Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 51, 22 December 1883 — E NANA I KA OIAIO. [ARTICLE]

E NANA I KA OIAIO.

" Ina i hoouna na kupuna o oukou 1 na Hawaii opio ma na aina e, e hoonaauaoia ai ma ka olelo haole, elike me Kipikona e hoouna nei; ina la ua ike nui au i ka olelo haole, a me ko'u ike kanawai, malia paha i keia la, owau ka Loio Kuhina o ko'u aina hanau. Aka, no ka mea, o oukou ka poe nana i hookele ke Aupuni i na la i hala, ua makemake wale no e noho poeleele makou, a e lilo na oukou e hookele ke Aupuni a e ai i ka waiwai, nolaila ua auaia makou aole hele ma na aina e e aoia ai, a o ka oukou mau keiki wale no ke hoounaia. " O keia mau olelo maluna ae ka i hoopukaia e ka Elele ma ka olelo ana he haiolelo na J. Kaulukou imua o kekahi anaina kānaka o keia kulanakauhale. A ma keia Poakolu hoi ua hoopuka ua pepa nei ia mau manao hookahi no ma kekahi o kona mau manao pepa. E kaupaona akahele kakou i keia mau olelo i ikeia ka oiaio a me ka ole. Mai lawe wale kakou i na olelo i haku waleia' me ka nele i na kumu hooiaio. Ke i mai nei ua wahi pepa nei " ua aua na kumu misionari kahiko i ka olelo haole, aole e ao aku i na Hawaii, no ka makau o lilo na oihana aupuni i na kanaka Hawaii. " E ka Elele, e nana oe i ka moolelo o na au i hala, a e ike auanei oe i ka oiaio ole loa o kau mau oleio. Iloko o lia makahiki 1816 ua ikeia kekahi mau keiki Hawaii ma kekahi mau kulanakauhale 0 Amerika Hui, a ua ikeia pu ia no hoi kahi mau keiki o na paemoku e ae o keia moana. A i ka hoomaopopo ana o ka Ahahui Misionari nana i lawe mai ka malamalama i Hawaii i ke ano o keia kamalii, ua kukulu ia ma Cornwall, ma ka mokuaina o Conetekute, he kula hanai kahi e aoia ai na kamalii o ia ano. Ua hookomoia iloko o ia kula o Opukahaia, Honolii, Hopu, a me kekahi mau keiki Hawaii e ae; a he mau keiki kahi no Bolabola ame na aina e pili ana. Eia ka mea i haiia ma ka moolelo no ka hookomoia o keia mau keiki i ke kula ma ia wahi: " e aoia lakou ma na oihana lapaau, ao kula, maheleolelo, mahiai, a me na oihana akamai, me ka manao e hoihoi aku ia lakou i poe kumu no ko lakou lahui ponoi. " Aia la e ka Elele, ke ike mai la anei oe ? Mamna o ka hiki ana mai c na kumu i Hawaii nei, ua hoao mua ka poe puuwai aloha 0 Amerika e haawi mai i ka ike ma ka olelo haole 1 ko Hawaii nei. E nana hou mai i ka moolelo. Ma ka makahiki 1820 hiki mai na kumu mua i Hawaii, a ma ia makahiki no hoomakaia he kula ma ka olelo haole ma Kailua i Hawaii. O na haumana mua o ia kula, oia o Liholido, Kauikeaouli, Kamamalu, Kinau, Kuakini, James Kahuhu, loane li, a me kekahi poe e ae. Ea aua paha i ka olelo haole, eia ka he kula haole ke kula mua loa 0 Hawaii nei! E nana h m i ka moolelo o ia mau la. Ke i mai nei ia moolelo, " aole i liuliu loa "ke ao ana, ike na haumana i ka luhi, a haaleleia ke kula. " Aia la, nawai anei i hoopau ? Aole nae 1 !uhi na kumu i ka imi ana i ka olelo Hawaii, a pomaikai iho la ka lahui. I ka wa f paa ai ka olelo Hawaii i ke kakauia a paiia na palapala ma ia olelo, a hookumuia na kula olelo Hawaii, alaila komo nui mai la ka lahui a pau e imi i ka malamalama, no ka mea ua weheia ke alanui ma ka olelo makuahine o ka aina, ka mea 1 maa ia lakou, a he oluolu ka imi ana. Aka nae, aole i poina na kumu misionan i na pomaikai nui o ka olelo haole, a ua hapai pu no lakou me na hooikaika ana e loaa ia pomaikai i ka poe e aa ana e imi. Ua hoomakaukauia e,

Emesona, Bihopa, a me Lorena Anaru he mau buke ma ka olelo haole a ma ka olelo Hawaii i mea kokua 1 ka poe imi ika olelo haole. Ua paiia no hoi ke Kauoha Hou ma ka olelo haole a ma ka olelo Hawaii i huiia, i mea kokua i ka poe e imi ana i ua olelo paakiki nei. Ua wehe ae no hoi na kumu misionari i na kula i na mokupuni a pau, a ua komo nui kahi poe keiki a lakou e ao maloko o keia mau kula. Pehea, oia anei ka aua i ka olelo haole, a me ka paa aku i loaa ole i na keiki Hawaii ? Mai ka la i hanau ai o ka makamaka Lota Kaulukou a hiki i keia wa, ua aoia na kula olelo haole no na makaainana Hawaii ma keia mau moku, a heaha la kona mea i komo ole ai iloko o kahi o ia mau kula e hoonaauao ai ma ia olelo ?

Ma keia ninau. aole makou i manao e hoahewa aku, a e pakike aku i ka makamaka, aole loa pela. Ua loaa no ia makou ka haina oka ninau. Ua like no me ka haina o kekahi ninau e ae e pili ana no ka wa i hiki mua ai o Lono i keia paeaina. Hiki mai o Lono i Hawaii, a hoike aku kona poe i ke dala a me ka apana kakaki imua o na kanaka; hoowahawaha na kanaka i ke dala a lawe nae ika apana hao. No ke aha ? No ka mea ua ike lakou ika waiwai o ke kakaki, he mea hana makau, aka aole lakou i ike i ka waiwai o ke elala." Pela, aole i ike ka lahui 1 ka waiwai o ka olelo haole. Eia no hoi kekahi, ua ulu mai keia mau manao kuhihewa i ka olelo haole, mamuli o kekahi kuhihewa e ae, oia hoi keia: ua manao kahi ]joe he mea hoopiha wale no ka ike elike me ka uhao ana o ka ai iloko o ka umeke ; manao lakou, ina nui ka ike o ke kumu, alaila o ka ike aku la no ia o ka haumana. Aka, aole pela, na ka haumana e imi nona iho, aohe alanui e ae. He kuhikuhi a he alakai wale no ka ke kumu. Aole hiki iaia ke uhao iho i kona makaukau īloko o ka haumana. Ina i hoomau na kumu misionari mua i ke ao ana i ka lehulehu o ke ke ia paeaina ma ka olelo haole wale no, me nei ua puehu liilii ka lahui, a aohe oihana loio a oihana e ae a kanaka Hawaii. Aka, no ka hoomanawanui ona kumu a loaa ka olelo a me na palapala iloko o ka leo makuahine o ka aina, o ke alanui ia i komo ai ka malamalama iloko o ka lahui, a ku iho he aupuni Hawaii i ike. maopopoia. Ao ka makee a ka lahui e makee nui nei i keia wa no ka oielo haole, a me na pomaikai ano like he hua ia o ka luhi o na kumu kahiko, i hoomaikaiia mai e ka mana lani.