Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 44, 4 November 1883 — HE MOOLELO EEHIA NO NA HANA HOOWELIWELI O KE TOWERA O LADANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO EEHIA NO NA HANA HOOWELIWELI O KE TOWERA O LADANA.

Mai ka ferti a ka mea unuki meoUio o " Bc[riana ka Whiv Ole, a mt Mahont ke h'oa."] MOKUNAX EKA luahine hoomanamana hoo pumpuni !he wahahee maoli oe, i |xme aku ai o I.)udele. I keia wa i ku kalaihi koke ae ai ka luahino, a pane aku la me keokalakala: Aole ia hoi e nana mai i keia palapala a heluhelu iho i ka manao oloko, iaia i waiho aku ai i ka paiapala iioko o ko I )udele lima. O ke kauoha kena i ha awiia mai ia'u e Northumberland, a i kakau j>onoi ia e kona pulima. Pehea, ua hiki anei ia oe ke hooia mai i ka'u mau olelo mua ? Kaholo awiwi iho la o Dudele i ka heluhelu ana i ua jxilapala nei, a aole i pau le'a aku na manao, ua mae koke iho la kona helehelena piha hoihoi a uilani i kinohi, e like me ka olenakamelemele. me ka haule pu ana aku o ua pepa la mai kona lima aku' Hoomau aku la no nae ka luahine i ke kamailio ana, e Dudele, e hoolohe mai i ka'u mea hou me kona ano piha olioli, a oia keia : Ua kukala ae ko luaui makuakane ia Mere i moiwahine ma Cambridge. Aole ioa hoi peia, wahi a Dudele. Ke hoike aku nei au ia oe he oiaio loa keia, wahi a Guinora—ma ke aumoe o ka po nei, hiki mai la kekahi elele me keia nnhou, a oiai e pioloke ana ke anaina nokeia lono ano nui, oia ko'u wa i lalelale ai no ka hoopakele ana ia oe mai kou keena j)aahao mai. Ua hoouna ia aku nae ka Ela Arunadela e hoj>u iaia a paa, a ma ka po auanei o ka la apojx) e hoaumoe ai ma na paia o ka Towera. Ae, wahi a ka luahine i hoomau aku ai i ke kamailio ana me ka akaaka hehe—E ike auanei au iaia e hahao ia ana iloko o ke keena j>aahao hookahi ana i hoonoho ai i kuu keiki hookama, ke Duke Nui o Somaseta. E ike pu auanei au i kona poo e j koli ia- ana niai kona mau kipoohiwi ae, e like me ka uwiki kukui i ka maka o ka upa koli kukui. mai ka maka hookahi o ke koi hookahi nana i ajxihu ke j)oo o kuu hanai, a me ka paepae oki poo hookahi i kau ai kona hokua, a e make auanei au me ka maha. ! wahi a lane i pane mai ai. E haalele mai ia maua, e ka wahine hehena. O kou noho ana mai he hoomahuahua ana mai i ko'u kaumaha. E haalele no au ia oe e ka lede maikai, wahi a ka luahine i pane aku ai— aka nae, ia'u e kaawale aku ai, aole au e * alaka i ke kiai ana mai ia oe, he mau makamaka piha mana ikaika ko'u maloko o ke Towera* a ina i kau mai na ouli no kekahi ulia e kau ia ana maluna ou, e hele koke mai no au e hoike aku ia oe no ia mea. E aloha auanei kakou, Ma ke ao ana ae o ia la, ua luakaha iho la o lane nva me ka taua mau haia lawelawe, me ka manaopioloke ā meka umauma kapaUli ma ko lakou punana (home) okoa, aole o na keena anoano, weliweli me ka pa-u o ke Towera i hoonoho ia ai lakou. Aka nae, ma ia po iho. i ko lakou wahi anaina e luana me ka akoakoo, ua hoea hou mai la ka luahine Guinora imua o lakou, a ma na hiona o kona mau helehelena, me he la, e hoike inai ana ia i ua pilikia a hoea aku' Pane mai la o Dudele» iaia i ku ?ē ai iluna mai ka noho ae i ka luahine Heaha ka mea hou kaumaha au i lawe mai nei ? £ holo, ano ! i pane aku ai ka luahine. Ade he manawa no olua e kaulua ai Ua ike o Simona Renada 1 ko olua wahi e noho nei, a ua hoouna koke ia ka Haku Keiineiona me kekahi mahek koa e hele awiwi koke mai no onei nei a lawe hou aku ia olua no ke Towera; nohila, e holo koke ano • Ihea, a ihea makou e hoki aka ai, i pane ak u ai o Dudele. E kuu haku l)udele aloha, kuu ki i

papahi hoomanao man au hc kehewa waie no ka hoao hou io, wahi a lane i pane aku ai jjM£jg ! iho, ke haawi nei au ia'u iho iiimakokuao ka Mana K.iekie ; lani. a oia ka'u e noi nei ia oe ma ia alanuī hookahi. Aka, he mea ote keia mau leo - v irak> a kana wahine ia L)ude!e, aole oL^ liu aku ; ua uilani ikaika ia kor~ llpN nao e like me kona makuakane K. Ou-I ke Northumber!ancL A {)enei i)Sk i ha-"j na ai, kena aku ia oia ia Ko!omf iadela e heie pu me ia, me ka lalau iho i kona koloka hele |>o a kaei ae b i kana pahikaua ma kona puhaka. E* kau kaua ma na lio a holo aku e hui pu me kuu makuakane ma Cambridge. ? Ina he mau \vahi kauna koa koe ona, ?|aila, he manaolana o ka hiki ia kaua (||, pa--10 wiwo ole aku. | Ua paa kc Duke i ka hopuia, Jaia oia ma ke alanui no ke Towera,- ; j|rahi a ka luahine. Pela ! i puoho mai ai o Dudc|e; i nehea nei hoi i paa ai ia i ka hoftuia. Inehinei, wahi aka luahine. U«ipJiopu pio ia oia ma kona keena mpe e kuu moopuna, e Gilipeta, ka mea i iiku ia aku he haneri paona ma ka aina me ke kulana inoa lunakanawai pu mainna ona, īio keia mea ana i hana ai. Ua haawi mai la ke Duke iaia iho fka Ela Arunadela, me Ka manao pepe a haahaa, aka, mamua iki iho he okalakala. laia i ike mai ai ika Ela, ua haule iho la oia ma kona mau kuli, jne ka nonoi ana aku iaia e aloha aku oia iaia no ko ke Akua aloha. E hooi &opopo, wahi ana, aole mea kue e ae a'u i hana ai, aka, o ka hooko wale ana no i kau kauoha a me ko ka aha kukaiiolookoa. Alaila. pane aku la ka Ela Arunadela, i hoounaia mai nei au alii ka moiwahine, a ma kona inoa-au e hopu nei ia oe. A ke ae nei au 'Oē ka hoolohe e kuu haku, wahi a ke Duke i pane aku ai. Ke noi nei au ia oe e aloha mai ia'u mamuli o ka hewa i ikeia e oe. E kuu haku, i pane aku ai 3 Arunadela, e loaa koke no auanei ke iloha ia nou. Aka„ he mea pono nae iau ke hooko i ka hana e like me ka mea i kauoha ia mai ia'u. Nolaila, he paahao oe na'u ano ! Haawi ia aku la ke Duke e Arunadela i kuu moopunaa ne na koa. Mai hea i lohe mai ai oe i keia mau mea ? i ninau mai ai ka Haku Dudele. Mai kekahi mai i hiki koke ae nei ke rowera, wahi a ka luahine—a o keia iho la ka hopena o na hana hookiekie ike Duke Northumherland. E ike kono auanei kakou i kona kupono no <a |xiepae oki poo. E hookaawale koke aku, i pane aku 11 o lane ; mai noho mai maanei e homai i_ko makou |>opilikia. Aole au i hele mai nei e hoomaewaswa aku, aka, e hoike aku ia oe e ka iede maikai, i pane aku ai ka luahine. Ke hoomaikai aku nei au no kou paLiaho ole, aka, ua pau ka pono, wahi a lane i pane aku ai. E hoi aku kela a me keia o oukou, a koe iho au me kuu kane. Ua hooko koke ia keia noi a lane, a nalo aku la ka luahine a me ka ke alii mau haia lawelawe. Aole nae i loihi iho oa kukai kamailio ana a lane me kana kane, aia hoi, wehe ia mai la ka puka me ka ikaika, a komo mai la he mahele koa i lako me na mea kaua, e ilakai ia ana e ka Haku Kelinetona, ka lutanela nui o loko o ke Towera. Ua ike mua au i kau huakai, e kuu haku, i pane aku ai o lane. I hele mai nei oe e hali ia'u ike Towera. Ua makaukau au no ka hele ana aku me oe ilaila. Ua pono, i |>ane aku ai ka Haku Kelinetona. Aka, ina he mau wahi opeope kekahi au i makemake ai e lawe ? ua loaa he manawa nou ana Aole loa, e kuu hascu, wahi a lane i pane aku al A j>ela pu no hoi me a r u. wahi aka Haku Dudele. O kau wale r,o e noi aku nei e lawe pu au i kekahi haia wahine i mea nana au e lawelawe; wahi a iane, me kona kuhikuhi pu ana aku i ka opio Kiklle. Ke minamina nei au no ka hiki oJe ia ? u ke ae aku ike noi, no ka me% oke kauoha ma o u nei, o ka hooko wale no i ka mea oiaio. i pane aku ai o Kelinelona. £ae pu ia anei ko'u hoahele e hek pu me a'u ? wahi a Dudek\ Aia no paha ia iaia ka aa ana e tt&V pu, i pane aku ai o Kelīnetona. Aka, e lilo pu auanei oia he poahao.

E ukali no au mahope o kuii haku, a hiki i kuu make ana. vrahi a Kolomo nadelx 0 oe ka hoahele oiaio o kou h;iku, i y pane hookna mai ai o Kelinetona me ke ano hookamaemae. i l Oiai lakou e Hlo ana ma keia mau ka nui'io anru lalau iho la o Kikile i kekah; koioka veleveta mehana o kona haalihvahine a hooahi aku la i;ūa, i oie ai ia e loaa i na ohuihui kehau o ka po hele mai ia mamua o kona a!o, haule iho la ma kona kuli, puili ae la i kona lima, a hiolo waikahe mai la kona mau waimaka. E ku ae iluna, e kuu keiki, \rahi a lane i pane aku ai; iaia i lalau iho ai i ua opio wahine la a kaikai ae la iaia iluna me ke aj>o ana—E aloha auanei oee hiki koke mai ka manawa e hoohui ia ai oe me kau ipo, a e hahai auanei ka hauoli a me ka maluhia i na la a pau o kou ola ana, i oi ae mamua o kou haku wahine kaumaha nei! Ke kali mai la ka waapa nou ma ke kumu o ke alapii, wahi a ka Haku Kelinetona. E hahai aku no maua ia oe e ko maaa haku, wahi a I)ude!e. 1 keia manawa, no ka nui piha kaumaha o ke aliiwahme lane, aole e hiki iaia ke hooikaika ae i ke ku ana ilunaa me ka hele ana, nolaila, ua kalele aku la ia ma na ki poohiwi o Kikile, a nana i kaukoo aku i kona haku wahine me ke kokua pu ia ana mai e kana kane, a hoonoho ia aku la laua mahope o ka waapa : me ke koa kiai ma kela a me keia aoao o laua, me ka laua mau paliikaua i unuhi ia. Haawi aku la o lane i kona aloha hope i kana haia wahine opio e haalo'ulo'u ana i ka uwe * nie ke kau - pu ana aku o Kolomonaelela iluna o ka waapa, a i ukali ia mai e Kelinetona. Hoka wale iho Ia 110 ka opio i i«* nakK wale ana o ka waapa mai iaia aku : aka, oiai ma ka ihu o ka waapa, he elua mau kanaka e paa ana i ka lamalama, a na ia mea i hoomau aku i kona ukali hele ana ma kapa o ka muliwai ia po. I ka nalo ana aku o ke kukuna hope loa o ka malamalama mai iaia aku, make iho la kona manaolana a liulī hoi aku la oia no ka hale me ka naau kaumaha. Aole i emo keia panee ana a ka waapa me kana mau ohua manao naluea, ua loaa aku Ia i ka waapa ka holo a ka i launa ole, e alako ia ana e ka ikaika o! ke kahe ana a ka wai o ka muliwai, a I he wa pokole wale no hoea ana lakou 1 ke kulanakauhale o Ladana : ia lakou i kaalo ae ai mawaho o Durehama Hale, kahi hoi a lane i oili aku ai me ka hanohano nui a komo iloko o ke Towera iloko o na la he umikumamalua wale! no i hala ae, ua hoehaeha welenia ia ko! lane manao me ke kaumaha nul Ua j ala mai la na hoomanao ana iloko ona; no ia la kamahao ana i komo ai iloko o j ka pakaua weliweli o Enelani; kau! mai la imua ona na akaku o na lalani koa i aahu ia me na kahiko nani o na ano waihooluu a j>au : a me he mea la, e pa e ana i kona pepeiao a oia kana e lohe nei i keia wa, na leo hoohakui halulu o ka pukuniahi, e kukala akea aku ana i ka lehulehu, ua haalele iho oia i ka paehumu ala))ii hope o ua hale la ana i iualai malie ai. Hooiaio pu mai la imua ona na puulu o na kanaka-koi-koi a kiekie o ka aina me ko lakou mau aahu anapanapa, na koa kavalia me ko lakou mau aahu nani, na oj)io wahine palupalu kulana koikoi, na lunakanawai a me na emebasedoa. Kokolo pu mai la no hoi nd* hooninole ana a ke konikoni malie i kona houpo, no na auwaa e memele ana me ke gu!a o ko lakou mau aoao. a e anapana;>a hulali ana i na kukuna maopu a ka la, a na aui ale o ka muliwai e hoohuli ana; pela ka mea kakau e koho nel ua ala! mai iloko ona na hoomanao ana no ke~ 1 kahi mau olelo kahiko a na ku}Hina j penei: j u Akabi kuu hoohihi | I ka nani i maalo i kuu maka." A kani oeoe pu ana hoi na olelo kau-a 1 a ka luahine i kona mau pahu lona | Msn t kem*? 0 ke Jbtpera f\ A pela pu no hoi, kau mai la imua ona na anapa ikaika ana a ka uila a me ka hoo «a ana a ka hekili me ka ikaika ma ia la kamahao a ano e; ike ihola ia, o keia mau mea a pau ana e kuko nei, be m&u mea e hoomaikeike mua mai ana taia i kekahi hopena manaonao. Ho kona piliaiku me keia enau noonoo e hoohenehene ana iaia, ua «aiho a: maule make aku la oia ma ka umauma o kana kane. i

i i Mc keia kulina o I.mc i waiho ai l me ka oni o'e» a hiki i ka wa a ka «aa \ pa i kaak> aī i ke Aiahaka o I aiUna; a , i * o ka mea mua ana i ike ai i ka owaka • j ana ae o kona maka. oia no ke l'owe | hl j Maanei i ala niat ar *or.a mau noo- \ manao ana a hoouluku mai ia bia. He f mea ano e na loli ana i keia \va e lawe j ia nei oia 1 ko ka wa i hnla iaia i komol 1 ai iloko o ka pakaua ! Ua hamau ke | kani ana o ka leo hoomaikai o na jvu- j • kuniahi; a o ka }X>e a pau ana i maalo j 1 aku ai, ua aloha mai lakou iaia ma ke j ano he moiwahine; ua hookuu ia mai! na alahaka huki, ua wehe hamama ia ' 1 mai na ipuka |xi o ka jmkaua. a hoike j 1 mai la kela a me keia i ke ano maha- ] 1 maha iaia: na tausani koa kiai e malama ana i kona maluhia, na hoojm ana ma ka hoohiki, a [>ehea la i keia manawa ? Ua loli ae ia a okoa i keia wn. ' Ke hali ia nei oia he paahao i kahi ana! i luakaha ai me ke kiekie a me ka ha j nohano, me ke kokua ole a me ka hoivj mao|X)po ole ia e ka lehulehu. | Hoao iho la ia e hookaawale aku i I keia mau hoomanao ana mai iaia aku, j aka, aole e*hiki, no ka mea, ua halii! paa iho lakou maluna ona; a no ia mea.; hoakea loa aku la ia i ka heleana a k«> | na mau iena ike iloko o keia |>ouH, o| ka ike aku hoi i ke Towera Keokeo;| aka, aole no i halawai nku kona ike me kekahi mea, koe wale no na poluluhi ao eleele me he ao hekili la. Ma keia wahi, ua ike moakaka lea loa ia j aku la ke Towera Kipi, oiai he iehule j hu wale o na koa e hali hele ana me na lamalama ma kela a ma keia wahi o 1 kona mau aleo oioi. ! Ma keia manawa, ua ike ia mai la ka waapa e na koa kiai, me ka ninau ia ana mai —e like me na rula i maa ia hoike rfjua ia ka loheia lakou -mamua ae nne o ka puka ana aku o ka haina mai ko luna aku o ka waapa, ua wehe ia mai la kekahi ij)uka, i olokea ia me na kua laau nunui, a maloko aku o laila i palamimo aku ai ka wanpa mniak» iho o ka pio pouliuii o ua ipuka In. Hohola iho ia na kukuna nawaliwnli o na lamalama maluna o ua pio la, ma j kona mau paia kawaKawa-u, a maluna pu hoi o ka lipolipo uliuli o ka wai. Aole he mea kawewe i loheia, koe walr no ka owe nehe malie a ka wai; no ka mea, ma keia wa, ua pau ae la ka hoe ana a na hoewaa, a no ka mau no o ka j holo o ka waapa i ka lakou mau mapu- j na hoe hope, o īa pakika waie no ia la j a pili ana i ka paehumu lalo o ke alapii j ma kekahi poo o keia pio. Xa ka hoo- j hakui o ka waapa i hoohikilele ae ia ' lane mai kona mau manao uiuku ae a j mohala maikai ae la kona mau maka. | Iho mai la na kanaka he nui wale i ln*! ko me na mea kaua a i huna ia ko la-! kou mau helehelena, me na kukuila-' inalama pakahi i ko iakou mau lima a! hiki i ka waapa. Na ka Hnku Kelinetona i waiho aku i ka |>;i!apala hopu a me ka hooiaio pu ana aku i ke kino o na paahao i kekahi kanaka o ua kaoo huakai nei; a ma ka Kelinetona kauoha ia lane, ua iele mai la oia mai iuna mai o ka waapa. Mamua ae o kona haaleie ana iho i ka waapa T hooholo mua iho la ia i kona mau manao a pau, ku ae la iluna, haawi aku la i kona lima i kekahi aliikoa e ku kokoke ana ma kona aoao me kana pahikana i unuhiia, a nana i lalau mai a me kekahi k»>a e ae. a kau aku ia o lane i ka aina maloo. N'a ka Haku Kelineiona hoi i hookijia aku ia lane iaia i hehi mua ai kona mau kapuai i ke anuu alapii; a ma o koiaa kokua pu ana. ua pii maiie aku h o lane ma na anuu alapii koo-u a |>akika kika o ua haie nei; ma ka wdau iuea o ua alapii neL he elua oiau kanaka kub na koikoi, e ku ana oia no na sedoa Renada i tne Na ka inoa mua i hoike mai iho i ke ano mahamaha mino aka o ka hauoii, tne ka puana ana me ke axio hoonaaikola ia lane i kaalo ae ai ona, penei: IWwiā) tta emi ae ta k* mm i OiH l/a Jkei <&> ftt ō la ke UmikumamalMa i Jkgmā hana, 5 | E kuu haku v walii a lane, iaia t huii j hookokoe ae ai na maka mai ia Rcrw eia ae a i ka Haku Ke!inctooa K oiu hilu anei kou UAomaikai e aki; jiau a i kou hale noho ? ! Kahea aku la ka Haku Keiinetom * j kekahi o na koa kiai, a haa«rt aku la t : ke kauoha, e bwe aku i ka !)»• Idcte ma ka hale o Pateriga e noho ai a

hiki i ka makaukau ana o kor-.\ okc !\>wcra PohakuuU. a o ka Haku liuiU'.WU IHuiele iios. !a«o koke ia aku oi.i no ke i'owcr.i cham|v koke aku b o iane: e \vale ia ana ka maua ? Oia ke kauoha aka Moiuahmo, h,i hiakaHaku Kclinetona i j>ane ak\Ma ke kauoha a ka Moiwahnit ! hooho ae ai o lai*o. Ae 'ma katia kauoha ' t ; ' :::.u ai 0 Kenaila. Ka Moiuahme .Mt u . Knelani, ka mc.i .1 na I.ani 1 moa ioihi ai ! Vvi-\ KA IOIIH «> kt K'. \5 H\l ONN AI.II MAtOkO O K A !t kF. Kk VIU O KK lOWKK \ O l ,\!»\N \. Manao Hoak\k \. I" na nwkama ka, ua hiki mai kakou 1 ka I!«»5 in \ ,y ka Hi kk Ekahio ke Towkk\ ,> | da\a: ua makaikai pauah.i ole .u:L ;! >r me ka hoomanawanui i ka luh:htv.t ina h;ma hoanouno a wo!:v Nv ij 5 ! ,ra ia ma koia jKikaua kahiko »» l-:u-!ar-«. kahi hoi ona alii oia au|.um e;« .a ai i Hookelo a Makua no ka Sahr \ . .» kahi j»u no hoi e kumakaia ia ti kekal.» o lakou ma ke okt ia ana o na j • r.-.a ka maka e» ke kv>v li|>i; aua tke ; u « nei kakou i na hooia ana o k.i .. keia ]>akaua ma o kekahi a!nv»ah:' o opio la, e lu>okokoke aku aii* 1 k . j ho])ona walohia a manaon.U'. uv>;,- . ; wale no, aka, oka ]x>e a j-au i ;-f. ~? > kekahi e auamo ]iti ana ia haau;r-.i hookahi. Maloko oka Hi kī \.\ i \ keia Mwlelo e halawai ai kakmi :uc ?:a hopena weliweii o keia {h>c: a ka \va o ka Moiwahine .Mero e konm ai iloko o ke Towcra a hov»kolokoi f > ;aka hi ia iakou me ke kau ana t r.a h > :ai a oia no e h«niko >a at wanana a tu??a iiīahine ku >k»fo n»u luna oke Puke Norihun\>-crlarui nkana mau 'nana ino a nu ka niuk^na. Maanei, ke jiaht>la aku ne. ka , v kakau i kona mahaK» nui 1 n.i tn.ikan«.i ka a me na hoa;ih>iu a pau. n»> kt» v , kou haawi ahonui ana i k.> «>ukuu -iu nawa ma ka ukali ]»u ana me a u iutk«> o keia mau malania luihi. a ke {ūna; |>u aku nei i na hiwmi.uka: kiekn, r<> ko oukou hoike ole ana nui 1 na nao uiha no ka j>uka oio ana aktt i U* kahi manawa. i" hrmrnau u aku .::-a ka j>ukaana oka k.} I.i :\ «> kou Mo >!cIo ma keia mua aku, aka, u;.i «- iioea ole aku ana i kekala ;.t:ka ar.a $ mati pukaana }>aha, ke n.>« n v j ka :;m .i kakau i ke ahonui u na m.ikanuk.i. o kala oukou iaia ma ia wahi. ua ii.n.U :• a oia ika nawaiiwali »» ko ktn<*. -:s ko kumu i kau'ua ai. f