Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 15, 14 April 1883 — Page 2
| This text was transcribed by: | No'eau Peralto |
| This work is dedicated to: | No Lahapa Palau. |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA
KUOKOA ME KE AU OKOA.
[I Huiia.]
No ka Makahiki……………………….$2.00
Eono Mahina…………………………..10
Dala Kuike ka Rula.
POAONO. APERILA 14, 1883.
E HOOMANAO.
E HOOMANAO ko makou mau makamaka kakau, ma ka inoa wale no o keia pepa e hoounaia mai ai na palapala o kela a me keia ano. He nui na palapala i kakauia mai no keia pepa na manao o loko, aka, he inoa okoa loa ke kakauia mawaho aole he kupono loa na palapala i kakauia ma ia ano hana ana a nolaila ma keia, ke kauoha paa aku nei makou, e hoouna pololei mai i na palapala ma ka inoa o keia pepa wale no, a e lawe no hoi kela a me keia a hoomanao i keia.
Eia hou. E hoomanao na Kakauolelo o na Ahahui Euanelio a pau o na mokupuni, e lawe a e kakau i ka lakou mau moolelo ma ke ano nui a ma ke ano mama; he nui na moolelo o ia mau halawai i loaa mai ia makou ua kakauia ma ke ano kuanui; aole he kupono oia ano hana; o ke kalai manao naauao, lawe mai no ia i ka io a me ke ano nui o na mea i hanaia, a waiho aku no i ka iwi me ka opala, a pela makou e kono aku nei i na Kakauolelo a pau o na Ahahui Euanelio, e lawe i na meheu o ia hana a i hooko oleia keia a hoea @ mai no na moolelo me ia ano kua@, alaila, na makou no e poke i ka @ a pulumi aku i na opala, a o ka io no ka makou e lawe ae a hoolaha i ke @.
Eia hou no hoi kekahi: E kakau mai @ makou mau makamaka puni hoolaha nu hou i ko lakou mau manao ma ke ano mikioi, maemae, a ano nui o ke kakau ana o na manao, ke ole makou e kuhihewa, o ke ake o kela a me keia makamaka, o ka puka ka okoa o ko lakou mau inoa pu, ua maikai no ia manao aole makou e hoahewa ana, aka, pehea @ e hoolaha ka okoa ia aku ai na manao, ke kakauia mai ma ke ano kuanui @ kuawili? Nolaila makou e hoolaha aku nei i na manao o ko makou mau makamaka ma ke ano nui wale no.
Nolaila, i kumu e hoolaha ka okoaia ai na manao o kela a me keia makamaka kakau nu hou o makou, e kakau mai i na manao ma ke ano nui, a e lawe i ka makou mau hooiaio ana maluna ae a hoomanao.
NA PAKE
HE mau haneri Pake ka i hoopaeia mai iwaena o kakou iloko o ka pule i hala @e nei, a ua hiki pu mai no hoi ka lono no kekahi mau tausani hou o ia lahui manaoia e holo mai ana no Hawaii nei iloko o keia mua koke iho.
Ua ala hou mai ka ninau iwaena o kekahi poe noonoo o kakou, a he poe hoi i aloha i keia aina, no ka hopena o keia komo nui ana mai o ia lahui ma na mokupuni o kakou. He mea maopopo, ua kokua nui ia na hana o keia mau mokuaina e na Pake i hiki mua ianei. Ua mahi lakou i ka aina i hooleleia e na Hawaii maoli, ua komo aku no hoi lakou iloko o kela a me keia hana mikioi o ka aina.
Na na Pake e hanai nei i kekahi hapa mahuahua o keia kulanakauhale i ka @. Ua komo aku lakou iloko o na hana a pau i lawelaweia e na Hawaii maoli mamua, a oi wale aku. Ma keia ano, ua lilo ka lahui Pake i po hoopomaikai a hoowaiwai i ka aina. A i keia wa aole no i lawa pono na lima hana e holo pono ai na hana kuloko o kakou, heaha ka hewa o ke komo ohua ana mai o kekahi poe Pake? Eia ka hewa: O ka hele ana mai o na kane wale no aole o ka lakou mau wahine kekahi. He mea e ino ai ka aina ina e pakela loa aku ka nui o na kane mamua o na wahine. Pela o Hawaii nei i keia wa, a ke pii ae nei keia ano kaulike ole, a o ka hopena aku oia, aohe maikai.
Ua pilikia ka aina ina aole na Pake, he mea maopopo loa keia; aka, ina e piha kakou ma ka lahui Pake wale no, a ina hoi he poe kane wale no, e noonoo pu mai kakou, heaha la ka hope o ua aina nei? A pehea hoi ka inoa o ke “Aupuni Hawaii?” Aole anei e nalowale?
NA PAKE MA KOHALA.
O KA heluna o na Pake ma ka apana o Kohala Akau, ua hiki aku paha i ka 1500. Ilaila aku nei o Frank Damon no kekahi mau pule i hala ma ka lawelawe ana i ka hana iwaena o na Pake, a ua hai mai oia he kihapai waiwai kela ma ka nana ana, me he mea la, aole e makehewa ana na hana pili i ka hoomalamalama ana a me ka hooikaika o Mr. Damon no ke kukulu ana i luakini no na Pake ma ia apana, ua loaa ke kahu kahi e kukulu ai ma Kaiopihi, ua makemakeia he $3000 no keia luakini, a ua loaa mai i keia wa he $2000, hookahi tausani i koe paa ka hale. Ua hai mai o Mr. Damon i ka nui loa o ka lokomaikai o ko Kohala poe kamaaina i keia hana, ua lulu nui mai lakou i ke dala no keia hana; o na ekalesia kekahi oia apana ka i kokua nui mai, o ko Kohala ano mau no ia, he lulu nui no ma na hana pono.
O ka huina o na Pake Kristiano ma ia apana, mai ke kanaiwa a hiki i ka haneri, a ua hoohuiia lakou ma ke ano he ekalesia Kristiano, a ua manoia e hiki mai ana he kahu no lakou malua o ka mokuahi o Kaleponi i keia Poakahi ae. Ua hapai no hoi ka poe Bihopa i ka hana iwaena o na Pake o ia apana, aka he hope loa iho nei ka lakou hapai ana.
He hana ano nui keia a Frank Damon e hapai nei iwaena o na Pake o keia paeaina, no ka mea, ke mahuahua loa mai nei na kanaka o keia lahui iwaena o kakou, a mai loko mai o na aina naaupo lakou e hele mai nei, me na ano poeleele a pau o ia aina, a i na e pakele o Hawaii i na poino o ko Kina pouliuli, ma ka hoomalamalamaia wale no o na Pake maanei e pakele ai.
Ma ka hoohulihuliia o na Pake i ka Pono, malaila e pomaikai ai aole wale o na Pake e noho nei, aka, o Hawaii a pau ke komo pu iloko o keia pomaikai. Malia o halawai kekahi poe o ko makou mau hoa kaahele ana i na apana o ko kakou mau mokupuni mamuli o kana hana iwaena o na Pake, a i na pela, aole auanei e nele ko oukou hookipa aloha ana iaia, a me ke kokua pu ma kahi e hiki ana i kana hana lokomaikai.
KA PAIO E PAIOIA NEI
Pono i ko makou poe heluhelu, a me ka poe e heluhelu ana i na nupepa e ae e hoopukaia nei ana i na nupepa e ae e hoopukaia nei imua o ka lehulehu, ke hoomaopopo i ke kulana oiaio o na kumu hana a me na ninau e hoopaapaaia nei maloko o na nupepa. Aohe pono keia paio ana ke lilo i hana pili kino wale no, ma ke ano hoino aku a hoino mai. No ka oiaio keia paio ana e pono ai, a no ka pono, no ka pomaikai o ka aina, a no ka pono o ka lahui e noho nei a me na hanauna e hiki mai ana mahope o kakou. Ua makemakeia no Hawaii nei i Aupuni maemae, hoopono, e hana ana me ka pololei imua o na lahui a pau; i aupuni naauao, ikaika i ka hoomalu me ke aloha, i mahaloia e na aupuni malamalama o keia honua. Pehea e loaa ai ke aupuni o keia ano? Ua maopopo, ma ka lima o na poo aupuni a me na luna aupuni i like ke ano me ke ano o keaupuni i makemakeia. Ma na lima o ka poe makaukau, a i pakui pu ia me ka makaukau he hoopono a he aloha maoli ia Hawaii a me kona pono, malaila wale no e loaa ai he maluhia a me ka pomaikai mau no ko kakou aina.
Me he mea la, aia mawaena o ka poe e hooiaio ana i keia manao a me ka poe e hoole ana na paio ana o keia mau la. Aole pono kakou ke hoopoina i keia. Aole no e nele ka pili kinoana o na kamailio ana no na mea i hanaia ma ke akea e na luna aupuni, a me na poe e ae no kekahi e lawelawe ana no ka lehulehu, no ka mea, o ka lakou mau hana ua pili i ka lehulehu; a ua kuleana ka lehulehu e nana a e kamailio no ka lakou mau hana. Aka, e paio maluna o ke kumuhana, a me na huaolelo kupono, aole ma ka inaina aole ma ke ano hakaka naaupo. A ma keia ano, aole makou kanalua no ke kaupaona ana o ka poe noonoo pono apau i na ninau e kamailioia nei iloko o ko kakou mau nupepa. He ano hana e poino ai keia aupuni a me keia aina, ke hoomauia oia ka kekahi poe e pai nei a e kokua nei me ko lakou ikaika a pau; a o ka poe e kue ana i keia mau hana hoopoino, ua kapaia lakou he poe kipi, a me na olelo hoino e ae he nui wale. Aka, na ka manawa e hoike mai i ka oiaio.
A e ikeia auanei mahope, o ka poe i makee i ka pono ia o Hawaii, aole ia ka poe hailiili e haakei nei me na olelo haanui. E kaupaona akahele kakou i keia mau mea.
NA LEI O HAWAII
(Kakau ia no ke Kuokoa.)
E ka Elele Poakolu, ua olelo mua makou, “O ka poe apo mele wale. O na mele kupuna o na alii kahiko, a hooili wale aku i ka poe e, he kalohe ia a me ka aihue.” Ke hoomau aku nei makou ia mau olelo. O oe e ka Elele, a ma kou hookohukohu e pale mai nei i ka makou, ke hapai hou nei makou ia mau olelo a hooili hou aku i kena aoao, he apo mele wale, he lawe wale, he kalohe.
Ke hoole mai la oe, aohe ka he oiaio o ka makou, no ka hooiliana o Kauikeaouli i kana keiki i kona mau inoa a pau.
A o kau mau kumu pale. “O ka hele mai o na Hulumanu a hooili no na mele inoa o K. III no Kamehameha IV., mahope iho o ka make ana o K. III. 2 O ka hele mai o ka poe malama inoa, a hooili no Kamehameha V., mahope o ka make ana o K. IV. 3 O ka hooiliia mai o ua mau mele inoa la no Lunalilo I mahope o ka make ana o K. V. 4 O ke pale ole o H. Kalama i keia poe kahea inoa i ka wa i kahea hooiliia ai na inoa ia K. IV., K. V. 5 A e like me ke kua ole ia ana, o na hooili inoa ana i kela poe Moi, pela no i mana ai, a i paa ai keia hooili inoa ana ia Kalakaua I.”
Ke alakai hou ia la kena aoao e ke kuhihewa. I ka wa i noho ae ai o K. V. i ka Noho Alii, ua hapuku mai la Oia i na aina ponoi o Kauikeaouli, ana i hookuleana ai nona ponoi, a i hookoia e na Luna Hoona, oia kekahi o na Aina Leialii, ua paa anei keia hao ana, kaili ana alunu ana iho a K. V. i ua mau aina la, ma ke ano he waiwai no ka Lei Alii?
Aole. Ua haule ia mau hana.
Eia ua mau waiwai la ke hoi mai nei i na Hooilina ma ke Kanawai. E nana i ka olelo hooholo a ka Aha piha o ka la 2 o Aperila 1883, e haawi ana i kana olelo hooholo, no ka pono o ka hoopii a ka Moi Wahine Kaleleonalani. Ae.
E like ma ke paa ole o na hana lawe aina a Kamehameha V, Lunalilo I, a me Kalakaua I i ua mau aina ponoi la o Kauikeaouli, pela no e lilo ai keia mau hana lawe wale inoa o K. IV. K. V. Lunalilo I a me Kalakaua I. A o ka aoao nona ka hookohukohu ana iho, a olelo iho i ka hilahila ole. “Pela no lakou i hea ai, a i hooili ai i na inoa o K. III maluna o Kalakaua ma ka la 16 o Novemaba 1876.” He mea kupono ole loa keia i ka aoao o ka lawe inoa wale, a ke hoao iho maluna o kela kumu, a mau kumu a kou mea kakau e hilinai la iluna o ke kumu kohu ole. Aole ia he mea ke i ka Hanohano o ka Noho Alii ana o ka Moi, ke ae wale aku oia i na olelo ao a hai. Eia ke ola nei o Pahau i noho i ke alo o H. Kalama mai kona mau la opio mai, a ua lohe pono i keia mau hooili ana i kona mau inoa. Ke ola nei o Paalua w, me Kamakauahoa i noho i ke alo o Kamehameha III, he mau kahu ponoi no ua keiki alii la, a o laua pu kekahi a me kahi poe e ae e lohe mau ana i ka olelo o Kauikeaouli, “o ko’u mau inoa no auanei a pau, no kuu wahi keiki no ia.”
Ke hoike mai nei na pale ana mai a ka aoao lawe mele, a ke maopopo nei ia makou ke kino kanaka o ke ka Elele mea kakau, he uhu kaalo wale ae no iloko o ke au o ke K. III, noho ana aupuni a e apo wale ana, a alunu wale iho no i keia wa.
Ke pane hou mai nei, ua nana makou i ka Palapala Hooilina a K. III no ka Nohoalii, a me ka Leialii, aole loa he wahi pili o keia mea i ko kaua kahua kamailio; eia kaua i ka lawe mele wale o kena aoao, he okoa ka Hooilina o ka Nohoalii, a me ka Leialii, ua paa ia i ke Kumukanawai a me ka Palapala Hooilina aka, o keia o na mele inoa, aia no oia i ka wahi kahi i paa ai, aia no a haawi, alaila lilo.
A e like ma ka K. III i olelo aku ai ia Kaiole, “oia mau mele anei a pau o’u au i kahea mai la a me o’u mau inoa a pau, e hooili mai oukou no kuu wahi keiki.”
Aole he hoole o keia aoao, i ke koho ana o K. III ia keiki hanai ia A. Liholiho i Hooilina no ke aupuni. Ke ae nei keia aoao me ke kaulua ole. Aka, aole nae o keia nele ana o keia keiki ana, he nele mai ke’Lii mai. Ua hookahua no o K. III iloko ona i ka haawi ana i ka pomaiki no kana mau keiki elua e lilo o A. Liholiho ka Hooilina mua, a ke make oia, alaila, e ili aku ke aupuni i ka lua o kona Hooilina, a ua kuka aku oia i keia mau manao ona ma Keoniana kona Kuhina—A o Keoniana ka mea nana i papa kau i ke alii e hoihoi aku no ke aupuni i na kaikaina.
Me ka ikaika loa o ka Keoniana ma keakea ana i ka laua keiki, a me kona hoololi ana i ko ke alii mau manao, a oia ka mea i hoololiia ai ko ke alii manao, a hanaia kona Palapala Hooilina e koho ana ia A. Liholiho kona Hooilina no ka Nohoalii a me ka Leialii.
Ma ko kakou Kumukanawai mai ka mua, a i ka hope, aole loa e ike iho ana ua komo keia mea he waiwai no ka Nohoalii, he oki loa a he ole loa maoli.
Ke helu mai nei nae oe i au mau hoike au i lohe ai, oia o Ioane Ii-Ii-Ehu, Kaunawahi, Timoteo, Kaomea, Hikiau, Koahou, Malia, e hiki ana ia lakou ke hele mai e kokua ia oe, a e manalo ai ko lawe mele wale? Aole ou hoike me ka waha—aohe hoi ou hoike me ka pepeiao i lohe i na olelo a Kauikeaouli, a e ole nei, e hiki ai ke hoike mai he waha, a he waha. Hemahema ke na aoao, eia ka makaukau maanei. Eia o Pahau w, Paalua w, Kamakauahoa w, Manaohia w, he poe keia i ke alo ponoi o Kauikeaouli i ka hapanui o ko lakou manawa oiai o Kauikeaouli e ola ana.
“O ka po o ka la 16 o Nov. 1876 i hooiliia ai no Kalakaua, a oia ka ka wa kupono loa e papani aku ai i ka aha i na hea inoa a pau.”
Mai ia manawa a i keia wa, he wa wale no keia e hiki ai ke hoihoi mai i ko hai kuleana, a pili iaia.
He hana hilahila ole wale no ka aua wale iho no i ka haawina o kahi keiki. Hookuuia aku kona wahi haawina. A i na ua hooholo o Kaaimoku e lima nui iho ia mau mea, oia iho la no, aka, o ka makou lohe pololei, i kokua ia e na hoike kino ole, oia ka makou i olelo ai, a e olelo nei.
“E ao mai ana anei ke KUOKOA i kana hoike ana imua o ka lehulehu, he keiki kamehai o A. K. Kunuiakea na K. III, oiai o Kaeo me Lahilahi na makua ponoi o ua keiki nei.” He mea nui o keia, a he mea hiki ole ke huna iho; ua nui na hoike, ua lonoia a puni, ua olelo huna ole ae o K. III, nana ponoi ia keiki a he nui na hoike o keia mau olelo a na; a he mai hailona hoi i maa i ka malamaia; aka, he mea nae i manao nui ia no ke au i hala, oia ke ano nui o na alii i loaa ai e like me Umi na Liloa, e like me Kaleiopuu na Peleioholani, Kamehameha na Kahekili, a pela no keia keiki alii na Kauikeaouli. He wahi mea inoino paha no keia au, aka, auhea ka mea pono e olelo ae ai, o ka wahahee anei, a o ka oiaio paha? ma ka oiaio ka makou.
O ke keiki o keia ano i loaa me na alii nui he aala ia no kela wa, i hala a he makai i ka poe makee alii; manao anei ko ka Elele mea kakau, ua maikai loa ka poe i hanauia i keia wa, mai na mea i mare wale ia mai no? Aole.
Ke paaia nei e ka poe i lohe ka moolelo o na keiki ikeia o ka loaa ana, o na makua o keia ano ae la. A he mau mea ia e hoike ai i na i na hana ma kahi malu—a ke ku mai la na hoina o ka makua maluna na keiki o keia ano. He mea hilahila io keia.
Aka ua huaiia ae la keia mea, no ka ikeia, o ka haawina o keia keiki a ka makua i haawi ai, ua kaili waleia.
Makemake loa ka Elele e hoopouli i ka aoao o ka lehulehu, aka, aole e hiki ana i kau mau kalohe a pau ke uhi iho i ka oiaio a ko makou mau makua i olelo mai ai ia makou. Hooia iho ko ike iloko o ko waihona hawawa a waiho malie aku—He ike i unuhiia mai loko mai o ke kalohe.
A mahope e hoike aku makou i ke koena o ke makou ma manao mua.
HE MOKU PILIKIA,
MA ka Poalua nei i ku mai ai mawaho o ko kakou nei awa he mokuahi mai Kina mai me ehiku haneri a oi ohua Pake. Ua puka ae ka mai puupuu Hepele i waena o na ohua ia lakou e holo mai ana ma ka moana, a ua make paha kekahi mau mea, aole nae maopopo ia. He wa pokole mamua iho o ke ku ana mau ia nei, ua hoao na Pake e kiola i ko lakou poe mai iloko o ke kai, e ole ka makaala loa ana o ke kapena a me kona poe kokua, ina no ua kiola io ia. Ehiku paha keia poe haole maluna o ia moku, a ehiku haneri a oi Pake a lakou e malama aku ai.
Ua makemake ke kapena e hookomo iloko o ko kakou awa e hoomaha ai no kona pilikia. Oiai he moku Beritania kona, a ke noho aloha nei ko kakou aupuni me ia aupuni, he manao kupono no ia. Aka, ua hooleia keia manao e ko kakou Papa Ola, a ua kauohaia oia e hele loa ma ka moana ma kona pilikia nui, pela ina he oiaio na hoakaka ana o ka nupepa o ke aupuni i ka Poakolu nei.
Aole no kakou e pilikia, ina i aeia ka moku e komo mai me ka hoomalu pono ia o kona poe a pau ma Kahakaaulana, kahi i hoomakaukau mua ia e keaupuni no na pilikia o ia ano, a ina no hoi e hana naauao ko kakou poe kamaaina o uka nei. Aole makou e olelo ana e hookuu ia poe a pau e hele iuka nei elike ma ko lakou manao, me ka hoopaa ole ia malalo o ka hoomalu ikaika, aole loa pela.
Aka, ke koi nei makou e hana pono ia na hoalauna i loohia i ka poino. O ka lokomaikai, aole o ka lokoino, ka makou e koi nei e hookoia e pono ai. E aloha aku i ka poe i poino, aole o ka hana ino aku ia lakou. Pono i ko kakou Papa Ola e heluhelu i ka olelo a ka Haku e pili ana no ke kanaka i hele ma ke alanui a haule iwaena o na powa. Maalo ae la he pua na Levi, a kaalo aku la ma kahi e; hele mai la he kahunapule, a he kunana wale no kana; aka na kahi kanaka o Samaria i wahi i kona mau palapu, hoihoi aku la i ka hale hookipa, a i ka wa i ola ai, hookuu aku la iaia e hele ma kona alanui. O ka enemi nui o kanaka ma keia honua, oia no ke kanaka.
NA LETA A NA MAKAMAKA.
Penei ka na Komite hooponopono Kia hoomanao o ka makua Koana o Hilo, Hawaii, oia o Hon. F. S. Lyman, Hon. J. Nawahi, a me E. P. Hoaai:
O keia malalo iho nei na hoakaka e pili ana i na kokua aloha mai na ekalesia e mai, a me ka ekalesia makuahine o Haili, Hilo, nei i luluia ma ke Sabati la 25 o Maraki: Ekalesia o Haili—Punahoa a me Piihonua, 59.50 dala, Ponohawai a me Kukuau, 48.85, Ohele, 10.25 Kalepolepo, 12.25, Puueo, 14.00, Haaheo, 6.50 Pahoehoe, 12.00, Kokua o na Haole. 16.60, mai na ekalesia e mai—Paauhau, (R. A. Lyman) 20.00, Laupahoehoe, 23.00 Hakalau, 20.00, Onomea, 40.00, Puula a me Olaa, 17.50, Kamaili, 1.50, Kalapana, 2.50; i ka huina nui o na dala i loaa mai ma ko makou lima he $304.45; o ka apana o Pohoiki a me Opihikao, Puna, aole he mau kokua i loaa mai ia makou; nolaila oiai ua loaa pono mai ma ko makou lima keia mau kokua aloha maluna, nolaila ke haawi aku nei makou no ka ekalesia makuahine o Haili i ka mahalo piha i ko oukou komo pu ana mai e hapai pu i keia hana walohia—me ka mahalo. Penei ka J. B. M. Kapule:
Ma ka la 1 o keia mahina ua lulu dala na hoahanau o ka ekalesia o Onomea, Hilo, no ke ola o ko makou kahu, a ua loaa na dala io 94.10 a ma ia la no kekahi malihini o na mokupuni Gilibati i haiolelo ai imua o ke anaina haipule a he nui ka olioli o ke anaina, a no ia kumu ua kokua aloha na hoahanau o ka ekalesia iaia a ua loaa he 10 dala. (O kekahi mau itamu kunakuna hoakaka ana no ia mau mea ma ka leta maluna ae.) Penei ka J. Nahalepainiu:
Ke pii nei ka maikai o ke ola o ka mea Kiekie Keelikolani—Ma ka po o ka la 31 o Maraki ua pepehi iho la kekahi keiki (aole i hoikeia kona inoa) i ka Pake kuke a H. N. Greenwell ma Kalukalu Kona Hema nei; ua hoopiiia ke keiki kolohe a ua hoopaiia he 20 dala—Ma ia po no ua pau i ke ahi ke keiki hana a J. D. Parisa opio, oiai oia e hoopaa ana i kana haawina—Ma ia po no ua pepehi iho la o Elia me Kanehoalani he bipi i kuni oleia ma ka aina o W. H. Johnson—ua hoopiiia a ua hookuuia—Ma ka la 4 o keia mahina, ki iho la o Alo Pake i ka puaa a kekahi wahine i ka pu a ua make; ua hoopii ka mea puaa a ua hoopaiia oia he 10 dala ma na koina aha. Penei ka S. Helela opio:
Ma ka la 31 o Maraki ua hanau mai na ka’u eva he opuu mohaha maikai kaikamahine, a o ka lua iho la keia o na hua mai ko maua puhaka mai. E hoonaniia ka inoa o ka mea Mana Loa no kona aloha palena ole. Penei ka Kaleiokelani:
Eia ma Paauhau nei kekahi kanaka hana lapuwale o Ekela kona inoa, he mau hana kana aole he hiki i ka’u maka peni ke hoike ae, a nolaila ke noi nai au i na makai o ko makou apana nei e hopuia keia kanaka a e ao ia oia; no na mea e pili ana no kana mau hana e ninau ia’u. Penei ka D. Keaweamahi:
I na Ahahui Imi Pono Karistiano o Maui. Ua kohoia mai au i Komite e hoolaha aku i ka wa e hui ai na Luna Nui o ka ahahui Karistiano o Maui ma Wailuku, no ka noonoo ana i na hana e holo mua ai na ahahui ma na hana karistiano a pau a me ka lakou mau hoike pakahi; nolaila ke haiia aku nei, o ka Poakolu hope o Aperila nei oia ka la 25, a ma ka hora 9 e noho ai ia halawai; ke kono aku nei ai i na Luna Nui a pau e akoakoa ae ma kahi i hoikeia. Penei ka Mrs. K. Kaulia:
Malalo iho nei e ikeia ai na haawina pakahi o Koolau nei a me na makamaka pakahi a penei:
Apana o Heeia—Mrs Kaulia Komite, $5, J. K. Kaulia $2, Maraea, w, $2, Asa Kaulia, $5, A. Ku $2, J. Ku w, $1, Lono $4, H. N. Kahuhu $5, Kahuhu w, $1, Jno Ross $5, Wm. Henry $10, Kaou w, $1, G. Rowan $2, Alex. Burgus $2, Aniu $1, J. McCaba $1, Kaai w, $1, Kaiminoonoo $1, Kamaile $1, Kaolala $1, Kaninau $1, Poina $.50, Nakea $.50, Petero $1, huina $57.50.
Apana o Kaneohe—Bila Kamakauhi $1, R. Maikai, $1, J. Paoa $1, Ben. Malama $1, Naki $1, Chas. Lariseh $5, Asam, $2, Mi, w, $1, M. Kumalae, $2, Kauanehu, $1, Afa, $1, A. McCabe, $1, David Watson, $1, Papa Kealalio, $1, Manoanoa, $.50—Huina dala $20-50.
Apana o Kaalaea, Waikane, Hauula,--Nakapuahi, $2, E. P. Aikue, $h, S. Kailaa, $1, Makanui, $1,--Huina $5.00. Apana o Honolulu—J. Keaweahawii, J. Keaweahawaii, w, $1, Kaohimaunu, $1, Nawaiki, $1, Hoakaku, $1, Kalawaia, w, $.50, J. Kaleiaka, w, $.50, Kawehiwehi, w, $1, Chas. Keawe, $1, Puniawa, $1, Iokana, $1, E. H. Kaehu, $5, S. K. Kane, $1, Hoa’loha, $1, Malihini, $1, Kamaaina, $1, W. L. Pulelehua, $2.50, W. R. Castle, $2, A. F. Judd, $2, Henry Waterhouse, 2 Pahu Pena. Chas Told, $1, C. A. Kibling, $1,--Huina dala $29.50. Huina dala o na apana a pau, he $112.50 a me 2 pahu pena. Penei ka Keanu:
Ma ke kakahiaka poniponi o ka la 5 o keia mahina i hanau mai ai na S. Kaimuwai ma kana wahine o Mele, he keiki kane. Penei ka G. W. K. Pohakeau:
E ka Lahui mai ka hoike la i Haehae a ka huna la i Lehua, oiai ke kau mai nei na omamalu o ka pomaikai i ka poe e wehe e ana i na Pu-lu alaila, o ka makaukau o ia Pu-lu i ola honua alaila o ka hopena o ke kali aku i ke kuaua, a loaa mai hoi ke kuaua alaila kakali aku o ke komo mai o ka hua i ka waha; pela ka hana a kahiko i ko lakou mau la ua kuluma mai ia kakou nei i keia mau la; ke hoike mai nei ma kela pea keia pea o ka aina ka waele e ana o na Kuhina i ko lakou mau hanai ahuhu e holo balota mai, nolaila, ma o na hanai ahuhu ala e loaa ai ka pomaikai o ka aina oiai ua loaa iho nei ka pomaikai a he ma ka niho mole i ke kau 1882 ua hoike mai ia kau i ka pomaikai; ua lilo o Wailuku o ka hu ma ka niho mole ua pu-a ka uahi o ka elua miliona dala o ka pomaikai nei o ka lahui ua kupai ka waihona i ka neo. Nolaila e nana akahele e Hawaii, e Maui, e Molokai, e Oahu, Kauai, e Niihau, e koho ia mai na hanai ahuhu a lakou nei i ko ka puu hana ka haawe. Nolaila e eleu na kapena aupuni e makaala nei i na kalai loaa o ke aupuni ke liuliu e nei no lakou nei i ola honua nolaila ke mahalo nei ai i ko oukou miki ku no imua o na alii o ka lahui ka oukou e nana kee iho ai me he mauna ekaeka ala no ka mea ua lani i luna ua honua i lalo. E ka lahui aia no ia oukou ka huikau ole o ke kao me ka hipa no ka mea he holoholona hoehaa ka nahesa. Penei ka J. Nalua:
O ka ikaika o na makapeni e panepane nei ma na nupepa no keia aha Kuhina, ua hana lakou i na hana e loaa ai ka pomaikai no ka lehulehu holookoa, no ka mea ke ikeia nei ka lakou mau hookele ana ua hawawa a ua ku i ka lapuwale; lapuwale loa na hana a keia aha Kuhina. Penei ka Kulalau:
Ma ka la 29 o Maraki, ua hanau na Kona me kana wahine he kaikamahine, na D. Kahanu me kana wahine he keiki kane, ma Kalihi i Kauai.
HOOLAHA HOU.
Ma ke keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o PAAOAO w, no Lahaina, Maui, i make.
Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka palapala noi a KUAANA, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o PAAOAO w, no Lahaina, Maui, i make, a e hooholo ia i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAKAHI, oia ka la 30 o APERILA 1883, ma ka hora 9A.M. ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i na nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.
ABR. FORNANDER.
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ka Hawaii Pae Aina.
Lahaina, Aperila 7, 1883. 1115 31.
Ma ke keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o K. MAKAENA, no Keanae, Maui, i make.
Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka palapala noi a Mekaka K. Makaena, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o KALEPA MAKAENA, no Keanae, Koolau, Maui, i make kauoha ole.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAKAHI, oia ka la 30 o APERILA 1883, ma ka hora 10 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i na nonoi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER.
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ka Hawaii Pae Aina.
Lahaina, Aperila 7, 1883. 1115 31.
OLELO HOOLAHA.
O na mea a pau he kuleana oiaio ko lakou i loko o ka Hui i ikeia ka Hui Kuai Aina o Aliomanu, Papaa, Moloaa, a me Kaapuna, no Koolau, Mokupuni o Kauai. Ke hoike ia aku nei ka lohe ia lakou. E hoike mai lakou ia lakou iho imua o ke Kakauolelo Nui o keia Hui a i ka Luna Nui paha, i hookahi malama mai keia la aku. E hoike pu mai i ke kumu i loaa ai he mahele oiaio, he hooilina paha, a i kuaiia paha.
Ua makemake pu ia no hoi na lala a pau o ka Hui e akoakoa ae i ka halawai nui e malama ia ana i ka la 28 o keia malama ma ka luakini o Koolau. E makaala o nele i na pomaikai kuleana. JOSEPH H. KAWELO
Kakauolelo. J. KAIPU Luna Nui.
Moloaa, Kauai, Apr. 2, 1883. 1115 4@
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na kanaka a pau ma Waimea, o na keiki a’u, na hunona, a me na moopuna a’u, ke papa loa aku nei au ia lakou, aole e kii wale, a lawe wale i kekahi mau holoholona a’u e holo ana ma Waimea, a me Hamakua, Hawaii, me kuu ae ole aku.
Ma keia, ke hoonoho aku nei au ia Daniela oia ko’u luna nana e nana, e hoomalu, a malama i kuu mau holoholona; A ina kue kekahi i keia mau olelo, nana no e hopu, a hoopii ia lakou ma ke Kanawai. HARRY PURDY.
Pookanaka, Waimea, Hawaii, Apr. 6, 1883
1115 4t@
OLELO HOOLAHA.
I na kanaka a pau loa e ike ana i keia, aole loa au e hookaa ana i kekahi aie i aie ia ma ko’u inoa, ke ole e loaa aku kekahi palapala hooiaio mai a’u aku. D. KAUHI.
Auwaiolimu, Apr. 11, 1883. 1115 4t
OLELO HOOLAHA
Ua makemake o KAUKA ROKEKE e hoike aku imua o kona mau mea mai a me na makamaka pu, ua hoololi ae nei oia i kona wahi noho a me kona hale lapaau, a aia ma ke kihi o na ALANUI BERITANIA a me RIKEKE.
1111 3ms
OLELO HOOLAHA
Aole loa wau e ae ana i kekahi mea e aie ma ku’u inoa, ke ole e loaa aku kekahi palapala mai a’u aku, mai ka la e puka ai keia hoolaha a mau aku. JOHN. A. AWAI.
Waialua Maraki 29, 1883.
1114 3ts.
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia, owau o John. Kapena, ua kohoia au i Lunahooponopono Waiwai, no Josia Makaai k, o Kahakuloa, a i make ma Waihee, Maui. Ma keia, ke hoolaha aku nei i ka poe a pau loa he mau koina ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e waiho koke mai i na Bila kupono iloko o na malama eono, ma ka la 24 o Ianuari, A. D. 1883, a i ka piha ana o na mahina eono, a i ole oukou e waiho mai i ka oukou Bila ia’u maloko o na mahina eono, e hoole mau loa ia lakou. O ka poe hoi he mau aie ko lakou i ka mea i make, e hookaa awiwi mai lakou ma ko’u wahi noho ma Honokohau, apana o Kaanapali.
JOHN. KAPENA.
Lunahooponopono Waiwai o Josia Makaai.
Honokohau, Kaanapali, Maui, Mar. 29, 1883.
1114 4ts.
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia, o wau ka mea nona ka inoa malalo nei, ua kohoia no wau i Lunahooponopono Waiwai, no ka waiwai o Kaaimanu k no Koolauloa, Oahu i make. Ma keia ke hoolahaia aku nei i ka poe a pau loa he mau koina ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e waiho koke mai i na bila kupono iloko o na malama eono mai keia la aku, a i ole e hoole mau ia lakou i ka mea i make, e hookaa awiwi mai lakou.
KAUAHIKAUA.
Lunahooponopono Waiwai o Kaaimanu.
Honolulu, April 4, 1883.
1114 4ts.
KU KILAKILA KE KEIKI HAWAII.
Ua wehe ae nei au he hale hana no’u ma ke alanui Nuuanu, ma ka rumi malalo o ka hale o Hailama Kalaiwa kaa i noho mua iho nei, a malaila au e lawelawe nei i ka’u hana, oia hoi ka hana komo, hana uwati, kula pepeiao, pihi pulima, pine omau, a pela wale aku, no na auhau haahaa loa. He hiki loa ia’u ke hana i keia a pau maluna me ka eleu a me ka maiau. E kipa mai e na makamaka a e ike pono no oukou iho, ma ka hale helu 27, Alanui Nuuanu.
J. MAILOU.
Honolulu, Mar. 20, 1883.
1112 4ts.
HOOLAHA HOOKO MORAKI ME
KE KUAI.
Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o William Wilson a me Esetera Wilson o ka aoao mua, a me George C. Williams o ka aoao elua, ma ka la 5 o Maraki 1883 i kakau kope ia ma ka buke 63 aoao 347 a ua hooliloia i ka Hui Mahiko o Kohala, a mamuli o ka uhaiia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila, ke hoolahaia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o na moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kudala akea ana ia i ka aina i hoikeia ma ia moraki, ma ka Poakahi la 30 o Aperila, 1883, ma ke Keena Kudala o E. P. Adams, ma Honolulu, ma ka hora 12 o ia la.
Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.
Hanaia i keia la 26 o Maraki 1883.
KOHALA SUGAR COMPANY
Hope o ka Mea Moraki mai.
Penei na aina e kudalaia ana:
O ke kuleana a pau loa o Willam Wilson ma kela apana aina e waiho la ma Apuakehau Kohala, Hawaii, he 14 eka a me 634 anana; ua hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 5938 ia Kailihao w; aia no elua hale maluna o ka aina, a me kekahi mau hale e ae.
1113 4ts.
KUAI O NA AINA AUPUNI
Ma ka Poakahi, Mei 6, 1883. ma @
o Aliiolani Hale, i ka hora 12 awakea @
kudala ia aku ai ma ke akea, kela @
no ke Aupuni Hawaii, e waiho la @
pea, Kaupo, Maui, ma ka @
Alanui, e pili pu la ma ka aina @
nona ka ili 24 61-100 Eka.
Na kumu—Dala Kuike. @
ana mai ka $100 a pii aku. @
@
@
@
KUAI O NA HOOLIMALIMA O NA @
AUPUNI.
Keena Kalaiaina, Keena @
Honolulu, Maraki 27, @
Ma ka Poakahi, Aperila 30, @
iho o Aliiolani Hale i ka hora 12 @
kuai ia aku no ma ke Kudala @
malima o na Aina Aupuni @
1—Kela mau Apana Aina @
e waiho la mauka o ke Alanui @
Kohala-loko aku a i Mahu@
akahi a me elua mile, ma ka @
Wiliko a Hind, nona ka nui he 100 @
Na kumu.—He Umi makahiki @
limalima. E hoomaka ana ke @
ke $50, a pii aku, no ka makahiki @
na elua, e uku mua ia i kela me @
hina. (Ap. 670)
2—He Elima Apana Aina @
Kipahulu, mokupuni o Maui, pene@
Apana A—Maaleiki, nona ka @
Eka.
Apana A A—Ma Papauluana @
na he 11 ½ Eka.
Apana B—Ma Wailama, nona k@
38-100 Eka.
Apana C—Ma Halemano, nona ka @
he 10 9-10 Eka.
Apana D—Ma Kalana, nona ka @
53 Eka.
Apana E—Ma Kikoo, nona ka @
Eka.
Na kumu.—He Umi makahiki @
limalima. E hoomaka ana ke @
ka $250 a pii aku no ka makahiki @
na aina eono, e uku mua ia i kela @
eono mahina. (Ap 671)
3—Kela Ahupuaa a pau e wai@
Apana o Hilo, Hawaii, oia o @
ka huina o na eka he 305 a oi @
paha.
Na kumu.—He Umi makahiki @
limalima. E hoomaka ana ke @
ka $100 a pii aku no ka makahiki @
ia i kela a me keia eono mahina.
No na mea a pau e pili ana @
o keia mau aina a me na mea e @
ma ke Keena Aina, a i ole ma k@
iaina.
JNO. F. @
Kuhina @
@
HOOLAHA NO NA KULA
E hoomaha ana na Kula Aupuni @
o a o, hookahi pule mai ka Poalima @
ki i ka Poakahi, la 23 o Aperila @
e hoomaka hou ai ke kula ana.
W. JAS. KA@
K. P. H.
Oihana Hoonaauao Maraki 28, 188@
1113 @
Aha Kiekie o ko Hawaii Pae A@
hooponopono waiwai. Ma ka @
CHARLES TITCOMB i make, @
oha e koho ana i la e hooiaio ai ka @
Kauoha, a no ka hoolaha ana.
No ka mea, ma ka la 23 o Maraki @
1883, ua waihoia mai imua o ka Aha @
Palapala, i olelo ia, oia no ke kauoha @
o CHARLES TITCOMB i make aku @
ka Palapala Hoopii e noi ana e @
la Palapala Kauoha a e hoopuka @
pala Luna Hooko no Alfeed S. H@
William O. Smith ua waihoia mai @
Hartwell a me William O. Smith i @
Nolaila, ua kauoha ia o ka POALUA @
la 17 o APERILA M. H. 1883, ma ka @
10 A. M. ma ka Rumi Hookoloko@
ma Honolulu ma Oahu oia ka la @
e hooiaio ia’i ia Palapala Kauoha. @
hoi no ia noi ana mai, a me ka poe @
e kue ana ia Palapala Kauoha, a @
puka ana i ka Palapala Luna Hoo@
A ua kauoha hou ia, e hoolaha @
no na pule ekolu iloko o ka @
Gazette” ma KUOKOA he mau @
ia a i hoolaha ia ma Honolulu.
A ua kauoha hou ia, e hoopukaia @
la Kena no na hoike no ia Palapala K@
ma na hooilina o ka mea make, ma @
punie hele mai a e kue i kela Palap@
i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii @
Maraki 24, 1883. A. FRANCI@
Lunakanawai Nui i ka Aha K@
Ikea; JNO. E. BARNARD Kak@
@
Aha Kiekie o ko Hawaii Pae A@
kupuni o Hawaii Pae Aina. ss. Ma@
nopono waiwai. Ma ka waiwai o @
(w) i make. Olelo Kauoha e k@
hooiaio ai ka Palapala Kauoha, a @
ha ana.
No ka mea, ma ka la 29 o Mara@
1883, ua waihoia mai imua o ka A@
Palapala i olelo ia, oia no ke kauoha @
o KEANUI w i make aku la; a me k@
la Hoopii e noi ana e hooiaioia kela @
Kauoha a e hoopuka hoi ka Palapala @
oponopono me ka Palapala Kauoha @
ia A. J. Cartwright.
Nolaila, ua kauoha ia o ka POALUA @
la 27 o APERILA, M. H. 1883, m@
umi A. M. ma ka Rumi Hookolokolo @
ma Honolulu ma ka Mokupuni o Oahu @
la me ka hora, e hooiaio ia i ia Pala@
oha, e hoolohe hoi no ia noi ana mai @
poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala K@
a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna H@
oko.
A ua kauoha hou ia, e hoolaha no ia @
na pule ekolu iloko o ke Kuokoa he @
pa i pai a i hoolaha ia ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pa@ A@
Aperila 2, 1883. A. FRANCIS JUDD
Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie
Ikea: JNO. E. BARNARD Kaka@
@
OLELO HOOLAHA HOOKAPU AINA
E ike auanei na kanaka a pau ma keia @
lapala. Ke hoopkapu a ke papa loa ia @
na aina Kula o Wahikuli; Hahakea, @
kea, Maunahoomaha, Puweu, na P@
Mahinahina, ma Kaanapali, mai law@
na mea e ulu ana maluna iho o keia m@
a holoholona paha, me kuu ike ole a @
hookuu wale i na holoholona ma ke@
na, i na e loaa aku ana ia’u ka Bipi, a@
e uku no, he .50 keneta o ke poo, @
le hewa ana, a i na e loaa aku ana k@
naka, e hele pu ana me ka ilio, maluna @
keia mai aina a pau. E uku no ia Elima @
$5.00. JOSE. ES@
Lahaina, Mar. 10, 1883. 1111 4@
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
Oiai, ua hookohu ponoi ka mea n@na ka inoa malalo, i Lunahooponopono ma ka W@wai o J. P. R. Parker i make, ma Hilo, Hawaii.
O ka poe a pau he kuleana ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e hoike koke mai @ kou imua o’u, me na Bila i hooiaio ia, @ o na malama eono, mai keia la aku, o hoole ma@ loa ia; a o ka poe a pau i aie i ka mea make, e hookaa koke mai ia’u ma Waimea.
MRS. A. LAISA. LUIKI.
Lunahooponopono Waiwai o J. P. R. Parker i make.
Waimea, Hawaii, March 23, 1883.
1113 3t.