Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 51, 22 December 1883 — KA MOOLELO o PILIPO KEKOA! Ka Makai Kiu Ilikini o AMERIKA HUIPUIA! A O KA NANE HUNA O KA 1776. [ARTICLE]

KA MOOLELO o PILIPO KEKOA! Ka Makai Kiu Ilikini o AMERIKA HUIPUIA! A O KA NANE HUNA O KA 1776.

laua kupunakane i ko laua hupunawa hine, ua hanau mua ke keiki. a ko laua kupunakane me kana wahine mua, a owau ua keiki la. A pehea i paa ole ai kou inoa iloko 0 ka palapala kauoha ? No ka mea, ua homo loa ko'u kupunakane i kana keiki, oia hoi ko'u- makuakane, elike me ke diabolo. Nolaila, ma ko'u hoomaopopo iho he wahi makuakane haukae loa no paha ko'u. Alaila, he keiki oe na ko Wekila Pika makuakane ? Ae, he hoahanau ko'u makuakane no ko Wekila Pika makuakane. A pehea i ike ole ai o Wekila Pika ia oe a me kou makuakane ? * O, he mea maopopo loa ia. No kona hilahila i kona hoahanau, a ua manao no hoi oia ua make; a me he mea la, aole no paha oia i ike eia no wau ke ola nei. A pehea e hiki ai ia oe ke hooia aku 1 kou pili ? He mau hoike no ko'u. Oiai, ua make aku ia o \Vekila Pika ma ka lima o na powa, a nolaila, ina e malee pu anāl me ke kaikamahine, alaila, aohe mea nana e keakea mai ko'u komo ana aku iloko o ka waiwai. No ka mea, owau wale no'ka hoilina i koe. Aka, e lilo no auanei.ia Beramile ka hapa o kona kaikamahine, wahi a Aletona. Aole loa, no ka mea, eia ia'u ka palapala kauoha mua i hana ia ai. Ua loaa mai ua palapala kauoha Ia ia'u i ka po a kakou i komo ai iloko o kona rumi, no ka mea, ua ike no kuu kupunakane eia no wau ke ola nei, nolaila, ma na olelo o ua palapala kauoha la owau ka hooilina oiaio ke make o Wekila Pika a me Mariona me ka hanau keiki ole. Ua ike no nae paha o Beramile eia no oe ke ola nei ? Aole loa oia i īke iki ia'u. ?ka, ma na olelo o ua palapala kuUuua fa, ua manao oia ua hana ia na olelo pela i loaa ai i kekahi mea e aku ana i ike ole ai. No ka mea, ina aole i ike ka mea nana keia palapala kauoha, eia no he hooilina ke ola nei, aole oia e hana pela. A eia no nae paha ia oe ua palapala kauoha la ? Ae. E hoike mai ana oe ia'u ia mau olelo alaila, kakau inoa mai oe, a e make no auanei ua kaikamahine la iloko o hookahi hora. Ae e kakau aku au. Hookahi mea i Mle, wahi a Aletona, malia o ahewa ia mai oe nau no i pepehi, a lilo wale kou kuleana iloko o ka waiwai ? Aole. A pehea e nalo ai ia oe na kohokoho o ka lehulehn ? Aohe mea i ike eia no au ke ola nei, no ka mea. aole au e hoike ae ana a hala na malama eono a hookahi paha m'akahiki, alaila, iloko o kela wa, aolee hiki ke manao ia mai owau ka mea nana i pepehi. He hohonu no kou maalea a me ke akamai, wahi a Aletona. Ae, aia a nui ka maalea a me ke akamai, alaila, ko ka iini iloko o keia hana, wahi a ka pane a Winetona. He oiaio, ua lohe ka Makai Kiu i keia mau olelo a pau i hoike ia ae la maluna. Nolaila, noonoo iho la oia pehea la e hiki ai iaia ke lawelawe ai i ko ai kona iini. Me ka eleu loa, hooholo iho la oia e hele kino maoli aku no a mua o na powa. Nolaila, hele aku la oia iloko o ua rumi la me na pu panapana ma na lima a elua a ku aku la imua o ua mau kanaka la a pane aku la: E haawi pio mai ! He mau pio olū£ na'u. Ku ino ae la o Aletona a me Winetona iluna a ki like mai la i ka Ilikini. Aka, moe e iho la ka Ilikini ilalo a hala ae poka. Nolaila, me ka hakalia ole, ki aku la oia ia laua, aka, kanapi iho la nae kekahi pu a hala aku la kekahi, a mamua o ka hiki ana iaia ke ki hou aku, lele like mai la laua maluna ona me na pahi loloa, a lohe pu ae la no hoi oia i ka nakeke o na kapuai wawae mahope ona, e hoike mai ana, ua lohe ia keia kani uina ana a na pu. Iloko oia hora kupilikii ua hoi mai iloko o kona mau aakoko ka hopo ole o kona mau kupuna Uikini, a aa aku la oia e ku hookahi me laua. Aka, aia nae ma kona kua mai e ko-

(Mui ka peni a ka mea imuhi \moolelo o '' On ila Maka, ka Makai Km Kaulana o Enelani,",) MOKUNA. XXIX. He hakaka weliweli iloko o ka opu o KA HONUA. KA Makai Kiu i papa aku ai i kaX na Hio aole e a;>a, kauoha aku la oia iaia e moe ilalo, a kolo aku la oia imua. Aole i loihi loa aku kana wahi i hele aku ai ike aku la oia ika malamalama o ke kukui e uwiuwiki mai ana maloko 0 kekahi rumi. A iaia i nee hou aku ai imua ike aku la oia i kekahi mea hou. No ka mea, aia iwaena o kekahi rumi uuku e noho ana elna mau kanaka. A e paa ana ma ka lima o kekahi he pu panapana e kau pono ana i ka puuwai o kekahi o laua. Ia wa no hoi ike aku ai ka Makai p Kiu ua mau kanaka la, oia hoi o Matina Aletona a me \Vinetona, a o Matina Aletona hoi ke kau ana i ka pu pana i ka puuwai o kona hoa. Nee malie hou aku la no hoi ua Ilikini nei a kokoke alohe aku la oia i ka leo o Aletona i ka olelo ana aku i kona hoa penei: Auhea oe e ua hoa nei, ua hiki mai kaua i ka hopena o keia hana, a ua paa hoi oe ia'u ilojco o keia lua. He powa wau, a ua ake hoi au e ko ko'u iini, a ina aole, alaila, e haawi aku no au i ko kino i keia la i ai na na iole e noho nei ma keia lua poeleele. Heaha la kou makemake i hooko aku ai au ? He makemake ko'u e kakau inoa mai oe ma keia palapnla. A e waiho i kau pu ilalo, alaila, e kamailio pu kaua no ia mea. 'Aole. Ua paa oe ia'u i keia wa ( nolaila, aole e hiki ia'u ke ae aku i kau a hiki i ke ko ana o na mea a pau. Aole anei e like ka'u olelo me ka palapala hoopaa ? Aolie waiwai o kau olelo ia'u. No ka mea, e lilo auanei ia oe ke dala a pau loa, alaila, haawi ae oe ia'u i ka' mana o ke kanawai. Aohe e hiki ia manao hoouhiuhi laumamane ou a hiki 1 ke ko ana o ka'u olelo, e lawe koke aku au i kou ola. T? "<"» nn i lfpnn nnlapala ke make ke kaikamahine. No ke aha kou mea i ake nui ai e make kela kaikamahine ? Oiai ua manao ia oia ua make, nolaila, r ua lawa kou imi nona.. Aole, no ka mea, ua ike ka Ilikini aole oia i make, a eia oia ke hookolo nei ma ka meheu o ka mea ola, aole hoi oka mea make. Nolaila, e make oia e pono ai. Alaila, ika wa e loaa ai o kona kino i na hoaaloha, e lawe aku no lakou e kanu iaia a nalo, a pau ae ko'u pilikia, a ina hoi aole oia e make e ana, alaila, e lilo no auanei kona mau hiona i mea hoomanao mau na'u, a hiki i ka hQpena o ko'u mau la. Olelo mai ana paha oe, aole oia i make. nolaila, hopohopo oe ? Ae. Aia oia a make e mamua, alaila, kakau inoa aku wau malalo o kena palapala. E kakau mai oe, alaila, o kona hora no auanei ia e make ai. - Ahea ? Iloko o hookahi hora. A pehea ke kino ? Alaila, e lawe aku aka paepae oka puka hale o kona makuakane. Ua ae au e kakau inoa, Ua pono, alia, e pane mua mai i ka'u ninau. Pehea e lilo ai ia oe keia waiwai ina e pau ana na hooilina i ka make ? Eia, no ka mea, owau ka moopuna a ka mea nana i hana ka palapala kauoha. Alaila, he makuakane oe "Tio keia kaikamahine ea ? Ae he inoa makuakane au no ua kaikamahine la ame Wekila Pika. No ka mea, mamua o ka mare ana o ko

lo mai ana ke kolu o ka powa e hou aku i kana pahi aloha ole ma kona iwihoehoe, a e apahu ae hoi i kona ola iwaena o kana hoomanawanui. ana a aneane e ko kana mea e imi nei. He oiaio, ua sila paa ia kona hopena ma keia ao, a e haulehia ana hoi na koii a ka manaolana o kona puuwai i noho īa e ka hoomanawanui, aka, iloko pu oia sekona, ua lohe ia aku ka nunulu ana mai a kekahi leo ilio me ka huhu. A, ua hiki mai he kokua, no ka mea, aia ka ilio a ua Ilikini la ke* ku aku la me ka makaukau e lele 'akii maluna o ua kanaka la. MOKUNA XXX. Ka hopena. Ua hiki mai ka ilio a ua Makai Kiu la iloko oka wa kupono loa e hoopakele aku ai i ke ola o kona haku. No ka mea, e hoomaka ana na powa e ki iaia, oiai, ua waiho iho la oia i kana pahi, ia wa no i lele aku ai ua ilio la a paa ma ke kani-ai a hina aku la ilalo. I ka wa i paa aku ai ka puu o ua kanaka la, ua kani aku la ka pu a ku ke kaupoku o ka hale. A iloko no hoi o ia sekona hookahi haule aku la o Aletona īlalo, a jiela pu no hoi me Winetona, no ka mea, ua ku aku la ko laua mau puuwai i ka maka pahi a ka Ilikini. I ka wa i haule a make aku ai ua mau kanaka la, ua hookuu ae la ua ilio nei. A i ka nana pono ana a ua Ilikini la ike iho la ia ua hiki kona hopena ma keia ao e hana ai i na karaima. Oiai, ua iohe ua Ilikini la i ka olelo ana ae a Winetona no ka palapala kauoha, nolaila, huli iho la oia ma kona kino a loaa iho la ua palapala kauoha nei. Uuuhi pu ae la no hoi oia mailoko ae o kona pakeke he apana lole aahu no Mariona, a honi iho la ka ilio a kauoha aku la kona kahu e hele imi. Aole nae i loihi loa aku kona wahi i h'ele aku ai. No ka mea, ua ike e aku la ka Makai Kiu i ka uwikiuwiki mai o ka malamalama kukui. Kauoha aku la oia i kana ilio.e moe iho ilalo a kolo aku la oia imua. laia i hiki'aku ai ma ua rumi la, ua paku ia mai o mua i ka puka komo me kekahi huluhulu. Wehe ae la. oia mā kekahi aoao a kiei aku la iloko a ike aku la oia i kekahi mea hou. No ka mea, aia maloko o ila rumi la he elua mau wahine opio. Hookahi o laua e moe ana ilūna ke alo o kekahi moe a o kekahi hoi e ku ana ma ka aoao me ka paa ana i ka pahi a me ka pu pannpana. Ike aku la oia ia wa o Mai iona Beramile ka mea e hiolani ana, a o ka uhane a Lu Lavonia i ike ai ka mea e ku ana ma kona aoao. He oiaio, e ku makaukau ana ua wahine opio la e hooko i ka hopena o Mariona ma keia ao ke loaa aku iaia ke kauoha mai ia Aletona aku. E hoomaikai ia na lani, wahi a ka Makai Kiu, ua hiki mai au i ka hopena e hookoia ai ka holo lea ana o ka'u hana. Ia wa komo kino aku la oia iloko me ka hopo ole a ku ana imua o ua wahine opio la. I ka ike ana ona iaia nei, hapai ae la oia i kana pu panapana iluna a pane mai la : | E ku aku, ina oe e nee hou mai imua, e make no oe i keia wa. Aka, aohe oia nei hoolohe aku i ka- j na olelo, aka, hele aku la no nae kew-. a j pane aku la : He hoa'loha au, nolaila, mai hopohopo oe no'u. - 1 Ia wa no i hookuu iho ai ua wahine opio la i kana pu ilalo, a huli ae la i ka mea e moe ana a puili ae i kona mau lima raa ka ai a hooho iho la : i E Manona, ua ola kaua, o ka Makai Kiu keia. J Ahea kakou haalele i keia wahi, i ninau aku ka uhane, [malalo o keia inoa! e kapaia ai ua wahine opio kamahao | ia.] * ; ! He hiki no nae paha i kou kokoolua ke hele ? Ae. Mahope iho, hoike mai la o Mariona i ka Makai Kiu no ka hoao ana o kona hoa e hoopakele iaia, a oia hoi kana mea i olelo ai iloko o kana leta. He oiaio hoi, o ka moolelo o Amelia Lavonia, he wahi moolelo kupanaha no ia.

11 No ka mea, ua aihue ia oia i kona - wa opiopio eka poe aeahaukae a malalo t o ka \Vinetona alakai ana i ua poe la i t hui pu ai oia iloko o keia hana. I ka lohe ana o Amelia Lavonia eia i no kona kaikaina o Lu Lavonia ke ola nei, a he hoahanau o Mariona nona, aole e hiki iaia ke uumi iho i kona alo--1 ha nona. Mahope iho o ka lohe ana o ka Makai Kiu i keia mau mea a pau, hoomakaukau iho la lakou e hoi no ka home. Ia wa, lawe aku la ka llikini ia laua ma kekahi ala okoa, a iloko o kekahi mau hora, hiki aku la lakou ma ka bale noho o Beramile. Haalele iho la ka Makai Kiu i na wahine opio ma kekahi wahi a hele hookahi aku la oia e hoike i keia nuliou ano nui. I ua Ilikini la i hiki aku ai iloko, ike aku la oia ia Wekila Pika, Lu Lavonia a me Beramile, a hele like aku la lakou ma kona aoao, me ka pane .leo ole o kekahi a mahope iho pane aku la o Lu Lavonia : Aole pahā i ko kau hana, no ka mea, ke hoike mai nei kou mau hiona i ke kaumaha o kou puuwai. Haka pono aku la ka Ilikini a pane aku la : Aole loa au e haulehia ma ka f u hana. ,A auhea o Manona ? | Aia o Mariona me ko kaikaina iloko o ka hale mawaho ae nei. Ia wa hooho like ae la lakou a holo 1 like aku la i kahi a ka Makai Kiu i olelo mai ai, a hui hou iho la o Beramile me kana kaikamahine i nalowale, a o Lu Lavonia hoi me kona kaikaina. Mahope iho, hoi hou .mai la lakou iloko o ka hale, me ka manao ole ae no ka Uikini, oiai e wehewehe ana ua mau wahine la i ko laua mau moolelo j)akahi, a mahope iho, ninau ae la kekaki: Auhea ka Uikini ? Auhea ko kakou | hoopakele ? Aka, aole nae he mea i ike iki iaia, oiai, ua hala ae la he mau pule me ka j lohe ole ia oua Ilikini la. Ua nalowale kupanaha oia, No kā mea, iloko o ia manawa, ua hoomaka ae ke kaua kij)i kuloko o Ameiika Hui ia wa. Iloko keia wa ua hoohuiia ae la o Mariona me Wekila Pika ma ka berjta mare. He eono malama i hala ae mē ka ike ole ia o ua Ilikini nei. Aka, ma kekahi po, oiai o Lu Lavonia e holoholo hookahi ana ina ka mala pua ma kekahi po mahina, olli mai la kekahi mea mailoko mai o na laalaau a ku ana imua o ka wahine opio. Malalo o ke aiai o ka mahina, ike la oia l>e kanaka ui i kahiko ia me ka aahu koa. A iaia i nana pono loa aku ai, ike aku la oia o "Pilipo Kekoa no ia ka Makai Kiu Ilikini. Haawi aku la o Lu i kona lima iaia, ■ aK.u, kut?i!ii iiupe aku-iu-uia" a upea la kona mau lima ma kona alo a pane mai la: I hele mai nei au e koi "aku i ko'u uku. Ae ua hauoli loa au, wahi a Lu. Ua hauoli oe. Ae, no ka mea, ua kali iho nei o Beramile ia oe no ko hiki mai e koi i kou uku. Aohe aie o Beramile ia'u, o oe ka i aie ia'u. Owai ka i aie ia oe ? He oiaio, o ko'u hoomaikai aku ia oe no kou hoopakele ana i ko'u ola. No ko hoohiki. Ae, o kuu hoohiki. E Lu Lavonia, aole owau kou hoa e kohu ai ke kaunu ana; no ka mea, ke holo nei ke koko o ke kanaka ili ulaula o ka ululaau iloko o ko'u mau aakoko; aka, ua aloha nae au ia oe, ua eha hoi ko'u puuwai i ka eha lima ole; aole anei oe e ae mai o ko aloha ko'u uku. Oia wale iho no ka'u noi i kou lokomaikai Ko aloha, Ko aloha Ka'u mea nui. He makana, He makana Na ka puuwai. Ia wa no i haawi aku ai ua wahine opio la i kona lima, a hohola ae la ka mino aka ma na papalina o ua Ilikini la. Paa iho la oia i ka lima palupalu o ka wahine opio iloko o kona lima no kekahi manawa, a hapai ae la iluna i kona mau lēhelehe a muki iho la, hookuu ae la a pane aku la : Ke hilinai nei au ia oe; a i hoi hou

;i nuii au, alaila. o ka lei a!U{vatU[>a oc a > ko'u puuwai, o nurc ai. Aia wa lu>i iau e hoi nuii ai c ike ai ika aloliilo hi o na hoku ma kahi o keia niau pihi i keleawe e liulali nei. a kuhi ae U ka i kona mau {K^ohiwi. No kekahi nianawa ku iho la ta a |u - ne hou aku la : A ina i hoi ole niai au nie na hoku nia keia mau wahi, alaila, e hoonianao ae oe ua liala au ina kela aoao. a kutu kuhi ae la oia iluna t> ka lam. e hoike •aku ana iaia. ua hoi aku kona uhane nia na paepae kapu o ka Makua e husana ai i kona inoa nia na Jani kiekiej Hauoli loa iho la o I.u, no ka uiea, ua hooniaka inai la ka a ana o ke aJuha iloko o kona puuwai no ka llikini, i, u » ka la. i ana hoopakeleai iaia inai k;. wa, mai. No hookahi hora paha ko la -a n>»ho pu ana, a hele aku la o Pilijn, Kekoa. He eha makahiki nia ia tn\ia mai. ma kekahi po. e hulili ana na kukui i> ke keena hooki|w o lierafiiile, no ka mea, he po mare ua po la. Oiai ua hoi mai o Pilipo Keko* nui ke kaua mai me na hoku inaluna o ko na mau poohiwi. a ia wa i nure ai o i.u Lavonia me kckalfi Alihikaua <> ka p u aii kaua o Amerika Hui. He oiaio, ua lilo ka hanuhano o ke kahua kaua i ka Mukai Kut, a ua hiaa hoi iaia ka haawina o ka oihaiu koa, oia hoi ka hanoiiano ke kikkik me ke KAULANA. Ma keia helu e na makamaka, ua hi ki niai kakou i ka ho|>ona o ka ni<K>lt*lo o Pilipo Kekoa, ka Makai Kiu Ilikmi o Ainerika. Ua lana mau ka manao o ko oukou mea unuhi e |>anee mau aku ma ke kahua o ke Ki*oki>.\ i na n:oolelo ku i ka naauao a me ka hoonatie puuwai; nolaila, ke pahola aku nei ko oukou mea unuhi i kona aloha Karisi maka no na makamaka heluhelu o ke Kuokoa. Welina. Sam. K. K.\to. lLonolulu, |)et . 20, 1883. A'A j/EA //()(' e/ J HEMA. He mea hou ka ike ana i ka hana houia ana o ke alanui aupuni e kamoe ana mauka mai Honokua a o na kumu kope a me na kumu u»u e ulir koke ana ma kapa alanui. ua pau i ke okiia, a o ka |>oe nona keia »»uu mea i okiia, ua piha loa lakou nie ku huhu. O ka nui ona «lala i liK> n<> keia' hana hou ana. he 200 juha a oi. E aho ia mau «Jala i lilo malaiia numua 0 ka lilo wale i kekahi mau mea ok»>a. Ma ka oka lu o Nov. nu Keokea, ua naha hookahi waa nui u me hookahi waa uuku a me hookahi upena opelu i weluwelu. () na mea nonii keia mau waiwai, o Hainu, 1 me Keawe. ' Ma ke ahiahi o ua la nei, ua ikeia ke ano okaikai, a ma ka wanaao oia ka manawa i hiki mai ai o keia |>oino. O kahi waa uuku nae, ua lawe loa ke ka, 1 k'ona kino a nalowale. Kao mai ana • "Plllk'l3 W mōu M hi HWIUwa e hiki mai ana, e makaala. S. M. I'auuh. Kona Hema, Hawaii.