Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 14, 7 April 1883 — Page 3
| This text was transcribed by: | Paka Westin |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
NUHOU KULOKO
Aloha wale o Kahikina.
I ka Poaha nei ka pnka ana o ka nupepa Elele.
Hu ka aka i ka Elele no kona painuu i ka inoa Poropeka.
He manuwa Lukini ka i ku mai i ke kakahiaka o ka Palima nei.
Ua hoi ka makai kiu o Kaleponi i ka Poaha nei ma ka mukuahi Oceania me ka nele o kana mea i imi iho nei.
Aia i Kohala ka Polopeka Demona kahi i hoao ai e ohi i kekahi puu dala no ke kukulu ana i halepule pake hou.
He mau mohuahi me na limapaahaana a hoea hou mai iloko o keia mau la pokole iho, pela ka hoikeia mai.
E heluhelu i na manao waiwai e hoea aku ne ma ka pepa o keia la, ma na aoao mua o ka pepa.
O k e anu a me ke kunu ka mai e laha nui nei mawaena o kekahi poe o ke kulanakauhale nei.
Aole o ko makou makamaka o ka Hale leta ka telepona a makou e ike nei, aka, o kahi poupou Poropeka no, oia la.
I ka Poaha nei ka holo ana o ka mohuahi Pake Oceanica no Kapalakiko me kona lawe pu ana he mau eke leta mai ko kakou Hale Leta aku.
I ka la Sabati nei i make ai kekahi wahine ma Kawaiahao, mahhope iho o kona hanau i kana ukana makamae he bebe hou.
Ke hana hou ia nei ka uwapo popopo ma ke alo iho o ka hale dute kahiko, a o ka uwapo hoi keia i hiolo ai i kela pule aku nei.
Mamuli o na lono i hoikeia mai, ua loaa ka wai o ka luawai e eliia nei ma Waimanalo i ka poaha nie i ke 450 ka puai ka hohonu. Ma ka uwea telepona ka laweia ana mai o kiea lono.
Haiamu na kanaka mawaho iho o ka Banako iloko o keia mau la, no ko lakou hele ana ae i ke Kanikela Amerika no ko lakou kkuleana o ke koina o ka moku "Alabama."
Aole he hale pauahi io ke kumu o ke kani ana o ka bele pauahi i ke ahiahi o ka Poaono nei, aka, he ahi puhipuhi opala.
Ua holo aku ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie Makale, ma ka mouahi Oceanica i ka Poaha nei; he holo hoolana keia, a e hala ana iaia ekolu a eha paha mahina ma keia huakai.
Ma ka po Poakolu nie ua komo kolohe iho la kekahi mea koloohe iloko o ka helkuai o Kakela me Kuke ma, a hoao iho la e wawahi i ka pahu ume o ke pakaukau kupakako waiho dala; aole nae i ko kona makemake no ka mea ua hoi mele oia.
UA hoala ae ko HIlo mau Opio ke Aha hoolealea paele e like me ko ke kuanakauhale nei Aha hoolealea paele, a i ka Poaono ka la 24 o kela mahina aku nei ko lakou wehe ana i kekahi Aha hoolealea paele.
Ua olapa ae ka uwila ma ke kukulu Komohana i ke ahiahi o ka la Sabati nei, a he hiohiona ia e hoike mai ana, he mau paka-ua a haule iho. He pono loa ia, no ka mea, ke ano emi loa mai nei ka wai o na luawai aupuni.
Ua laeia aku no Kalwao i ka Poaono o kela pule aku nie, he 60 a oi mai lepera mai ka halemai lepera aku e ku nei ma Kukuluaeo; a i ka Poakahi nei, ua lawe hou ia no i Kalawao he 30 a oi mai lepera hou.
I ka Poakolu nie ka hokolokoloia ana o Hailama, Samekona, a me Kaai, ka poe nana i pepehi ia Paeola a loaa ai iaia ka poino ma kno poo ma ka nahoahoa ana, a no ia kumu ua make oia, imua o ka Aha Kiure, Hawaii, a ua ahewaia keia poe.
O Keoni Halliday, kela haole malama hale pahupahu m Honokaa, Hamakua, hawaii, ua hookolokoloia oia ma Hilo a ua hoopaiia he 200 dala, no ka hewa he haawi waiona i na kanaka Hawaii me ka laikini ole.
Mahalo makou i na Hoahanou haka o keia kulanakauhale i ko laua haawi makana ana aku he mau galani Haukalima no ka poe mai maloko o ka Kalemai Moiwahine. He hana ku keia i ke aoloa a laua i hana ai.
Ua ike iho makou ia Kanui e hele ana ma na alanui me kekahi palapala hoopii ea koi ana i kela a me keia e kakau inoa no ka hoopau ana i na lala Hawaii o ka Papa Ola. Me he la ma ka hoomaopopoia, he hana keia e kae ana e lilo ka hookohukohu ana o kekahi kulana oihana aupini iaia.
Aole no ke kaumaha wale o na iliili i hoahuia ma ka uwapo o hale dute kahiko ke kumu o kona hiolo ana, aka, no ka popopo no, ina malaila kahi hapa ona i hoailonaia o ka Elele kahi i nana pono ai, ina ua kike pono oia i ka popopo maoli o na kua. He oi ae ke kaumaha o kekahi mauukana i hoahuia ma kekahi mau uwapo e ae i ko ke kaumaha o na iliili i hohuiia ma keia uwapo, aka, aole laku i hiolo.
He ahaaina mare ka i malamaia ma ka hale o Naauao pakaukau ia o ka Makeke i ka Poaha nei.
Ua pepe o Kuailoa ma ka "huina a Kale" i ke kaa hali palaoa a Hone, i ka auina la Poaha iho nei; ua paa ke kalaiwa o ua kaa la i ka Halewai.
O kela mea kakau o ka Elele ma ka inoa o Keamuku w, he wahine ano pulepule oia a oia ka wahine i olelo o "Kalakaua kona Kakua e hoomana nei." Apika la.
Ma ka Poalua nei, ua hanau mai he kaikamahine mohaha maikai mai kapuhaka o Mr. me Mrs. C. K. Pa he mau haumana o ke Kula Kahunapule. Pomaikai keia mau makamaka o makou no ka loaa anaa o ka hua mohaha maikai.
Ua hoomaha ka Koalii makpeni i keia wa, ua kumumu paha, aole paha, he manao ko makou ua pau loa ae la no kona wahi waihona ike no ka mea ua liki mai oia, a i keia wa, ke olapa hou mai ne o Puuohau, nele kona puniu iaia i nokenoke iho nei manua a no ia nele hoomaha.
He nui na ohua i kau aku maluna o ka mokuahi Oceanica i ka auina la o ka Poaha nei, a mawaena o na ohua ua ike iho makou o na keiki kekahi a Kaimana i noho hana iho nei ma na halekuai o Walakahauki ma keia kulanakauhale. E holo ana laua a Kaleponi a malaila loa aku a i Enelani, no ka makaikai.
Aole na makou wale iho na manao apono i hoopukaia i kela pule aku nei, aka, na ko makou mau makmaka heluhelu mai; aole makou i kono aku ia lakou emahalo nui ae ia makou aka, no ko lakou manao ae no, oiai ua ike lakou i ke kupono a me ka pololei o ka makou, a nolaila ua haawi ma lakou i i ko lakou mau mahalo a pau; aole keia he pai i kumu e mahaloia mai ai; e hoomanao ke Elele i keia.
Me na manao walohia makou e hoike aku nei, mamuli o ka lono kaumaha i hoikeia mai ia makou no ka make ana o Mr. J. Pilipo Iaea ma kona home ma Waaiau, Ewa, a he kaikoeke ponoi ia no ko makou makamaka Mr. W.Wond. Ua haalele mai oia mahope nei he ohana nui e paiauma ana nona. He opiopio loa oia he hana nae ma ka pololei plea ka hoikeia mai ia makou. Aloha wale ia kauwa hana pololei.
Ua haalele iho ka mokuahi Iwalani i kona uwapo i ka auina la o ka Poakahi nei, no kona awa ma Maui, a me kona mau awa ma Kau, Hawaii, a e ku ana i ka la apopo. O ke kumu o keia holo hikiwawe ena, wahi a na lono i hoikeia mai ia makou, oia no ka nui loa o na kopaa o ka mahiko o Naalehu i Kau, a ua akeia e pau koke mai ua mau kopaa la ianei.
He 20 a oi paahana Germania o ka mahiko ma Kilauea, Kauai, ka i laweia mai ianei a ua hoopaaia ma Kawa, ma o ko lakou olohani nui ana a haalele i ka hana. Ma ka imiia ana o ko lakou pono aahu kino, ua loaa aku he mau pu panapana a he mau pahi ua hunaia, me he mea la o kekahi hapa keia o ka poe paahana haalele hana o ua mahiko la, a makou i hoike aku ai i kela pule aku nei.
Ua punia loa ia kahi hapa ona o ka Elele i ka huhu kupouli a nolaila ke noke nei oia i ka hooi ae i kona ike ma na olelo kuamuamu i kupono ole iaia @ke hoopuka ma ke akea; ke noke mai nei oia i ka pehi, io no ka akau, iho no ka hema, ila lo ke poo, iluna na waewae, a no ka hope ua hoailonaia oia he hope ona no ka Elele Poakolu e noho Ona--hooponopono ana i kona mau kolamu, me ke kau ia o keia mau huaolelo ma kona lae "He lunahooponopono ona mau au no ka nupepa Elele."
Aole he makai o ka huina o Alanui Moi a me Puowaina k ke ahiahi o ka Poaono nei, a ma ia huina kahi i hakaka ai kekahi kanaka me kana wahine, oiai laua me na hiona ona--ua loke pu ia no hoi kekahi leo holina he elua a ekolu manawa, a na ia leo holin i hoopuhee mai k kekahi poe o na pa e pili kokoke ana ma kahi o ka leo holina, a i ko lakou ike ana i na hana e hanaia ana, ua houia iho la e lakou ua kanaka ona la a laweia i ka Halewai, oiai alole he makai oia huina. Mahalo makou i na hana a keia poe makamaka o makou--ua pono ka oukou hana ana pela.
I keia mau la iho nei, ua ikeia aku kahi hanai ahuhu a Kipikona, ua hele a kaka ka hou, a i ka nianuia ana aku heaha keia e hele nei a ka-ka ka hou? pane mai la oia, heaha mai ka hoi kau. I kuu imi i mau kumu pale no ka mookuauhau alii a ke KUOKOA e hoopuka nei, a me na olelo pane a ka Paiaina. Ua hele au a uiha i keia mau la; ua pane ia aku, oia ke ano o ka hoouluhia akakane, hei hia ka lae o ka o-u. Nolaila, eia ka pono, mai hoao hou e pane ma ke ano awahua o lilo ia i mea e hoomailo ai i ka noonoo o kou poo a lilo ia i kumu mai. Aloha oe e kahi hanai ahuhu.
Aole i mahaloia ke KUOKOA e kona poe heluhelu no ka maikai o ke kii makana. aka, ua mahloia oia no ka nui o na manao maikai iloko o kona mau kolamu a ua waiwai ka lehulehu; oia la na leo kupinai e puapuai ma nei. Lalau loa ka hoopili ana.
Ke walaau hou mai nei kahi opulepale i ka poe kipi. Ea, hewa io no, o ne poe makai no hoi kahi, heaha la ko lakou nei mea e hopu ole nei i na kipi; o ka Loio Kuhia no hoi kahi, aoe anei oukou lohe i ka "holina" mau a kahi "uku ele" o ka Poakolu i na kipi. Malia nae paha he leo wale no keia, aohe io; ina pela ua hiki no.
Ua haule iloko o ke kai i ke ahiahi o ka Poaha nei kekahi o na sela o ka moku kuna Kauikeaouli mawaho pono o ke awa; ua hakalia loa na lima kokua mai ka moku kuna aku a e aneane iho ana oia e piholo, loaa e i ka mokuahi
Waimanalo. He ona no ke kumu o kona haule ana pela ka hoikeia mai.
Ua haiia mai ia makou me ka oiaia, aole no ka oiaio a me ka pololei na kalai manao ana o ka Elele iloko o keia mau la, aka, ua punia loa kona lunahooponopono ona i ka huhu, nolaila he owala a he peku wale no kana maluna o ke kahua oiaio ole; aole keia he hauepa wale, aka, ua hai maopopoia mai ia makou e Hoke.
Ua ku mai ka mokuahi Beritania Oceanica i ke ahiahi o ka Poalua nei, mai Iokahama, Kina mai, me kakahi heluna nui o na pake he 900. ua hoikeia he 400 a oi pake e lu ia ana ma ko kakou mau kaiaulu nei, a o ke koena aku no Kulomobia Beritania. No ka hohonu loa o keia mokuahi, u ku oia iwaho pono ae o Kalia.
Ua huli hoi aku nei ka lua o na haawi ahupuaa o Wailuku, i Wailuku, no ka liuliu hou no paha no keia kau holo balota hou ae. E ko Wailuku poe, eia iho me oukou ko oukou makamaka haawi aina la! He ahupuaa hou ae no kahi o oukou no ka hoolilo aku? Koho hou ia mai no hoi ha? Ua ai iho nei oia i ka hua o ka laau Hoopilimeaai, a oia no paha ka na Kuhina e liuliu ne no keia kau ae. E na makamaka o Wailuki; e makaala no ko oukou mau poono iho a e hoomakaukau no keia kau ae. I Hoopono ka oukou e koho ai a hoouna mai, i Kuokoa a i makamaka oiaio. H.
Ma ka hihia o ke'lii kue ia Hailama, Samekona, a me Kaai i hookolokoloia ia ka Poakkolu nie, ua hai maopopoia mai ia makou e kekahi o na kiure i noho ma ia hihia, i ko l akou malama ana he anaina haipule maloko o ke keena, mamua o ko lakou hoomaka ana e moonoo no ka hana kaupaona like no ka pono o na aoao a elua e waiho ana imua o lakou. Ua hoike maopopoia mai ia makou e kakahi o na kiure i noho ma hihia, i ko lakou malama ana he anaina haipule maloko o ke keena, mamua o ko lakou hoomaka ana e noonoo no ka hana kaupaona like no ka pono o na aoao a elua e waiho ana imua o lakou. Ua hoike maopopoia mai, ua ameleia e lakou ka ahimeni "O ke aloha no ka mea maikai" a pela aku, a he leo pule; iloko nae o keia wa e hanaia nei keia mau hana, pua no ka uwahi paka a kika o kekahi poe.
Aole i loli ae ke kaona oiaio o ka makau o kela pule loa aku nei e pili ana no kahi Poropeka o ka Elele i ka makou o kela pule aku nei, ina e nana pono i iho ka makou mau kalai ana alaila e ikeia no alole i paewa kekahi i kekahi, aole i ano e ko makou noonoo ma i a maau kalai ana a makou aka, ua moekahi mau; aole e analulu ko makou mau poo ke ala ae-o na kakahiaka nui aka, oia mau no elike me ka mau a no ia kumu aole je loliloli mau ko makou noonoo; aole he huhu a hoopuka i na olelo pelapela, aole he kuamuamu, aole he kamailio pilikino, aka hookahua makou i na kalai ana maluna o ke kahua o ka pololei a me ka oiaio; ko ko makou kahua ia.
kela pule aku nei ua hoike aku makou no ke kii ana o kekahi mau kanaka i kekehi mau puaa make i kiolaia iluna o ka uwapo mai ka moku kuna Haleakala; aole nae makou i hoomohala loa aku i ke ano o na hana i hookanaia maluna o ua mau puaa make laa. He ekolu ka nui o keia mau puaa a ua laweia e keia mau kanaka a loleia a kuaaia aku ia Nakumu ma ke ano he puaa maikai kina ole. Lilo keia mau puaa ia Nakumu, laweia mai e Nakumu a i ka makeke, kuaiia aku e ka poe pakaukau, a na lakou i kuai hoopukapuka i ka lehulehu. Ua loeia mahope ino keia hana a ua hookoloia ka poe nana i hana keia hana a hiki i ka loaa ana a eia ua mea la iloko a ka Halewai kahi i paa ai, o Kahukula kona inoa; hookolokoloia oia i ka Poalima nei a ua--mahalo makou i ka makaala o na luna aupuni ma keia hana.
NA LETA A NA MAKAMAKA
MA KO MAKOU PAKAUKAU
O kau wahi hunahuna e J.H. Mahoe o Kilauea Kauai, a o kau no hoi e Z.S.K. Paaluhi o Haiku, o kau e D. Alawa o Holualoa, Kona A. kau e M. Kekolohe o Waihee, Maui, kau e J. Haulani o Hamakua, Hawaii, kau e N. Kalawaia, o Halaula, Kohala, kau e C.W. P. Kaeo o Waiea Kona, H. kau e S.W. Kamai o Waihee,Maui, ka e J. Nalua, o Kawaiahao, Honolulu, kau e Iakobo o Kalihi, Ohau, kau e D. Keaweamahi o Wailuku, Maui, kau e J.N. Huli o Kaakopua, Honolulu, ka e S.K. Kauakahi e noho haumana a k ke kula kahunapule, Manamana, Honolulu, oahu, kau e G.W. Keawemahi o Kalia Oahu, e ikeia no ko oukou mau manao pakahi malalo o ke poo "Na Leta a na makamaka," elike me ka mau, i hooponopono a i hoopololeiia e makou me ke aloha. O kau e E. Hoaai o Hilo, Hawaii, o kau e Kalanikuia o Kau, Hawaii, a me kau e J. Haole o Wailuku, Maui, ke hoea aku nei ko oukou ma manao pakahi malalo o na poo kuokou elike me ka oukou i kakau mai ai. O kau e G.W. Kalohai o Kohala malalo o ka inoa kapakapa J. Maluokeao, ke kapae loa ne makou i kau, mamuli o keia mau kumu; ua kauhihi wale aku oe i kau kalai ana maluna, o kekahi mea i lihi launa ole ma kela kalai manao ana, a o ka lua, ,o kou huna ana i kou inoa a huai mai oe he inoa kapakapa; ina he kakauololo oe no kekahi ahahui opiopio o lila, wahi a kau hoike, heaha la kou mea i huna ai i kou mau manao oiaio oiai ke lawelawe ne oi i ka hana o ka oiaio me ka pololei, me kou hoiai maluna, ua manao makou he mea pono e kapae oa kou manao. O kau e w.H. Kekolohe o Kalawao, Molokai, a keia pule ae hoopukaia aku kau.
HE MAU MANAO KUOKOA IMUA O KA LAHUI HAWAII PONOI.
E na hoa aloha maikai o kuu lahui ponoi o oka ili hookahi. Aloha oukou a pau loa.
Ma ko'u ano he makaainana malao iho o ka Moi Kalakaua, ke hoike aku nei, a ke hoala aku nei i na manao o kuu mau hoa makaainana, i ka poe hoi e nohho palaka nei, e hiamoe nie hoi e ala! ke kokoke mai la kou hopena awaawa, ua pau ka manawa, e hoauwaepuu ai, a e muhee hololua ai, e ku like ae kakou, a e kuka, a e kamailio, a kukulu ae i mau halawai kuka maikai, e like me Wailuku a ua ike oukou, ua hoolaha ia ma na nupepa, a heaha ka oukou i ike ai ma ia halawai, eia ka mea i ike ia ma ka nupepea, ua mahalo ia no hoolala ana o ia hlawai, no ke aha? Eia, no ka mea, ua hoala ia ia halawai me ke ano naauao a ua puka pu aku ia me na olelo hoholo maemae, a pehea hoi oukou, aole anei oukou e ku iluna hele aku ma i alanui hookahi? O keia ka manawa me ke kali ole, e hoke kela mea, keia mea i kona mau manao kuokoa, me ka hoopilimeaai ole, i na lilo kakou i mau alakai i ko kakou lahui i poe kuokoa, elike me ke ano o ko kakou aupini kuokoa, alailaa, ua ola pono ko kakou lahui, alaila, aole e hana paewaewa ia ko kakou mau Kanawai aupuni.
Eia keia, i no lilo kekahi o kakou i mea malama i ka oihana a hai, e malama pono i aoihana, e ku ae ilun a hehe pono iho kou mau kauai a paa loa, me ka hoolohe ole aku i n alakai paewaewa, a me na kipe puhikole pau koke wale, no ka mea, ua olelo o Solomona. O ka waiwai kipe, ka mea e makapo ai ka poe ike, a e kekee ai hoi ka hana a ke kanaka naauao, a plea io no.
Nolaila, i na makemake ke kanaka e holo balota, a lilo oia i lunakaaainana no kona apana, alaila, e malama pono oia i kona klana, a me na olelo a a kona apana i kauoha ai iaia mamua, ae o kona hele ana i ka Ahaolelo, a e paio no ka pono o ka lahui, me ka nana ole i kona pono iho.
Aka, i na kauoha mai na Kuhia ia oe e hele e paina pu me ia ma kona papaaina, a ae wale aku oe, o ka pau ae la no ia o kou kuokoa ana, lilo oe i palu kuha. Ke hai aku nei au, aohe ano o ia kanaka, o ko kanaka hemahema nui no ia, aka, i na kupaa ma ke kauoha a ka lehulehu, m e ka ae ole i na manao lalau, me ka ike aku no n ae he lalau, ua mau manao la, a lalau aku no a milimili, me e mea la, he mea maikai ia, ke hai nei au, oia ka lapuwale loa. Eia keia, aia ma na papaaina kekahi mau wai hoomalule kino, no ka mea, he olelo mai ne o Solomona, mai nana aku oe i ke kiaha i kona ulaula ana, maope aku, e nahu mai oia me he moonihoawa la, a ae pa mai hoi me he moohueloawa la, aole oia wale, he ono na mea i ai ia e oe, aka, mahope iho, kono mai la kekahi Kanawai, mai loko mai, o na Huhina, e ae oukou i ka Bila Hoohui Au[[uni, a me ka bila kuai rama, a pela aku, no ka mea, ua lou oe i ka lakou la makau, ke papa ne au ia oe, mai hana oe pela.
Eia keia, he olelo keia e pili ana i ka poe e koho ana k ka mea a lakou i makemake ai. O kekahi mea nui loa keia, ma Wailuku nei i ka makahiki 1882 ekolu kumkuai o ka balota i kuai ia i ka la koho balota.
1 O ke dala, 2 o ka rama, 3 o ka awa, oia ka'u ma meai lohe pono mai, oia ka anoano i kanu mua ia i ka la koho balota, a u apuka aku la na lunamakaainana, a ua hele aku lakou e kanu i ua mau anoano la i ka Hale Ahaolelo.
Eia iho ka hua mua. 1 Kahaawi aina, 2 Inu laula ka rama, 3 Loaa ke Kanawai Hula hookamakama ma Wailuku, lilo o Kipikona i Kuhina, a pela aku.
Nolaila ea, mai hana hou oukou pela, e na makaainana aloha o kuu lahui, ke ao nei au ia kakou, eia iho kekahi hana ano nui a hiki iho imua o oukou e na makaainana. Ke hiki mai ka M. H. 1884, e kuai ia ana na balota o oukou me na dala nui i kumu e puka ai kekahi mea i manao ia ma ona la i hiki ai ka bila Hoohui Aupuai, a lewalewa ae ou mau wawae i ka lewa, pau kou ai ana i ke kalo ono o kou aina a ka nani i waiho ai.
E kupaa kakou ma ka pono o ko kakou aina, e hele imua ma ka imi ana e homau i ke kuokoa o ko kakaou one hanau, e nana kakou ia Kamehameha I, Ka nai aupuni kaulanaa o na wa i hala. Heaha kana i hana ai? Eia kana, e lilo o Hawaii nei i aupuni hookahi, a eno ho kuokoa. A ua hooikaika io no oia pela a lilo keia aupuni i aupuni kuokoa, a pehea kona hana ana, hana anei oia me ka makau wale a me ka hoopilimeaai paha malolo o kekahi mau alli e ae?
Aole loa pela, me kona koa, a me a makau ole, i na ihe wela a ka enemi, e hoomanawanui ana i ka make a me na popilikia, aole oia i minamina i ke kahe o ake koko ulaula o koona lahui ponoi, aka, o kona makemake, e lilo o Hawaii nei malalo ona ma ke ano kuokoa, a pela io iho la no, nolaila, i ka noho ana mai o Kamehameha III Ka Maikai, a me ka Lokomaikai nui, mau no ia ano kuokoa a hiki i ka wa o Lunalilo.
A i ke au iho nei o ka makahiki 1882, ke hoomaka nei kela kuokoa e helelei.
Heaha la ke kumu o ka helelei wale ana? Eia, ua uhaki ia ke Kumukanawai, e olelo ana, ua kapu na aina leialii aole haawi wale ia, aole no hoi e kuai ia me kekahi me e ae.
Eia ke kumu i hana ai o Kamehameha Elima, a i hooponopono hou ai Oia i ke Kumuhanawai a Kamehameha Ekolu Ka Lokomaikai i hana'i.
I ole e pau na aina leialii i ke kuai a nele iho ka nohoalii, a me kana mau pua mahope aku i ka aina ole, a lilo iho ke kuokoa o keia aupuni i mea ole, no ka mea, o ka waiho mau ana o na waiwai paa a pau pela me ka maluhia, he heleuma ia; a me ke kaulahao o hoopaa ai i kou Kuokoa e Hawaii. Aka, i na lio ka heleuma a me ke kaulahao, ka mea nana e kaohi ai ie oe e Hawaii, auhea la kou kulana e Hawaii Ponoi?
Eia ua neo loa oe, aloha wale.
Eia keia. Heaha la hoi ka mea i hana ole ia'i Jamawao e olelo ana, e kuai ia kekahi mau aina leialii, me na makaainana kanu o ka Moi, i ole ai e lilo ka papaku ou e Hawaii ia hai, eia nae, aia ka he kanaka e, oia ka mea e hana ai i Kanawai e hoolilo ai ma ke kuai i kekahi hapa ou e Hawaii.
O kekahi mea nui ia a ka lahui e noonoo nui ai i keia manawa, a ninau iho penei:
Heaha l ake kumu i haha poomuku ia'i keia Kanawai?
Eia no, ua kuai malu aku nei o Keelikolani, mamuli o ka hoomalimali a Simona K. Kai, he 24,000 eka aina o Wailuku i ka Ona Miliona, no na wahi dala $10,000 wale no, omilumilu o Auwahikika, a oia kuai ia ana pela, ua manao ia aole i lilo ia kuai ana, hana maoli iho ne ka Ahaolelo naauao ole wale o ke Kau o 1882 i Kanawai i paa loa ai ia kuai ana, a holo iho la ke Kanawai, a ua kau aku la ka pulima o ke Alii i kona mau makaainana.
ke hai aku nei au i kuu lahui aloha, aole i lilo kela kuai ana, aole he mana oia kuai ana, malalo o keia Kanawai poomuku i kau hou ia iho nei, no ke aha? wahi a ka ninau. Eia, aia no ke Kumukanawai ke moe malie la aole i hoala ia kona hiamoe, a e like me kona paa mau mai kinohi mai, pela no e paa ai na mea a pau maluna iho, nolaila, aole i lilo kela 24,000 eka o Wailuku.
Eia keia, aole i lawe ia keia mea imua o na Lunakanwai Kiekie, e hookolokolo ia'i, malao o na Kanawai e pili ana i ka lakou oihana, nolaila, e like me ke kue o na Kanawai poomuki hou i ke Kumukanawai, i na mea a pau i pili like ole i ko lakou kahua paa nolaila, aole au e ae ana, a melakou la, a me na makaainana aloha o kuu lahui.
E hehi wale ia na maka alohilohi maikai o Kumukanawai, no ka mea, oia ke ola o ke aupuni, a me ka lahui, a me a'u a me ko'u ohana. Nolaila, oia kumuhana ano nui ia o ke kau o ka makahiki 1884. Nolaila, aole e hiki ia'u ke hopaa i ko'u waha, me ke kamailio ole imua o ko'u mau hoa makaainana no ka pono a me ke kuokoa o ko kakou aina, nolaila, e oluolu o Claus Spreckels, e hoihoi hou mai i na aina leialii, a e noho no ia ma ake ano hoolimalima, a e hoihoi aku o Keelikolani i kela mau dala he $10,000 ia Claus Spreckels, a na na lunamakaiianana haawi aina e uku i ka uku panee o kela mau dala he $10,000, no ka mea, aole i haawi ia kela aina me ke kupono, alka, ua haaawi ia me ka manao pakaha wale, me ka manao e hoopilikia i ka lehulehu.
Aole o'u makemake e malowale aku na hoailona kamahao o ko kakou aina aloha, e olelo ana penei: "E mau ke Ea o ka aina i ka pono." A heaha ka manao malaila?
Eia, e pono ka noho ana o na'Lii, na Kuhina o ke Alii, na Luna Aupuni a pau, a me na makaainana o ke 'Lii, aole i olelo mai kela huaolelo e kau ae la maluna. E mau ke Ea o ka aina i ka uhauha dala, a me ka uhauha aina, a me ka puni aie wale i ka hai dala, aole loa. Kohu ole maoli keia hana, nolaila, ke ku nei au ma ka aoao kue i kela haawi aina, me ka olelo iho, aole i kilo kela aina, mamuli no hoihoi ia mai ua aina la, a ke manao nei no au ua like ko'u manao me ko kalehulehu poe naauao maikai a pau, a i na pela, no ke Akua no ia leo lokahi.
Me ke aloha i na puuwai oiaio ou e Hawaii. Owau iho no o
JOSIAH. HAOLE.
Wailuku, Mar. 29 1883
PAPA ! PAPA !
NO
ALLEN & ROBINSON
______
Ua wehe ae ne nana
PA KUAI PAPA,
---MA---
Ka Uwapo o Pakaka
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Papa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena !
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe.
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
______
E kuaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
A. ROSA,
(AKONI)
he Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A he Luna Hooiaio Palapala. Keena hana, aia ma ke Keena o ka Loie Kuhina.
1101 1yr.
HE NUI ANEI KOU MAKEMAKE I NA
Mikini Humuhumu Lole !
Ina pela, e kipa mai no ma ka Halekuai o
Kakela & Kuke !
A malaila oukou e ike ai a makaikai i na ano
Mokini a WHEELER a me WILSON
Mai ke $40 a hiki ke $50 ke kumukuai ka mea hookahi.
NA MIKINI A SINGER !
ma ke $30 a hiki i ke $50 ke kumukuai.
I mea e pau ai ko oukou kanalua e na makamaka no ke
kupono o keia mau Mekini, e naue mai no
me ke kuihe ole, a e ike no oukou iho.
628 tf
S. AUKAI.
LOIO ! LOIO !!
Honolulu, Oct. 19, 1882 1090 3ms
HALA TELA HOU !
KAUKAIWA
Helu 11, Alanui Nuuanu,
KOKOKE I KA UWAPO.
S. HAMEEKAPU
Iune 22, 1882 1075 tf
NU HOU ! NU HOU !
________
NA PAIKINI O KEIA AU.
_________
E Loaa no ma ka ha Halekuai o
DILINGHAMA MA.
Ma Alanui Papu.
_______
Oia na waiwai malalo iho nei:
Na Palau, Kaa Huilapalapala, Kopala, Piki, Oo, Koi, Koipili, Na Hamare Kamana o na ano a pau, Na mea Hana a na Kamana, Poe Hamo Puna, na Amara a me na mea hana o ka Poe Akeakamai a pau. Pena Aila, Vaniki a me na Palaki, Pauda, Poka a me na Kukaepele, Palaki Hamo PUna, Pulumi, Pakeke, Kapu Holoi Lole a me na Papa Holooi Lole, na Iputi, na Pa Palai, na Ma kau Lawaia, Na Aho Lawaia o na ano a pau, na Pahi, O, a me na Puna, a ke nui aku no na mea i koe.
I KUPONO NO KA HOOHIWAHIWA ANA I
NA HALE
______
I hiki ole ia makou ke huai pau aku, aka, na oukou no e hele mai a e hoonuu iho. O keia maluna ae, e loaa no ma ka halekuai o
DILINAHAMA Ma,
1036-3m]Ma ka helu 37, Alanui Papu
NA HOOLAHA
SAML. K. KAEO.
LOIO ! LOIO !!
E loaa no ia ma Honolulu.
KEENA HANA-Ma ka hikina iho o ka Hale Baneko o Bihopa Ma. 1105 1yr
W.L. HOLOKAHIKI.
He loio a he Luna Hooiaio Palapala.
Ua hiki no ia a ke lawelawe i na Palapala pili Kanawai a me na hihia o kela a me keia ano imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni.
No. 5
Keena Wehehealaula Alanui Betera 1101 tf
SAM. L. KAWELO.
LOIO ! LOIO !!
E noho mau ana ma ke kuanakauhale o Honolulu Oahu 1104 tf
AUHEA O M AN OLA
O na Aahu Kakimia Huluhulu nani koiawe o Kane,
NA PAA PIHA,
KUKA, PULIKI,
LOLEWAWAE,
O KA PAIKINI IWAIWA HOU LOA
----NO----
$6.00
WALE NO !
----MA KA----
HALEKUAI KAULANA O
CHAS. J. FISHEL,
Kiho o Alanui Papu me Hotele
1106 tf.
UA MAKEMAKE IA
NA ILI BIPI,
NA KIWI BIPI,
NA IWI BIPI,
E haawi ia no ke kumukuai kiekie o leo kakou makeke nei e
H. HACKFELD & CO.
Honolulu Mei 22, 1880. 1 y o64
S.B. DOLE,
He loio a he Luna Hooiaie Palapala.
______
E hiki no iaia ke lawelawe i na hihia o kela a me keia ano imua o na Ahahookolokolo a pau o keia aupuni.
KEENA HANA--Ma Alanui Kaahumanu.
NA WAIWAI HOU LOA
O NA ANO A PAU.
______
E LOAA NO MA NA HALEKUAI O
WALAKAHAUKI MA !
MA ALANUI
Papu, Moi a me Moiwahine
OIA HOI:
Na Noho Lio hou
loa o na ano a pau,
Na Palule Keokeo,
Huluhulu, o na lano
a pau, Na Pio
Ahinahina Pelekane
hou loa o na
ano a pau. Na
Pena Kukapele.
Na Kopa Bulu, Na
Lole o na Wahine o
na ano a pau. Na
Pahu Aila Mahu
maikai loa. Na Silika,
Pahoehoe, o
na ano a pau. Kihei
o na ano a pau.
HAINAKA LAU MUNUI SILIKA O NA ANO A PAU.
_________
He nui aku no i koe, he piha pono na Keluma o ka pepa, ino e huoi pau ia aku noi.
Eia hou ae a hoea mai i keia mau la iho he Lako Waiwai hou loa o na ano a pau, a he lako hou loa i wae pono ia e J.T. WATERHOUSE, Jr., ma Enelani, a he mau waiwai hoi i kupono loa no ko kakou mau kaiaulu. Nolaila, e eleu mai e na makamaka a me na hoa'loha e hoonuu i keia mau lako waiwai hou loa. 1076 -@@