Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 21, 26 May 1883 — Page 1

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Aubrey Matsuura
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

MAIKAI KA HOI

KA PAPA

A ME

KA LAAU O KOU HALE.

NOHEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA.

Nana aku no hoi ia la ohi ka lo o ka laau o Makawao, I ka ua mea hoi o ka nani.

NA PAPA! NA PAPA!

A ME

Na Pono Kukulu Hale

O na Ano no a Pau

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

Papu me Moiwahine,

HONOLULU.

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIIA,

NA PAPA KEPA

PAPA HOLE KEOKEO

PAPA HOLE ULAULA

 

Na Laau, Na Laau,

NA KUA,

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOLINA,

NA PEAPEA.

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA

 

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

PENA

O NA ANO A PAU,

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate,

Na Lako o kela a me keia Ano.

 

NA AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

ANIANI

 

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

E loaa no malaila

 

PAAKAI HELU 1,

O

KAKAAKO ME PUULOA.

 

No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau I haiia ae la no ke Kumukuai Emi Loa.  O na Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no me ka hooko pololeila.  E kipa nui ilaila I ike ka oiaio. 905 tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

PAPA! PAPA!

NO

ALLEN & ROBINSON

Ua wehe ae n@ maua

PA KU AI PAPA

MA

Ka Uwapo o Pakaka.

 

Na Papa Ulaula o na ano a pau,

Na Papa Paina o na ano a pau,

Na Pili Hale Ulaula,

Na Pili Hale Keokeo,

Na Pepa Molina,

Na Pepa Hoonani Hale.

 

Na Pena a me na Aila Pena!

Na kui o na ano a pau.

 

Na Pani Puka a me

Na Pani Puka Aniani,

Na Pani Puka a me

Na Olepelepe.

NA LAKO KUKULU HALE

O NA ANO A PAU!

 

E kuaiia ma

KE KUMUKUAI HAAHAA LOA

O keia Makeke.

 

PAPA! PAPA!

AIA MA KAHI O

LEWERS & COOKE,

(O LUI MA)

Ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.

E loaa ai na

PAPA NOU AIKI.

O kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe, Na Pou, Na O a, Na Papa Hele, Na Papu Ku, A me na Papa Moe nui loa

 

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau, Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami o na ano a pau, Na Aila Pena, o kela me keia ano Na Aila Hoomaloo, he lehulehu wale, Na Aila @ ae o na ano a pau.

 

NA WAI VANIKI

A ME NA

WAI HOOHINUHINU NANI!

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE.

A ke hai ia aku nei ka lono I na Makamaka a pau, ua makaukau keia mau Makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana

NO KA

UKU HAAHAA LOA.

E like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.

E Hele mai! E na Makamaka!!

A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu a me ka maikai.

 

NA WAIWAI HOU LOA

O NA ANO A PAU.

E LOAA NO MA NA HALEKUAI O

WALAKAHAUKI MA!

MA ALANUI

Papu, Moi a me Moiwahine

OIA HOI:

Na Noho Lio hou

loa o na ano a pau,

Na Palule Keokeo,

Huluhulu, o na ano

a pau, Na Pio

Ahinahina Pele

kane hou loa o na

ano a pau.  Na
Pena Kukaepele.

 

Na Kopa Bulu.  Na

Lole o na Wahine o

na ano a pau.  Na

Pahu Aila Mak@

maikai loa.  Na Si

lika, Pahoehoe, o

na ano a pau.  Ki

hei o na ano a pau.

 

HAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO

A PAU

 

He nui aku no i koe, he piha pono na Koluma o ka pepa, ina e kuai @ ia aku nei.

 

Eia hou ae a hoea mai I keia mau la iho he Lako Waiwai hou loa o na ano a pau, a he lako hou loa I wae pono ia e J. T. WATERHOUSE, JR., ma Enelani, a he mau waiwai hoi I kupono loa no ko kakou mau kaiaulu.  Nolaila,e eleu mai e na makamaka a me na hoa’loha e hoonuu I keia mau lako waiwai hou loa.  1076@m

 

KA MOOLELO

PILIPO KEKOA!

Ka Makai Kiu Ilikini

AMERIKA HUIPUIA

A O KA

NANE HUNA O KA 1776

MOKUNA VIII.

HE HOAILONA KUPANHA.

Iloko oia wa, ua haupu ae la o Beramile no kekahi mea, a ninau aku la me ka pihoihoi:

He manaoio no anei kou ua pepehi io ia kuu kaikamahine?

Pela io paha, aka, ma ko’u noonoo, eia no ia ke ola nei.

E na lani, pehea la e hiki ai ia’u ke manaoio aku I kau mau olelo.

No ka mea, ma na hoike a pau I loaa ia’u, ke hooia mai nei lakou eia no oia ke ola nei.

Auhea na hoike?

Ae, no ka manawa nua loa, kea e nei au e uhaki I ka rula paa a’u I hiipoi ai me ka maluhia iloko o na makahiki lehulehu o ko’u noho ana I ka’u oihana.  Eia no ia, o na hoailona a pau e hoike mai ana, ua hana maoli ia no ka pepehi kanaka.  Aka, o ka mea I kuluma mawaena o ka poe lawe ola, o ka hoao e huna I na hoike o ka lakou mau hana karaima, aka, na ka poe ohumuhumu manao ino e hoike ae ia mau hana.

Heaha kau mea e olelo nei?

O ka’u e olelo aku nei ia oe, ua hoomhuka ia ko kaikamahine, a ua hoao kona poe nana I hoomahuka me ka ikaika e hoike ae ua hana ia he pepehi kanaka.

Auhea kau ma hooiaio no ia mea?

Eia, o ke koko e haukae la a puni ka rumi, aole ia he koko I kahe maoli mai kahi I hou ia ai ko kaikamahine I ka pahi.  A aole no hoi e hiki I kekahi kaikamahine opiopio ke hooikaika ae iwaena o ka poe e pepehi ana iaia, a oki loa kona rumi me ke koko.  Eia hou keia, aole I kiola maoli ia aku ka pahu iluna o ka moe aka, I waiho maoli ia no malaila me ke akahele loa, I hiki ai I ka mea e komo aku ana iloko o ka rumi ke ike e aku.  A eia hou hoi keia , o na meheu wawae e waiho nei a hiki I keia lima ua keehi ia me ke akahele loa, I loaa mai ai keia mea manaonao.

Iloko oia wa, ua kahaha loa ia o Beramile mamuli o keia mau olelo a ka Makai Kiu, nolaila hoomaopopo iho la oia, ua loaa iaia he kanaka loea ma ka imi ana I na mea pohihihi loa, a he kanaka hoi nana e hue pau aku na mea pouliuli e pili ana I ka nalowale kupa naha ana o kana kaikamahine.

Alaila, hawai ae la ka Makai Kiu I ua hapa pulima la iluna a pane ae la

Eia ka hoike oi ae mamua o na ike e ae a pau, ka hoike nana e hooia mai I ka hohonu o na hana akamai a keia poe, he mea keia e hoike mai ana, ua hana io ia he pepehi kanaka.

E hai mai oe no ke aha la oe I haawi ai I ka ikaika o kau mau olelo maluna o keia mea I hooiaio no kau mea I manao ai.

No ka mea ua kii ia he lima no kekahi kaikamahina I make e mamua a hookomo ia mai la ke komo o ko kaikamahine ma kekahi manamana lima me ka moena o na meheu wawae me ka maopopo a hiki ianei, he mau hoike maopopo loa keia e hoike mai ana ua hana io ia he pepehi kanaka, I wahi hoi e nalo ai ka io o ka lakou mau hana.

Heaha la ko lakou manao o ka hana ana I keia hana?

He manao ano nui no.

I wahi paha e loaa ai ka wiawai?

Ae.

A ina aole hoi I make kuu kaikamahine, alaila, e haule ana ko lakou mau manaolana.

Aka, ua hana mai nei lakou la I na hana maalea e hoike mai ana me ka maopopo loa, ua make oia, a ua kaa hoi ma kou aoao ka hole ana aku I keia man hoike, aohe oiaio.

A pehea e hiki ai ia kaua ke hana ia mea?

Ma ka lawe ana mai I ke kino ola maoli o ko kaikamahine.

Malia paha o pepehi mai no lakou ke ike nui iho, aole e ko ana ko lakou makemake?

Ia wa, mino @a iho la ka Makai Kiu a pane aku la

Aole pono e @ lakou ua ike e ia ka lakou no a a hi@ I ka wa e loaa ai ua kaikamahine la.  Nolaila, e panai aku kaua I ka maale no ka maalea.  E hoike aku hoi kau@ ua holopono ka lakou mau hana.  Ao@ hoi e pono e l@he kekahi mea e ae @awaho o kaua eia no ke ola nei oia.  E hoouna aku oe e poe na lakou e imi ia@ I ike mai ai lakou ua alakai hewa ia oe e na hana maalea a lakou, a na kaua @ e noii nowelo malu aku na poopoo a me na lua huna o ko lakou mau kahua hoomoana no ke kiho o ke kaikamahina.

Alaila, e hooi@o mai lakou, ua make io oia I ko ai ko lakou makemake?

Mai kanalua o@ no ia mea, e loaa aku ana no kona kino e loaa ana ia kaua he meheu e hiki aku ai I kahi o ke kino I kanuia ai.

A ina ua kanu@ oia, pehea oia e ola ai?

Mino aka hou @ho la ka Makai Kiu a pane aku la oia

O ke kino e loaa aku ana ia kaua ua muumuu kekahi lima, a I ka wa no hoi e loaa aku ai, ua inoino a hiki ole ke hoomaopopo aku I na helehelena, aka, o na mea e ae, e loaa aku ana n@.  He hana hohonu keia aku, he hana oi aku ana o ka hohonu ke hana ia kau ana e hoaa ai lakou.

E hiki ana no anei ia kaua ke hooiaio aku, aole ia o kona kino?

Ae, aia a hiki mai ka wa kupono.

Pehea?

Ma ka lawe ana mai I ke kino ola o ke kaikamahine.

He kanaka kupanaha io no oe e Pilipo Kekoa, a @ na nei ko’u manao, ua pololei o@ ou manao.

Aole keia @ wa@e iho no no’u, aka, he mea I ike maka ia e a’u, a e hoka ana lakou ia’u.

Ina io e holopono ana kau hana, alaila, e hoowaiwai aku no au ia oe.

He oiaio, he makemake no ko’u e lilo I kanaka waiwai, a e holopono ana no hoi au ma ka’u hana; aka, mamua ae o na mea a pau, e noho malie loa oe.

A owai keia poe hana hewa?

Oia ka mea I koe, aka, e hana kaua I mea no lakou e haalele aku ai I ko lakou wahi hoomoana; a e hoomanao hou hoi oe, I ka wa e loaa aku ai o ke kino ia kaua, e pono e ike mai, a uwe iho a kanu aku.  Pela kaua e nee malie ai ma kekahi aoao.  A malia he mau la pokole koe e ike no auanei kaua e kekahi mea kamahao.

Ua maopopo no anei ia oe keia poe?

Aole, aka, he manao nae ko’u ua maopopo ia’u ko lakou wahi e puka mai ai.

E hai mai hoi ha oe ia’u.

Aole I keia wa, aia a hiki mai ka manawa e lohe no oe I na mea a pau.  E hoi kaua I ka hale.  E hoolilo mai oe ia’u I kauwa lawelawe nou iloko o kou hale, a malia o hiki mai au imua ou malalo o na hoano e he lehulehu iloko o ka wa a’u I ike ole ai, nolaila, ke hai e aku nei au ia oe I keia mea I ole ai oe e kuhihewa mai ia’u a haule wale ka kaua hana.

A pehea au e ike aku ai ia oe?

Ia wa, hapai ae la ka Makai Kiu I kana ipu kukui a pa pono aku la I kona mau helehelena hauliuli.

E nana mai ia’u? wahi a ka Makai Kiu.

Alaila nana aku la o Beramile iaia, a ia wa no, I hoomaka ahewa ae ai oia.

Ke ike mai la oe I ka hoailona?

Ae.

E hoomaopopo pono I keia hoailona leo ole o kuu maka e hoomaopopo, mai poina.

E hoomanao mau no au.

Maikai.  E hoihoi aku au ia oe a hiki I ka hale, e hiamoe oe me ka oluolu, mai hoouluku I kou manao; eia no ko kaikamahine ke ola nei, a e hoihoi hou ia mai ana no oia e like me kona kulana mua.

Ia laua e hele ana @ aneane e hiki aku I ka hale, olelo aku la ka Ilikini ia Beramile e hele ae mamua a ku iho la oia malaila a hiki I ka wa a Beramile I hala aku ai, ia wa no oia I lalau iho ai I ke kau wahi kamaa wahine e waiho ana iluna o ka mauu.

A iaia I lalau iho ai, puana ae la ia

A ha E Lu L@ia, eia @ mahope o kou meheu.

(Aole I pau)

 

HE WAHI KAAO

O KE

KANAKA LAWAIA

MOKUNA II.

            I ka lohe ana o ke kanaka lawaia I neia mau olelo a ke kupuna weli, kulou iho la kona mau maka ilalo, holo ae la na kipona o ke kaumaha a panipu I kona houpo, a piha loa ae la kona puuwai me na manao kaniuhu, a puana hawanawana ae la ia I keia mau huaolelo kaukau

            “Aloha no hoi oe e ke keiki.  Ka I no paha na hai aku na hoopilikia a me ka poino e kau mai ana maluna o kou luaui makua nei eia ka nau no.  Ua aloha au I ou mau hanau mua, a ua minamina nui ia lakou; aole ane I piha ko’u puuwai me na manaolana maluna o lakou, elike la me ko’u hilinai piha ana maluna ou.  Ua manao au, ia oe la hoi e ola ai neia kino hapauea, a nau la hoi e huna nei mau iwi; eia ka aole.  Ua hilinai kuhihewa ka ko’u mau manaolana ana maluna ou oiai, ma kahi o ke ola a’u I manaoia ai e loaa ana mai a oe mai, ke ike nie au, ke haawi mai nei oe he apu I piha me na poino a me ka make weliweli.  Aka, mai manao oe e kuu keiki, no ko’u hookiekie ana ae ia oe ma ke kulana a’u I hookapu ai no ka’u mau keiki punahele, oia kou mea e noho mana ai maluna o kou makua nei; he manao kuhihewa ia ou.  Ua hala ae nei he mau la lehulehu mai kou noho mana ana maluna o ko’u home nei, kahi hoi ou mau kuaana I aloha a I hiipoi nui ai me ke akahai; a iloko o ia mau la lehulehu a’u I hoopunahele ai ia oe, aole loa au I ike I kekahi hana a ko’u maau e hiki ai ke mahalo aku ia oe.  O ka hana ino a me ka hoopilikia mau ia’u kau mau hana e hoomau nei.  Ua uhauha oe I kahi pono uuku I loaa mai ia’u mamuli o ka hooikaika pua@ho ole iloko o ka hoomanawanui I ka luhi a me ka pilihua, a ua noho ekemu ole aku au ia mau hana hookiekie au e ke keiki; a ano, ke ike nei au I ka uku au e hoao nei e kau mai nei maluna o’u no ka’u mau hana maikai ia oe.  Ua lawe mai nei oe I ka elele a ka make a I ka ipuka hale nei, a hookauwa aku nei oe ia oe iho malalo o kona mana daimonio; a ke kau mai nei I ka hopena maluna o’u hala ole nei e make koke au ano.  Aka, e kuu keiki, ua lawa kau mau hana ino aloha ole ana ia’u.  Ua hoomanawanui au a ua hiki ole ke hoomau aku.  A oiai ke ike nei au ia oe, aole loa e ko ana kou makemake.  Kea o aku nei au ia oe e hoihoi hou oe I keia omole kupua lapuwale I kahi au I lawe mai ai; a e noho malie oe ma keia hope aku, o pau ko’u aloha nou, pau ko’u hookiekie a hiipoi ana ia oe, a kipaku aku au ia oe e hele mailoko aku o ko’u malu hala me ka haahaa o kou kulana a me ka ilihune o kou kino.”

            Pela iho la ke kanaka lawaia I kaukau iho ai, me kona hoopaa ana I kona manao e hooko oia I kana mau mea I olelo ai.  A ea ae la ua kanaka lawaia nei, a nana ae la I ke kupua, a ike aku la, ia e kau ana he mino aka henehene o ka lokoino maluna o kona mau papalina, a piha loa ia ae la kona puuwai me ka inaina.

            Huli ae la kona mau maka ma ka akau, a ike aku la ia ua paapu ka aina me ka punohu uwahi eleele panopano I puka ae mailoko ae o ka omole; alawa

Ae la ia ma ke kukulu hema, a hoomaopopo iho la ia ua powehiwehi na mokupuni lehulehu I ka uhiia e ua uwahi haekaeka nei; huli aku la ia I ke komohana, a ike aku la ua nalopu ka moana iloko o ka uliuli o ka uwahi; aka, I kona huli ana ae ma ka hikina, ua hoohauoliia ae la kona puuwai a piha holookoa oia me ka hoihoi nui, I ka ike ana’ku I ka wehe ana’e o na ao o ka lewa, a poha mai la ka malamalama lamaku me kona nai lua ole a pau.

            A ia manawa koke no I hawanawana ae ai kekahi leo mama ma kona pepeiao hema, a lohe koliuliu ae la ia I neia mau mamala olelo: “O ka malamalama ken oho alii maluna o ka pouli.”

            Ia manawa koke no’ ua hoopihaia ae la kona puuwai me na manao koa, a hooholo iho la ia e hooko I kela kauoha I hawanawanaia mai ai ma kona pepeiao.  Huli ae la ia a pane ae la I ke kupua, I aku la:

            “E kala mai ia’u a mai kau koke mai hoi oe I ka make maluna o’u, a na ke Akua e kala mai ia oe; a ke pepehi oe ia’u ano, alaila, e haawi mai no auanei ke Akua I ka ikaika maluna o kekahi mea okoa I oi aku I kou ikaika nana e hoopoino ia oe”

            “Aole a’u mau hoolohe ana aku I kau mau olelo.  Aole loa au e kapae ae I ke kau ana aku I keia hopena o ka make maluna ou a nolaila ano e koho mai oe I kea no make @make make ai e@

            @ I keia mau huaolelo a ke kupua olelo iho la ia iloko ona.

            “He oiaio he kupua ke@a, aka, he kino kanaka hoi ko’u a ke Akau I hana mai ai elike me kona mau ano a pau.  He uhane hoi ko’u, a ua oleloia o ka mea puni a e haawi pio iaia iho I kauwa na keia kupua dem@na ino, aole loa ia e komo aku iloko o ke aupuni Paredaiso nani o ka lani kiekie, kahi hoi o na hauoli no ka manawa pau ole.  Nolaila, e hooikaika no au, me ke kokua ana mai o ke Akau ia’u, e lawe pio I keia kupua a e kipaku aku iaia mailuna aku o keia aina nani kamahao alaila, pane hou aku la ua kanaka lawaia nei imua o ke kupua, I aku la:

            “He oiaio anei ano e make ai au?”

            “Ae, ano no!” wahi a ke kupua.

            “Alaila;” wahi a ke kanaka lawaia, ma o ka inoa la o Davida kou hoaloha, a me ke Kahuhipa mai ka aina e mai, e ninau aku au I hookah ninau imua ou, a e pane mai oe me ka pololei.”

            I ka lohe ana o ke kupua I ka inoa o Davida a me ke Kahuhipa, ua manao iho la ia e haawi pio aku ana ke kanaka lawaia iaia iho, oiai ua hoopuka ae la ia I na inoa o kona mau hoa’loha; a pane mai la ua kupua nei, I mai la:

            “Ae; e pane no au me ka pololei, e hoopokole oe I kau ninau.”

            “Pehea oe I noho ai iloko o keia omole?  Oiai, aole I lawa kona nui no kou manamanalima, a pehea la I hiki ai I kou kino holookoa ke noho iloko o keia omole?” wahi a ke kanaka lawaia.

            “Aole anei oe e manaoio iloko au o kela omole, a mailoko mai o laila I hemo mai nei au?” wahi a ke kupua.

            “Aole loa au e manaoio aku ia oe aia wale no a ike maka aku au ia oe iloko o ka omole;” wahi a ke kanaka lawaia.

            “E hoike aku no au ia oe I pau kou wahi kanalua,” wahi a ke kupua.

            Ia manawa, hoohaalulu ae la ke kupua iaia iho, a hoomaka mai la ka uwahi e hoi mai a hoakoakoa ae la I kahi hookah, pii ae la I ka lewa a kiekie a nalowale iho la ke kino o ua kupua nei, a hoomaka iho la ka uwahi e komo iloko o ka omole.  Nana pono mai la ke kanaka lawaia a hiki I ka pau pono ana o ke uwahi iloko o ka omole, ia manawa koke no oia I hopu aku ai I ke pani piula I silaia me ka inoa o Davida a papani koke iho la I ka waha o ua omole la, a paa loa iho la ke kupua iloko o kahi ana I hemo mai ai.  Pane iho la ua kanaka lawaia ne:

            “Ano e ke kupua, pehea la kau ano make I makemake ai?”

            “E hookuu ae ia’u, a noun a waiwai a me na hanohano a pau,” wahi a ke kupua.

            Aka, aole loa I hoolohe ke kanaka lawaia I kana, aka, kau ae la ia maluna o kona waa, a holo aku la a ka moana kai hohonu, a hoolei aku la I ka omole kupua ilalo lilo loa.  A hoi aku la ia a kona home, a loaa aku la kana keiki hookano a hoopoino hoi iaia e noho ana me ka nanea a me ka lealea uhauha; a pane aku la iaia, I aku la:

            “Ano e kuu keiki; ua hoao au ia oe; ua kaupaona hoi I kou aloha io ia’u ma ka mea kaupaona; a ua ike au, aohe ou aloha ia’u, nolaila ano, e ku oe a hele mailoko aku o ko’u hale nei, a mai manao hou mai oe ia’u he makua.  Ano, ke lawe nei au I keiki okoa, he keiki hoi na’u e hookama ana, a o na hanohano a me na kiekie a pau a’u I kau aku ai maluna ou, ke lawe mai nei au mai a oe mai, a kau aku maluna o ka’u keiki hou.  A o ka hooilina o ko’u aloha, ko’u mau waiwai a pau a me keia Paemoku holookoa, e kau aku no ia maluna o keia keiki hou.”

            Mihi iho la o Davida no kana mau hana hoomainoino I kona makua; minamina iho la no kona punihei ana I ke Kahuhipa o na aina e mai: aka, ua hala e ka manawa.  Ua ike kona makua I ka pilikia a me ka poino a kana keiki I hoao ai e kau maluna ona, a ua pale ae oia mamuli o ka manao kupua e kinai, ma o ka hilinai ana maluna o ka mana o ke Akua, a ua ko.  Noho iho la o Davida iloko o ka ilihune a me ka nele, me ka hoowahawaha nui ia e na mea a pau; a haalele ino mai la hoi ke Kahuhipa o na aina e mai iaia me ka hoinoino mai.  A hala ae la he mau la, make iho la o Davida iloko o ke kaumaha a me ka hilahila; a nalowale loa aku la ke Kahuhipa o na aina e mai.  Ko iho la ka wanana I pa@ mai @ I ka pepeiao o ke kanaka lawaia “O ka malamalama ken oho alii maluna o ka pouli.”  KA HOPENA.

 

HE OLELO AO.

E PILI ANA I KA OLELO ENELANI.

NO KA POMAIKAI O NA OPIO HAWAII.

NA ANO OKOA O NA OLELO LAHUI

Mokuna I.

            I  Ua kapaia na ano okoa o ka hoopuka ana I na manao, na olelo lahui.  Aole hoopili wale keia mau olelo okoa I na ano okoa o na lahui kanaka.  E kamailio ana na keiki o ka poe malihini ma na olelo o na aina kahi I noho ai lakou me he mea la o ka lakou olelo kupa ia.

            Ua huli pono ka poe akeakamai I ke kumu a me ka ulu ana o na olelo lahui a pau.  Aole I imi lakou I ke akamai mai ke kamakamailio ana.  Ua hul@ lakou a ua loaa na kanawai paa o na ano okoa o na olelo lahui a pau.

            2 He ekolu papa nui o na olelo lahui, mamuli o na ano okoa o na huaolelo. (1) Ua mau kea no kino o kela a me keia huaolelo, aka, ma ka hooponopono ana I na hua mua, ua hoopukaia na manao okoa.  Penei ma ka olelo Pake

            Tschung jin, na kanaka.  N go tani, ke paio nei au ia oe.  Ni ta n go, ke paio nei oe ia’u.  Ua mau na hua, ua hoololiia na manao ma ka hooponopono ana I na hua.  Ua kapaia keia mau olelo, an olelo hua mau.  He uuku na olelo lahui o keia papa mua, Kina, Iapana, &c.

            (2) Ua nui na ano okoa o kekahi manao I hoikeia ma ka hoohui ana I kekahi mau mapuna olelo; penei ma ka olelo Tureke:

            Seo, aloha.  Seo mek, e aloha.  Se me-mek, e aloha ole.  Ser-E, me-mek, aole hiki ke aloha.  Serdir me-mek, he hoa’loha.  Ser-dirsih-mek, e hoaaloha kekahi I kekahi, a pela aku.  He kanaka a oi na ano o na hoololi ana I ka manao aloha, ma ka hoohui ana I na mapuna leo okoa.  O ka poe Inedini ma Amerika oia no kekahi mau lahui e olelo ana ma keia ano.  Ua kapaia keia papa, an olelo hua hui.  Ua pili I keia papa ka hapanui o na olelo lahui.

            (3) Ma kekahi mau olelo lahui ua hoololiia na huaolelo, ma ka hoololiia ana kea no o ka manao.  Ua lilo hoi na huaolelo I mau mea hou.  Penei ma ka olelo Enelani:

            I love, thou lovest, he loves.  Ke aloha nei au, ke aloha nei, oe, ke aloha nei oia.  Palace, halealii, oia no kekahi huaolelo Latina I ka wa mamua.  Palatinus, ka puu ma ke kulanakauhale o Roma, kahi I kukuluia ai na hale o na Emepera.  Governor, Kiaaina, oia no ma ka mua he huaolelo Latina, Gurbermare, me kea no, me kea no e hookele I ka waa.  Lord, haku, oia no kekahi huaolelo Saona, half-weard, ka mea nana I puunaue I ka ai.  Ua kapaia keia na papa ekolu na olelo hua hou.  I k@ a manawa, ua oi loa kau ka hoopalahalahaia o ka olelo Enelani mamua o na olelo e ae.

            3 He lala ka olelo Hawaii o ka papa elua, na olelo hua hui.  Ua hiki I ka poe Hawaii ke hoololi I kea no o na huaolelo ma ka hoohui ana I alakou penei:

            Hoo-mana-kii, hoo-holo-moku.  Pela kea no o na olelo lahui ma na mokupuni o ka Pakipika, koe nae na mokupuni ma ke komohana o Asia waenakonu.  Ua like loa ka olelo Hawaii me ka olelo Melea, ma ke kukukulu hikinahema o Asia.

            Ma ka nana ana, me he la ua hoopuehuia paha, a I ole, ua holo moana paha na Kupuna Hawaii ma ka mua loa mai Asia mai.  Ua maheleia ka huakai, ua hele aku kekahi hapa I ka akau, I Iapana, ua hiki mai kekahi hapa I ka hikina, oia no keia mau paemoku o Hawaii nei.  Maanei paha kekahi ano olelo kahiko loa I malamaia a hiki I keia wa.  (Aole I pau.)

 

            Ke laha nui la me ka weliweli nui ka mai five lenalean ma ka apana aina o Bueno Ayers, Amerika Hema, a ke hoohahana la ua mai five lenalean la ma ke kulanakauhale o Lima.

            Ke hoomakaukau kaua nei o Madagaska me Farani.