Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 35, 1 September 1883 — HE MOOLELO EEHIA NO NA HANA HOOWELIWELI O KE TOWERA O LADANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO EEHIA NO NA HANA HOOWELIWELI O KE TOWERA O LADANA.

[A/ai kj a ia mea unuhi mwklo o " Bt risu:a ka lViu.v Oit, a me Makeni ke Kea."] MOKUNA VIII. IKA Haku Guitafoda Dudele i ike ai e kai huluhulu ia ana kekahi mau hoa o ka aha kuka e na koa, no ke Towera Keokeo, huli hoi aku la oia no ka halealii me ka manao hauoli. A iaia e kukai olelo ana me lane ma kekahi mau kumuhana okoa, aia hoi, hoo inaikeike pu aku la oia i kona haohao no ka nalowale honua ana o Kolomonadela, mai ka ike ia ana ma ka ke 'lii huakai; a ua lohe wale oia, ua nalowale keia kanaka kulana kiekie mai ka wa a ka Haku Dudele i hele ai no Durehama Hale. A no ko ka Haku Dudele kahaha loa ana i keia nalowale honua o Kolomonadela, nolaila, ua kauoha koke aku la oia i kekahi o kona poe aialo, e hele e imi me ka ninau ana i ko Kolomonadela wahi i hele ai. I ka hala ana ae o kekahi manawa loihi, huli hoi mai la ka mea i hoouna ia a hoike mai la, aole he mau lono i loaa iaia e pili ana nona. He mea kupaianaha loa keia, wahi a ka Haku I)udele. Aloha ino ka hoi o Kolomonadela ! Heaha la ka ulia i kauaku iluna ona? Aia a pau ae keia mau popi 1 i kia i ka hgla, alaila, > e k ino aku au e huli iaia. Ua kuhi au ua haalele iho oia i ke Towera nei a hahai aku ia oe, e kuu haku aloha, i pane aku ai o lane. Ina pela io, wahi a kana kane i pane aku ai; aka, me he mea la nae, pela e hauli e mai nei au, ua hana aku ia i kekahi mea kupono ole e hooulu ana i ka inaina o ka aha k'uka, a oia ka mea nana i hoonalowale iaia me ka ike ole ia. Aka nae, ma ka la apopo, e ninaninau ana au ia lakou no na mea ,e pili ana nona. Oiai nae e kukai kamailio ana o Dudele me kana wahine ke 'lii lane, aia hoi, ku ana imua o laua ka elele, a hoike mai la i ke aliiwahine lane, aia he kaikamahine opiopio i makemake e ike ia oe e ke 'lii, a he manao ano nui kana e hoike mai ana imua o kou kiekie. E ae aku oe iaia e komo mai, e kuu aliiwahine, wahi a kana kane i pane aku ai. Malia paha ua lohe mahuihui iki oia i kekahi hana ano nui i kupono hoi ia kakou ka lohe mua ana. I ko lane haawi ana aku i kona ae i ka elele, nalo koke aku la ia a hookomo mai la i ke kaikamahine e ike a launa me lane. I ka opio kaikamahine e hele ana e halawai me lane, aia hoi ma kona helehelena, me he- mea la, ua uwe nui oia ; no ka mea, ua hele a maholehole ula weo kona mau papalina ; a i ka ike ana mai o ke aliiwahine iaia, he mea e kona mahalo i ke kulana a me ka ui o ua opio la. Hoike aku la ua opio la i kana mau olelo me ka rao akaka a me ke akahele imua o lane, a iaia i hiki ai i kahi ana i hoike ai i ka ume ia anao kona puuwai me ka hakuI koi no ke aloha ia Kolomonadela, ua Ipuapuai mai la ka ula unounoo ma 1 kona helehelena; aka, aole nae oi;i i hoao iho e hunahuna i kana mau ole'.o. I ka lohe ana o lane a me kana kane ka Haku Dudele i keia moolelo a ke kaikamahine, ua hookahaha loa ia ko laua manao no ka nalowale ana o Kolomonadela, eīa ka ua kioia ia iloko 0 ka halepaahao e Naitagale, ka luna wiliki nui o na keena hoopaa o ke Towera; a na keia kanaka no i hoao e imihala i keia kaikamahine nona ka inoa o Kikele, no kona hoike mua ole ana i keia manao iaia,- aka f ua pane aku ke kaikamahine, o ke kumu o kona hoike mua ole ana iaia, ob no kona hoopaa ia ana iloko o kona keena uioe e kona makuahine niai ka po mai 1 hele ai ka Haku Dudele no Siona Hale, a nolaila, aole ona wa e iauna pu ai me keia Naiiagale. I ka pau ana o na olelo a Kikele v ua hoopuka koke ae ia o l>udele i kana deio, e Imi ana oia ia Naitagale me ke

; kau'ua ole, a kana ten*iaua ke toa; ;aku i-ia iaia. o .ke kawil» aku e hoo;kuu ia .ka'inea ana ?feoopaahao ai ukiia. niaho[>e iho o hookau aku | i ka hoopai maluna ons i kulike ai nu jka hewa ana i hana aL v;^ | Alia! i pane aku ai * kj uwe ana, ke hopohopo nsi au, o ke ko kua ana a koii kiekie hala ka wa k -.:io ; ka mea. ua ; halawai roau mai au *iie Naitaga»e i S keia ame keia !a, a hoomaikeike j mai oia ua haalele ni%o Kolomona-

| dela i ke Towera nei kekahi ala-1 | huna malaio iho u e hoo-j 'puni nei i ke To\vera, j|i}aiia, ke hopohopo nei au, malia ia oia a ! make e Naihigaie. * Ina pela io, alaila, eT,make no oia i ka make ana i haueli s& i pane aku ai 0 I)udele. Oleio mai oe, o na kiai loloa o kakou,.aia ko";ikou mau keena moe iloko o ka Toff By-\vard, a ua kamaaina lakou i k&keena hoopaa. : Nolaila, e hele koke ano. E 1 hoohauoli ia oe e ke ka*fcamahine. Ina ; e ola ana 110 ka mea afi|i aioha ai aole | i make, alaila, e hoohujjja auanei olua j i hookahi io i ka la a na : u aua- | nei e pale ae i ka maruhO Naitagale no ! ke keakea ana aku ia.Os E noho iho me ke aliiwahine a hil(H kuu hoi ana maL J E ka opio, e noho m|ii me a'u, wahi a lane; e hoohauoli l<gua au ke noho pu iho oe me a'u. A ii-a ua kupono ia i kou manao ana, alaila, e lilo oe i mea pili kokoke loa mai i koa kino. E ka mea kiekie ke 'Ui, ua hoohauoli loa ia au mamua mea a'u i man.io niua ole ai, i pane aku ai o Kikele me kona kukuli ana iho ilalo. E ke Tii, wahi a ka opi >, he lehulehu loa kou poe haia laweliwe, a he poe kulana kiekie wale no I ikou, aka, aole loa i. loaa ia oe keka!>' * a.ku, kona lioopono. He mau olelo oiaio loa ia a'u i manaoio ai, wahi a lane. Nolaila, ano e ka opio, e ku ae iluna.' Mai keia wa aku, o oe kekahi o ko'u poe haia lawelawe. I keia wa, aole ka opio kaikamahine I i puana leo hou aku, aka, ua hooko | koke aku la oia i ka leo kauoha alii, ma ka huli ana aku a nana aku la ia lane me ka puana leo ole; oiai oia e haawi aku ana i kekahi olelo i ke koa kiai iloko o ia manawa, ka wa hoi a Dudele e hele ana no ke Towera Bvward. Aka, halawai mai la me la ma kona ala na kanaka Joloa, a hoike mai la iaia; ma ko Naitagale keena moe lakou, aole nae oia maiaila. Aka, kauoha aku la o Dudele ia lakou e ukali pu aku me ia a i ka ipuka komo o na keena hoopaa o lalo loa o ka papaku o ke Towera Daimonio. He mea makehewa a waiwai ole ka hoao ana e komo aku ia mau wahi hoopaa me ka loaa ole o na ki e hemo ai na ipuka komo e kuu haku, wahi a Oga; oiai, aia na ki a pau ma ko Naitagale lima kahi i paa ai. Aole anei he mea ki okoa e ae ? wahi a Dudele i pane aku ai me ka okalakala. Aole mea e ae, koe wale no paha o Giliana Mouga ka mea oki poo, wahi a Zita y>ane aku ai; e kii ae au iaia a hali mai imua ou e kuu haku ano. E like me kana i pane ai* ua nalo koke aku la o Zita no ka imi ana ia Mouga ka mea oki poo, oiai hoi o Dudele a me na ukali loioa ona elua, hoomau aku la lakou i ka hele ana me ka malie no ka Beauchamp Towera. Aole i emo, hoea mai ana kahi peke o Zita me Mouga ka mea oki poo, e kupaoi hele mai ana mahope o kahi peke. (O keia kanaka o Mouga, ua oopa h oia, a o kana hana i haawi ia j ai iloko o ka Towera o L«adana, oia no ka pahupu ana ae i ke poo o ka poe i ahewa ia, mai ko lakou mau kino ae. me kana koi lipi maluna o ka poke laau kumakaia.) I ka hiki ana roai o| Mouga, aole he ki iaia o na keena i | hoopaa pio ia ai na lawehala; a i kona ninaninau pono ia ana, ina paha he mau ipuka huna e ae kekahi e hiki ai ke komo ia keia mau keena hoopaa, ua hoole loa mai la oix I keia wa i kauoha ae ai o Dudele, e | wawahi koke ia na ipuka komo o na \ keena hoojxia. ] Aka» hoakaka aku la nae o Mo«ga, | he mea paakiki ioa ka naha ana: no ka : mea, ua olokea iamena kuahao nunui I a hoopaa ia aku me kekahi laka paa loa. O Magoga hoi (he kanaka &/*? keia), e ku ana oia ma kahi mamao

I aku me ka pukm ana i kona mau lima, j iohe mai la ia i keia mau olelo» haaleie j koke aku la ia i kona kulana a hele| mai la i kahi a kona poe hoa e hoka j wale ana ; o ka waiho o kekahi pohaku j nui ma ka ipuka o kekahi keena hoo- j \ aa, lalau iho ia ia, a me ka pane oie; aku i kona mau hoa, hookahi no iaj paki am* iwnpakau..»to la no ia. Mea e wale ua ikaika. i i>ane mai >\i ka Haku Guilafoda. Heaha auanei la ka'u makana no keia hana au i hana iho nei ? Pane aku ia o Magoga, aole no au i nop&oo i ka'u olelo e noi aku ai imua 0 kou kiekie e kuu haku, aka nae T ina paha he mea hiki i kou oluolu ka hoike ana aku i ke aiiiwahine e haawi mai oia i kona ae, e haawi ae i kana kauoha no Dame Palacida Paselona e ae mai oia i kona lima e lilo mai na'u, aiaila, e hooiilo mai auanei oe ia'u o kekahi o na kanaka piha hauoli loa i ko kekahi poe e ae. Ke ae mai nae ke kaikamahine, no ka mea, aole ona makeinake i ka nana aku e paa ma kekahi apo, i pane aku ai o Dudele me ka akaaka; aka, ina nae oia e Ua haawi hapa mai oia e ae ana i kona lima ia'u e kuu haku, wahi a Zita kahi peke i pane aku ai; nolaila, he mea keia na kou kiekie e kanalua iho ai, ia wai auanei la oia e haawi ai i kona lima. Pane aku la o Dudeie, he mea maikai na ua opio ia ke koho ana iwaena o ka mea poupou a me ka mea hakau i ka mea kupono. Aka nae, e iawe mai 1 na lamalama a e hahai mai ia'u, oiai, he mau hana ano nui loa ka'u i heie mai nei. Na'u e alakai aku i kou kiekie iwa ena aku o keia niau keena hoopaa, wahi a Zita. Ua maopopo ia'u na keena paahao a pau, no ka mea, ua heie pu au me Naitagale i kona wae heie mai ai e komo hele i na keena a pau, a no ia mea, e hiki ia'u ke kuhikuhi aku ia oe i na keena a pau loa. Aiakai ae hoi ha oe, wahi a Dudele. Ia lakou e heie ana «īa na aia he lehulehu wale, kahi o na keena hao o ke Towera Daimonio, meka huii pu ana i ua mau keena la, he neoneo wale no lakou a pau; aka nae, ia lakou i hiki ai i ke keena i hoopaa ia ai o Kolomonadela, loaa aku la ia lakou o Naitagale malaila; a i kona ike ana mai ia lakou nei, mahamaha koke mai la ia e kamailio me ke pale ana iaia iho i ke kumu o kona hiki ana ilaila, me ka hoike pu mai i na olelo makona a hoinoino ia Kolomonadela, aka, i kona ike ana aole i manaoio ia kana mau olelo, uit hoike koke mai la oia i ka oiaio a pau. Hookuke aku la o Dudele i kekahi o kona mau hoahele no ka imi ana ia Kolomonadela, me kona ike no, ina e hooiaio ole oia i na olelo, a ka luna paahao, alaila, e nalowale ana oia iwaena o kekahi o na alahele o keia mau keena .hoopaa. la Dudele i anehe aku ai e ukali aku no i kona mau hoahele, ia wa ka luna halepaahao Naitagale i kiola iho ai iaia iho ma na kapuai o Dudeie me ka nonoi! ana ae in& e hookoe ia kona ola, alaila, e hoike no oia i na mea huna a pau a ka aha kuka ana i ike maopopo ai. Hookuke aku la o Dudele i ke koena o kona mau ukali, me ka hookahaha nui ia o kona manao no na olelo ana i lohe ai mai ia Naitagale aku, a kono aku la iaia e hoi laua i ka haleaiii. Mahope o ka huli loihi ana ia Kolomonadela, ka niea i }>akele aku a nalowale, e like me ia i hoakaka mua ia, ua ohiolu ia Dudele ka waiho ana aku na na wahi peke, oia o Zita a me Oga e imi i ka mea i nalowale. O ka iuna paahao hoi, ua waihoia aku Ia iloko o ka Hma o na kanaka loloa, a hoi nui aku la lakou no ka halealiL la Dudele i haalele iho ai i kanaaiiiwahine, no kana huakai huli ia Kolo | monadcb, aia hoi, ua hoea aku la imua o lane o Simona Renada. O keb hoea ana aku o Renada, aole i hoo»naojx> po mua ia e lane. ! Ia lane i hoi aku ai i kona keena me | Kikila» a e hoolono ana oia i na oielo a ua opio b, no na hana eha iima ole a| ke aloha, ua mawehe koke ta ae b ka paku uhi o ke keena me ka pale aoao ia ana a komo mai la o Simo&a Renada mai kekahi puka huna mai iloko o ka paia pohaku o ua keena la a ku ana »mua o laiia, He i»ea kahaha 1 oa m lane ka ike ana ia Renada imua ona ; ia wa a hoopihoihoi pu ia hoī ka opio

I kiikamahine i ka ike ana nui iaĪA ; alea. 1 ili oi !oa »iku kona weliweli i na maka | hookahkupua oua emcbascxJoa nei, a |ua iike oia me kekahi kia {ohaku ka | oai ole ia manawa. Aole o Renada ī ! pane aku, aka. hoolele pono aku la oia | i kona uuiu onohi inaka hulili poniponi | maluna o lane, Oiai nae o lane eno jln> dtemo oSe alee k | Renada me leona lima i ka opio wahine e hookaawale aku iaia ma kahi okoa; a mai hooko no tia opio h i ke kauoha ina aole o lane i lalau mai i kona lima a kaohi aku. Wahi a lane i pane mai ai i ua opio !a, mai haalele mai oe ia'u ! E hek aku nae paha oe e kahea aku i ke koa kiai. I keia mau oleio i puana ia ae ai, ua unuhi koke ae ia o Renada i kana pahikaua me ke kaupaie ana mawaena o ua opio ia a me ka puka. He mau huaolelo ka'u e pane aku ai, wahi a Renada : a imua wale no ou au e hoike aku ai, aka nae, oiai he mea e ae kekahi me oe i hoike no keia olelo a r u, ua oluoiu ia no au ia mea. I keia manawa, ua auhee aku na manao hopohopo lane aku, a ku mai la oia iluna, haka pono aku la kona mau onohi maka me ka wiwo oie a me ke kuoo inaiuna o Renada, a y>ane aku la : Heaha kau maanei, a ma na kumu hea i pakele ai mai ke Towera Keokoo mai ? Ua kapae anei ko'u mau kiai i ka iakou oieio hoohiki ? Aoie ia he mea e nana aku ai no ko f u pakeie ana, i pane aku ai o Renada ; aka, i hiki mai nei au ianei e hoike aku i ka lohe ia oe. No ke aha ? i ninau aku ai o lane. No kou popilikia e kau nei, wahi a Renada. Aoie oe e noiio loihi iiou aku i moiwahine. Ua hookuu aku ka Duke Northumberlana<j i kona puali kaua, a ua kukaia ae iaia iho no Mere. Ile hoopunipuni ia, i pane aku ai o lane. (AoU i