Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 28, 14 July 1883 — Page 3

Page PDF (1.91 MB)

This text was transcribed by:  Lawrence Gersaba
This work is dedicated to:  Judith Nalani Kahoano Gersaba

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

  @  ao na Luna i na Dala o ka NUPEPA  @  ma ka lima o W. S. Lokai.  ma  @  ia kepa, ma ke kihi o ke alanui  @  alanui Nuuanu, a aole e aeia @  ana ma ka lima o kekahi mea e ae.

 

NUHOU  KULOKO.

  @  pele kakou i na moolelo i keia  @

 

  Na ka mahu e wili nei ka papa pai o @  puka la Bulakina i keia wa.

 

  He heihei lio ma Kapaa, Kauai, i  @ a Hokiuiai iho nei.

 

  @  ma Makaalae, Hana, ka moku  @  Kamu Alani ma oia o Uilama.

 

  @  kahi puuone ko Kina ma ka  @  Hung Chang.

 

 @  mokuahi hou o Poka ma, e ku  @   o kakou nei iloko o ka ma @  Augate.

 

  @  kakahiaka o ka la Sabati nei ka  @  o ka moku kaua Amerika  @  lapana.

 

  @  huia o Chas. T. Gulick i  @  no ka Papa Ola.  ma kahi o  @  waiho aku.

 

  @  ka Pake ohua hope loa o  @  Madarasa ia Kahakaaula@  o kela pule.

 

  @  aku ka huina nui o na dala  @  Farani no ke kukolu ana i  @  ao no Gamabeta i ka 150,  @

 

  @  ke kauoha a ka Moi, ua  @  hanea ae ka puali puhi ohe  @kaako i ke ahiahi o ka Poakolu  @

 

  @  loa ae nei ka mai o Wala@  Opio i keia wa, a e holo hoo@  ana oia no Kapalakiko ma ka  @  uele.

 

  Maloko ae o ka huina nui  o ka la@ naka o Enelani he 25,000,000,  @  wale no na keiki e heke nei i  @  halekula nui elua.

 

  H@  mau la muimuia keia o na hale  @  o na Pukiki, Pake a me Kili@  Kakaako i na kanaka, haole, a  @  Pukiki.

 

  @  manao nei ka hui keaka Hawaii  @  hou a e wehe ae i ke akea, i @ anaina keaka ma ka Hale Me @  manawa hope loa, no ka po@  ka hui kinai ahi Polohuku.

 

  @  Poaono nei ke ku ana mai o ka @hi lawe leta Zealandia mai Kapa@  mai iloko o na la holo he 6 me @ h ea.  O kana huakai holo loa keia mawaena'o ke awa Kapalakiko a me Honolulu nei.

 

  He 187 kumukula o na halekula au@  ke kulanakauhale o Toronto,  @  na makahiki he umikumamalua  @  ae nei.

 

  @  o kela makahiki aku nei, ua  @ ma kekahi halekula ma ka moku  @  Keokia, Amerika Hui, he 1,869  @  A mailoko mai o keia huina  @  negero a he 193 wale no hau@  ki haole.  He 27 kumu nege@  wale no kumu haole.

 

  @ ka loaa ma ka waihona aupuni o  @  mai ka la 1 o Aperila, o keia  @  a hiki i ka la 12 o Mei o keia  @  no.  @10,708,387, a he oi hoi  @ka loaa o kela makahiki aku nei  @  ia manawa kowa.

 

  @  weheia ana ka hoile o na kula au@  o ka luakini o Kaumaka@  e paa ana ka hale o Kawaia@  ma ka lima o na kamana, no ka  @  e hou ana.  E nana i ka  @  laha no na la hoike o na kula  @

 

  @  kuuia o Kawainui ma, mai  @  ipila o laua i hoopiia iho  @  ka hookolokoloia ana i ka Po@  imua o na Kiure.  Pela no  @  a me ka lunahooponopono  @  haole Gasette, malalo no  @  hookahi.  He lanakila nui  @  ka aoao o na papa pai a e mau  @  o na nupepa.  "Ua oi ae  @  ai mamua o ka pahikaua."

 

  Ma ke kilohi ana o na makamaka i  @ a hoolaha o ko kakou pepa e  @  ka hoolaha a ka Papa Hoonaa@  a me ka manawa e hoomaha ai.  E  @  ke ana na kula ma na la 25, 26.  @  o keia mahina, a ma ka Po@  ka la 27 e hoomaha ai, a hooma@  ka hapaha kula hou ma ka Po@  ka la 17 o Sepatemaba.

 

  K @ ponopono nei makou i keia @  kaola o kekahi hunahuna a ma@  puka ma kela pule aku nei.  Ua @  mai makou e hooponopono i ua @ mahuna la.  Ma ua hunahuna la ua  @ o makou.  "he elua moku kaua e ku @  ke awa, he moku kaua Amerika @  Malamala u (Iapana.)" ke kumu o @ makou konoia ana mai hoopololei  @ ua hanahuna la.  Nolaila e na makamaka a me na hoaaloha a me na maka no a pau, e heluheluia ua hunahuna ia me ke kapae ana ae i ka huaole@  "Malamala-u" a e hookomo ma ia maka@.  "Iapana."

 

KA  HOOPII  LAIBILA

A  KA  HOPE  MAKAI  NUI  O WAILUKU

I  NA  HOAHANAU  KAWAINUI.

 

    Imua o ka Meahanohano A. Francis Judd, Lunakanawai Kiekie - Kau Hookolokolo o Iulai ma Honolulu.

 

  Ma ka hora i o ka auina la Poakahi, ka la 9 o keia mahina, ua noho ka aha Kiure no ka hoolohe ana i ka hoopii a J. Richardson kue ia J. U. Kawainui a me B. W. Kawainui, no ka laibila no ko laua hoolaha ana i kekahi manao maloko o ka laua nupepa Ka Hawaii Pae Aina, i manaoia e ka mea hoopii ua ku i ka laibila i kona inoa maikai a me lona kulana,  E. Preston a me J. Lukela no ka mea hoopii, Sanford B. Dole no na mea i hoopiiia.

  Eia na inoa o na Kiure Hawaii he 12 i kaheaia ma keia hihia:  John Ena Jr., J. Paakaula, James L. Aylett, John L. Rees, A. N. Gilman, M. Keliaa, M. Poepoe, Kamile, Ohia, John Hanio, G. W. Kualaku, O. Kalua.

  Heluheluia ka palapala hoopii, penei:

MA KA INOA O KE ALII KA MOI

O KO HAWAII PAE AINA,

  Oahu, ke hoile nei:  Ma kekahi kan o ka Ahahookolokolo Kiekie o ko Hawaii Paeaina, i hoomakaia a e noho ana ma Honolulu o ko Hawaii Paeaina, maloko o ko Hawaii Paeaina, a maloko hoi o ka mokupuni o Oahu.  Ma ka la 2 o Iulai, makahiki o ko kakou Haku, hookahi tausani ewalu haneri me kanawalu kumamakolu, a i hoopanee ia mai kahi manawa a i kahi manawa a hiki i ka la ehiku o ua mahina la.  O ka Loio Kuhina o ke aupuni, ma o William Austin Whiting, kona Hope i kohoia e like me ke kanawai, ma o ka inoa o ko kakou Haku Alii ka Moi, mamuli o ko Hope Loio Kuhina mana hoohiki, ke hoike nei, o J. U. Kawainui a me Benjamin W. Kawainui, he mau kanaka Hawaii no Honolulu, ma ka mokupuni o Oahu, ma Honolulu, o ka mokupuni o Oahu, a maloko hoi o ka mana o keia Aha hanohano, ma ka la Iwakaluakumamaha o Maraki, makahiki o ko kakou Haku hookahi tausani ewalu haneri me kanawalu kumamakolu, me ka mana kanawai ole a me ka manao ino, ua pai a hoolaha a ua kauoha e pai ia a hoolaha ia maloko o kekahi nupepa i kapaia "Ko Hawaii Pae Aina," i pai ia a hoolaha ia ma Honolulu i olelo ia, a i hoolaulaha akea ia maloko o ka Paeaina Hawaii i olelo mau ia, kekahi hoopunipuni, manao ino, hoohilahila a hoinoino ku i ka laibila no, a e pili ana i kekahi John Richardson, he Hope Makai Nui ia manawa no ka Apana o Wailuku, Mokupuni o Maui, e pili ana i ua John Richardson ne ma kona kulana lawelawe oihana ma ke ano Hope Makai Nui e like me ia i olelo ia mamua, penei ua mau olelo la, e like me ia malalo iho nei, oia hoi: -

 

KO MAKOU HOPE MAKAI O WAILUKU,

MAUI

  Heaha hoi?  Oia ka ninau a ka mea i ike ole iaia, ae ua pono e hoakaka iki i kekahi mea nona, i hiki ke hoomaopopo i kona ano.  Ua ike au he wahine loihi hapahaole e noho pu ana me kona ohana.  A heaha ke ano o ua wahine la?  Eia, he wahine hookamakama, a he ano aea mai kekahi hale ai i kekahi mokupuni, imi ana i kona ola ma ka haawi ana i kona kino i ka hookamakama, i mea e loaa ai na kuko a me na iini hewa a kona naau.  Kahaha!  Pela iho la ka hana a ko oukou Luna Makai?  Ae.

  He mea hoopailua i ka manao o ka lehulehu noho pono o Wailuku, ka ike ana i ko lakou Luna Maikai e hoolaka ana i ka aea haukae ma kona ipuka hale, kahi a kona ohana e noho ana he mau keiki opiopio maikai kona, a he manaolana e lilo no ia mau keiki i mau keki noho pono, ina pela ka makemake o ke poo o ka ohana.

  Ina pela heaha ka oukou e olelo ai?  Eia, "ua noho aloha ka Hipa me ke Kao, no ka mea.  hookahi no kahu nana e hanai i ka mauu."

KAMAAINA OIAIO.

           Wailuku, Maui,  Mar, 17  1883.

 

  Ma keia, ua olelo ia me na manao ino e hoopoino i ke kulana a me ka inoa maikai o John Richardson i olelo ia, a ke olelo nei ka mea hoopii ua hoopuka ia kela mau huaolelo me ka manao inoino me ka manao e hoopili aku iluna o ka mea hoopii ua hewa oia no kekahi mau ano hana kupono ole aoai oia e noho ana ma ka oihana i olelo ia, a ua kupono ole oia e noho ma ia oihana, a e hoikeike ana hoi iaia, ia John Richardson i olelo ia i mea e hoohilahila, e hoohaahaa, hoolapuwale, a hoohenehene ia ma kona kulana he Hope Makai Nui i olelo ia.  A nolaila, o ka Loio Kuhina i olelo ia, ma o kona Hope i olelo mau ia, mamuli o kona hoohiki ana ma kona kulanai olelo ia, ke olelo nei a ke hoike aku nei, o ua o J. U. Kawainui a me B. W. Kawainui i olelo mua ia, ma ka manawa a ma kahi i olelo mua ia, a e like me na ano i olelo mua ia, ua hewa laua no ka laibila, e kue ana i ka maluhia a me ka hanohano o ko kakou Haku Alii Moi, a kue hoi i na kanawai i hana ia a i hoomakaukau ia no ia mea.

WALTER MURRAY GIBSON.

Loio Kuhina, ma o kona Hope

WILLIAM AUSTIN WHITING.

  Ke hooholo nei au he Palapala Hoopii keia ma keia la 27 o Iula M. H.  1883.

FRANCIS JUDD.

  Lunakanawai Kiekie, e malama ana i ke Kau.

 

  A pau ia, ua kaheaia ka Lunakanawai Hoomalu R. F. Bekekona e ka aoao hoopii.  Ma na ninau, ua hoakaka mai oia i ke ano o na hana ma ka hoomaka mua loa ia ana e lawelawe i keia hihia imua o kana Aha, a me ka waihoia ana no keia kau Kiure.

  Mamuli o na mea i hoakakaia e ka L. K. Hoomalu, ua loaa i ka Loio o ka aoao pale he mau kumu kupono ana i manao ai no kona mau haku ma ka hana, a nolaila, ua waiho oia he kumu pale e noi ana e hoopau wale ia ka hihia, no ka mea, aole i hoikeia ma ka Aha ilalo kekahi mau kumu kupono e hoolawa ai ka hewa o na mea i hoopiiia a e kuleana ai ka waiho ana imua o ke Kiure.

  Hoakaka mai ka aoao hoopii e olelo ana ua loaa he kahua a ka L. K. Hoomalu e hiki ai iaia he waiho i ka hihia na ke Kiure e hooholo.

  Mahope o na hoakaka ana a ka Aha, ua hookeia ke noi e hoopau wale, a ua hoomaka ke kaheaia ana o na hoike o ka aoao hoopiiia, penei:

  J. Haole, hoohikiia, a hoike mai oia penei:  O J. Haole ko'u inoa, a o Wailuku i Maui ko'u wahi noho.  Ua ike au i keia wahine e kamailioia nei, o Mary Lovel kona inoa,  Ua ike pinepine au iaia ma Wailuku, a ua maa ko'u ike ana iaia e noho pu ana me John Richardson ma kona hale, a i kahi wa ua ike au iaia me John Richardson maluna o ke kaa, a maluna o ka lio o John Richardson, e holo pu ana, a e hele pu ana.  Ua ike mau au i keia mau mea mamua aku o ka puka ana o kela hoolaha, a mahope mai no kahi.  He hele pu a he noho pu a huikau pu keia Mary Lovel me ka ohana ponoi o John Richardson.  Ua ike pinepine au i keia wahine e hele pu ana me John Richardson ma ke ano he hoa hele nona.

  J. W. Kalua, hoohikiia a pane:  Ua kamaaina au i kela wahine ia Mary Lovel, a ua kamaaina au ia John Richardson.  Ua ike au i ka heke pu o kela mahine me John Kichardson ma ke alanui, koe mae ko'u ike i ko laua noho pu iloko o ka hale hookahi.  Mawaena o ka hora 7 me 8 o kekahi po, ua ike au ia laua me kekahi wahi mehemeha me ke keiki uuku o John Richardson, he wahi ia i ku ia i ku ia e kahi mau hale Pukiki kakaikahi loa.  Ua ike au i keia wahine kuleana ole e holo ana maluna o ke kaa o John Richardson.  Mahope o ka hookolokoloia ana ma ka Aha Hoomalu ma Honolulu nei, ua holo aku keia wahine no Wailuku, a mahope koke aku no o John Richardson; me ka noho no nae o ka wahine mare a John Richardson ma Honolulu nei.

  Mrs. Ahuna, hookikiia a hoike mai penei:  O Wailuku ko'u wahi noho, ma Maui, a ua kamaaina au ia Mary Lovel, ka wahine e kamailioia nei.  Ua noho no oia ma ka hale o John Richardson, i ka wa nae o John Richardson e hele ai i ka hana, a ke holo o John Richardson i Honolulu, alaila, e kii mai ana ka wahine mare a John Richardson iaia e hoi a moe pu me ia ma ka hale.  Ua ike au i keia mamua aku o ka hoolahaia ana iloko o ka nupepa.

  Mary Lovel hoohikiia a hoike mai penei:  O Mary Lovel ko'u inoa,  Aole au i mare kane,  Ua maa au i ka hele i kahi o John Richardson i kahi wa.  Ua hui pu no makou a ua ai pu me kona ohana ma kona hale, a ua moe no ma kona hale i kahi wa.

  Thomas B. Cummings (Kamaki) hoohikiia a hoike mai penei:  Ua ike au ia Mary Lovel a me John Richardson.  Ma ka'u hana e lawelawe mau nei, oia hoi he hookele kaa hoolimalima ma Wailuku, nolaila, ua kamaaina au ia laua.  Iloko o ka makahiki i hala aku nei, ua ike au ia laua ma ke alanui a ma ka hale paina o Ahuna i kahi wa.  Ua ika au i ka iho o keia wahine Mary Lovel i kai o Maalaea e kalo ai  a aumoe no ka hoi ae o John Richardson mai Honolulu ae nei, a ua ike i ko laua hoi pu maluna o ke kaa no Wailuku iloko o ia poeleele.  Aole au i hoomaopopo i ka loihi o ka noho ana o keia wahine ma Wailuku.

  Kauka G. L. Fitch, (Kauka Pika) hoohikiia a hoike mai penei:  Ua ike au i keia Mary Lovel ma Kauai, oiai ua lawelawe au i ka oihana lapaau maluna ona i kahi wa.  (Maanei, ua ninau ia ke Kauka ina ua kokua oia i keia wahine i kahi wa no kona pilikia hanau keiki:  ua kue ia e ha Loio o ka mea hoopii, a kapaeia ka ninau.)

  Geo. Mundon, hoohikiia a hoike mai penei:  Ua ike au i keia wahine oia o Mary Lovel, no 4 a 5 paha makahiki ma Kauai, ko'u kamaaina ana iaia.  Iloko paha o 1882, ua haalele oia ia Kauai.  Ma ko'u ike ana a me ka olelo a ko Kauai poe, ua kaulana oia ma ke ano he wahine maikai ole.  He wahine oia e noho ana me ia kane aku a me ia kane aku, a ma ia ano i loaa mai ai kona ola a me na pono o ka noho ana, a nolaila oia i lilo ai i wahine ino.  Ua hai mai kona kupunakane ia'u i ka 1882.  ua noho auwana, mau oia ma Nawiliwili i kahi wa a ma Kapaa i kahi wa:  a o ko'u lohe mua ana i neia mau ano hana a Mary Lovel, he elua ae nei paha makahiki i hala.

  Kanohokai.  hoohikiia hoike mai penei:  He makai au no Honolulu nei, a ma ia oihana, ua kamaaina au i keia wahine e oleloia nei oia o Mary Lovel, mamuli o kona maalo mau imua o ko'u mau maka i ke ao a me ka pome ka ohuohu mau i ka lei.  a ua maalo ae oia imua o'u i kahi manawa ma na kuluaumoe, a i kahi po i ka hora 10 me kekahi kalaiwa kaa.  Aole no hoi me keia haole wale no aka, me kahi aku a lehulehu.  Aole au i ike i kona hale i noho ai.

  J. Ainiu, hoohikiia a pane mai:  He makai au no Honolulu nei, a ua ike au ia Mary Lovel i kela makahiki aku nei.  Ua ike mau au i kona hele wale iho no ma na pipa alahele, a ma kahi o Paakaula kona wahi i noho ai.

  Mrs. Phillips, hoohikiia a hoike:  Eia ma Honolulu nei ko'u wahi noho, a ua ike au ia Mary Lovel maloko o keia kulanakauhale.  Aole au i ike i kona hale i noho ai, a aole no hoi i maopopo ia'u na mea e pili ana iaia.

  Makakoa, hoohikiia a hoike mai:  No Wailuku au, a ua ike au ia Mary Lovel a me John Richardson ma ia wahi.  Ma kekahi la, ua loaa ia'u he palapala kena mai a Hon. H. Kuihelani mai, a ua kauoha mai oia ia'u e imi ia John Richardson a e haawi aku i ua palapala kena nei ma kona lima.  Ua hele au ma ka hale o Ahuna Pake, a oiai ua paa ka puka mamua, nolaila, ua hele au ma ka puka mahope, a ua loaa ia'u o Mrs. Ahuna, ua ninau au iaia, a ua hai mai oia ia'u aia no o John Richardson maloko o ka rumi moe me keia wahine Mary Lovel.  Ua komo au iloko o ka rumi moe, a ua ike aku la au i keia wahine ma kahi aoao a nalo aku, a e noho ana o John Richardson maloko o ia rumi, a i ko'u hoomaopopo ana aku, iluna laua o ka moe mamua iki iho.  Ua kamaaina au i keia wahine mai ka hapa hope o 1882, a aole no hoi i maopopo ia'u kona moolelo Ua oleloia ma Wailuku, he wahine mamuahi keia Mary Lovel na John Richardson.  I ka la i hoea ae ai ka nupepa Pae Aina me ka hoolaha, ua heluhelu akea ia ae ua hoolaha la mamua iho o kahi o Ahuna, a ua hoopuka ae o John Richardson i neia mau huaolelo - "Na'u e malama ke ola o kela wahine."  O ka poe malaila, a i lohe i keia oia no o S. Kaili, Rev. D Keaweamahi, J. Nakookoo, Piimaunu, a me Waiwaiole.

  Kamau, hoohikiia a hoike mai:  Ma Waihee ko'u wahi noho, a ua ike au ia Mary Lovel ma Wailuku, a owau kekahi i lohe mau i keia olelo akea ia "he wahine hookamakama o Mary Lovel.  Ua nui ka peo i lohe i keia mau olelo a o J. W. Kalua no paha kahi: i lohe.  Aole a'u hana paa mau, he pepa pili waiwai nae ka'u no ka manawa.

  J. U. Kawainui, hoohikiia a pane.  Owau kekahi o na ona o ka nupepa "Ko Hawaii Pae Aina."  Ua hoopukaia keia manao ma ko maua nupepa he manao i hooiliia mai e kekahi e hoopuka, ua hoopuka au i keia manao i hoolahaia, no ka mea, he mea pono e hoikeikeia na hana kolohe a na luna aupuni a pau, aole au i hoopuka me ka manao ino, no ka mea, ua hoopuka au i kekahi olelo i kahuia e ko'u pulima na ka aoao akahi o ka pepa i puka pu ai kela manao, aole au i manao ino ia Mr. Richardson, no ka mea, noho aloha no au me ia, ua palapala mai oia ia'u e ninau ana i ka mea nana i kakau - ua pane aku au iaia e hoole ana, koi o Preston e hoike aku ka hoike i ka mea nana i kakau i kela manao, kue loa o Mr. Dole, aole e pane ka hoike ia manao.

  Ma keia wahi hoomaha ka aoao hoopiiia, a ua kukuluia na hoike o ka aoao hoopii penei:

  Mrs. Ahuna, hoohikiia a pane:  Ua ike no au i ka hele ana ae o Makaloa i ka noho o Ahuna, ua loaa no o Keoni Rikikini ma ke keena hookipa, o Mary Lovel a me ka wahine a Keoni pu no kekahi, he kuiki kapa apana ka hana a Mere, owau pu no kekahi malaila, a he puka e hamama ana mawaena o ka rumi moe, me ka rumi hookipa, a e hana akaakai ana hoi au ma ka puka mahope a e ike mai ana no wau i ko lakou noho ae.

  Mrs. Jon. Richardson, hoohikiia pane:  Ua ike au ia Mary Lovel, i ka malama o Feb 1883, ma Wailuku, oiai oia ke aikane na Mrs. Ahuna a he kokoke kona wahi i ko maua hale.  I kekahi wa, ua kauoha au iaia e hele ma ko'u wahi e humuhumu ai, i ka wa nae a kuu kane ma Honolulu a aole no hoi i moe kela wahine ma ko'u hale, mahope iho o ka hoi ana mai o kuu kane.  Ua ike no hoi au i ka huli ana ae o Makaloa i kuu kane ma kahi o Mrs. Ahuna, i kawa a Makaloa i hiki ae ai, ua ike au ia Mary Lovel e noho ana ilalo o ka papahele a o Jon. Richardson ma ka pahu lole o Mary Lovel a ua hele ae o Makaloa ma ka puka mahope o ka hale, aole no hoi au i manao aku he wahine keia na kuu kane, a oiai hoi he malama maikai no kuu kane ia'u.  Mamua aku nae o ka malama o Feb, ma Lahaina au, a iloko o ka malama o Feb ko'u hoi ana mai a o Jon. Richardson, ma kahi o Kuihelani oia kahi i noho ai.

  Jon. Richardson, hoohiki ia a pane:  Ua ike no au ia Makaloa a me kona lawe ana ae i kekahi palapala, hokahi no wa: ana i hiki ae ai a ua loaa au iaia ma kahi o Ahuna, a o Mary Lovel kekahi malaila, a o Mrs. Ahuna a o ka'u wahine pu hoi kekahi malaila.  aole nae au i hoonanao he palapala kii kana i lawe ae ai ia'u.  a oia wale no ka'u ike mua ana iaia.

  A pau ke kukulu ana o na hoike, hora 4 P. M. ku ka loio pale a hiolelo imua o na Kiure.  Hora 5:30 ku ka loio J. Rusela a haiolelo ma ka aoao hoopii.  Hora 7:15 waiho mai ka Aha i ka olelo ao imua o na Kiure penei:

 

E  NA  KEONIMANA  O  KE  JIURE. -

  He mau makahiki lehulehu wale i hala hope ae nei, maloko o kela aupuni kaulana o Enelani, ke aupuni hoi mai iaia mai i loaa ai ia kakou ka hapanui o na kanawai e pahola nei ma o a maanei; ia manawa, aole i ae ia kekahi e pai a hoolaha i kahi mea me ka loaa mua ole o ka ae o ke aupuni.  Aka, iloko o ka ulu ana me ka hele laula holomua o ka naauao, a me ka pahola ana o na manao akea, nolaila, ua hoolanakilaia ka papa pai mai na kaohi ana a napanipu oia kulana kakauha.  A i keia la, ua loa ia kakou ke kulana o keia au maloko o ka Pauku 3  o ke Kumu Kanawai o Hawaii nei penei:

  Pauku 3.  E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, ke palapala a ke hoolaha wale aku paha i ko lakou manao no na mea a pau, a maluna o lakou ka hihia:  aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoohaiki ana i ka olelo a i ke paipalapala, koe wale no na kanawai kupono no ka hoomalu ana i ka Moi a me ka ohana Moi.

  A o keia ke kanawai e ku nei maloko o na aina naauao a pau.

  O keia ka hihia mua loa i laweia mai imua o kekahi Aha Hookolokolo o keia aupuni e hoopii ana i ka mea hoolaha nupepa.  Ua laweia mai e ka mea i manao ua hoopoinoia oia; aka, mai hoolilo oukou ia mea i mea nana e hookoikoi i ko oukou noonoo ana, (aka, ua kamailioia no e na Loio o na aoao elua) oiai o ka hapanui o na hihia i laweia'e imua o na Aha Hookolokolo ua hanaia no pela, mamuli o ka mea i hoopoinoia.

  I keia wa ano, aohe o kakou Loio Kuhina; a ina no he Loio Kuhina kekahi, aole no nae e manaoia he mea kupono ole ka hoolimalima ana i na Loio e ae.

  Ua oleloia mai nei e ka Loio o ka aoao pale, eia ke ku nei mawaho ae o keia hoopii he hihia kivila, a ua lawa iho la ia no ka hoolawa ana i na hopena i manaoia; aka, ua hoolilo pu ia no nae i hihia hewa, no ka pono a me ka pomaikui o ka lehulehu a pau.

  E hiki no ia oukou he hoomaopopo iho i ka maikai o keia kanawai; no ka mea, ina e manaoia ua lawa ka mea i manaoia ma ka hihia kivila wale no me ke kapae ana i ka hihia hewa, alaila, e hiki wale ana no i ke kanaka nele i ka waiwai a i ilihune, ke hoino a hoopoino i ka lehulehu holookoa ma kana mau hoolaha ana, a e hele lanakila ana oia no kona nele i ka hoolawa ana i na koi poho a ka lehulehu, oiai he kanaka nele oia.

  A oiai aole loa i loaa kekahi kumu no ka hoohaea i keia kanawai iloko o ka manawa i hala ae nei mamuli o ka hoopiiia o kahi nupepa, he mau hoike'-na hoomaikai loa ia no ke ano a me ke kulana o ko kakou lehulehu a me ko kakou mau nupepa.

  Ke noi aku nei au ia oukou, e na Keonimana o ke Jiure, oiai iloko o ko oukou noonoo ana no keia hihia, mai hookukaawale oukou me ka manao he elua aoao.  E hoomanao oukou, aia ma ke kahu  o ka papa pai, ua loaa kekahi mana lanakila ia oihana.  Aole loa e loaa a e mau ka lanakila o kekahi aupuni ke nele i ka papa pai; a ua pololei ka puana mua ia ana maloko o na aina a pau, e i ana, o ka papai ka "pakaua o ka lanakila."

  He elima mau kumu a'u e makemake nei e waiho aku no ko oukou mau noonoo ana ma keia hihia, a o ma kumu mua elua, e hiki ana no ia oukou ke hoomaopopo koke iho:

  O ka mua, - Na na mea anei i hoopiiia i hoolaha i kela manao e oleloia nei?  Aole no e nanaia ka mea i kakau, aole ia he mea nui, no ka mea, aia ka hewa ma ka hoolaha ana.  Mai hoolilo oukou i mea na oukou e noonoo ai, ina ua ae o J. U. Kawainui e hoike i ka inoa o ka mea nana i kakau, a i keia wa nae, mamuli o ke ao ana a kona Loio, ua heole hou.  Ina no i hoike o Mr. Kawainui i ka inoa o ua mea la, aole ia he kumu nona e pakele ai mai ka hoopiiia, ina i manao ka mea i poino e hoopii iaia.

  Ua pili anei na mea i hoolahaia maloko o kela manao e hoopiiia nei, ia Mr. Richardson?  Ua ae ka mea hoopiiia i keia:  oiai ua lohe iho nei oukou i na olelo hoile a ka Lunakanawai Hoomalu.

  Akolu: - Ua ku anei ua manao la i ka laipila?  Ua hoinoino anei i ko Mr. Richardson ino maikai a ma ia mea ua poina kona kulana?

  Aha: - Ina pela io ma ko oukou noonoo ana, alaila, he oiaio anei na mea i hoikeia?  A o ka

  Alima: - Ua hoolaha ia anei kela mau mea mamuli o kekahi kumu maikai?

  Ke waiho nei au iloko o ko oukou mau poho lima,  i kekahi mau mea i maa mau ole ka haawi ia ana na ke Kiure e hooholo, oia hio. - ua ku anei kela manao e hoopiiia nei i ka laipila.  a aole paha.  Ua lehulehu na manawa i loaa ai ia kakou o keia aina.  ka pomaikai o ka hooponopono ana i kahi mau mea i hooholoia ma na aina e.  Ma Enelani, aole loa i ae ia ka waiho ana na ke Kiure e hooholo ka laipila a me ka ohi o kekahi manao, a hiki wale i ke aunoho alii o ka Moi Keoki III.  a i loaa wale no mahope iho o na kalaiolelo hoopaapaa me ka hahana a aneane e ulu mai ke kaua kuloko.

  Heaha ka laipila?  Aole a kakou mau kahua e ui ae ai ma ke ano he mau hoikeike o na mea i hana mua ia i ano like.  e like me ko na aina e.  Ua loaa nae ia kakou ko kakou mau kanawai ponoi i pili i keia mea.  a penei na olelo:

  Paukui.  Ina hoopoino kekahi i ka inoa maikai o kekahi, ma ke pai ana i kekahi olelo, a ma ka hoike ama i kekahi kii.  a i kekahi mea ano like e a paha, aole nae ma ka olelo waha.  a ua lilo ia mau mea e poino ai ka inoa maikai o kekahi.  i mea paha e hoohilahila oia, a e hoowahawaha ia'i paha, huhuia mai, heneheneia mai paha.  a i mea paha e hookaawakeia i oia mai kanaka aku, he laibila no ia.

  Pauku 5.  I ka hookolokolo ana i kekahi no ka palapala ana a me ka hai ana paha i kekahi laipila.  e hiki no i ka mea i hoopiiia ke hoike mai i ka oiaio o ka mea ana i palapala ai, a i olelo ai paha ka mea hoi i kapaia he laipila, aole nae oia e hoopono ia malaila, ke maopopo ole ma ka hookolokolo ana he manao maikai kona i kona hoolaha ana i kela olelo.

  Mai hoolilo oukou i ko oukou mau noonoo ana ma na mea e pili ana i ko Kawainui manao i kona wa i kakau ai i ua manao la; aka. e noonoo oukou i ke ano io maoli o ka manao, a oia wale iho no.

  Ina e maopopo ia oukou mamuli o kela manao i hoolahaia, he kumu ia e hoolapuwale ai a e hoopoino ai e ke kulana me ka inoa maikai o ka hope makai nui o Wailuku, alaila, he laipila ia.  Aka mae e noonoo nae oukou i ko Mr. Richardson kulana lawelawe oihana.  He kuleana ko ka lehulehu holookoa e manao no lakou iho, e noho, a e hana Luna o ke Aupuni, me ka malama i ko lakou mau nao  a pau iloko o ka maikai a me ka pono.

  No ka mea, ina lakou  e ae aku e lawe mai a e hookipa i ka poe hookamakama a me ka poe hana hewa a noho haumia, alaila, e na Keonimana o ke Kiure, ke waiho aku nei au na oukou e pane mai, ina ua kuleana a kuleana ole paha ka Papa pai.  a oia no hoi.  ka leo hoi o ka lehulehu; ke kamailio a pane no ia mau ano hana a noho'na paha.  Aole no i hooikaika mai  na mea hoopiia e hoole i ka laibila o kela manao i hoolahaia.  Aka: ua hooikaika laua e hooiaioia ia mau mea i olelo ia: a nolaila, aole i manao ia he mea nui ka hooiaio ana i na huaolelo a pau o ua manao la, ke hooiaio ia na mea ano nui e pili ana, a me na kumu o ua manao la.  Aole i kuhi aku keia laibila i ka moekolohe o Mr. Richardson me keia wahine, aka, ua olelo nona ma ke ano, ua maopopo ole a hoohemahema oia i ke kahua, ke kulana kupono hoi i manao ia no ke poo o kekahi ohana.

  Ina he oiaio ua hookipa io na oia i kekahi wahine o ia ano maloko o kona home, he mea ku loa ia i ka pakui a me ka pelapela imua  o ka poe maikai, a i oi aku hoi ke ino ina he Luna Aupuni.  ka mea hoi nana ka hana o ka hoopakele a me ka hoomau ana i ka noho'na maemae a maluhia iwaena o ka lehulehu.  aole au e olelo maoli aku ana, o na mea a pau i pai ia a hoolaha ia e pili ana i kekahi kanaka lawelawe oihana aupuni.  ina he oiaio a oiaio ole paha, he kuleana kona ma ia hoolaha ana, aka mae.  ina i kakau ia i ka Luna Aupuni e noho ana maluna ae o ka mea i manao ia ua hewa, alaila, ua kuleana a pono no ia hana ana.  Aka; ina hoolaha kekahi maloko o ka nupepa i kekahi mau olelo ma ke ano he manao nona, ina no he oiaio ole malalo o ke ano mau, oia hoi aole e pili iaia na hopena e ulu mai ana mamuli oia manao.  aole no ia he mea e pakele ai na mea hoolaha nupepa no na hopena oia manao, ina no i manaoio lakou i ka oiaio o na olelo a ka mea kakau.  Aole ia mea i kuleana a ae ia.  O ka ninau nui oia no keia - he oiaio anei a aole paha?  Ina ma ko oukou noonoo ana ua manao oukou he oiaio na mea i hoolaha ia, a ua hoolaha ia me ke manao maikai, alaila, ua ili maluna o oukou ka hana o ka hookuu ana i na mea i hoopii ia.  Ina hoi aole i oiaio ua mau mea la i hoolaha ia, ala ila o ka oukou hana ka haawi ana mai i olelo hooholo e ahewa ana i na mea i hoopii ia.  He elua degere o ka laibila.  a na ke Jiure e hooholo ke degere.

  E na Keonimana, ke haawi aku nei au i ka mahalo ia oukou, no ko oukou hoolohe hoomanawanui ana i keia hihia, a me ka'u mau wehewehe ana aku nei i ke kanawai imua o oukou.

  Hora 7:45 hoi na Kiure iloko o ka rumi, a hora 8.20, puka mai la me ka lakou olelo hooholo e hoike ana - "aole i hewa na mea i hoohiiia.

 

AKAMAI  KA  HOLOHOLONA

  O ka bipi a me ka hoku, ua ike laua i ko kaua wahi e hanai iaai, aka o ke kanaka Hawaii i kepa ia i koa, aole ia i ike i ka pono a me ka hewa, ka lalau a me kekee. ka anapuu a me anakee.

  Oiai ua kilou maopopo ia ka uha i ka makau ieiea o ke kanawai koa a eta oia malao oia hana e kauo hele ia nei, me he la ua pau kona ano kuokoa, a ua pau ka hookakaia ana o kona wahi ka kai; aole no he wahi uuiki o ka naauao iloko ona, oiai he wahi kanaka ano kamehai o Kenoi, no mea ua noho oia malalo o na kumu kanawai eha.

  1  Kanawai koa, e Kanawai kepa, 2  Kanawai o ka aina, 4  Kanawai hupo, a ua akaka lea kona pulu poi ua hala na la o ka ike mai kona poo aku.

  Eia keia, ua ike au i kona ano hehena, oi kamailio aku a ea okoa ka hoi ka waha, aole au i manao e hoike ae i keia, aka hoi minamina au i ka laa hia o ka hale alii i ka paikano ae he Akukana a no ia hale anoano: a ke ike nei au ma kau pane,  ke na kanaka poo hakahaka i hoonaauao ole ia a, a pehea la oe i kii ole ai i ko mau hoahanau e hoi mai la i uka o Kalaehohaku?   Aloha nui oe e Kenoi pulu poe e noho mai la iloko o ka pa alii.  me ka uhane diamorio o ka opu keemai i ke hoa kanaka.

 

            NA  HOOLAHA  KUMAU.

             KA  LAINA  HOOHOLO

           KAA  UKANA  A  OHUA  O

                           KAUAI.

E haalele ana i ke Awa o NAWILIWILI

no KOLOA me KAPAA ma na POALUA a

pau, mahope iho o ke ku ana aku o ka MOKU

AHI, a e hiki hou ana ma kahi i hoikeia ma

luna no ka halawai ana me ka MOKUAHI

             ma na POALIMA a pau.

 

     UKU  AUHAU  NO  KELA  A  ME

                 KEIA  HUAKAI.

                           $2.50

   A ma na apana mamao iki aku, e like me

                      ka Aelike.

 

    NO  NA  UKANA,  HE  10  Paona  aole

                                Uku.

     E hoolakoia no na Lio ina i Makemakeia.

                      W.  H.  RICE,

1118    3ms                                        ONA.

 

              LOLE  MAKEPONO

      Ke Kuike e loaa no ia ma kahi o

               Kakela  me  Kuke.

                      - E laa na -

AHINAHINA, KALAKOA.  KEOKEO,

         LEPONALO.  PENA,  AILA,

           AILA HONUA,  ANIANI.

                  NA  MEA  PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pakeke,

         Tabu Kaula, Noho Lao, Hulu

          Palahi, na Palumi, ahe agena

             no na mokupuni o Hawaii

                neino na Lainakini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,

      Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i

           ka Wawae, Palule Huluhulu,

                Na Lole Huluhulu, Na

                   ka hoohelo ana, Li

             Lole no pini, Lihilihi, etc.

                       A ME NA

              Mikini  Humuhumu

              MAKEPONO  LOA.

                    A he mau

                 MEA  AI  KAHI:

           KA PALAOA,  KOPAA

            RAIKI,  PIA,  HOOHU

             PAAKAI  HUAALA,

             PIA KULINA,  KOPE,

                     - A ME -

       Laau  Lapaau  Kaulana  Loa

             A  DR.  JAYNE.

    LAAU  HOOMAEMAE  KOKO

          LAAU  HOOPAU  NAIO.

          PENIKILA,  HUAALE,

                LAAU  KUNU.

       Me na laau Hamo, a Pela 'ku.

                       860  tf

 

       HE  NUI  ANEI   KOU  MAKEMAKE  I  NA

             MIKINI  HUMUHUMU  LOLE!

          Ina pela, e kipa mai no ma ka Halekuai o

                         Kakela  &  Kuke!

         A malaila oukou i ike ai a makaikai i na ano

             Mekini a WHEELER a me WILSON

             mai ke $40 a hiki i ke $50 ke kumukuai

                          ka mea hookahi.

              NA  MIKINI  A  SINGER!

             ma ke $50 pakahi me ke ano

       MIKINI  A  WIILCOX  ME  GIBBS

      ma ke $30 a hiki i ke $50 ke kumukuai

I mea e pau ai ko oukou kanalua e na makamaka no ke

        kupono o keia mau Mekini, e naue mai no

              me ke kuihe ole,  a e ike no oukou iho.

                                  603  tf