Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 12, 24 March 1883 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXII, HELU 12.

POANO, MARAKI 24, 1883 NA HELU A PAU 1112

 

NA HOOLAHA

MAIKAI KA HOI KA PAPA, A ME KA LAAU O KOU WAHEE. NO HEA LA? KAI NO HOI O WAILA MA. Nana aku oe no hoi ia la ohi ka Io o ka laau o Wakawae i ka ua mea hoi o ka nani.

NA PAPA! NA PAPA! Me na pono kukulu hale o na ano no a pau. Aia ma ke kihi o na alanui PAPA ME MOIWAHINE, Honolulu. Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 PAPA! PAPA! PAPA! Na papa huluhulu, na papa manoanoa, na papa i kahiia, a papa kepa, papa hole keokeo, papa hole ulaula.

Na Laau, Na Laau. na kua, na kaola, na aahu, na molina, na peapea, pine huluhulu, pine i kahiia. Na papa a me na laau ulaula. Pili ulaula, pili keokeo, pani puka, puka aniani, pani puka aniani, puka olepelepe.

PENA o a ano a pau. Pena mai ka liilii a ke nui, Aila Pena, Aila Moomaloo, Wainiti, Pate. Ua lako o kela a me keia ano. Na ami puka hale, na ami puka pa, aniani pepa hale a me na lihilihi, e loaa no malaila.

Paakai Helu 1, o Kakaako me Puuloa.

Aia ma Luda Kuike e loaa ai na mea a pau i pono no ke Kumukuai Emi Loa. O na mamo o Hawaii a Niihau, e loaa aku no i laau paakai. E kipa mai ilaila i ike maka.

NA HOOLAHA.

W. O. Smith, LOIO! LOIO! Helu 36 Alanui Kalepa, Honolulu.

W. R. Kakela, He Loio a he Kokua ma ke Kanawai. He Luna Hooiaio Palapala.

CECIL BROWN. Loio a he Kokua ma ke Kanawai. A he Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala no ka Mokupuni o Oahu. Helu 8 Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.

ASA KAULIA, Loio a Kokua ma ke Kanawai. Ua makaukau au e lawelawe i na hihia a pau ma keia Oihana imua o na Aha a pau o ka mokupuni o Oahu. E loaa no au ma Koolaupoko, Heeia, a ma Honolulu i kekahiu wa E hooko ia na kauoha mai na wahi a pau o ka mokupuni me ka eleu a me Ka hikiwawe.

Jno. Lota Kaulukou, Loio a he Kokua. Ua makaukau oia e lawelawe i na hihia a pau o kela a me keia ano iloko o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni. Ua hiki no hoi ke hana i na palapala a pau e pili i ka Oihana Loio me ka eleu. E loaa no au ma Heeia Koolaupoko, a ma Honolulu no hoi i Kekahi manawa.

C. C. COLEMAN, Amara a he mea hana Mekina kapili kapuai hao lio. A me ka Hana ana Kaa Lio, etc., Hale Hana ma Alanui Alii, E kokoke la i ke Alanui Papu.

Kale Kulika, Luna hooiaio Palapala Kuai Mokali, a me na palapala oia ano. Luna Hooiaio Palapala Aelike mawaena o na Haku a me na Kauwa. Luna Haawi Palapala Mare. Ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine me Kaahumanu, kulanakauhale o Honolulu, ko Hawaii Pae Aina.

Richard F. Bickerton, [peketona.] Loio a he Kokua ma ke Kanawai. Keena hana Helu 23 Alanui Kalepa, Elua puka ma o aku o ka hale kauka o Kauka Minuteole. E hele ana oia imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni ma na ano hihia a pau, ina paha ma Oahu nei, a ma na Mokupuni e ae. Ua makaukau mau oia i ka hana ana i na Palapala pili kanawai o kela a me keia ano. Ua hiki no hoi iaia ke hoaie dala aku ma ka morakiana i na aina ma ka ukupanee haahaa loa. E hanaia na hana me ka hikiwawe a me ka uku haahaa.

JAMES M. MONSARRAT, [MAUNAKEA] Loio a he Kokua ma ke Kanawai. Imua o na aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni. E lawelawe ana no hoi ma na hana pili i ka hooponopono waiwai, me ka imi ana i na palapala Sila Aina, ka hana ana i na Palapala Kuai, Hoolimalima a me ka hoaie dala ana. A he luna hooiaio palapala. Keena hana alanui Kalepa.

Joseph E. Wiseman, Lunahooponopono o na waiwai paa a me Luna Imi Hana, Helu 27 Alanui Kalepa, Honolulu. Luna Hoolimalima no na Rumi, na Hale, a me Luna Kuai me Hoolimalima o na Waiwai Paa ma na wahi a pau o ka Paemoku. Luna imi Hana no ka poe a pau i nele i ka hana ole ma na wahi a pau i makemakeia ma kekahi mokupuni o ka Paeaina. N. B.---Na Palapala Hoolimalima e hanaia me ka eleu: e ohiia na Bila Aie a me na hana e ae a pau e pili ana i na hana Oihana Kalepa me ka eleu a me ka pololei. O na Unuhiolelo a me na Maheleolelo ana, e hookoia me ka maikai. O na kauoha a me na kamailio ana maloko o na leta no kekahi o na hana maluna ae, e hookoia me ka eleu loa.

MAKEMAKEIA.

Ua makemake ia ka poe mea ILI KAO MALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi me na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i ko lakou mau ILI me makou, a e haawi no makou i ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ko kakou Makeke. C. Brewer & CO. (Burua Ma.)

ANA AINA! ANA AINA!! Frank Pahia a me Samuel M. Kaaukai. KEENA HANA--Aia ma Alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.

HE MOOLELO NO Kapena Pelelika. He wahi koa kaulana no Perusia.

Hoomau aku la o Pelelika i ka hele ana me ke alahele me kona mau hoa 'loha elua, a oiai lakou e nanea malie ana i ka nana i na kula uliuli, na puu kiekie, a me na laau nahelehele o kela a me keia ano, aia hoi iloko oia mau sekona pokole, lohe aku la lakou i kekahi halulu ano e, a me he mea la ka honua e haalulu ana i ka ua mea o ka ikaika o ka mea nana e hoonaueue malie ana. O Pelelika a me kana mau aikane elua e hele pu nei, ua hoopuiwa koke ia lakou no keia halulu ano e, a alawa ae la lakou ma o a maanei, aole i ike ia ke kumu o keia halulu ano e, a oiai lakou e hoomau ana i ka nana, aia hoi, ike aku la o Pelelika i kekahi kanaka nui e kau ana iluna o kekahi lala laau, a o kona ihu ua like pu ka nui me kona poo alawa mai la ua kanaka ihu nui nei a ike mai la ia lakou nei e ku aku ana, huli ae la oia i na kumu laau loloa e ku ana, hookapakahi ae la oia i kona pukaihu me ka paa ana iho o kekahi lima ma kekahi puka, a puhi aku la kekahi pukaihu ona i ka makani, a o na kumulaau loloa hoi e ku mai ana, ua lilo loa lakou i mea ole imua o ka pukaihu o keia kanaka. E hina ana na kumulaau nunui e ku ana, no lakou na a-a loihi e wili ana i ka honua; o na opala me na laau liilii, ua lele lakou i o a ianei a me he mea la na kekahi hekili ikaika e kuilua ana ka haalulu o na mea ola kino e ku kokoke ana. O Pelelika, i kona wa i ike ai i keia mea hou, ua makemake loa oia e hui pu me kela kanaka ihu nui. "Aloha kakahiaka oe," wahi a Pelelika i ke kanaka ihu nui, alawa mai la ua kanaka nei, a aloha kakahiaka mai la ia ianei. "He aha kau hana ma keia wahi," wahi a Pelelika i pane aku ai. "O, e puhi ana au i keia opala e ulu nei ma koʻu kihapai," wahi a ke kanaka ihu nui. "Ua manao au," wahi hou a Pelelika, "o oe ke kanaka kupono loa e hele pu ai me aʻu i ka makaikai. Aole anei ou makemake e hele pu me aʻu i ke kaapuni honua, a naʻu na lilo a pau?" Ae mai la ua kanaka nei me ke kaulua ole. Nolaila, piha iho la ka ekolu o na hoaʻloha o Pelelika e hele kaapuni nei i ka honua. Ma kahi a Pelelika e olelo ai i ua poe hoaʻloha nei ona e hanaia kekahi mea, ua hooko koke ia kona leo me ka hikiwawe. Hoomau aku la no lakou nei i ka hele ana, a ma kekahi kakahiaka, hiki ana lakou nei maluna o kekahi puu kiekie; a maluna hoi o kekahi ahua, ike aku la lakou nei i kekahi kanaka a noho ana, a he wahi papale Biva uuku ke kau ana maluna o kona poo. He mea haohao keia i ko Pelelika ike ana aku i ka papale o keia kanaka e kau nei maluna o kona poo, he wahi papale Biva uuku loa, a e kau wale ana no maluna o kona lauoho. Hiki aku la lakou nei ma kahi a ua kanaka papale Biva uuku nei e noho ana, pane aku la ua wahi Pelelika nei iaia,-- "Aloha kakahiaka oe." a aloha kakahiaka mai no hoi kela. "He mea hou koʻu ike ana ia oe," wahi a Pelelika i ke kanaka papale Biva, "ma koʻu aina ma Perusia, ua hana ia na papale Biva a kupono i ke poo o ke kanaka, aole hoi e like me kou maluna wale iho no o ka lauoho e kau ai." "O keia papale Biva uuku," wahi a ua kanaka nei, "aole au e pono ke huki iho a komo pono i ko ʻ u poo, no ka mea, ina au e huki ana a pili ma ko ʻ u mau pepeiao, alaila, e iho koke mai no auanei ka ohu o ke kuahiwi, a lilo keia mau pohaku a me oukou pu i mau puuhau kiekie; a i huki hou au iluna, alaila, e hoi hou no ka hau a me ka ohu i ke kuahiwi." I ka lohe ana o Pelelika i keia mau olelo a keia kanaka a me ka moolelo o kela papale Biva uuku, ua makemake loa ia oia e lilo keia kanaka i hoa ʻ loha nona, nolaila, pane koke aku la ia i ke kanaka papale Biva,--- "Ua manao au, o oe ke kanaka kupono loa e hele pu ai me a ʻ u i ka makaikai," wahi a ua wahi Pelelika nei, "a na ʻ u ka lilo ana ma na mea e pono ai o kou makaikai honua ana me makou." O ua kanaka nei, ae koke mai la ia i keia noi a Pelelika, a hele aku la lakou ma ko lakou alahele mau. Iloko o kekahi mau la a lakou e hele nei ma ke alanui, hiki loa aku la lakou nei maloko o kekahi ululaau loloa, a manao ae la lakou e hele malalo o kekahi kumulaau loihi e hooluolu ai no kekahi mau minute pokole, aia hoi i ko lakou wa i kokoke loa aku ai he mau anana ke kaawale, ike aku la o Pelelika i kekahi kanaka e kikii ana kona alo iluna, o kona kua i ka honua, o kona mau wawae iluna, a e paa ana oia i kana pu raifela ma ke kowa o kona mau uha, a e awihi ana kona maka akau ma ka aoao o kana pu, a e kau pololei ana oia iluna o ke kumulaau loihi. O Pelelika, i kona wa i ike ai i ke kulana kipu a keia kanaka, alaila, he mea hou loa ia i kona manao, ka hiki ana i keia kanaka ke kau ana aku i kana pu ma ke kowa o kona mau uha me ka onioni ole. Huli ae la lakou nei iluna o na lala laau, a nana ma o a maanei, aole he ike ia aku o kahi ana e kau nei i kana pu raifela; a e like hoi me ko Pelelika ano mau o ka niele i na poe a pau e loaa ana iaia, pane aku la oia i ua kanaka nei,--- "Aloha kakahiaka oe e keia kanaka kipu," alawa mai la ua kanaka nei a aloha kakahiaka mai la ia lakou nei, a hoomau aku la no ia ka awihi ana o kona maka akau ma ka papalina o kana pu raifela. No ka lilo loa o ka manao o ua kanaka kipu nei ma kana mea i makemake ai, nolaila, hoolai iki iho la ua wahi Pelelika nei no kekahi mau minute pokole, a pane hou aku la oia i ua kanaka nei: "Heaha kau mea e makemake nei e kipu?" wahi a Pelelika i pane aku ai; alawa hou mai la ua kanaka nei, a pane mai la,--- " O, e kali ana au i kela manu iluna o ka wekiu, a alawa mai kona maka ilalo nei, alaila, ki aku au iaia ma kona maka akau." "He mea kupaianaka i keia kanaka kipu," wahi a Pelelika i kona mau hoa'loha me ka leo hawanawana, "kana olelo mai, kali oia a lawa iho kela wahi manu ilalo, alaila, ki aku oia ma kona akau." He oiaio, o kahi a keia manu e kau nei, aia iluna loa o ka piko o ua kumulaau nei, a nona hoi ke kiekie ma ka hoomaopopo aku, aole i emi mai malalo o ekolu haneri anana. O keia wahi manu iluna o ua laau nei, ma ka Pelelika hoomaopopo aku, ua like paha kona wahi nui me ka moa keiki liilii, a i ole ia, malalo iho no paha. O ke kanaka e ku ai kela manu ma ka maka akau, ua manao o Pelelika, oia ka oi loa hookahi o ke akamai a puni ka honua. I mea hoi e ike maka ai lakou nei i ke akamai lua ole o ua keiki la, huli like ae la ko lakou nei mau alo iluna o ua kumulaau nei, me na manao pihoihoi no ke ku o kela manu iluna o ka piko lala laau, a lakou hoi e ike powehiwehi nei i kona kino i ua awakea la. He mau minute pokole keia nana nui ana a lakou nei, a ike aku la lakou i ka upoipoi ana ae o ua wahi manu nei me ka hoomakaukau ana e lele aku, aka, hoonioni malie ae la ua kanaka nei i kana pu raifela, a no ia mea, alawa iki iho la ua wahi manu nei ma kona aoao akau, a iloki no oia sekona hookahi i hookuu pau ae ai ua kanaka nei i ka ikaika o kana pu punahele, a lele pololei aku la ka poka me ka hikiwawe loa a ku kahi manu iluna o ka wekiu laau, a opeapea ae la oia i o a ia nei, e puhi malie ia ana e kahi makani kolonahe malie loa a pa ana, a hiki i kona wa i haule aku au i ka honua. Naholo aku la lakou nei a hiki i kahi e waiho ana o ua wahi manu nei, lalau iho la o Pelelika i kona kino a hapai ae la imua o lakou, i ko lakou nei nana ana iho, ua pololei e like me ka olelo a keia kanaka, ua ku ua manu nei ma kona maka akau. E like me ko Pelelika ano mau, o ka makemake i na kanaka o keia ano, nolaila, pane aku la oia i ua kanaka nei: "Ua mana o au," wahi a Pelelika, "o oe ke kanaka kupono  loa e hele pu ai me a'u i ka makaikai. Aole anei ou makemake e hele kaapuni i ka honua nei, a na'u na lilo a pau?" Ae mai la ke kanaka kipu pololei me ke kaulua ole; a hele like aku la o Pelelika me kona mau hoa'loha i ka makaikai i na kulanakauhale nui o na mokuaina hema o Europa, a i ka hala ana o na makahiki elima o keia kaahele ana, hoololi hou ae la o Pelelika i kona alahele, e hoi hoi i ka aina hanau, e ike i ka home, kahi hoi o kona mau makua i hala e aku. (Aole i pau.)

KA POINA O KA MOANA.

Ma ka nupepa puka la Bulletin o keia kulanakauhale, i ike iho ai makou i ka loaa ana o kekahi mokuahi o ka laina hooholo moku Kunada o Sevia kona inoa i kekahi ino nui ma ka moana a pakele oia mai poino; penei kahi moolelo: Ua haalele aku keia mokuahi i ke awa ku moku o Queenstown (Koana Moiwahine) i ka la 10 o Feberuari, me kekahi heluna ohua nui, a mawaena o na ohua, o Keoki Makapolena, kekahi o na kamaaina o ko kakou mau poai nei. I ka la mamua iho o ka haalele ana o keia mokuahi i ke awa kumoku, ua hoopukaia he manao ma kekahi nupepa olaila e i ana, he ino nui e pahola ana ma ka moana, aka, ua hiu mai la no ke Kapena i kona mana a holo mai la no ka moku. He 8,000 tona ke kaumaha o keia mokuahi, a he 10,000 ka ikaila lio o kona enegini mahu, he 530 kapuai kona loa, a he 50 kapuai kona akea. I ka eha o na la i ka moana, a i ka po o ka la 13, loaa iho la ua moku la i kekahi makani ikaika, a ua pa ua makani la me ka ikaika maluna o keia moku no 8 hora; a i ke kakahiaka o ka la 14, mao aku la ka ino o ka makani, a hoomaka iho la na ale e poi maluna o ka moku me ka ikaika nui. Pau na waapa i ka lilo, a o na pono a pau o luna o ka oneki, ua pau aku la i ka lilo iloko o ke kai. O ka lanahauki, kahi o ke Kapena e holoholo ai, ua lilo pu aku la ia iloko o ke kai, me he mea la ua olo pahioloia, oiai, he 55 kapuai kona kiekie ae maluna o ka ilikai i ka wa malie a o ka puka uwahi, ua opaha pu ia, oiai he hapalua iniha kona manoanoa o ka hao i hanaia ai ua puka uwahi la. Aole he wahi i koe o ua mokuahi la i ka pulu i ke kai, koe nae ka lumi enegini. O na rumi o hope, ua komoia e ke kai a ua halana ka wai no 8 hora ma ua mau rumi la. Ua ku aku ua moku la i Nu Ioka iloko o na la holo he 12, a ua hala hope he 3 la o kona la ku mau. Aole o keia mokuahi wale no ka i loaa i keia ino, aka, he 14 mau mokuahi e ae, a ua kaulua keia moku mokuahi, ua poholo iloko o ka hohonu o ka moana kekahi o lakou. Ea, o ke ko ana paha keia o ka wanana o kela haole Kanada Wigina? Oia paha, aole paha, aka e ike ana ko makou mau makamaka ma kekahi kolamu e ae o ko kakou pepa i ke ko hapa ana o ka wanana a keia haole.

HOOHUI AUPUNI A KA ONA MILIONA O WAILUKU, E NOKE MAI LA I KALIFONIA.

E na makaainana o kuu aina aloha, mai Hawaii a Kauai. Pehea oukou, a me kakou e noho nei, aia "ka make o kakou la" ke noke ia mai la i Kolifonia, ke hooikaika mai la o Claus. Spreckels, e hoohui ia Hawaii nei me Amerika, a e lilo ka hooponopono aupuni ana na lakou la, aole nau e Hawaii Ponoi. No laila, heaha la ke kumu o keia hoohui aupuni ana, e laha mai nei ma na Nupepa haole? Eia ke kumu, na Hawaii nei aku ka makemake e hoohui, aole na Amerika. Pehea la e maopopo ai keia? Eia, na kekahi o na Lunamakaainana hapa ike, makilo wale, makemake wale i na dala kipe, a hookomo iho la i ua mau dala iloko o ko lakou mau pakeke a kani ae la ka aka iki e mino iki ana na papalina i ka piha i ka olioli, a na lakou i haawi aku la ia Claus. Spreckels he 24,000 eka o Wailuku, ma ke kuai lilo loa. Oia ka makamua o ko Hawaii nei hoohui aupuni ana me Amerika, nolaila, pilikia no kakou ia kakou iho, aole ia hai, no ka mea, ua koho kakou i na Lunamakaainana mole ole, aia ma ke alelo ko lakou ola, aole me na lima e eku ana ilalo i ka honua. E olelo mai paha auanei ka poe kue i keia manao, ua haawi mua no na 'lii i ke aupuni ia hai i ka wa kahiko loa, he oiaio no ia olelo pane, no ka mea, ua ike au ia mea, ma ka Moolelo Hawaii. Aka, oia haawi ana, he haawi no ka wa naaupo loa o na 'lii a me na makaainana, a no ia ike o na haole i hiki mua i Hawaii nei, i ko lakou ano naaupo, aole lakou i ae e lawe i keia aina, aka hoi, i keia au naauao nui launa ole mai, eia ka hoi, eia ka wa naaupo loa, haawi wale ia no, he pono no hoi paha ia, ina i kuai ia kela 24,000 eka ina dala $240,000.00 o ka eka e aho iki ia, alaila heaha ka na makaainana e olelo ai no keia haawi kumukuai ole ana i ka aina o na Kamehameha i hala, eia ka pane ana, akahi, no ka puni wale i ka waiwai kipe lapuwale, a no ka puni inu rama, a no ke ake pakela ai wale i na papaaina a na Kuhina. Alua, no ke aloha ole o ka Lunamakaainana iaia iho, nolaila, aole i aloha ia hai, aole aloha i kona ohana ponoi. Eia ka 'u mea ehaeha loa iloko o'u iho, o ka olelo ana a ua aikane la a kakou, oia hoi, o Claus. Spreckels, o ka Moi o Hawaii, he Moi puni wale, ua like oia me ka bebe, he hiki ka iaia ke huki i o a ia nei e like me kona makemake. Kahaha! Kaupaianaha maoli, ua olelo anei kekahi o na makaainana pela i ko lakou Moi. Ua like keia hana me ke kumakaia ino loa ia Hawaii Ponoi, aka, he aikane nae na kekahi o na Lunamakaainana. Eia keia, e hoi mai ana o Claus Spreckels i Hawaii nei, a hiki mai ke Kau Ahaolelo o ka makahiki 1884, ia wa oia e waiho mai ai i ka bila Hoohui Aupuni, ia Hawaii nei me Amerika, nolaila, eia ka'u kauoha ia oukou e na Lunamakaainana, e hana mua oukou i mau eke loloa, i elua anana ka loihi, no ka mea, e haawi ana ka Ona Miliona ia oukou, pakahi miliona dala i ka Lunamakaainana i hikiwawe ka ae ana, i ka Hoohui Aupuni. Aka, no'u iho, a me Pilipo a me kahi poe e ae, aole makou e ae ana, ia mau manao o ua ahikanana la o ke Kula o Kamaomao, a ke paipai pu aku nei au ia oukou e ko'u mau hoa makaainana aloha lahui. Pehea la kakou e hana ai i keia manawa, ina ua ike kakou, aole e hiki i na Kapena moku ke hookele pololei i ka moku i ke awa kupono, no ko lakou ona, ua anenae pilikia ka moku, kokoke e nahaha ma na kuaau nalu, aole anei e pono i na sela o ka moku ke lawelawe pu a e lalau i ka Hoeuli, oiai lakou he mau sela no ua makaukau i ka hookele ana, oia moku? Ke manao nei au, hiki no, a i ole, e huli hou paha i Kapena okoa, no ua moku la, a e hoopau i ke Kapena mua no kona ona, a me ka lalau. Pela no kakou e na makaainana aloha i ko kakou aupuni, ina ike kakou, ua lalau ka hana, a na hookele aupuni, i keia manawa. He uhauha dala wale no, a he hookomo paha i ke aupuni iloko o ka aie kaa ole, aole anei ia he Kapena lalau, a mamuli nahaha ka moku, a mahope lilo i ole, nolaila, ke kokua nei au i ka manao o kuu hoa, G. W. P. i hoopuka ia ma ka Helu 9 o Ka Paeaina Hawaii, a e kauoha ana hoi e hui ae na makaainana ma ko lakou mau apana me ka hoolako ole  ina mea kaua, a e kuka ma ke ano naauao a me ka maluhia, a me ka hoala ole i kahi mau manao kue aupuni, aka, e kuka ana me ka manao lokahi a me ke aloha alii, i mau ai ke "Ea o ka aina i ka pono." Ka maluhia a me ka holomua ma na hana a pau, nolaila, ke paipai nei au i ka poe naauao maikai o kuu lahui, e ku like iluna, me ka manao lokahi, e kokua pu i ko kakou Moi, ma ka hooponopono aupuni ana, oiai kona mau hookele, e hana ana la i ka muku o ka waa, e kalele ana paha i kahi e mahiki mai ai ke ama o ka waa, a kahuli ae ka waha o ka waa ilalo, lana ka auwae i kahi haiki, nolaila, e ku kakou ma kuaiako, e kokua pu i ka hookele i ko kakou waa aupuni, i ole e poho a nalowale. Nolaila, o keia ka wa kupono me ke kali ole, mai manao kakou e waiho a hiki mai ke Kau o ka M. H. 1884, alaila hana, aole pela, ko'u manao e hana koke no. Eia keia, ua ike au i kekahi olelo pahenehene ma ka Elele Poakolu, e olelo i ka uwe wale o na makaainana i ka pilikia o ke aupuni. Ea, he olelo pupuka loa kela, aole ka paha ia i manao ua komo ke aupuni iloko o ka pilikia ae, ua komo io no, no ka mea, ua lilo o Wailuku, a ke ohi aku nei o Ema Kaleleonalani i kona kuleana iloko o na aina lei alii, a pehea ia, nolaila, heaha hoi ka mea i koe a mamuli ohi hou mai o Keelikolani i kona hapa iloko o na aina lei alii, a e ike auanei kakou, aole he aina lei alii i koe, a heaha ke kumu o keia pilikia, o ka hupo launa ole o ka poe haawi aina, no laila, mai koho hou ia lakou o na Lunamakaainana nana i haawi wale i ko kakou aina iloko o kela kau o ka M. H. 1882, mai koho hou oukou ia lakou, he nui aku na mea i koe. Ua pau au maanei. Owau iho no. Josiah Haole.

NA LETA A NA MAKAMAKA E WAIHO NEI MA KO MAKOU PAKAUKAU.

O kau manao nuhou e J. H. Mahoe o Mapulehu, Molokai, e ike no oe malalo o ke poo "Na Leta a na makamaka" e puka aku nei ma kekahi kolamu o keia papa i hoopokoleia e makou a i laweia e makou ma ke ano nui.--O kau e E. W. Sonovell, aole he hiki ia makou ke hoolaha i kau elike me ka makemake, a oiai ua ake oe e pili hou aku no kou manao pane me oe, nolaila ua makaukau makou e hoihoi aku i kou waiwai me ka maikai--O kau mau haina nane e L. S. Keaniani o Kawaihae, Hawaii, o kau nane e S. H. K. Kanelauwahine o Waialua, Oahu, O kau nane e J. Kaleimano, o Kohala, Hawaii, o kau nane hoi e J. W. H. Isaac Kihe o Honolulu Oahu, a me kau haina nane. o kau haina nane e J. Kihe o Honomakua, Kohala, o kau haina nane e J. Manoolau o Hana, Maui, ua manao makou e kapae loa i ka oukou mau nane a me na haina nane oiai ua loihi loa ka waiho ana ma ko makou pakaukau, a ua pau pu no hoi ka hie a me ke kau o ka hoolaha nane a haina nane. Me ke aloha. ---O kau olelo hoolaha e Amu Pake o Honokaa, Hamakua, Hawaii, eia no ke waiho nei ma ko makou pakaukau, a oiai ua kali loihi makou no kou pane mai i ka makou i hoakaka aku ai, nolaila ke kapae loa nei makou i kau olelo hoolaha me ko makou noonoo ole hou aku. Pela no me kau e R. Puhiai, ua kapae no makou oiai ua hala loa ka wa no ka hoolaha ana aku. O kekahi mau leta iho a ko makou mau makamaka, ke hoolahaia aku nei elike me ke kakauia ana a i hooponoponoia a i laweia e makou ma na mea ano nui. Me ka mahalo i ko makou mau makamaka. O kau e D. W. Kahuakai, o Kamanuwai, Honolulu, Oahu, e ike no oe malalo o ke poo "Na Leta a na makamaka"---O kau e J. Kaleimamo, e ike no oe malalo o ia poo hookahi i lawe hoopokole ia e makou. Pela kau e L. Pa, o ke kula kahunapule, T. S. K. Nakanelua o Kalihi a me Iwa, o Kauluwela, Honolulu, Oahu.

E ALA!! E ALA!! MAI HAWAII A NIIHAU.

E ka Nupepa Kuokoa e: Nou ko'u mahalo nui. E ae mai i ka'u wahi ukana e hookomo iho ma kekahi o kou kolamu; a ikeia mai hoi ko'u manao e na lehulehu mai Hawaii a Niihau. Oia hoi, e paipai ana keia leo; E ala! E ala!! mai Hawaii a Niihau!!! E ala ae e aha ko Hawaii Pae Aina? E ala ae a e hoomakaukau mai, e imi mua i mau Lunamakaainana kupono, aloha aina, aloha lahui, aloha ohana; no ke Kau 1884 ae nei e hiki mai ana. A pehea la e loaa ai ia kakou he mau Lunamakaainana kupono? Penei paha: E kohoia i mau Komite ma na apana koho a pau, a e kaheia i mau halawai makaainana, a ma ia hui ana, e ninauia ai ka mea kupono no ka hana L. M. 1884. E maopopo no ke ano o na L. M. He kanaka naauao, hoopono, kuokoa, manao ole i na kipe i na oihana a pela aku. E koho ka apana o Honolulu i Komite 5 lala ka nui, a na ia Komite e imi a e hoomakaukau i Papa Hana a e hoolaha ae ma ka nupepa, a e ike no na Komite o na apana koho e ae ia mau kumuhana.

Eia na kumu o keia leo paipai a hoeueu mua ana i ka lahui. Ua aloha nui ae nei ka Moi ia W. M. Kipikona, a ua haalele i ka leo o ka lehulehu, a ua maopopo, o Kipikona ma Hawaii nei, o ka Ona Miliona ma Amerika, e hoohui ia Hawaii nei me Amerika Huipuia, a mai koho hou i na L. M. ino o ke Kau o 1883 iho nei; e kiola e kipaku loa ia lakou aole e komo a hai manao iloko o na halawai, ua pau. L. L. ALOHALAHUI. Hawaii, Mar. 20. 1883.

KA LEO ALOHA O NA MAKAAINANA MA KA APANA O WAILUKU, MAUI.

Ma ka Poaono o ka pule i hala, ua noho ka halawai makaainana ma ka luakini Kaahumanu ma Wailuku, ma ka hora ehiku me ka hapa. Kohoia o J. Haole i Lunahoomalu, a o W. K. Makakoa i Kakauolelo. Ku mai ka Hon. J. W. Kalua a hoakaka mai ma ke ano nui i ke kumu o ka hoalaia ana o ka halawai, a penei kana mau kamailio ana i laweia mai ma ke ano nui: "Mamuli o ke Kumukanawai, ua kauohaia, he hiki no ia kakou ke hoakoakoa, a e kuka, a e noonoo no ka pono o ko kakou aina aloha, me ka hoolako ole i na mea kaua, a he nui aku no kana. Mahope iho o kana, ua weheia na hana ma ke kono ana a ka Lunahoomalu ia Rev. W. P. Kahale no ka haiolelo, a penei kekahi mau mamala o kana haiolelo: "E na makaainana makee alii o ka Moi, ua akokoa mai kakou ma keia luakini i keia la maikai, ka la e hoomanao ai keia aupuni no ka hanau ana o Kauikeaouli Nui, ka lokomaikai, ke kolu o na Moi ma ka lalani o na Kamehameha. I ka wa i haalele iho ai kona kaikuaana i ke aupuni, ua lilo oia i Moi, aia no nae ka mana ia Kaahumanu ke Kahu Aupuni. I ka lilo pono ana mai o ka Mana Hooko iaia, ua like keia aupuni me ka nonanona, he makalii ke nanaia mai e na lahui e ae o ka honua nei. Iloko nae o ke kino makalii, nona iho no kona ola, pela no keia aupuni ia wa. Nolaila, ua imiia ke ola o keia aupuni ma ka hoiliiliia ana o na mea e ola ai kona kino uuku. Ua koho ka Moi ia Gerrita P. Judd laua o Timoteo Haalilio i mau Luna Waiwai a na laua e hoiliili na mea liilii o Hawaii nei a pela aku. I ka maopopo ana a keia aupuni liilii iaia iho, ua koho ka Moi i Kuhina Nui nona, ia G. P. Judd, i Kuhina Waiwai, R. C. Wyllie, Kuhina o ko na Aina e, J. Record, i Kokua Lunakanawai, a ia Keoniana i Kuhina Kalaiaina, a o W. Rikeke i Kuhina Ao Palapala, a ua olelo ia i ka wa e noho luna aupuni ana keia poe a pau maluna, o Hawaii nei ke aupuni aie ole malalo iho o ka la. I ka wa o na Kamehameha i noho Moi ai, ua pii mau ka mahuahua o ka pomaikai o keia aupuni, a pau ka lalani Kamehameha i ka make, ua ku ae kekahi Moi ma ke ano hou e like me kona makemake, a na na makaainana oia i koho, a hala aku oia i ka make, ua lilo ae ka Noho Alii i ko makou Moi e noho nei i keia wa; a o ka oi keia o ka Moi lokomaikai ma ka hookiekie ana ae i kona lahui ponoi ma na oihana poo o ke aupuni. He puni hookiekie keia Moi i kona lahui ponoi, eia nae, he puni hoohelelei wale, a pela i hanaia ai na luna aupuni a hiki i keia wa a keia aha Kuhina e noho nei. I keia Aha Kuhina, ke emi nei ke oa o ke aupuni, a ua like oia me ke aupuni pepee la, nolaila, e na hoa, o ka kakou hana pono, e lapaau koke i ole keia mai nui, a ulu a kawowo ka lahui." Mahope o keia haiolelo, ua haiolelo pokole o Rev. O. Nawahine, a pau kana, ua haiolelo mai o J. W. Kalua--he haiolelo eehia, a no ka hope o kana ua noi mai oia e kohoia i Komite 15 lala ma ka hooholo ana a ka halawai a me ke koho ana o ka Lunahoomalu, e waiho aku i Palapala hoopii imua o ka Moi, penei: I ka Moi Lokomaikai Kalakaua, a ke Akua i hoonoho ai i Alii Nui no ko Hawaii Paeaina---E ola mau loa ke Alii. O makou Kou mau makaainana ma ka apana o "Na Waieha," Mokupuni o Maui. I ka paulele ana aku i Kou lokomaikai e ka Makua, no ka maluhia o Kou aupuni a me ka pomaikai o Kou lahui ponoi. Ke nonoi haahaa aku nei makou ia Oe e hookuu aku ia Walter Murray Gibson, a me ia Aha Kuhina a pau, no ka mea, mai ka hoomaka ana o ka aha Kuhina o W. N. Gibson a hiki i keia manawa, ke malamalama nei i ko makou manao, e poina ana Kou aupuni a me ke ola o Kou lahui kanaka. A mamuli o kekahi Olelo Hooholo i hooholoia e ka halawai makaainana o "Na Waieha" ma ka luakini o Kaahumanu ma Wailuku i ka la 17 o Maraki, M. H. 1883, ua kohoia he Komite Umikumamalima Lala e waiho i keia Palapala Hoopii imua Ou e ke ʻLii. Kaukauinoaia W. P. Kahale, Lunahoomalu. a ke noi a W. P. Kahale, ua hoopaneeia ka halawai. W. K. Makakoa Kakauolelo. Ua make hikiwawe mai nei kekahi hoahanau o a ekalesia o Kohala i ka la 10 o keia mahina, o Paku kona inoa. He hoahanau kahiko oia no ia ekalesia, wahi a ka lono i haiia mai.