Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 19, 12 May 1883 — KA MOOLELO O NA LA O NA ADIMARALA BERITANIA OIA HOI MA KAHI OLELO ANA Na Liona Au-moana O ENELANI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c., &c. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA LA O NA ADIMARALA BERITANIA OIA HOI MA KAHI OLELO ANA Na Liona Au-moana O ENELANI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c., &c.

Kahi Rula maikai kahiko, Nana i hoolawa niai na kuhikuhi, Xa ka mea Oi o ka Ikaika, — \ana e Noho Aiii ka .\(oana, A owai la ka niea hiki ke aa niai? O\VAI I.A? —Makia 0 >ta Amnokn fifritania. |I na tausani poe heluhelu o ka Nupepa Kuokoa, —Aloha oukou : I keia helu, ua hiki mai kakou i ka wa e hooko ia ai o ka iini 110 keia moolelo i hai ia aku no kekahi manawa loihi i hala ae nei, oia hoi na moolelo hoouka kaua o Enelani ma na moana kai hohonu akea o ke ao nei,—ka mea hoi i olelo ia iloko o keia mau la e hele nei, ina he mea hiki i ke akamai o ke kanaka ke hana ia, e ninini ika wai okeKaiwaenahonua me ka moana Atelanika a maloo kona mau papaku moana, alaila, o ke kanaka i heluhelu i na moolelo kaua moana o ko Enelani mau aumoku, —e ku no auanei oia me ke kahaha nui ma kae o keia mau moana wai akea, a e ike aku no aiianei oia i na moku i nahaha iloko o ke kaūa a piholo, e waiho mokaki mai ana ma ka papaku o ka moana, ma o a maanei o kona wahi e ku ana, a e manao no auanei oia, aole oia 1 ka moana kahi i ku ai, aia oia i ka ululaau kahi i hoopuniia ai e na lala laau, oia hoi na kia o keia mau moku e waiho ana; e kau ana no na i-a maluna o ko lakou mau kia; e waiho ana no na pukuniahi a me na kanaka ma o a maanei o ka oneki, me ko lakou mau kino ua hele a oolea, a he iwi wale no hoi ko kekahi, ua koho wale ia aku ka nui o na moku i piholo i ka moana a me na ola i poino, aole i emi mai malalooumi tausani moku, a maluna aku hoi o umi miliona na kino e waiho nei ilokoo ka j>apaku o keia mau moana wai akea. O keia mau make mainoino a puanuanu hoi o ka moana e hai ia aku nei iniua ou e ka mea heluhelu, oia hoi ka poe i minamina ole iho i ko lakou ola no ka make, e hoomanao oe, oia na "Liona Au-moana o Enelani i paumaele i ke Koko o ka Wiwo Ole, —a haulehia iloko o ka Inaina o ka Enemi maluna o ke kulana Koa a me ke Keonimana," no lakou kela mau tausani o na aumoku a me na miliona iwi e waiho la i ka hohonu o ka moana, oia ko lakou mau home luakupapau. Ua laweia mai keia moolelo kaulana mai ka Buke Mooleio aua MKoana Eono mai o Enelani e pili ana no ke ola a me na la o na Adimarala Beritania, no kekahi mau makahiki loihi i hala ae nei, i hoololiloli a hoopono|K>no hou ia e L)r. John Campbell; a ua manaoia, o keia nei wale no ka Buke Moolelo lalani pololei e pili ana i ke ola a me na kaua o na Adimarala Beritania. Aia iloko okeia moolelo e puka aku nei. ua hoopukaia no ka moolelo o ka Haku Nelekona a me kana mau kaua, aka, aole kakou e kuawili hou aku ana i kekahi hapa o kona moolelo. He mea hewa ole no jxiha ke hoopuka iki ia aku ka inoa o ua Nelekona la ma kahi e pili ana i kekahi mau Adimarala e ae, i mea hoohalikelike na kona mau {>oe heluhelu. o mea ke kanaka koa, a o mea ke kanaka hohe wale. No ka mea, he nui paha o kahi poe, ua lohe wale no ina ke ano lono kuhihewa, a me na inoa pahaohao maopojx) ole. Nolaila, e hoopuka ia aku a kaan moolelo piha kaua o kela a me keia Adimarala i hahai mahoj>e o na meheu o ka mahalo ia e like me ka Haku Nelekona, mamua aku o kona au a! mahope mai hoi o kona make ana. 1 j ka wa e pau ai o ka moolelo o kekahi I Adimarala, e kau aku ana ma ke jxk> o! ko kakou kolamu heluhelu ka inoa o ka | mea nona ka moolela T. P. S. } \ Ke Kulana o Ekelani. Ilokoo ke au kahiko loaahikinoikeia mau la e nee nei» ua olelo pinepme ae

ko Enelani inau kanaka koa i keia mau ; huaolelo— ! *0 ka NAAUAO, oia ka Mana ame | ka Maluhia. f —a noloko mai o keia mea hookahi he Naauao, i hookumu ai ia- , kou i ke koa a me ka wiwo ole o ka maIna a me ka maluhia, a oia na kanaka ! nona keia moolelo a kakou e heluhelu | nei, .oia hoi ke olelo ae, — u Ua piha ko I lakou mau umauma i ke ahi" lalapa o -ka hookahe koko. Aole o4akou wai ! le, aka, o ka lakou mau keiki a me na i moopuna, ua hahai aku lakou inahope o na meheu o ka makuakane, o ka moopuna hoi mahope o ke kupunakane; me ka manao waie ia, o na tausani opio o Enelani iloko o ia mau la, ua lohe no paha lakou i ka leo o ke Duke o Welinetona ma ke kahua kaua o Watalu, a me ka Haku Nelekona hoi ma ka I,ae Taralalaga, e oielo mai ana i ua mau tausani opio nei, "Ua hooikaika ae nei maua e loaa ka lanakila ma ke kahua kaua, a ua loaa, a eia ka oukou e hana ai, e hahai ma ia kulana, na oukou e pale aku na enemi e pakaha mai ana i ko kakou aina." * O ka naauao o ua poe kanaka la iloko o ia manawa, e pii mau ana ka ike he mau makahiki i na wa a pau, oia hoi ke hooiaio ia, e pii mau ana ka ikaika o na aumoku kaua ma ka moana. Ua loaa ke kapu, ua loaa ka waa, ua loaa ka waapa, ua ku ke kii, ua loaa ke kiakahi, a mahope mai o ia manawa, o j ka pii mau no o ka naauho, ua kapili ia J na moku nui me na kia, a ua kau ia na pukuniahi e like me ka hiki i ka moku ke lawe, a ua hiki hoi o Enelani ke olelo ae, ua makaukau mau ko'u mau Papu Lana Laau no ke kaua i na wa a pau, mamuli o keia makia i hookumu ia e ua poe koa hiena la no ko lakou mau aumoku: Kahi Rula maikai kahiko, i Nana i hoolawa mai na kuhikuhi. Na ka mea Oi o ka Ik^'ka, — Nana e Noho Alii ka Mjt>ana, A nwai la ka mea hiki !«e aa mni? Owai ia? | O keia wahi makia, oia kahi Rula ka- | hiko i hiipoi ia e ua poe koa nei a ka- ! kou, a ua, ft lilo hoi keia mau olelo i kahua no ko lakou kulana eku ai, i lako kaua no na hora o ka popilikia, a i inoa hoi no ka hoomanao mau loa ia e na | olali o ua mau moana akea la, kahi hoi | e hiki ai na hoomanao ana, iloko o na lale huhu hanupanupa o ke Kaiwaenahonua a me ka moana Atelanika, aia ilaila ka Haku Nelekona kahi 1 paio ai j iloko oka lanakila; —o kana mau aikane a me na hoa'loha, no lakou keia moolelo a kakou e heluhelu nei, oia hoi ka Haku Kokerana, Kolinawuda, St. Vincent, Exmouth, ka mea hookahi i kapa ia iloko o keia au ka Haku Nelekona Elua, a me kekahi poe Adimarala e ae. O Kaisara, oia ka mua i hoakoakoa |ae i na kanaka ma keia mea he puali kaua ma ka moana. Ua oleloia maloko o keia moolelō, aole no oia i lawa loa ma na hiki mua o keia ano, na aumoku waa pelelelu makamoana, oiai, ua loaa mua i na Romana ke alanui e hiki ai i na koa ke lawe ia ma ka moana, ua paa mua na waa hamama i ka hana ia, a e noho ana na aupuni o Europa o ia au iloko oke kaua kipikipi. Mamulio lee komo ana o na Veneti, oia ka lahuikanaka o Oauia i ke kaua me na Romana, ua kokua aku la o Kaisara i keia poe me na tausani koa, a he mau haneri o na waa peleleu, a i ko lakou wa i hoouka ai i ke kaua, ua auhee iho la na ieanaka o Gaula, a ua luku ia hoi na koa o Kaisara i hele mai ai mai Peiekane mai, a pakele aku ia he heluna uuku loa o lakou mai keia kaua aku. Nolaila, huli hoi aku la o Kaisara a hiki i Enelani, a kukaia ae la oia i kekahi oleio kuahaua, e komo kona mau maj hele aina i ke kaua me na Romana. Niahope mai o ia manawa, aole oia i hoouka i ke kaua ma ka moana, ua hoouka ma ka aina, a o kana olelo kaulana, — llmeula Dare Oewno, —Nana e kau ke kaulahao ma ka moana. | Ua lawa kakou no na hoikeike hiki i mua ana o keia ano, a no keia helu ae hoi—ka Adimarala Powa kauiana o i Enelani, oia hoi ka Haku Kokenma. (Aeie i fau.) Puiwa kekahi kaa Kikane hali ukana ; o Papai ika Poalua nei ma ke aianui Maunakea, a haule aku la kona kalaiwa. kaa, a pii ia aku la kona kino e ka huHa oke kaa. Ua nui no kona eha: Ua loaa he laikini kuai rama ia Kamueb Noiena.