Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 13, 31 March 1883 — Page 4

Page PDF (1.99 MB)

This text was transcribed by:  Kerri
This work is dedicated to:  no na kupuna

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA

KUOKOA ME KE AUIOKOA.

[I Huiia.]

 

No ka Makahiki . . . . $@.00

Eono Maina . . . . . . 1.00

Dala Kuike ka Rula.

 

POAONO, MARAKI 31, 1883.

 

            Paiia e This. G. Thrum, ma ka halepai o ka nupepa Saturday "Press."

 

ANTHEM.

Comrades. Awake to glory -- Buke Mele Hou.

1

                                    Ala'e, ala'e, na hoa,

                                                A e paio no ke Lii

                                    Ke o o mai nei ka pu la,

                                                Hinu mai na ihe e.

                                    Naue, a paio, paio a mau.

                                                Paio i ola ma o ma ke ao.

                        Duo.    E--moe anai?  

                                                Eia ae na enemi e.

                                    Moe e anei, a papale ole anei?

                                                Ala e, ala e,

                                    A paio na hoa onei.

                                                Paio, paio ikaika,

                                    E paio i lanakila'e.

                                                Ala'e, ala'e, na hoa,

                                    A e paio no ke Lii.

                                                Ke o o mai nei ka pu la,

                                    Hina mai na ihe e.

2

                                    Ala'e, ala'e, na hoa,

                                                A hoonani i ke Lii,

                                    I ke Akua Sabaota,

                                                I ka Moi mana e.

                                    Ala, honani nani a mau,

                                                Ala, hoonani meko kela ao.

                        Duo.    Hoonani e,

                                                E hoonani, hoonani e.

                                    E hoonani e i ka Haku Iesu ke Lii.

                                                Ala e ala e,

                                    Hoonani na hoa onei.

                                                Mililani, hosana,

                                    Hosana ia Iesu ke Lii.

                                                Mililani, hosana,

                                    Hosana ia Iesu ke Lii,

                                                Ala'e, ala'e, na hoa,

                                    A noonani i ke Lii,

                                                I ke Akua Sabaota,

                                    I ka Mo, Mana e.         HAWAII.

 

HAAWINA KULA SABATI.

 

Kumuhana Kaihuli ana o Saulo.--Pauku Baibala.

Oih 9: 1-18.

            E ha aku ana o Saulo i ka olelo hooweliweli, a me ka luku aku i na haumana a ka Haku, hele aku la ia i ke kahuna nui.

            2  Nonoi aku la i mau palapala no na halehalawai ma Damaseko, i na loaa iaia kekahi mau mea no keia aoao, na kane paha, nawahine paha, e alakai mai no oia ia lakou me ka nakinakiia ma Ierusalema.

            3  A i kona hele ana aku, a kokoke ma Damaseko, anapu koke mai a puni iho la ia i ka malamalama mai ka lani mai.

            4  Hina iho la i ka honua, a lohe aku la ia i ka leo, i ka i ana mai iaia, E Saulo, e Saulo, no ke aha la oe e hoomaau mai nei ia'u?

            5  I aku la ia, Owai oe, e ka Haku?  I mai la ka Haku, O iesu no wau ka mea au e hoomaau mai nei. O ke keehi ana i na mea oioi, he mea ia e eha ainou.

            6  I aku la ia me ka hopohopo a me ka haalulu, e ka Haku, heaha kou makemake e hana aku ai au?  I mai la ka Haku iaia, E ala oe iluna, a e hele i ke kulanakauhale, a e haiia no ia oe ka mea pono nau e hana aku ai.

            7  A o na kanaka e hele pu ana me ia, ku iho la lakou me ka leo paa, ua lohe no lakou i ka leo, aole nae i ike aku i kekahi mea.

            8  Ala mai la o Saulo, mai ka honua mai, oaka ae la kona mau maka, aole nae ia i ike i kekahi mea.  Alakai lima aku la lakou iaia a hiki aku i Damaseko.

            9  Ekolu la o kona ike ole ana, aole ia i ai, aole no hoi i inu.

            10  Aia no ma Damaseko, kekahi haumana, o Anania kona inoa.  I mai la ka Haku iaia ma ka hihio, E Anania.  I aku la kela, Eia no wau, e ka Haku.

            11  I mai la ka Haku iaia, E ku, a e hele ma ke kuamoo, i kapaia o Pololei, ma ka hale o Iuda, e imi i ka mea i kapaia o Saulo, no Tareso, no ka mea, aia hoi, ke pule la ia.

            12  A ma ka hihio oia i ike aku ai i kekahi kanaka, o Anania kona inoa, e hele mai ana, a kau i ka lima maluna on a, i ike ia.

            13  I aku la o Anania, E ka Haku e, ua nui loa na mea a'u i lohe ai i ua kanaka la, i ka nui o ka hewa ana i hana aku ai i kou poe haipule ma Ierusalema.

            14  Ua loaa no hoi iaia ka mana na ke kahuna nui mai, e hoopaa i na mea a pau i hea aku i kou inoa.

            15  I mai la ka Haku iaia, O hele: no ka mea, he ipu i kohoia na'u oia nei, e lawe aku ai i ko'u inoa imua o ko na aina e, a me na 'lii, a me na mamo o ka Isaraela.

            16  No ka mea, e hoike aku ana au aia i ka nui o kona ehaeha ana no ko'u nei inoa.

            17  Hele aku la o Anania a komoaku la i ka hale; a kau aku la i kona mau lima maluna on a, i aku la, E Saulo, e ke kaikaina, ua hoouna mai nei ka Haku ia'u, o Iesu, ka mea au i ike ai ma ke ala au i hele mai ai; i ike oe, a i piha hoi i ka Uhane Hemolele.

            18  Haule koke iho la mai kona mau maka mai me he mau unahi la, a ike koke iho la ia, a ku mai la, bapetizoia iho la.

            Pauku Gula.    P. 18    Hoopaa.

            Manao nui.  Ma ka mana o Iesu e ano hou ai ka naau.

            Na heluhelu la.   1.  Oih.  9:1-18.  2.  Oih.  22: 1-16.  3.  Oih.  26: 9-20   4.  Gal. 1: 1-14.   5.  Io.  3: 1-18.   6.  Rom. 10: 1-13.   7.  Pil.  3: 1-14.

            Ka manawa A. D. 40 paha.  Ua 35 na mak. o Saulo.

            Kahi i hanaia'i.  Mawaena o Ierusalema me Damaseko.

            Na 'lii Calibula, &c.

            Mele.  "Oli e maluna."  Hoku Ao Nani.  p. 92.

            Pule i makaukau e oli me lakou maluna.

KA WEHEWEHE ME KA NINAU ANA.

NA MAHELE.

            I.  Ka hoomaau ana o Saulo.  P 1--2.  Owai keia mea hoomaau? Heaha ka oukou i lohe e ai mamua no Saulo? Mok. 7:58.  8:1, 2.  Owaikekahi inoa o Saulo?  Saulo ka inoa iwaena o na Iudaio.  Paulo ka inoa iwaena o ko Roma poe.  E aha ana oia i na haumana a ka Haku?  Heaha ke kumu o kana hana ana pela?  Ka naaupo, wahi ana, 2 Tim. 1:13.

            I owai la kona hele ana?  Owai ke kahuna nui?  Ionetana.  No ke aha kona hele ana i o na la?

            I loaa ka mana e aha ai?  Aia a loaa mai ka palapala hopu mai ka Aha LUnakanawai mai, alaila, ua mana Saulo, a hiki ke hopu, a hoopaa, a alakai i Ierusalema ia wai?  I na haumana a Iesu, nakane, na wahine, na keiki.  E aha ia ana lakou ma Ierusalema?  E lukuia ana.  Aloha ole.

            No na halehalawai mahea keia palapala hopu?  Heaha, a mahea Damaseko?  E nana ma ka Buke Wehewehe hua Baibala i maopopo.  I na ua nele ia buke, e kuai me Ka Papa Hawaii.  He Buke hoonaauao loa ia.  No ke aha ka nele?

            II.  Ka halawai ana o Iesu me Saulo, ma ke alanui.  P. 3--9.

            P, 3.  A hele Saulo, a kokoke i Damaseko, heaha ka mea i keakea i kona hele ana?  He malamalama mai hea mai, me he anapu uila.

            P. 4.  Pehea iho la Saulo?  A ohe oia ia leo e hea ana pehea?

            5  A ninau Saulo pehea?  A pehea Iesu i pane aku ai?  O ka hoomaau ana i na haumana, oia anei ka hoomaau ana ia Iesu?  Mat. 25, 40.

            Heaha ka mea e loaa ana i ka mea i keehi aku i na mea oioi?  Ka eha paha.  Iesu ka mea oioi.

            Saulo ka mea e keehi ana ia Iesu.  Makehewa ia keehi ana.  Ka eha ka mea e loaa ana ia Saulo.  He eha make ke hoomau ia keehi ana, ka hana ino ana ia Iesu.

            P. 6.  Hopohopo, a haalulu nui o Saulo no ke aha?  A heaha kana i ninau aku ai?  A pane Iesu pehea?

            P. 7.  Na kanaka e hele pu ana me Saulo e hopu i na haumana a Iesu, pehea lakou?  Pilipu, pihoihoi loa.  He leo wale no ka i loheia.  Aole nae he mea i ikemakaia.

            P. 8.  Ala no Saulo e like me ke kauoha, me ka manao e hele.  Aole nae i hiki.  Ua nana na maka.  Aole nae i ike.  Ua makapo.  Na ka olinolino loa paha o ka malamalama i hoomakapo iaia.  Ua awakea.  Aole pouli maoli.  He pouli no ke Akua mai.  Auhea ke ala e hele ai i Damaseko, a e hoi ai paha i Ierusalema?  Aole akaka ka hikina, ke komohana, ka akau, ka hema.  Aloha ino.  He alakai oia mamua no ka poe e hele pu ana me ia.  Ano, ua lilo lakou i alakai nona a hiki ihea?

            P. 9.  A hiki Saulo i Damaseko, hoike anei oia i kana palapala hopu i na luna aupuni?  Auhea ia palapala?  Aole paha on a manao ma ia palapala.  E moe ana oia me ka makapo me ka haohao ana no keia mea hou.

            Ehia la oia iloko o ka makapo, me ka ai ole, a me ka inu ole?  E noonoo ana, e mihi ana, e pule ana, e nalu ana.

            Heaha la ka mea e hana ia'na ia'u, ke kanaka hewa loa, ke kanaka i hoomaau ia Iesu, a i luku i kana mau haumana?  Auwe kuu make!  Aole paha hiki ke kalaia kuu hewa.  Owau ka i oi ma ka hana hewa ana.

            III  Ka halawai ana o Anania me Paulo.  P 10--18.

            P. 10.  Owai ka haumana ma Damaseko?  Owai ka i hea iaia ma ka hihio?  A aha oia?

            P.  11, 12.  Heaha ka ka Haku olelo ia ia?  E hele i hea?  Ma ke ala hea?  I ka hale owai?  E imi ia wai?  No hea Paulo?  Mahea Toreso?  E aha ana oia?  Owai kana i ike ai ma ka hihio e hele mai ana e aha?

            P.  13, 14.  A pane aku Anania pehea?  He kanaka aha o Paulo ma kana lohe ana?  A ua loaa ia ia ke aha na ke Kahuna nui mai?  kanalua loa ea, Anania.  Ane ae ole e hooko i ke kauoha a ka Haku.

            P.  15, 16.  Pane aku ka Haku, o hele, no ke aha?  He ipu aha oia?  Nawai i koho?  E aha i kona inoa?  I mua owai?  E hoike ana ka Haku ia ia i ke aha?  I ka nui o kona ehaeha, hoomaauia, hana ino ia mai no ka inoa owai?  No ka hai ana i ka euanelio.

            P.  17.  O ka hele no ia o Anania, a komo iloko o ka hale o Iuda, a aha ia Paulo?  Kau kona mau lima maluna on a, a olelo pehea?  I aha oe?  I piha hoi i ke aha?  Maha paha Paulo.  Aole e make ana.

            P.  18.  A pehea kona mau maka?  Ka mea i haule, me he aha la ia?  Ka pau no ia o kona maka po ana.  A ua ahaia oia?  No ke aha oia i bapetiso ia'i?  I maopopo, ua lilo oia i haumana na Iesu.  Oia ka hoailona o na haumana a Iesu.  Ua ku oia iluna.  Me he la, ua kapipiia ka wai maluna o kona poo.  Aole akaka he kahunapule Anania.  Malia paha he diakona haiolelo oia e like me Pilipo.  A hiki iaia ke bapetiso i ka poe mihi a manaoio ia Iesu.

NA NINAU MAWAHO.

            1.  Owai ke lii mua o ka Isaraela?  Ma ke aha oia i like ai me keia Saulo?

            2.  He kanaka naauao Saulo, naauao ma ka olelo o ke Akua iloko o ke Kauoha Kahiko.  Owai kana kumu?

            3.  Heaha kona hoomana?

            4.  He lala anei oia no ka Sanederima?

            5.  Heaha kekahi pono aupuni i loaa iaia?

            6.  Owai kekahi kaula i keakeaia ma ke alanui e kekahi anela ma o kahi holoholona nae?

Ka hoopili ana.

            1.  Nani ka mana me ke aloha o Iesu.  Hiki iaia ke hoohuli koke i ka poe naauao, a hoomaau i na haipule.

            2.  Ka poe hoomaau a hana ino i na haipule, hoomaau a hana ino lakou ia Iesu.  Mai hana ino, mai hoowahawaha, mai henehene i na kauwa a ke Akua.

            3.  Hoomaka ke Akua e hoohuli, e hoala i ka noonoo, i ka hopohopo, i ka haalulu.  Waiho nae i ke kuhikuhi ana i ke koena ia hai.  E hele a ninau.  Heaha ka'u  e hana'i i ola au?

            4.  Hana naaupo kekahi i ka hewa me ko maopopo ole he hewa.  Pela ka nui  o ko na aina e.  Ahonui ke Akua ia lakou, a makaukau no e kala i ko lakou hewa ke mihi.

            5.  Aia a akaka ka hana, e hana koke no, mihi koke, huli koke, bapetiso kokeia.

            6.  E hoohana koke i ka poe huli mai.  Haawi koke i ka pule, i ka haiolelo &c.      

            7.  Pule i hoonuiia na Paulo e hele i ko na aina e, e hoomalamalama ia lakou.

            Mele.  "Na ouli o ka manawa."

Hoku Ao Nani.  p. 108.

            Pule i nanaia na ouli, a ala a hana. &.

            Haawina no Ap. 22.  Oih. 9;19--31.

 

NA LETA A NA MAKAMAKA.

 

            Penei ka J. H. Mahoe:  Ma ka POakahi ka la 19 o kela pule aku nei, ua ala mai la na paahana Geremania o ka mahiko o Kilauea nei a olohani nui me ka haalele nui ana i ka hana a ko lakou haku.  Ua ohumu keia poe paahana no ka hooneleia ana i ka bipi ole no ko lakou mau paina, iloko o kekahi mau la i hala ae nei, a oia ke kumu o ko lakou olohani ana a haalele nui i ka hana.  Ua hoopii kokeia no lakou a ua pau nui i ka hoi hou e hana.  I ka la i olohani nui ai keia poe paahana, ua lawe lakou i na pu panapana maloko o ko lakou mau eke me ka olelo ana e ki i ka poe e hoao ana e lawelawe colea ia lakou.  Me he la ke hoao nei keia poe paahana Geremania e hehi i ke kanawai o keia aupuni.  Ma ka mahina i hala, ua ulu ae no he haunaele iwaena o keia poe paahana hookahi a ua lawe no lakou i na pu panapana me ka hoomaka'uka'u ana i ka lehulehu--Penei ka J. Nalua:  I ka po Poaono o kela pule aku nei, ua hiki mai la kekahi mau kanaka kino nunui ma ko makou hale, oia o Keaweamahi a me Makanui, me ko laua mau hiohiona on a a me ko laua opu i piha i ka rama a noke i ka walaau hoohaumaele; aole he noonoo o keia mau mea no hai ka hale, aka, uke aku la laua i na puka o ka hale, a e walaau ana me na leo nui, a lilo iho la ka maluhia o ka hale a me ka ohana i mea ole--Penei ka S. W. Kekuewa:  Holo maoli no ka mokuahi Iwalani; aole makou i loaa iki ia Likelike a hiki i ko makou wa i kaalo ai mawaho o Lahaina, a ku wale no makou i Maalaea.  Aole no e hiki ke hoolaia ka holo o Iwalani--Penei ka Kalani Hao:  Ma ka 18 o keia mahina, ua hanee mai la ka pali e kokoke ana i Waikolu, a ua paa pu ke alanui o na mai lepera o Kalawao e kii aku ai i ka lakou mau paiai--Ua like no ka W. M. Kamaka hoike no keia lono hookahi maluna, me ka hoike a keia makamaka maluna ae, nolaila e mahalo ia oe no kou eleu a me kou mikiala ma ka hoouna ana mai i keia lono maluna--Penei ka W. Kapua:  Ma ka la 13 o keia mahina, ua hakaka iho la kekahi mau wahine o Kinimaka me Anekalaina ko laua mau inoa pakahi, a o ke kumu o ke ala ana o keia hakaka mawaena o laua, oia no ke ala ana o kekahi manao mawaena o laua ma ke ano lili a mai ka lili a hiki i ka huhu ko laua nonoke ana a hakaka laua a puka na olelo pelapela inaina huhu--Penei ka R. Makahapupa:  Ma ka Poalua o kela pule aku nei, oia ka la 20, ma Kaopuoua, hookui iho la ke kaa holoholo lealea o Rikeke Meek a haki ae la ka huila mua, i ka lio o kekahi o na keiki o ka moku manuwa Beritania Swiftsure; ua laweia lakou i ka Halewai me ke kaa i poino, a ua hiki pu no hoi malaila ke Kanikela Beritania no ka hooponopono ana aka, aole i holopono.  Aole i maopopo pono owai la o laua ka i hewa--Penei hoi ka J. A. Stonewall:  Ma ka la 9 o keia mahina, ua hui mai na Kula Sabati a pau, ma ka luakini o Helani ma Kahaluu.  Hoomaka na hana ma ka hora 10, o J. G. Hoapili me C. W. P. Kaeo (ke kahu Kula Sabati Nui o na Kona) na Komite nui o ka la.  Hoomaka ma ke Kula Sabati o Milolii, i ka nana ana i na hana i hanaia e lakou, ua nani no, a he hiki iau'u ke puana ae, "nani kela."  O ko Hookena Kula Sabati mai, i kuu kiei ana a halo, ua ku maoli no i ka eleu a me ka mikioi, o na mele i meleia mai, he ku maoli no i ka eehia.  Pau hoi ia nani, o ko Kula Sabati mai o Kona-Waena, nani no, maikai no, me he la o ke Kula Sabati oi ia ma ia la.  A pau ia mahalo, mahalo hou au i ke Kula Sabati o Helani, he elua mahele o keia kula, papa o no makua a papa o na pokii; he eleu na keiki i ka mele ana mai i na himeni, pela pu no hoi me ka papa o na makua.  A pau ia, o ke Kula Sabati mai o Kailua, a na keia kula i puhi mai he 7 mau pu elike me ka mea a Ioane i hoike mai ai ma Hoikeana.  I ka nana ana aku i ka lakou mau hana, maikai no nui no ka mahalo o ka naau.  A maanei kakou e na makamaka e nana pono iho ai, a e ike no oukou he ahonui palena ole ke Akua i kona lawe ana mai i kekahi Kula Sabaii malihini o Kawaihae-uka apana o Kohola Hema, ua hele mai lakou maluna o na lio me ka lakou mau bebe liilii, aloha ino lakou.  Nani ka lakou mau hana, eleu, a ku no hoi i ka eehia.  Ke kuhi nei au o ke kula la o Kona-Waena ka oi loa, eia ka hoi o keia ka oi loa aku.  He nui no ka poe hanohano i hui ma ia hoike, no ka mea he Ahahui Euanelio ke malamaia malaila--Penei hoi ka J. R. Kaleimamo:  Maikai na nanaina o ka hale wiliko o Hon. C. F. Hart, ma Niulii, Kohala nei; nui ka mahaloia; aole he like me mamua ka pa'upa'u.  Kaulana keia wiliko no ka pahuhopu o ke alahao o Waila Ma, he nui na hale nunui ma keia wahi--he hale inu ti he hale hookio no ke kaa mahu Kinau, a he mau hale no na paahana haole me Pake, kohu kulanakauhale nui keia wahi.  Ke hoomaemaeia nei ka hale o Kimo Kaai i keia wa, me he la he hoomaemae keia no ka hiki ana mai o ka Moi ianei.--Penei ka J. H. Pahio:  Ma ka la akahi o Feberuari, oia ka la hanau o ka makua Rev. T. Koana, a ma ia la no i noho ai ka Aha Euanelio o Hawaii Hikina; o makou wale iho no o na keiki, aole hoi ka makua, ka mea i malama loihi i ka hana a kona Haku, ka mea nana i hele i ka loa ka laula o Puna, na kahawai a me na pali kuhoho o Hilo Akau.  A ma ia la no e lulu dala ai ko Puna, a me ko Hilo Akau, me ko lakou mau dala no ke Kia Hoomanao o ka makua, aka i ka lulu ana, hookahi ekalesia o Puna i hele mai me ka makaukau ia la, o Puula nona na dala $17.75 a hookahi ma Hilo Akau, o Onomea, nona na dala $33.00. a ma ka la 18 iho nei o Maraki, ua hoopiha hou iho la ka Ekalesia o Onomea he $7.00 piha aku la ke $40.00.  Nolaila, ke poloai ia aku nei na Apana i koe, e eleu koke mai kakou, oiai ua lilo ke eo mua ia Molokai Nui a Hina, no ka makua Hikikoki, a o ka elua paha keia, ke hoomanao like mai--Penei ka G. W. Kauhane manao e pili ana i ko kakou Hiwahiwa:  I na manawa a pau e loaa mai ai ia'u kou kino lahilahi, a i ka alawa ana iho, ma na kolamu pepa, he keu o ka piha pono i na kukulu manao hoonaauao, na Nuhou Kuloko, na mea hou o na Aina e, na Kaao, a me na moolelo hoonanea, na pauku Kula Sabati, a me na olelo hoolaha.  Aka, o ka mea oi loa aku o ka hilu, o ka mama o na pane ana, i na manao e pili ana i ke kulana o ko kakou wahi aupuni, aole hoi pela kahi mau nupepa, e wahakole mau mei no ke kulana o ke aupuni.  Ua paa ka hapanui o na kolamu oia mau Nupepa i na manao pili aupuni, a ua uuku na mea hou.  E kuhi ana paha he hoihoi kahi o ka poe lawe pepa ia mau manao wahakole.  Aole no hoi e pane mama e like la me ka nupepa makua, KUOKOA.  Nolaila, ke haawi aku nei ka oi o ka'u maka-sila i ka mahalo piha i ka L. H. o NUPEPA KUOKOA.

 

NA LETA A NA MAKAMAKA

MA KO MAKOU PAKAUKAU.

            O kau e J. H. Mahoe o Kilauea, Kauai, ke hoopukaia aku nei malalo o ke poo "Na Leta a na makamaka."  O kau e J. Nalua o Kawaiahao, Honolulu, Oahu, kau e S. W. Kekuewa e noho mai la i Waiohinu, Kau, Hawaii, kau e Albert Kalani Hao o Kalawao, Molokai, kau e W. M. Kamaka o Kalawao, Molokai, kau e W. Kapua o Kalaupapa, Molokai, kau e R. Makahalupa o Kalia, Honolulu, Oahu, o kau e J. A. Stonewall o Keauhou, Kona.  A, Hawaii, kau e J. R. Kaleimamo o Niulii Kohala  A, Hawaii, o kau e J. H. Paaio o Onomea, Hilo, Hawaii, o kau e G. W. Kauhane o Kipahulu, Maui, e ike no oukou i ko oukou mau manao pakahi malalo o keia poo hookahi i hooponopono a i hoopokoleia--O kau kumumanao e J K. Moehau o Kalihiwaena, Oahu, ua kauluaia e makou a hoopuka aku i ka wa kupono; pela no me kau e Ioela Paakaula e noho mai la i na Kona, e hoopukaia aku ana i ka wa kupono--O kau Olelo Hoolaha e J. Mailou e noho hana la ma ka hale helu 27 alanui Nuuanu, eia no me makou; aole nae e hoopukaia aku ana ke ole e hookaa mua ia mai ka auhau o ka hoolaha ana; e kali hoomanawanui ana no makou no kou hele mai e hookaa i ka auhau, i keia pule, a nele kou mau helehelena ma ko makou Keena nei, e kapae loa no makou i kau me ko makou hoomanao hou ole aku.  O kau e L. S. Keaniani, o Kawaihaeuka, Hawaii, ua kapae loa ia e makou oiai aole he manao ano nui ma kau kalai ana.  Ua kalai oe maluna o kela a me keia kumuhana, a ua haalele oe i kau kumuhana i manao mua ai.  Ua kamailio laula oe maluna o kela a me keia kumuhana elike me ka makou e hoike nei maluna, o ko makou manao, e hoopololei kela a me keia makamaka kakau manao o makou maluna o ke kumuhana i manaoia.  Aole makou i kapae i kou mau manao ma ke ano manao ino, aka elke me ka makou i hoaiai ai i kela pule aku nei, pela makou e uhai ai i kulike me ka makou kauoha mua.  O kau e S. K. Kaihumua, o Lahaina, Maui, a mahope puka aku, o ka mea nana ka manao i hoouna mai ma ke Keena nei me ke poo "Ke akamai o ke Akua i ikeia ma na mea o ke aouli," aia a pau pono mai i ko makou Keena nei ke kope alaila hoike aku makou i ko makou manao--O kau e S. W. Pohano, (oiai ua hoike pono mai oe i kou inoa ponoi,) e hoopuka aku no makou ke loaa ka wa kupono.  Me ka mahalo i na makamaka a pau.

 

AHA KIEKIE O KO HAWII PAE AINA

MA KA BANEKO

KE ALII KA MOI KALAKAUA A ME

KA MOIWAHINE KAPIOLANI

KUE IA G. W. KEAWEAMAHI ME

KEKAHI POE.

            Imua o Judd C. J. a me McCully me Austin J. J.

            Olelo hooholo i hoopukaia e Austin J.

            Ua waihoia ke jure ma keia hihia, a ua hiki mai ka hana imua o makou ma ka ae ana o na aoao elua mawaena o na kau mau o keia aha, ma kekahi mau mea i ae ia e na aoao elua.

            He hihia kipaku keia e koi ana e hoihoi i kekahi mau aina e waiho ana ma Puulena, Manoa, apana o Kona, Mokupuni o Oahu, i hoakaka pono ia ma ka Palapala Sila Nui 7,263, Palapala Hooko 6,45o ia Kaunuohua w.

            Ke coi nei na mea hoopii no ka Moiwahine Kapiolani ma ke ano ua kuai oia me ka hooilina o Kaunuohua.  O ka pane, he hoole i na mea i olelo ia a me ke kanawai no ka noho loihi--Penei na mea i ae ia e na aoao elua he oiaio:  "O ka aina i hoakaka ia ma ka palapala hoopii, ua hooko ia no e ka Palapala Hooko 6,450 ia Kaunuohua w. a ua make o Kaunuohua i oleloia iloko o ka makahiki 1849 me ke keiki ole, ola mai kana kane W. L. Moehohonua; a ua loaa ia Moehonua i olelo ia na Palapala Luna Hooponopono Waiwai no ka waiwai o Kaunuohua i oleloia ma ka la 13 o Maraki 1852, a ua make o Moehonua i oleloia iloko o ka makahiki 1878, me ka waiho ole aku i kekahi hoike no ia noho Luna Hooponopono ana, aole no hoi i hookuu ia e ka aha mai kona noho ana ma ia ano; a o na mea i hoopiiia, o lakou no na hooilina ma ke kanawai o Moehonua i oleloia, a aia no ia lakou ua aina la kahi i paa ai; a o Kahanaauwai Kanoa w. oia no ka pilikoko kokoke o Kaunuohua i oleloia, e ola nei i keia manawa.  O Kiwai ka makuakane o Kaunuohua, o Kekuialona ka makuahine o Kaunuohua.  Noho o Kiwai me Heleino, a loaa he kaikamahine o Kanoa, a nana mai o Kamahiai ka makuahine o Kahanaauwai Manoa; a u akuai ka mea hoopii Kapiolani i ka aina i oleloia me Kahanaauwai Kanoa, a ua lilo iaia kona kuleana iloko oia aina.

            "Ua ae ia no e no e noho ana o Hanoa ma Honolulu i ka manawa i make ai o Kaunuohua.  Ua ae ia no hoi e na aoao elua e nana ia a e noonoo ia e keia aha ma keia hihia, ka moolelo o ka aha hooilina ma ka waiwai o Kaunnohua w. ma ka la 13 o Maraki 1852, a me ka moolelo o ka aha ma ka waiwai o Moehonua ma ke koi a ka Moi Kalakaua i waihoia mai ma ka la 9 o Mei 1882, me na hana e pili ana, a me ka moolelo o na hana ma na hihia kipaku elua a ka Moiwahine Kapiolani mea hoopii kue ia Keaweamahi ma poe i hoopiiia i waiho ia mai iloko o Maraki 1881 a me Feberuari 1882.

            "Ua ae ia no hoi, ua noho no o W. L. Moehonua, maluna o ka aina e hanaia nei mai ka la 13 o Maraki 1852, a ua mau kona noho ana me kona mau hooilina a hiki i keia manawa, koe ka aina o Kalia ma Waikiki, ua koi mai ka mea hoopii ua noho ia e laua mai ka mahina o Mei 1882."

            Mamuli o keia mau mea i ae ia, ke manao nei makou, o ka Moiwahine ka mea hoopii, ua lilo iaia ke kuleana o ka pilikoko o Kaunuohua.  Aole hiki e koho wale ia ke ano o kona hoa kuai me kona mau kupuna, he keiki ku a ku ole paha i ke kanawai, in a aole i hoomaopopo pono ia, aole nae he mau hoike no ia mea.  O ka ninau nui ma keia hihia, oia no keia, in a ua hoomaopopo pono ia ke kuu pale malalo o ke kanawai no ka noho loihi ana.

            Mamuli o na mea i ae ia e na aoao elua, ua hiki ke manaoia, mahope o ka mare ana o W. L. Moehonua me Kaunuohua ma ka makahiki 1848, a mamuli o ke kanawai o 1846, ua lawe oia, a ua noho maluna o ka aina e koi ia nei ma kona ano he kane, a ua noho no pela i ko Kaunuohua make ana, a mai laila mai a hiki i kona make ana ma ka makahiki 1878, a mai laila mai ka noho ana o kona poe hooilina.  Ina ua kue ka noho ana mahope mai o ka make ana o Kaunuohua i na mea hoopii, alaila, ua hala kahiko ko laua kuleana e komo i ka aina, a aole e loaa ka pono ia laua.

            Ke olelo nei na mea hoopii, ma ka hoonoho ia ana o Moehonua i Luna Hooponopono Waiwai no na waiwai paa me na waiwai lewa o Kaunuohua kana wahine, ua lilo oia i Kahu Malama Waiwai a hiki i kona make ana, a nolaila, o kona noho ana, aole i noho ma ke ano kue, aka, me ke ano like me ko laua kuleana.

            He mea maopopo, aole e oi aku ana ka waiwai i paa ia e ke Kahu mamua o ka mea kupono ia hoonoho ana.

            E nana ia 2nd Washburn on Real Property. P. 495.

            Ina he Kahu wale no ka Luna Hooponopono Waiwai, a ma ia ano kona noho ana maluna o ka waiwai e hanaia nei, alaila, no ka manawa wale no ia noho ana, i mea e hookaa ai i na aie, a malalo oia hana na kuleana ka hooilina e noho koke maluna o ka waiwai a e ohi mai i na pomaikai.  Ina e noho ana ka hooilina maluna o ka aina i ka manawa i make ai ka mea nona ka aina, maopopo loa ia makou, aole ae ke kanawai i ka Luna Hooponopono Waiwai e hoonee aku iaia, koe wale no ma ke noi ana aku imua o ka aha Hooilina, e kuai i ka waiwai paa i mea e kaa ai ka aie.  Ma ka nana ana i ka moolelo o ka aha Hooilina ma keia hihia, aole i hanaia pela, aole no he mau aie i hoike ia, a ua ike ia ma ka olelo a na hoike, aole waiwai lewa.  E noho ana o W. L. Moehonua maluna o ka aina i kona manawa i noi ai e hoonoho ia oia i Luna Hooponopono Waiwai.

            E hoomaopopoia ke ano o kona noho ana ma ia manawa mamuli o na mea i hanaia a i oleloia.

            O ka palapala noi e hoonoho i lunahooponopono waiwai a me na olelo hoike he mau mea i pili i ka hihia a penei:

                        "Honolulu January 2 1852"

               "Mea Mahaloia

                                    Wm. L. Lee

                Lunahooponopono

                                    Waiwai Hooilina

            "Ke nonoi aku nei ka mea nona ka inoa malalo iho nei e hooponopono i ka waiwai paa a me ka waiwai lewa o Kaunuohua kau wahine i make aku nei ma Honolulu nei me ka palapala kauoha ole---Aka, i kona la i make ai kauoha waha mai oia imua o'u me kekahi poe e ae o kona waiwai a pau i pili pono iaia no'u ia no ke kane mare--Oia kau nonoi ia oe,

                        Me ka Mahalo,

                                    W. L. Moehonua."

            "Aha Kiekie Maraki 13, 1852  "Ma ka waiwai o Kaunuohua  "Imua o W. L. Lee L. K. Kiekie  "Poe i hiki mai: W. L. Lee, Haalelea, Moehonua, H. Rhodes, me kekahi poe e ae.

            "Kapuu, Hookikia; olelo mai

            Ua ike wau ia Kaunuohua ka mea i make: noho oia ma ka hale alii o ka Moi; ua make oia i keia manawa: manao wau make oia iloko o ka makahiki 1845: he mai maoli kona mai i make ai, malaila wau a ike i kona make ana; noho pu wau me ia he mau makahiki loihi; he aina kona (he ili) o Aipulena ma Manoa; ua waiho aku oia i kana noi imua o na luna hoona: he elua o na mauili aina ma kalihi o MOkauea me Niihau 2 ua komo ke noi no keia mau aina: Ka Ahupuaa o Kalaupapa ma Molokai; aole on a waiwai lewa o na lole aahu wale no: he wahi pahale kona ma Lahaina, ma Molokai; o W. L. Moehonua kana kane; aole on a mau kaikunane a kaikaina paha, aole mau makua e ola nei; o Moehonua kona hooilina, aole mea kue iaia no ka waiwai; he hoopaapaa no me Alexander Liholiho no kekahi mau pahale elua aka ua hookuu aku no o Moehonua; aole oia i hana i kekahi palapala kauoha a'u i ike; na'u no e hana kana mau hana a pau aole nae wau i lohe ua hana oia i kekahi palapala kauoha.

            "A. Paki hoohikiia olelo mai

            Ua ike wau ia Kaunuohua; ua make oia; noho oia ma Honolulu, kekahi manawa me ka Moi; ua make oia iloko o 1849: o Moehonua kona hooilina: aole wau i lohe ua hoopaapaa ia ka waiwai: aole wau i lohe ua hana oia i kekahi palapala kauoha koe wale no ke kauoha waha ana: ua like no ka waiwai me ka mea i hoakakaia e ka hoike mua iho nei."

            "Oiai aole mea i hele mai e kue i ke noi ua kauoha ka Aha e hoopukaia ka palapala lunahooponopono waiwai ia W. L. Moehonua me ka palapala bona ole."

                 (Inoa) Henry Rhodes

                        Kakauolelo Aha Kiekie

            "Ua hoopukaia ka palapala lunahooponopono waiwai e like me ka mea mau."

            Ua waiho ia aku a noono ia ka palapala noi ma ka la 15 o Pepeluali 1852.

            Ma keia moolelo ua ike maopopo ia ua koi no oia ma ia manawa he hooilina no kana wahine.

            Hoohiki o Kapuu ka hoike mua imua o ka aha hooilina aole on a mau kaikunane a kaikuaana a kaikaina paha, aole mau makua e ola ana "o Moehonua kona hooilina aole mea kue iaia no kona waiwai."

            Ma keia ua ike ia aia oia e noho ana maluna o ka aina e olelo ana nona ma kona ano he hooilina.

            Mamuli o na mea i ae ia e na @ elua ke olelo nei makou he k@ no ko Kaunuohua e oia a @ nao ka mea nona mai ke kuleana @ mea hoopii, aka ma na olelo hoike @ luna ae ua ike ia ua hoole o M@ ia mea, a olelo nona ka waiwai @ loa ma o kona kuleana iho.

            Ma ka palapala noi e ike ia @ olelo o Moehonua ua kauoha wa@ Kaunuohua nona na waiwai ma @ la i make ai.

            Mamua aku o ka hanaia ana @ Kanawai o 1846 ua hiki no ke hana @ na kauoha waha.  E nana ma ka @ wai o L. H. Kaniu @ Hawaiian N@ P. 82-84

            Ua maopopo no nae ka manawa @ -we ai o Moehonua i ka hooponopono @ ana e noho akea ana oia naluna @ aina me ka olelo oia ka hooilina Kaunuohua a nona ka waiwai ma ke @ nona ponoi me ke kue aku i ke @ lookoa.

            Ma keia olelo ana, me na mea @ ikeia, me ka palapala noi e ike @ ke ano o kona lawe ana i na p@ luna hooponopono waiwai @ @ kahu malama waiwai no na mea @ me ka poe nona mai ko laua @ aole no hoi oia i ae iki pela ke @ kona noho ano.

            O na mea i hana ia imua @ @ hooilina ua paa ma ka moolelo.  @ ho ana no ke kaikuaana o K@ ma Honolulu ma ia manawa, a @ malalo o kekahi pilikia e hiki @ @ iaia e huna, a nolaila e manao @ @ he no na hana imua o ka aha @ a me ko Moehonua olelo nona ka @ wai.  Mahope iho o ka hoole a@ kekahi kahu i kona noho ana ma @ ano he kahu alaila o kona no@ @ ma ia hope iho he noho ana ma ke @ kue.

            E nana ia Washburn on Real property Vol. 2 p. 493  Perry on Trust@ Vol. 2 Sec. 864.  Aole i ae iki o Moehonua he malama waiwai wale no oia, a @ hiki no e manao ua lawe oia i ka palapala luna hooponopono waiwai @ @ manao he mea ia e kokua a@ @ koi nona wale no ia waiwai me k@ @ oia ka hooilina a oia kona h@k@ @ pela imua o ka aha.  Ua @ -popo oia i ke kuleana o na @ ae.

            O ka noho luna hooponopono waiwai ana i lawe ia ma ia ano @ hiki e manaoia he ae ana i ke kuleana o hai.

            O ka noho ana i hoomaka ia ma @ ano kue (adverse) e manaoia ua @ no ke kue e like me ka lihi o ka noho ana.  Bogardus-vs-Trinity Church 4 Sand. Ch. ps. 633-733. 1 Greenlea@ Evidence Sec. 41.

            I ka manawa i hoopukaia ai na palapala luna hooponopono waiwai @ kue (adverse) ko Moehonua noho ana iluna o ka aina.

            Ua mau ia ano ino aole i haalele @ ma ka lawe ana i na palapala hooponopono waiwai, a ke manao nei @ kou ua hoike maopopoia aku @ @ pela.  E nana ia Jackson vs. S@ @ Johns R. p. 435.

            No ka hoomakaia ana o ke k@ ma ke ano kue i ke kanawai a ua @ na ole paha, aole ia he mea e @ ai ka pono o ka noho kue (adverse) @ maluna o ka aina i hoomaka@ @ o ia ano pono ole.  E nana @ Bogardus-vs-Trinity Church. 4 Sand Ch@ R. p. 739.  Harpending-vs-The Reformed Protestant Cutrch Church @ Peters R. 455.

            I na no ua koi (claim) o Moehonua malalo o kekahi kauoha wa@ @ kona ano hooilina paha me ke @ ole o kona hana pela aole ia @ @ e kue (adverse) ole ai kona n@ @ maluna o ka aine.

            No keia mau kumu ke hoo@ makou ua hooiaio maopopo ia k@ @ ho kue (adverse) ana maluna @ @ aina no na makahiki he kanak@ @ maopopo ka pale ana malalo o ke kanawai no ka noho loihi.

            E kakauia ka pono no na mea @ hoopiiia ne na koina o ka aha.

            Hon. E. Preston me F. M. H@ no na mea hoopii, J. M. Davidson no na mea hoopiiia.

            Honolulu, Jan. 12, 1883.

 

KA KENELA IAKEKONA PA

POHAKU LETA HOPE LOA

            Aia ma ke keena kakauolelo o ka mokuaina o Vireginia kahi e waih@ nei ka leta hope loa a kenela Iakekona Papohaku ia Kenela Li; elike no me ka loaa ana aku o ua leta la maluna o ka pakaukau o ua Kenela ahikanana n@ o ka aoao hema, pela no ia e waih@ la maloko o ua keena la i keia w@ loaa aku keia leta maluna o ko@ @ kaukau ua paa i ke kakauia, aka, a@ oia i hoouna aku ua make e oia; penei kana:  Mei 2 1883---Kenela: Ua hoomoana iho nei ka puali o ka enemi ma ke kahua kaua o Kanakelo ua @ ane he mile ka mamao mai ke kulana kauhale o Kanekolavila.  He manaolana ko'u in a e loaa ana he wa kup@ ia'u, e lele aku no ko'u puali maluna o lakou a aole no e nele ko lakou pu@liilii.  Ke hilinai nei au maluna o ka Mea Mana Loa a nana e hoopomeikai mai ia kakou me ka lanakila nui.

                                    Owau no,

                                                I. J. Jakekona,

                                     Liutanela Kenela.

            Ua oleloia in a aole i make o Kenela Iakekona mahope koke iho o ka paa ana o keia leta maluna, in a no ua lanakila ka aoao hema maluna o ka aoao akau.  He mau lawe'na olelo wai iho no paha keia aole he oiaio, a aole makou i manao ma ka hoike ana i kea maluna ae e laweia aku ana a hooia ie ko makou mau makamaka.  He hoi keike wale no keia maluna.