Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 51, 22 December 1883 — Page 3

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Paka Westin
This work is dedicated to:  Awaiaulu

HOOMAHA O NA KULA AUPUNI

 

   A hooomaha ana na kula Aupuni a @@@@mai ka Poalima la 21 o Dekemaba nei a hiki i ka Poakolu la 9 o Ianuari 1884, a ma ia la e homaka @@@ ai ke kula ana. 

W. JAS. KAMIKA

ohana Hoonaauao                                                                                               K.P.H.

   Dek. 21, 1883                                                                                                       2ts.

 

NUHOU KULOKO

 

   Ma hoohanohano ia Kolonela Keoki Makapolena me kekahi o na Keia o ka M@@@ Siama.

________

 

   Ua lonoia, ua hoouna aku nei ka @@@@  kauoha: Enelani ekapiliia i @@@@ahi no na lilo he 37,000 dala.

________

 

   O kauka Parker, kakauolelo o ka @@@ Ola, ua hookohuia aku nei oia i @@@@ awa, ma kahi o ke kauka Palani @@ aku.

_________

 

   Makena ua o kela mau la aku nei a @@ na pu me ua mea he ukele o na @@@@.

_________

 

   @@ hookohuia ka loio hou e noho @@@@@ aena o kakou oia o Paulo Numa@@@@ Loio Kuhina ma ka makalua o ka @@@@ loio kuhina i hoohakahaka loihi  @@ ei.

_________

 

   @@ na hana o na la hoike o ke kula @@@ kaikamahine o kawaiahao, e na@@@ kekahi kolamu e ae o ka pepa  o @@@ a.

__________

 

   O ka Poalima o keia pule ka la e @@@naka ai ka hoomaha Karikimaka o @@@umana kula aupuni.

__________

 

   Ma ka hale pai kii o Uilama ma, ma @@@i Papu e ikeia ai ke kii o Mika @@@ Makua i pai hoonuiia.  Kona kii @@@@@ paiia ma  Roma he eha makahiki ei i hala.

__________

 

   @ hoea mai ana a e newa hope aku @@@le e halawai hou kakkou a pua me @@@o kekahi mau mahina loihi ka Laa Karikimaka, nolaila ke pahola e aku i he KUOKOA i knoa aloha Karikimaka i na hoaaloha a me na makamka pau mai kela pea a keia pea-----

@HA KARIKIMAKA!

__________

 

   He puhi ohe hui ke malamaia ana ke Kuea o Ema ma ka auina la o Poalua ka la Karikimaka ma keia a ae.  E puhi ana ka bana o Keo@@@a a me ka bana o ke aupuni malai@@@.  E hoomaka ana ma ka hora 3 auinala.  He lealea nui keia, e hele nui kakou a pau.  E alu a e hoopiha i Kuea.

__________

 

   Ua lohe makou iloko ae nei o ka @ina o  Ianuari o ka makahiki hou e @@@@ iwaena o ko kakou mau poai a hala loa aku ma na poai o na kua @@@ne. ka hupepa hou Ke Ola O Hawaii hoala ia e kekahi o na loio hawaii a me kakahi poe e ae oo ke ku@@@kauhale nei.  A hiki mai i keia la @@ KUOKOA e puka aku nei me kiea @@@aole i pa-e hou mai na lono mai @@@ai mai o na hale pai no ka nau@@@@hoonee kuakoko hanau o ua wahi nupepa bepe hou la.

__________

 

   Ua hoea manao oleia, ua pau nui a @@@puiwa-hikilele, a ua hopu ia @@@ makai o Hilo, he puulu nui o na @@@ke paahana o ka papa hana o Ama@@@ i loaa nui akue puhi opiuma ana, @@@ pepa pili waiwai ana no hoi maloko a kekahi rumi.  O ka opiuma, na @@@@aka, ka pu a pepa hahau a me na @@@@ pau e pili ana ma ia oihana, a @@@@ Pake pu, ua pau nui i ka unuia @@@@ o ka halepaahao.  Lolo la!

__________

 

   @@@@a na dala mahuahua o ka Fea Makahina i malamaia ma ka hale ha@@@ ka hui opiopio o ke kuanakau@@@@ ma ka Poakalu o kela pule aku @@@@ ka hookahi haneri dala a oi, a ua @@@@ hoi ma ka Aha aMele aa ke alii L@@@kalani i wehia ma ka hale hala@@@ Waikiki kai ma ia po hookahi no, @@@ hookahi haneri a oi.

__________

 

   Ua lohe mai makou o ka Aha mele @@i hookuku o na Puukani Himeni ka@@@ e malamaia ana maloko o ka lua@@@ Kaumakapili i keia Poakkolu ae, @@ ka Aha Mele nani loa, o na Aha Mele e haawiia ana, maloko oia luakini.  Ua hakuia na nimei me ka maikai loa e na hui Himeni like ole. E @@@wahiwaia ana o luna, o kahi himeni me na hoowehiwehi nani loa.  Hoomalamalamaia ana ka pa o Kaumakapili me na ahi hoomalamalama.  I hele nui ae kakou a pau loa e ike.

_________

 

   Ma ka huakai hope aku nei a na mokuahi Kinau me Lilinoe no ko laua @@@ awa o ka hikina, ua paholaia he @@@ma ke kulanakauhale nei e i ana, e mao ana ka nokuahi Kinau e ku e i ke awa o Kamaalaea i Maui mamua o ko Lilinoe ku ana aku me kona ku pa i kona awa oia o Lahaina.  Ma ia hele ana a laua, ua ku mua aka la o Lilinoe i kona awa mua oia o Kamaalaea, a pau na wahi opeope i ke kiolaia naka, a holo kela no kona mau awa o Hawaii a mawaho ae o Keanapaakai, ia wa i ikeia aku ai o Kinau e hooko@@@ ae ana k Kamaalaea.  O ka lono keia maluna ae i hoikeia mai ia makou no ia huakai a ua mau mokuahi la.

   Oiai ae kaa ana i ka Poalua o keia pule ae na hoomanao ana o ka la Karikimaka, a pela pu me na hoomanao hauoli ana o ka Makahiki Hou, nolaila ua hoolaha ae o Waila ma, aole he holo ko lakou mokuahi oia o Kinau ma ia mau la, no kona mau awa elike me ka mau, aka, ua hooneeia aku la ka la holo a i ka Poakolu ka la 26, a me ka Poakolu ka la 2 o Ianuair o ka Makahiki Hou.

__________

 

   I ka auina la o ka la Saati o kela pule aku nei ka holo ana o ka mokuahi Mariposa no Kapalakiko.  Ua kaulua ia kona holo mai ka la i oleloia a hiki i ka la Sabati, mamuli o ka ino o ka makani Hona e iliki pau ana.  Mawaena o na ohua kamaaina o kakou i lawe ia aku e ia, o Mr. R. Stirling me kana wahine, Mr. Hoffnug, a me kehahi poe e iho.

____________

 

   E hoolohe e na makamaka a me ka poe no a pau, mai keia pule aku ua hoololiia a ua kahea ponoia ka inoa hawaii o ka mokuahi hou o Poka ma o Lilinoe, a o na inoa Hawaii e ae o ua mokuahi la a kakou i nokenoke mua iho nei i ka hoonuanua, ua kapae loa ia.  O ka inoa namu ona e mau ana no ia.

___________

 

   "Ua ili a nahaha o Iwalani i Nawiliwili," pela na huaolelo a makou i lohe aku mai kekahi kanaka mai i ke kakahiaka o ka Poaono i hala, e kulkal hele ana ma ke alanui mai kai mai o ka uapo.  Aole i emo, laha aku la keia lono mao a maanei, a mai ka waha aku o ia a oia aku i lawe heleia ai keia lono a o ka nuhou nui iho la ia  mawaaena o na kanaka ma ia kakahika.  O ia lono hele aku la ka lohe a ka poe hoolaha nupepa o na nupepa e puka ana ma ia kakahiaka, a ia poe aku apiia a hoolaha ia.  Eia ka aole he oiaio o ia lono palaueka, a i ka Poakai nie ku mai ana ua mahimahi nei o na la i aui aku la a hiki no i keia wa, oia no a e ao; aole he wahi lihi i lilo, i poino, i nohaha, i pupuhi ke oka.  Oia nae hoi, o Honolulu no ne kai o na lono hakuepa oiaio ile e puapua mau ae nei

_________

 

NO NA EKALESIA.

 

   Ma Kawaiahao, ua haiolelo o Rev. E. S. Timoteo ma Isaia 1: 16, hapa hope penei:  "U'oki ka hana hewa ana."

   Ma Kaumakapili, ua haiolelo o Waiamau ma Ioba 1:  8, penei:  "I mai la o Iehova ia Satana, ua noonoo pono anei oe i ka'u kauwa ia Ioba, aohe mea elike me ia ma ka honua, he kanaka pno me ka pololei, ua makau i ke Akua, ua hookaokoa i ka hewa.  He elua manao, ka mua, ka makau i oleloia, ka lua, hookaokoa i ka hewa.  he haiolelo keia i mahalo nuiia.

   Ma ka po iho, ua hoonohoia oia i kahu no ka ekalesia o Kaumakapili.  No ka nui o ka ua nolaila aole i pau pono mai na komite nana na hana like ole, aka, mamuli o ka makaukau a me ka aeleu o ka Lunahoomalu oia o Kauka Hai, ua laweia e ia na apana hana a na komite i hiki ole ae.

   Ma Kawa, ua haiolelo o S.L. Desha ma Kinohi 4:  10, hapa hope penei:  "Ke hea ma nei ka leo o kou kaikaina ia'u mai ka lepo mai."  Ekolu manao, ka mua, ka mana o ka Iunaikehala o ke kanaka e hoahewa ana iaia no kana mau hewa i hana ai, ka lua, na poino e kau mai ana maluna o ka mea hoomau ma ka hana hewa, ke kolu, hookahi wale no wahi e holoiia ai o na kikohukohu o ka hewa mai o kakou aku, oia ka punawai i hookaheia ma ka puu o Kalewari.

   Ma Waikapu, ua haiolelo o Kaili ma Ioela 2:  29, hapa hope penei:  "E nini aku au i kuu uhane."

   Ma Haiku, ua haiolelo o Paaluhi ma Epeso 5:  2, penei:  "E haele hoi oukou me ke aloha, elike me Kristo i aloha mai ai ia kakou, a haawi hoi iaia iho no kakou, i alana me ka mohi i ke Akua, i mea ala oluolu."  Ekolu manao, ka mua, ehaele na kahunapule maloko o na kauoha a ka Haku, me ke aloha, ka lua, no ka mea, o Iesu Kristo no ke alakai o ka poe haipule a pau, a ua hoike ke Akua nona mai ke Kauoha Kahiko a me ke Kauoha Hou, ke kolu, ua haawi o Iesu iaia iho no kakou i alana a i mohai, pela ka poe haipule e haawi ai ia lakou nona, a e hoomau a halawai pu me ia.

   He hoike Kula Sabati nui ko na Kula Sabati o Maui Hikina ma ka la Karikimaka ma Waihee.

   Ke maikai na lono i hoea mai no na hana ma ka elaesia o Wailuku, pela no hoi me no lono mai na ekalesia o Kona.

______________

 

NUHOU O NA AINA E

 

   Ua  mare mai nei kekahi o na loio kaulana o ke kulanakauhale o Wasinetona i kekahi kaikamahine opio. he lawehala nana ma ke kanawai no kekahi karaima a ua kaikamahine la i hana ai he iwakalua makahiki i hala ae nei, a nana i loio i puka ai.  O ke karaima a keia kaikamahine la i hana ai, oia kona kiana i ka pu a make loa kekahi haole opio a ke kane hoopalau nana, no na kumu, ua uhaki e ia na olelo ailike no ka mare.  Ua haalele keia haole i ua kaikamahine nei ma ke kulanakauhale o Ilinoi, a hele aku la oia a ke kulanakauhale o Wasinetona, a noi i hana nana maloko o kekahi keena o ka hale aupuni malaila.  Mai ke kulanakauhale mai no hoi o Kikako ka imi ana o keia kaikamahine a loaa keia haole i Wasinetona, a iaia i hoao aku ai k ke kupaa o kona manao mamuli o na olelo aelike mua a laua, ua hoole loa mai oia, a ia wa i huki koke ae ai ua kaikamahine la i kana pu panapana a ki aku la iaia a make.  O ka uku iho la ia a keia kaikamahine i haawi aku ai i kona loio nana oia i hoopakele ae mai na maewaewa a ke kanwai oia kona ae ana e lilo laua i hookahi.

 

KA LELE ANA A OVERTONA.

 

(Overtona leap.)  O keia mau huaolelo e kau ae la maluna, he inoa ia no kekahi owawa kuhoho hohonu ma ka mokuaina o Tekaseka, Amerika.  He iwakalua-kumamalima kapuai ke akea o keia owawa, a ua oleloia ua lele ia e keia haole mai kekahi aoao a i kekahi; a  penei kahi moolelo e pili ana no keia lele mama ana:

   He piepiele ka hana a keia haole o Ovetona maweaena o na palena o ka mokuaina o Tekaseka a me Mekiko mawaena o ka lahui Mekiko me Ilikini.  A mamuli o kekahi o kana mau hana pono ole a hakihaki kanawai.  Ua kipakuia oia e na Ilikini ma kona hehi hou ana ma ko lakou ma palena a ua kauia ke puu dala nui makana maluna o kona poo e ke aupuni o Mekiko no kona houia a paa a kau na ahewa ana o ko lakou mau kanawai maluna ona.  No keia mea ua malowale honua iho la oia no kekahi manawa loihi loa a i kekahi la, ua ikeia oia e kekahi puulu Ilikini ma kekahi wahi e kokoke ana i ko lakou wahi homoana, ua alualu koke ia oia; aka, ua puhalahiu aku la oia mamuli o ka holo o ko na lio, a i kona hiki ana aku i keia owawa, manao iho la oia no kona loaa a me kona pilikia.  Aole he hiki i kona lio ke lele aku ma kela aoao, no ka mea ua kaea oia.  Nolaila, noonoo iho la oia no kekahi hana ana e hana maalea aku ai i kona poe enemi e alualu aku ana mahope ona.  Lele iho la oia ilalo a hou aku la i kona lilo me kana pahi a ia wa i lele aku ai ka lio ilalo o ua awawa la a make loa aku la.  Aia ma ia aoao o ua owawa la he pauku laau ua olohaka nae o loko.  Nolaila kokokolo aku la oia a komo iloko me ka manao e pee, aka, o ia mau hana a ua haole la, ua ike koke ia mai ka ena Ilikini a ua ike pu ia aku la no hoi kona kokolo a komo iloko o ua pauku laau la.  Nolaila holo nui mai la na Ilikini a ua puaka laau la, lele nui iho la ilalo, a olelo nui iho la iwaena o lakou, malalai lakou e ho-a ai ka 'lakou ahi no ka hoomoa ana ana i ka lakou mau mea ai.  Ma kahi e  kokoke loa ana i ua paku laau la pee nei.  Nolaila, ho-a iho la lakou i ka lakou ahi a i ka lapalapa loa ana ae o na ula ahi, a puia aku la ua pauku laau la a holo puni ae la na ula ahi ma o a maanei o ua pauku laau la.  No ia mea aole he hiki i keia haole ke hoomanawanui hou aku, nolaila, puoho ae la oia a oili aku la iwaho a holo aku la no keia owawa a lele aku la.  He meaa e he kahaha nui o ua poe Ilikini la i ko lakou ike ana ua kau ua haole la ma kela aoao iloko o kela kowa nui he iwakalua-kumamalima kapuai.  Aka, me he la, o kona wahi hanu hope loa iho la ia, no ka mea na kona kau ana ma kela aoao, ua hehi aku la kona wawe maluna o kekahi pohaku paa ole, a ia w a oia i kunewa hope mai ai a haule ilalo o ua owawa la a make loa iho la.  He hana kaulana ia a haole i hana ai a he owawa kaulana ia a hiki i keia wa; a ma o ka inoa o  ua haole ia a me kona lele ana i kapaia ai ka inoa o ua owawa la, Overton's leap, ka lele a Ovetona:

_________

 

HOIKE KULA KAIKAMAHINE KAWAIAHAO

 

   ua malamaia ka hoike o ke kula kaikamahine o Kawaiahao ma na la hoike elua, Dec. 18 me 19, maloko o ko lakou keena kula.

   Ua hiki kino ae i keia mau la na maka hanohano makaikai i na hana hooike, oia ke all Pauahi, Mrs. Hartwell, Mrs. P.C. Jones, Mrs. A. O. Poiepe, Mrs. Lowell Smith, Mrs. Dickson, Mrs. S. E. Bihopa, Mrs. Rice, Mr. me Mrs. Haida, Miss. Storrs, Mrs. E. Malelona, Mrs. H. Kawainui, Mrs. Mary Poli, Rev. H. Waiamau, W.N. Lono, na haumana o ke kula Kahuna, na makua o na keiki a me ka lehulehu.

   Hoomaka ia ka hoike ma ka hora 8 me 44 minute o kela me keia la, ma ka wehe mua ana i na hana me ka pule.

   Ma ka la mua i hoike ai, o ka mahele haahaa o na papa na na haawina a me kekahi mau mahele kiekie kakaikahi; e laa ka papa ekahi, ma ka Helunaau, malalo o ke alakai ana a Miss. Chamberlain; mahele haahaa ma ka Hooikehonua, Julia Kawewehi ke kumu papa haahaa ma ka Arimatika, Esther kanepuu ke kumu,--Himeni, "Morning Awaketh," ke kula a pau.  Hoike ia ka papa haahaa ma ka heluhelu me na haawina kuwaho, Julia Kawewehi ke kumu; ninau Palapala Aina no na kaikamahine hilii, Miss. Flaxman ke kumu; papa ekahi ma ka Arimatika, Julia Kawewehi ke kumu,--Himeni, "Morning Hymn, ke kula a pau.

   Ma ka pau ana o keia himeni, he mau haiolelo meka heluhelu kumumanao na kekahi mau kaikamahine.

   Haiolelo:  Mary Lahaina--"Kaa Popoki keiki."

   Heluhelu kumumanao:  M. Bridges.---"No ke kamaa"

   Haiolelo:  Hattie Kuihelani--"Na Makuahine."

   Heluhelu Kumumanao:  Elizabeth Lahaina--"Na pihi lole."

   haiolelo:  Rachel Maluae--"Poker."

   Olelo Kike"  Julia Keonaona me Lucy Aukai--"ka manu Swallow a me a'u."

   Hoike ia ka papa ma ke Ao Heluhelu, Flaxman ke kumu; na kaikamahine liilii ma ka helu a me na ninau pili Akua, Mrs. Simpson ke kumu; papa ekahi ma ka heluhelu, Miss. Chamberlain ke kumu; papa ekahi ma ka Wehewehe Ano o ke kanaka, na holoholona, na ia, a me na manu o ka lewa, malalo o Miss. Norton ke kumu nui o ke kula--Himeni--"Sun Shower."

   Na heluhelu kumumanao"  Miriam Iona--" Ka hua niu."  Polly Duncan--"ka peahi."  Auwana Manu--"na kaikamahine karistiano."  Sarah Kalei--"Ka malama hale ana."  Emily Opunui--"Ka papa kakau pohaku."  Hookani Piano,--Polly duncan a me Mary Kwai Yieng, he kaikamahine nake.  Pualu Hauoli Karisimaka, ka kekahi mau liilii he 12.  Kanohopono Panee--"na mea ano nui kaulana o ka 1883."

   Ma ka la elua, ua hikeia na haawina mahele kiekie.

   Papa elua ma ka moolelo o Amerika Huipuia, hai paanaau, Miss Norton ke kumu;  papa ekahi ma ke Ao Heluhelu Mrs. Simpson ke kumu; papa ma ka mahele kiekie o ka Arimatika, Miss Chamberlain ke kumu--Himeni a me ka heluhelu kumumanao.

   Hoikeia ka papa ekahi ma ka moolelo o Amerika Huipuia hai paanaau, Miss. Norton ke kumu; papa ekolu ma ka Helunaau, Flaxman ke kumul papa ekahi ma ka moolelo o Helene, hookahi haumana, hai paanaau, Norton ke kumu__Himeni me ka heluhelu kumumanao.

   Hoike ia ka papa ekahi ma ka Pili Olelo, Miss. Chamberlain ke kumul na kaikamahine liilii ma na ninau pili Akua me ka helu kamalii, Mrs. Simpson ke kumu; papa ekahi ma na mea pili Akeakamai, Norton ke kumu--Himeni a me ka heluhelu kummanao.

   Mahope iho o ka pau ana o na haawina, he makana ka na haumana a me na kumu i haawi aku ai i ke kumu nui o ke luka Miss Norton, he mea e kaawale aku ana mai ia lakou aku no kona home mauahine, mamuli o ka pili mau o ke ona waliwai i kona ola kino.  Na Miss. Esther Kanepuu i haawi ka makana ma ka aoao o ke kula me na kumu, me na huaolelo o ka walohia me ke aloha no ko lakou makua e haalele iho ana ia lakou.  Ua hoohelelei ia na waimaka o na haumana i ka wa i puana ia ai na huaolelo hoalohaloha; na ka lakou kumu i panai mai ma kona aoao i na huaolelo ilihia a hoanoano me ka apo ana mai ka makana a kana mau haumana iaia me ka puuwai i hoomokumokuahua ia i ke aloha no lakou a pau.

   Iwaena o na haawina a pau i hoikeia mai ma keia mau la, ke haawi aku nei makou i ka mahalo no ka makaukau a me ka aapo o na kaikamahine ma na buke i ao ia ia lakou oia ka heluhelu, helunaau, arimatika, wehewehe i ko ke kanaka ano, ka pili olelo, hoikehonia, ka moolelo o Amerika Hui a me ko Helene a me ke akeakamai, na haiolelo me ka heluhelu kumumanao a me ko lakou ahonui me ka pauaho olei ka imi ana i na haawina; maluna no hoi o na kumu kekahi mahalo, ho ko lakou hoomamawanui i ka inea a me ka luhi ana o ka hookele pono ana i na haumana ma na mea hooaauao a me ka noho maemae ana; ua haawi pau lakou i ka ikaika ma ke ao a me ka hoomaamaa ana i na kaikamahine ma na mea pili i ka noho ohana ana a me ka lawelawe ana ma na hana kupono i ka wahine.  O na makua pu kakahi a makou e mahalo nei no ka pauaho ole i na kaumaha o ka hoonaauao ia ana o ka oukou mau hapuu; aka, mamuli o ka hoomanwanui ana, ua ohi ia ka hua o ka pomaikai o ka luhi ana.  He pomaikai nui no ka aina a me ka lahui na makua e alakai ana i ka lakou mau keiki ma na kula o keia ano; nolaila, elna makua mea keiki i koe, ua hamama ka puka o ke kula no ka hookomo ana i ka oukou mau keiki e hoonaauaoia me ka noho maemae ana. O na keiki a oukou ma ke kula na hoike oiaio no ke ao pono ia ma ko oukou aoao, a na makou e kaupaona a hooia aku i ke akea.

___________

 

LETA MAI A REV. D. KANOHO.

 

   E ka NUPEPA KUOKOA, he wahi ukana ka'u e hoili aku nei ia oe a na kou ahonui ia e hai aku ma na palena o ka one oiwi.

   I ka la 9 o ka malama o Iune, hiki mai la he manuwa Amerika i o makou nei, a ma ka auina la lele mai la elua waapa iuka nei o makou, ke kapena, he haole okoa iho, a he kanaka Fiji; ma ko makou lohe mai, he mau alii ka laua no Fiji mai, a me kekahi poe e ae i hiki mai.  Minau mai la laua ia'u no ka makou mau hana maanei, hai aku au he mau misionari makou mai Honolulu, a mai Tarawa mai kekahi.  He nui na ninau a ke kapena ia'u no ka noho karistiano o na kanaka a pau ma ka aina nei.  Hoole aku au aole nui o na hohanau i keia wa.  A no ke ona a ame ke kaua, ua hoole aku au aole nui o ka ona aia nae ma kekahi kula hanakuhale kahi ona iki i keia wa.  A no ke kaua , ke makaukau nei na kanaka o ka aoao hikina a eia ma ke komohana nei kahi e noho nei, no ke kakali ana i na waa kaua mai Abaiana mai.  Kuhi nae lea o ke alii o Abaiana ke kii mai ana e kaua ia Marakei nei. 

   Ninau hou kela ia'u no ke alii ma ka aina nei, hoole aku au aole alii o ka aina i keia wa, o na elemakule ka mea nana e hooponopono na hana o ka aina nei.  Ninau kela no na elemakule a me na kanaka no ka malamaia o ka la Sabati.  Hoole aku au, o na haumana wale no ka poe malama i ka la Sabati.  Ninau hou mai kela no ka hoopilikiaia o na malihini me ka pu ma ka aina anei, olelo aku au, aole pilikia o na malihini ma ka aina, a o kahi i loaa mai ai o na pu, mai na haole kalepa mai e noho nei ma ka aina.

   Nolaila he mea paha na kakou e mahalo pu mai ai e na hoa kauwa a ke Akua a me na kini pono o'u mai ka lae a ka lae, no na ninau a ke kapena o ka mauwa no na mea epili ana i ka hana pono, a i na hana ino, o kona enemi no ia.  A ina paha i kamailio iki kela me na kanaka, he oi loa aku o ka maikai, aole, ma o'u nei i waiho mai ai i na olelo ao, e ao ikaika aku i na kanaka ma na hana maikai.  No ka makau i ka manuwa, ke malama nei ua poe pegana nei i ko makou Sabati i keia wa me ka olelo oleia aku.

  NO KE KAUA.--Ua hoike ae nei au maluna no na mea e pili ana i ke kaua ma na ninau a ke kapena o ka manuwa Amerika.  Ma ka po ka la 18 o ka malama i hoikeia ae la maluna, lohe mai la makou ua hiki ae eono waa kaua o Ten Tekai ma, mai Abaiana mai, eia ka mea apiki, pau loa i ka holo na kanaka o kahi a ua poe kipi nei i pae ae ai, a koe he 10 wale no kanaka me lakou.  Me ka olelo hoopunipuni aku, heaha hoi ka oukou eaholo nei, u loaa o Marakei nei ia kakou, no ka mea, eia ae na waa o Abaiana a me Tarawa ke holo mai nei i ka moana he mau hoa no kakou, holo ka hoi oukou! no ka mea, na oukou i hea ae ia makou.  Aole nae e hooloheia o ia olelo a lakou, "ahai ka pupuhi ia lakou nei," a noho ana me na hoa kupa o ka aina.

   Ma ia po no a ao ae ka la 19 ia, akoakoaa  mai la na kanaka o ka aina nei no kekue ana aku i na kipi o ka aina, a i ka hora 3 hoomaka ke kaua ana a hiki i ka poeleele ana.  A o na kanaka ma ka aoao kipi, 9 i ku i ka poka, a make loa 2 kane, a he wahine i ku i ka poka ke kamau iki nei kona ola.  No Marakei no keia poe i make, 1 no Abaiana, no Koinawa o Tekationa ka inoa, he wahi kanaka kolohe no keia.  Aolle no he ahailono ina i ka la okoa ke kaua ana, ina no ua pau loa i ka make, aka, ma ka apua ke ola o na pokii, oia ka uhi koke ana o na eheu o ka pouli maluna o na auwaa kaua a me na kanaka.

   O ke kumu i ala kkoke mai ai o keia poe kipi, na na kanaka ekolu ma kahi i kau mua ae ai o na kipi na lakou i kauoha aku e holo mai, no ka mea ua mahele hapalua na kanaka o ka aina nei, nolaila ka hikiwawe ana iho nei me ka manao e loaa ana na pomaikai ia lakou.

   He maua hoahanau kekahi mawaena o keia mau kanaka; i kela kaua mua o ka aina nei, haalele i ka olelo a ke Akua  hoi hou aku la i ke kio lepo o ka naanpo.  Nolaila ke noi ae nei au i na lani o na lani, e wikiwiki mai e uhuki koke ae i ka ulu ana o keia laau ino oia ka pu e ulu nei ma na mokupni o Gilibati nei, nana i hapai i keia hana ino o ke kaua ma keia mau aina.  Ua pau au maanei, Aloha oukou.

                                                                                                                   D. KANOHO.

  Marakei, Iune 2, 1883.

_____________

 

PONO OLE KA HANA A KA MAKAI.

 

      I ka po Poaono o ka pule i hala, e moe ana au me ka'u mau keiki hanai, he poe keiki i hooneleia i ka makuakane ole, kikeke mai la kekahi mea ma ka puka o kou makou runi moe; minau aku la au, owai kela mawaho?  Alaila, kamailio mai la kekahi haole a i mai la:  E Nalua, e wehe mai i ka puka.  Wehe aku la au i ka puka a komo mai la kela, a ike aku la au o Abe Kaaka, ua ona.  Ninau mai la kela ia'u, auhea o Pahau ma?  kuhikuhi aku la au, eia o Pahau, Kamaile, o Peleuli, ke moe nei.  Alaila, olelo mai la oia ia'u, e waiho oe i na keiki e moe ana, a e ku koke oe a  hele mai keia wahi aku.  Aia ae la au a hoomaopopo i ko'u kulana, me ka manao e hooko i na olelo kauoha, a ia wa i lele mai ai na keiki maluna o'u me ka puliki ana me ka uwe pu.  Ko'u ku ae la no ia a puka aku la iwaho, a ia'u e iho ana ma ke alapii, kahea mai la keia haole ia'u e hoi hou aku, hoole aku la au; holo mai la ke keiki kane mahope o'u, ia wa i paki mai ai ua haole nei i ke kamaa; ko maua hele loa no ia i ka Halewai e hoike no keia mea.  Alaila mai ka Halewai, kauohaia mai la au e hoi mai a ka makai ku huina o ke kihi o Kawaiahao, e hele oia a ka hale a e kipaku i ua haole nei, a i nele kona hoolohe ana ia kauoha, e hopu aku i kona kino a e lawe a hoopaa i ka Halewai.  I ka hiki ana i ka hale, he okoa loa aku la ka hana a ua makai la.  Alakaia aku la ua wahi makai la a iloko o ka runi a ilaila kahi i noho mai ai me ua haole la a puka mai ana a olelo, aole he hiki iaia ke hopu no ka mea aole i ona ka haole, he Kahio wale no.  He keu ka apiki, aole i kauoha ka luna makai haole o ka Kalewai e hele keia makai a mana wlae aku ma ka ona a ona ole paha, aka, ua hikeia aku ke kauoha mai ka Halewai iaia e hele a e hookaawale ae i ua haole la a i ole e hopu i kona kono a hoopaa.  Ma ka hooko ole ana o keia makai i ke kauoha i hoikeia aku iaiai, ua pilikia au ma ka hoolluaieleia i o aianei a ao wale ia po me no keiki e uhai naa mahope o'u.  No ia pono ole, kaukolo hou aku la ka manaolana i ka Halewai.  Ia hiki ana aku, he luna makai okoa aole ka luna makai haole mua, aka, he luna makai hou o  Holoua.  Ia hoike ana aku iaia, i mai la kela aole he hiki iaia.  Alaila pau loa ae la na manaolana no ka loaa o ka pono a me ka maluhia o ka noho'na.  Pehea la keia ano hana a keia makai a me keia luna makai?  E nana mai kakou i keia ano hana.  O ka hale i hanaia ai keia hana, oia ka hale o na keiki a Hairama Kolomolu ma Kawaiahao.

                                                                                                                        J. NALUA.

___________

 

MAKEMAKEIA.

 

   Ua makemakeia na helu 18, 19, 36 a me 40 o ka nupepa KUOKOA o ka makahiki 1881, a me na helu 14, 15, 16, 26, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 45, 46, 47, 48, 49, a me 51 o ka makahiki 1882.

   Ina  iwaena o ko makou poe heluhelu keia mau helu, e haawiia aku no ke kumukuai kupono ke laweia ma i ke keena o ke KUOKOA,  Na ka hiki mua.

                                                                                                                                    tf.

 

NUPEPA

 

    KUOKOA

 

--------No ka m. h.--------

 

1884.

BUKE XXIII.

 

"ILUNA NO KA UA WEHE E KE PULU O LALO"

 

E puka aku ana ka NUPEPA KUOKOA iloko o ka poule mua o Ianuari, 1884, a e hoomaka ana kona Buke XXIII iloko o ia makahiki.

   Elike me na hana o na kau i hala ae nei, pela no oia e ku aku ai imua o kona mau makamaka heluhelu, no ka pono o ka lahui a me ka mau o ke kuokoa o ka aina.

__________

 

He kau Ahaolelo ano nui keia a hoea mai oka makahiki 1884, a maloko o na kolamu o keia pepa e ikeia ai na hana a pau o ia Ahaolelo.

__________

 

   No na mea a pau n pili ana no na hoaiai ana i na Home Hawaii, ko maluhia, ka holomua, a me ka mahuahua ana o ia mau Home, oia kekahi o na kumuhana pili paa loa ma na kalai ana a keia pepa iloko o na manawa i hala, a e hoomauia aku ana no ia mau kalai ana iloko o na wa e hiki mai ana, a me na hoomalamalama ana ma na mea hou o na Aina e.

__________

 

Ua makemake pu ia no hoi e loaaa na Kaao a me na Moolelo kahiko o Hawaii nei no ka hoolaha ana ma na kolamu o keia pepa.  A ua makemake pu ia ka poe kahiko i ike maopopo i kekahi o ia mau moolelo a me kakahi poe e ae, e hele mai ma kona Keena a ae kuka pu no na mea e pili ana no ka pai ana, apela aku, a e loaa no ka uku o ka luhi.

__________

 

   O na namao a pau a ko makou mau makamaka e hoolahaia aku no.  O ka iwi a me na opala e kiola aku a o ka iwi a me na opala e kiola aku a o ka io ka mea i makemakeia.

___________

 

E makana ana ka NUPEPA KUOKOA i kona poe heluhelu a pau no keia makahiki ae i ke kii hanohano a kaulana o ka HAKU  NELEKONA, no ka poe a pau e hookaa mua mai ana i na dala elua o ke ola o ka pepa.

___________

 

   E hoili mai na makamaka a pau i na palapala ma ka inoa o ka

 

NUPEPA

          KUOKOA.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

J T. WATERHOUSE.

               (Walakahauki)

 

 

________

 

 

HALEKUAI KUKAA NUI NE LIILII.

 

Ua piha pono me na waiwai makamae e

hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

 

Heaha no la hoi ia !

 

----MALALAILA----

 

Na Apa Kilika o na ano a pau,

      Pahoehoe o na ano a pau,

          Alapia o na ano a pau,

         Huluhipa o na ano a pau,

             Na Huluhulu holoku,

                      Na Keokeo Paina,

                            Lilina lau puu.

                                                    Wetoria,

                                              Leponalo,

                                      Lainakini,

                            Ahina pelekane,

    Na Kihei o na anao a pau,

  Na Koloka o na wahine,

Na Kalakoa o na ano a pau,

             Na Kihei uhi moe,

                 Na Koloka o na wahine,

                         Na uhi Kilika,

                             Na uhi Alapia,

                                 Na Hainaka nunui a liilii.

 

---Eia hou.---

 

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE

  O NA KANE A ME NA KAMALII.

 

 

Na Apa paina maikai loa,

        Polu manoanoa a lahilahi,

        Huluhulu manoanoa a lahilahi,

        Na Apa huluhulu a pahee,

        Na paa lole huluhulu, kane, me kamahi,

        Na Pililakeke loioa a pokopoko,

        Na Palule kaula o na ano a pau,

        Na Palule keokeo,

        Na Palule kalakoa,

        Na Paleili.

 

Na Papale wahine i kinohinohiia me na pua a

          me na hulu nani, a he heluna nui o na

          kane a me na kamalii o na ano a pau.

 

 

HE HELUNA NUI O NA KAMAA.

 

      Na Kamaa buti,

      Na Kamaa pihi,

      Na Kamaa huka,

      Na Kamaa laholio,

         Na Kamaa weleweka.

 

HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO MAIKAI

 

                   Na Noho Italia,

                   Noho pulu mamua,

                   a mahope o kela a

                   me keia ano.

 

      NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.

 

    Na Aila honua helu 1 he aiai me he wai.

      Aila pena, aila hoomaloo, aila Oliva,

               Aila inu, Aila lauoho,

                    Waiala maikai.

 

        NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLE.

          

           Keokeo,

                      Eleele,

                             Polu,

                                   Melemele,

&C.,      &C.,          &C.,             &C.

 

__________

 

 

     Ina iho Ina iho.

 

 

Na ipuhao, na ipu ti,

          Na koi nui a liilii,

                 Na pahi nui a liilii,

                           Na pahi olo, pakahi

                                    na pahi olo palua

 

Na tabu nui a liilii,

        Pakeke nui a liilii,

             Na lako kamana,

                   Na kamaa lio,

                          Na moe hao,

 

                                    Na pela uwea.

 

NA LAKO HAO, MA KA AINA A ME KA WAI

     Na lako pa,

     Pa nui a liilii,

     Na bola,

     Na kiaha anieni,

     Na anianai kilohi,

     Na ipukukui o na ano a pau.

 

           HE HELUNA O NA MEA AI.

 

        Palena poepoe,

        Palena poepoe palupalu,

        Palena huinaha,

        Palaoa o na ano a pau.

 

   Na kamano maikai loa ma ka pahu,

   Na kamano tini,

   Paakai o Livapulu,

   Paakai inu,

   Paakai hu,

   Mauu Kaleponi,

   Palani ai a ka lio.

 

 

________

 

 

he heluna nui o keia mau waiwai aiwaiwa ko'u mau halekuai aole i pau i ka hoaiia aku na oukou no e hele mai a kilohi no oukou.  Ua waeia keia mau waiwai me ka moiau, ma Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o na kanaka Hawaii. na kauoha mai no mokupuni e hookoia me ka eleu loa.

J. T. WATERHOUSE.

                                                               (WALAKAHAUKI)