole hoi e hookuu wale i na holoholona ma keia mau aina, i na e loaa aku ana ia'u ka Bipi, a lio paha, e uku no, he .50 kenera o ke poo, no ka hele hewa ana, a i na e loaa aku ana kekahi kanaka, e hele pu ana me ka ilio, maluna iho o keia mau aina a pau, E uku no ia Elima dala.

$5.00.  JOSE ESPINDA.  Lahaina, Mar. 10, 1883.                          1111 4ts

HOOLAHA HOOKO MORAKI.

            Ke hoike ia aku nei ma keia hoolaha, mamuli o ka mana kuai o kekahi Moraki i hoikeia, i kakauia i ka la 8 o Nov. 1882 mawaena o JOSIA O. KAIHUMUA o kekahi aoao, a me S.K. KAILIULI o kekahi aoao, a i hooiaio ia maloko o ka Buke 76 ma na aoao 465 a me 466 maloko o ke Keena Hoona Aina ma Honolulu.  ua manao o S.K. Kailiuli e hooko i ka oraki i oleloia, mahope iho o ka hala ana o ka manawa i ae ia e ke Kanawai no ua moraki la, elike me ka mea i hoikeia ma ka moraki; e kuai ia aku no ma ke Kudala akea ma Honolulu no ka uhai ia ana o a olelo i aelike ia maloko o ka moraki.

            O keia aina, aia ke waiho la i Waihee Mokupuni o Maui.

S.K. KAILIULI.  SAM L. KAWELO  Loio o ka moraki.  Kakauia ma Honolulu Mar. 1883.   111 4ts

            Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai.  ma ka waiwai o KAAIMANU o Koolauloa, Oahu i make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai A.F. JUDD.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Keawe w, o Koolauloa, e hoi ke mai ana o KAAIMANU k, no Koolauloa Oahu ua make kauoha ole ma Koolauloa, Oahu ma ka la 4 o Ianuari M. H. 1883, a e Noi ana e haawi ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia KAUHIKAUA@

            Ua kauohaia o ka POALUA ka la 30 o @ LA M.H. 1883, oia ka manawa i ko@ no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai ua Noi la.  A o keia kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka KUOKOA he nupepa ma Honolulu.  A ua kohoia o Kauahikaua i Lunahooponopono Waiwai no ka manawa.

            Kakau ia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Maraki 13 M.H. 1883.  A.F.JUDD.

            Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.  Ikea:  HENRY SMITH Hope Kakauolelo.    1111 3ts

            Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka waiwai o NUUMEALANI w, o Waiahole, Koolaupoko Oahu, i make kauoha imua o ka Lunakanawai A.F.JUDD.  Olelo kauoha e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho i Lunahooponopono Waiwai.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Asanilana o Waiahole, Koolaupoko, Oahu, e hoike mai ana o NUUMEALANI w no Waiahole, Koolaupoko Oahu, Oahu ma ka la 2 o Dekemaba M. H. 1883 a e noi ana hooiaio ia ka Palapala Kauoha a e haawi ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia ASANITANA ke kane mare a Nuumealani w i make i oleloia.

            Ua kauohaia o ka POALUA ka la 30 APERILA M.H. 1883 oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o na Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai ua Noi la.  A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka KUOKOA he nupepa ma Honolulu.

            Kakaina ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina Maraki 13 M.H. 1883. 

A.F.JUDD,  Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.  Ikea:  HENRY SMITH Hope Kakauolelo    1111 3ts.

HOOLAHA HOU.

AHA MELE NUI.

            E weheia ana e na puukani o ka Maluakeao o Wailuku he Aha Mele Nui maloko o ka Hale Kula huio Wailuku i ka Poaono Mar. 24, 1883 no ka pomaikai o ka Hale Bele o ka Luakini, nona ka nani kilakila e ku nei, aohe nae he Hale Bele.

            Nolaila ke noi ia aku nei ka oluolu o na Keonimana maikai, a me na Lede maka palupalu o ka Oioi o Maui e naue nui mai e ike i ka po lea o Halalii, na puukani hoi o ka Maluakeao, ne ole ka lohe pepeiao wale.

            E haawi mai ana o Mr.s Iunite i kona leo kani hone imua o ke anaina ma kekahi Mele i mele nui ia e na puukani o Europa, a me Amerika.

            E kuupau mai ana hoi o Sam K. Kaula i na @ a pau o ka nahenahe mai ka P@ ilalo loa a i ka @ iluna lilo, ka mea hoi i oleloia.  "Ka @ Wailuku,"  ma na mele.

            E hoike mai ana hoi o Mrs. Iunite a me Mrs. Kekino he mau wahine i maa ma ke mele ana imua o kekahi Anaina nui, ma ko laua mele ana mai me ko laua mau Kileo kani hone e pii ana iluna, a e hoi iho ana i ka nahe nawe malie ilalo loa ma ke mele, "Aia i ka Hoku ka Anoi."

            E mele mai ana he mau kaikamahine opiopio i keia Leo Mele i hialaai nui ia e na olohe ike Himeni, "The Golden Stair," no lakou ka honehone i ane like me ka leo o ka manu, a no lakou hoi na inoa, Miss. Lahela Haole, Hattie Keanu, Mareka Kahale, Juria Koii.

            E hookuu pu mai ana hoi ka Papa Himeni i ko lakou mau leo kani e n@ hone ana i ka Papa lohi o Apua, i awihi pu ia hoi me ka hone o ka leo o ke Gita.

            E hoomaka ana na hana ma ka hora 7:30 P.M.  E loaa na balota komo ma ka lima o na Komite, a ma ka Halekuai o James W. Girwin ma Wailuku.    1111 1t.

            Aha Hookolokolo Kaapuni o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka Hooponopono Waiwai.  Ma ka Waiwai o WAALOA k. o Waimea, i make.  Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.

            No ka mea, ma ka la 19 o Feberuari M.H. 1883, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala, i oleloia, oia no ke Kauoha Hope Loa o Waaloa k, i make aku la: a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela Palapala Kauoha a e hoopuka hoi ka Palapala Luna Hooko no -------- ua waihoia mai e Keahikoe w.

            Nolaila, ua Kauohaia o ka POAONO oia ka la 17 o APERILA M.H. 1883,  ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Koloa ma Kauai, oia ka wa a me kahi e hooiaioia 'i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Luna Hooko.

            A ua Kauoha hou ia, e hoolaha no ia mea ma ka olelo Hawaii no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i paiia ma Honolulu.

            A ua Kauohoia hou ia, e hoopukaia na Palapala Kena no na hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hooilina o ka mea make, ma Hawaii nei, e hele mai a e kue i kela Palapala Kauoha i ka wa i oleloia.

            Kakauia ma Koloa ko Hawaii Pae Aina, Feberuari 28, 1885, JACOB HARDY, Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.    1110 3ts.

            Aha Hookolokolo Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka Hooponopono Waiwai.  Maka Waiwai o PAPELA k. o Moloaa i make kauoha ole.  Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Kaala w. o Moloaa , e hoike mai ana o Papeia k. no Moloaa, Kauai, ua make kauoha ole ma Moloaa, ma ka la--- o M.H. 1874, a e noiana e haawiia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia A. K. Mika.

            Ua kauohaia, o ka POAONO ka la 7 o APERILA M.H. 1883, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Koloa, a  ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai ua Noi la.  A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA he nupepa ma Honolulu.

            Kakauia ma Koloa, ko Hawaii Pae Aina Feberuari 28 M.H. 1883.  JACOB HARDY, Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.    1110 3ts.

            Ma ke Kena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka waiwai o D. K. NAPAHI k, no Honuapo, Kau, Hawaii, i make.

            Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a G,P. Kamauoha k. e noi ana e hoonohoia oia i Lunahooponopono no na waiwai, a i Kahu malama no na Keiki oo ole a D.K. Napahi k, o Honuapo, Kau, Hawaii, i make kauoha ole.

            Nolaila, ua kauohaia na mea a pau i pili, o ka POAKAHI oia ka la 9 o APERILA, M.H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.

            F.S.LYMAN, Lunakanawai Kaapuni.  Hilo Hawaii, Feb. 28, 1883.    1110 3ts

            Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka Waiwai o S. KAHOOKANO k. no Kau, Hawaii, i make.

            Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a C.N. Spencer me Maluaikoo, na Lunahooponopono o S. Kahookano k. no Kau, Hawaii, i make, e noi ana e aponoia ka laua hoike hope, a e hooholoia ka waiwai i na hooilina, a e hookuu ia laua me ko laua mau hope.

            Nolaila, ua kauohaia i na mea a pau i pili, o ka POALUA, oia ka la 10 o APERIAL , M.H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la me na mea kue ke hoikeia.            F.S. LYMAN, Lunakanawai Kaapuni.  Hilo, Hawaii, Feb. 28, 1883    1110 3ts.

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

            Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaeaa o Asiu a me Asui o ka aoao mua, a me Chulan & Co o ka aoao elua, ma ka la @ Augate 1880,  i kakau kopeia ma ka buke 66 @ 195, 196, 197, a mamuli o ka uhakiia o na kumu aelike o kela moraki, nolaila ke holahaia aku nei e ka meo nona ka aoao elua o ua moraki nei e ka mea nona ka aoa a elua o ua mraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kudala akeaia ana ka aina i hoikeia ma ia moraki, ma ka POAONO la 31 o MARAKI 1883, ma ke Keena Kudala o E.P. Adamu, ma Honolulu, ma ka hora 12 awakea o ia la.  Penei na aina e kudalaia ana:

            Ke kuleana a pau o Asiu me Asui maloko o na Palapala Hoolimalima i hoakakaia malalo nei, me na aina a me na pono waiwai i haiia ma ua mau palapala la penei:

            1 Hoolimalima Kahua Pai a me Haahaa ia Asui & co, hanaia la 21 o Mei, 1880 no na makahiki he eiwa, kope ia a ka buke 66 aoao 58,59.

            2  Hoolimalima Paahao Pii a me W.E. Piiia Akui hanaia 29 Aperial 1880, no na makahiki he umi, kopeia ma ka buke 66 aoao 59,60.

            3  Hoolimalima Emalia Haahaa a me hai ia Asui me Asiu hanaia Ianuari 22 1878, no na makahiki.

            4  Hoolimalima Puupuu ia Asui & co hanaia Dek.  22 1879, no na makahiki ehiku. 

            5 Hoolimalima Kamaunu me Kekuhe ia Ah Sui me Siu hanaia Maraki 20 1880, no na makahiki, Maraki 20, q880, no na makahiki umi, kopeia ma ka buke 64 aoao 33,34.

            6  Hoolimalima Haahaa ia Asiu me Asui hanaia Mei 21 1879, na na makahiki he umi, kopeia ma ka buke 63 aoao 378,379.

            7  Hoolimalima Kahula ia Asui & Co hanaia Aperila 6 1880, no na makahiki ehiku, kopeia ma ka buke 64 aoao 70,71.

            8  Hoolimalima C.M. Limburg ia Asui hanaia Aperila 8 1880, no na makahiki he umi kumamalima kopeia ma ka buke 64 aoao 69 me 70.

            Hanaia i keia la 6 o Maraki 1883.  Aia ma kahi o  A.S. Hartwell na olelo hoakaka no keia mea.

CHULAN & CO.

Ma ke Kauoha.

            Ua hookohuia @ @ @ @ la i Agena H@ @ @ @ waena o na Haku a me @ @ @ Apana o Honolulu @ @.

JNO F. BUSH,  @ Keena Kalaiaina, Mei 1883.

 

I NA MAKUA A KAHI @ @ APANA O HONOLULU @ @ OAHU.

            I Kulike ai me K@ @ ana ke Koho @ @ Ekolu o Ka Papu @ @ ka hale Kula aupuni @ @ kahi, la 26 o keia @ iwaena o ka hora 10 @ @ 2 o ka auina la.  O @ ha i paa ko lakou @ waiho ia ae i ka Luna@ Aupuni o na Kula @ e ae ia e Koho.

            O na mea i paa @ @ la, e hoole ia ana @.

@ @,  Oihana Hoonaauao @

I NA MAKUA A KA@ @ KA APANA O @ @

            E malama ia ana @ @ Ekolu o ka P@ @ hora i olelo ia @ @ anae, iloko o ka @ @ aohe ma Ewa.  @ @ lo Hawaii malaila i @ @ wale no.

@ , Oihana Hoonaauao @

            Ua hookohuia i keia @ @ Esq. i keia la, i H. @ @ Kiekie  ma kahi @ @ mamuli o ke kauoha @ @ .

JNO. E. BAK@,  Mar. 1, 1883.

HE $100. MAKANAL.

            E haawiia ana i @ @ nana e hoike mai i @ @ hewa i ka mea a @ @ ke ahi i ke ko ulu ma @ @ mohana Kauai, ma ka @ @ me 4 o Feberuari nei.

            Ina o ka mea i ike @ @

@, @ @ 1108 tf

HOOLAHA LUNA@ @ WAIWAI.

            Oiai ua hookohu @ @ inoa malalo i Lunaho@ @ la hooilina i huiia me ka @ @ make.  O ka poe a pau @ @ ka waiwai o ka mea, @ @ lakou i na palapala @ @ mahine eono mai keia @ @ ia lakou, a o ka poe @ @ka mea i make e hooka@ @

Lunahooponopono @ huiia me ka waiwai, o @ @ Honolulu Feb. 22, 1883.

HOOLAHA HO@ @

            O na mea nona na @ @ P.C. JONES JR. a me @ @ Hooko Banakarupa o @ @ Makawao, Maui, Ke @ @ ka mana o kekahi @ @ W.H. Kauaua a me Na@ @ ii, ia Crowningburg i @ @ la 23 o Iulai 1880 a i @ @ buke 64 aoao 247.8, ua @ @ na inoa malalo e hooko@ @ ua palapala moraki la @ @ uhakiia na olelo aelike a @ @ wa e hookaa ai i ka @ @ ka uku panee, a nolaila @ @ ke kudala akea ma ka @ @ ma Honolulu ma Ka @ @ RAKI 1883 ma ka h@ @ apana aina malalo @ @ moraki la.

            1-Kela mau A@ @ ikeia ma ka inoa @ @ ma ka Palapala Sila @ @ eka he 25 me 1-10.

            2-Kela walu ma K@ @ kaia ma ka Palapala @ @ na eka he 114.

            O na pono a me na @ @ ingburg ua kuleana na @ @ malalo mamuli o ka @ @ e pili ana no ka Banakarupa @ @.

            Na Luna Hooko @ @ ingburg.  Loio no na Luna H@ @.

            Ma ke Keena o ka @ @ Apana Elua o ko Hawaii @ @.

            Ma ka waiwai o K@ @ i make.

            Ua heluhelu a ua @ @ Kaaikaula w, a me @ @ hooponoponoia ka @ @ pahulu Maui i make, @ @ hooilina.

            Nolaila, ke kauoha @ @ pau ke pili, o ka Po@ @ RAKI, 1883, ma ka @ @ ka Hale hookolokolo @ @ a me kahi i kohoia @ @ la a me na mea kau@ @.

            Lunakanawai Ka@ @ Hawaii Pae Aina.

            Lahaina, Feb.  21, 1883.

OLELO HOOLAHA

            Mai keia la aku. o k@ @ ana ia'u a i ole e lohe @ @ kipa ana i kuu wah@ @ Wright, e hoopii @ @.

            Kakaako, Mar. 5, 188@

            Ma ke Keena o ka @ @ Apana elua o ko Haa@ @

            Ma ka waiwai o @ @ Maui.

            Ua heluheluia a ua @ @ a Noa Kaa, e noi @ @ waiwai ma kona @ @ waiwai o John Kini @ @ iaia mai ka oihana Ka @ @.

            Nolaila, ke kauoha @ @ pau ke pili, o ka @ @ KI, 1883, ma ka @ @ ka Hale Hookolokolo @ @ a me kahi i kohoia @ @ la a me na mea k@ @.

            Lunakanawai Ka@ @ Hawaii Pae Aina.

            Lahaina Feb. 21. 188@ @

HOOLAHA LUNAHOOPONO WAIWAI.

            E ike auanei na @ @ maua na mea nona na @ @ hoia no maua i Luna@ @ Luna Hooko no ka @ @ ke.  Ma keia ke hoo@ @ pau loa he mau koina @ @ ka mea i make, e wai@ @ pono iloko o na malama @ @ a i ole e hoole mau ia @ @ mau aie ko lakou i ka mea @ @ awiwi mai lakou.

@ @

Luna Hooko a Lunahooponopono @ Hilo, Hawaii, Mar. 1, 1883.