Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 2, 12 January 1884 — OWAU A ME IA: A I OLE, OIA NO ANEI? HE MOOLELO KAMAHAO! [ARTICLE]

OWAU A ME IA: A I OLE, OIA NO ANEI?

HE MOOLELO KAMAHAO!

I KA I'OE HKLL'HELL' Ō KF. KUOKOA : Ke w*aiho aku nei ka mea unuhi o keia wahi moolelo i kona aloha Hape Nuia, a me ua aloha nei ke naue pu aku nei imua o oukou kana >vahi makana no ka makahiki hou, a oia keia e kau ae la maluna ; " Owau a me Ia : M i ole, Oia no anei ? M He moolelo keia i piha i na mea ano e, i na mea e kahaha ai, a e manao ia ai paha he oiaio ole. A no ia kumu i waihoia aku ai keia wahi moolelo imua o oukou, me ka manaolana o ka mea unuhi e apoia mai ana L*ana wahi makana iki a hookipaia aku ma kahi hakahaka o ko oukou mau home. Oiai, o ka manawa mua loa keia o ko ka mea unuhi hoao ana e unuhi i keia nieolelo a hoaiai ae imua o oukou, e oluolu ka mea heluhelu ke kala ana mai i na hemahema, a pela aku, ina he mau hemahema io kekahi: a e hoao no au e unuhi me ke akahelea me ka pololei loa elike me ka hiki ia'u, a pela no hoi au e hoao ai e imi i mea hoonanea me ka mikioi a me ka eleu no ka pono a me ka pomaikai o ka poe e heluhelu ana i ke Kuokoa. Hape'Nuia ! Haj>e Nuia !! iMOKUNA L | I LOKO 0 ka makahiki 18—, ua ikeia ae la ma na poai hui o ke kulanakauhale o Nu loka leekahi kanaka kamahao loa. Ua lawe mai <?iahe mau palapala hoolauna mai ka poe hanomai o Kuropa a i ka poe waiwai a hano-1 hano 0 Nu loka, a ua hoohui kokeia. aku oia iloko o'ua poai hui nei. Ma-1 waena o na poe i hoolauna ia aku iaia, j o kuu makuakane hanauna kekahi, he | ona hanako, kaulana no kona waiwai, kona noeau, a me kona kulana, a ma | kona hale nani hoi i ike mua ai au i i keia kanaka aho e, nana i hoala ae i na manao hoopunihei iloko o na poe a j pau e hookokoke aku ana iaia : e hoo-1 punihei ana i ka poe kahiko a opio,! na kane me na wahine, mamuli o na helehelena maikai a me na manao noeau. He ano loihi kona mau oiwi, he maikai kona pauku kino, aole he ano puipui loa, a ma ka hakilo pono ana i kona ano, e hoike mai ana kona mau hiona i ka ikaika i hunaia e ke akahele me ka malie. He mau nanaina kona o ke ano Helene, a ma ka nana pono ioa ana e ikeia ai kahi i loaa mai ai o keia mea hoopunihei, no ka mea, ma hookahi ike ana iaia, e lapu ia ana oe e na hoomanao ana, a hiki ole hoi ia oe ke pale aku i na makemake no ka ike hou ana aku iaia. He ano haeleele kona ili, he uiiuli lipoli]X> maikai kona lauoho, a e apiipii j ana hoi ia maluna o kona poo nui, a o na helehelena, ua hoike mai no ia i ke ano hakumakuma elike me ka mea e ike mau ia ai ma na helehelena o ka poe huhu a me ka hoomainoino. Aka, 0 na maka nui mohaha, me he la, e heluhelu mai ana i na mafiao oloko ou, a me na nanaina me he la ua hookaawaleia mai ko keia au aku nana i hoomanao mai ia'u i na nanaina kaumaha, aka hoi, makaala, o kekahi holoholona 1 hahai ia a pipa wale ae no, Na kela mau maka ano e no i hoike mai i ke ano o kekahi mea nani loa i hoopoinoia a i hookiliikilaia hoi e ke au o ka manawa a me kona hopena. Aka, na kona ike lua ole naa ke kalaimanao ana i hooUlo iaia i puu-nana,—o na luna aupuni, ka ka poe hakumanao, na akeakamui, ua hookeke aku la 3akou e loaa ka manawa e kamailio pu ai me ia, haaleie aku la na leiie i ka runū hulahula a me ka lakou mau ijx> aloha no ka heie ana t hoolohe iaia ; haliai aku ia ke ao holookoa e hoolohe i kara mau mea e kamailio ai, a e oni hele ana oia i«-aena o ke aluka kanaka, Sne he la, aole oia i ike a aole no h»oi ona manao nui oia ka mea e kau nui ia net O kana mau mea a pa» e kamailio mai ai e haule mai ana no ia mai kona mau lehdthe mai mt ka hookuanui oU a

hoolauu iU o'e o na nona«>. a haanui o!e hni. He inea maa inauVi ka jk>o i ikt* pono loa i ke ano o lu./fkanaka ao!e e oi wale aku ana na |F -iiao mamua o na noonoo ku{X)no. } e ike »ia i na manao o hai, me he n*|a la i hele mai: oia e lawe ae mea aoa| hoopaanaau nana, hoohui ae i ke kanaka a me na mi.i a pau e pili ana i hookahi, me he ir\ji la ua ike e ia eia niai ka mua a kii.uope. Ua ike oia i na niea a pau, ua i\amailio oia no na mea i manao ia e kalou ua hanaia i kahiko loa me he na ike maoli no oia a ua noho pu me lakou ; a ua kamailio no hoi no na kanaka kaulana o keia \va a ine ko ka wa kahiko loa, me he la, ua hoohui like ia ko lakou ola hookahi ana. E hele mai ana kekahi mai kona alo mai ine he la ua noho ia e ia na makahik?; he nui wale iloko o hookahi hora waKi no, a e hiki ole hoi i ka ike o ke ao ana a na kula ke hoopapa mai i ka nui ; ike a me na wehewehe naauao ana a |ceia kanaka. He hapa oie mai mau m£a*i ike ai, a he oi loa aku no hoi kona ike ma na mea kani, a ma ia mau mea wale no e hiki ai ke ike ia aku kona mau manao huna oloko, a mai lea honehone nanahe malie ana o na mea kani a ua kanaka kamahao la e hookani ai, e lohe ia ai kekahi mau mele m:iikai loa, a e paa ai hoi ka hanu o ka mea e hooiohe ana no kekahi mau minule, a oia hoi keia: me he uwe ana la na|kekahi mea i haule pu na loaa kana mea i lia ai. Kia oia ma||a home me na malihini a pau, mamu(|o ka nui o na ano olelo i loaa iaia, kamaaina oia i ko na aina e, me he lra' kona aina {)onoi iho. He akahele ano, he mea hoi ia e hoike mai aole oia e hiki ke hoohikilele a ho^ulalelaleia; aka, i hoapiiinou na makahiki hoi he nui, aole e hiki i kekahi mea ke hoopapau aku i kona mau noonoo. 0 losepa Salatela kona inoa, a mai l J arisa mai oia, a i ka manawa i kakania ai keia moolelo, e noho ana oia maloko 0 kekahi hotele nani 104 ma ke kulanakauhale o Nu loka. O kona waiwai, ua hapa ole inai ia, elike no me kona noonoo nui a akamai palena ole. 1 ka manawa o ka hoea ana mai o keia malihini iwaena o ko makou hui, he kanaka opio loa wau, me kekahi waiwai i hooiliia tnai maluna o'u e lawa j ai no ka notyo wale ana ine ke kuonoono a me ke kuokoa, me kau wahi ike iki ma ke kaha kii ana i ao ia mai e ka'u man aikane, no ka mea, he poe kakau a kaha kii ka hapanui o lakou. S A aohe no hoi a'u hana nui no keia ola | ana, koe wale iho no ka lawe ana i ko'u | kaikuahine hanauna Adelaide ma na ! wahi hoolealea, na wahi ahaaina a pela aku, a e hana hoi nona i kela a me keia mea e hooluolu aku ai i kekahi lede opio kaikunane j>onoi oie i kaukai mai 1 keia mau kokua hilii ana maluna o kekahi pilikoko i pili kokoke aku iaia ; a mamuli hoi ona i hoalaia ai ko'u manao pilihua a kuaki e ike i keia liona hou, ka mea nana e hoala nei i na manao kupikipikio iwaena o Nu loka. Mahope iho o na hoohokaia ana he nui wale, —no ka mea, he kakaikahi kana mau palapala kono i ae aku mawaena o na kono ana he nui a lehulehu wale— ua halawai ak 1 la au ine Salatela maloko o kekahi aha lealea pui i piha i na piaka ha!iohano a kaulana, a mailoko mai hoi o ka puulu o kekahi o lakou i lohe ai au i ka puana ia ana ae o ko'u inoa, a huli aku la au e kulou hoomaikai no ka ae ana aku i na hooia una ana. A mahope iho o na kamaka Uio ana, ua ku kokoke aku la au e nana wale aku ana a e hoopaanaau ana hoi i ke ano o keia nialihini. A ia'u e nana wale ana no, ua komo mai !a na manao hookonokono iloko o'u, me he la he hana mana ano e, a ua hoao au e kue aku i keia mau manao aiia, aka, aole e hiki, no ka mea, e haiiai mau ana ma o na la kekahi mea hooj)ulale lalc t a na yfmeai i kono mat ia'u e pi!i mau aku me ia,—he mea na*u i noonoo nui mahope iho a hoomanpopo lea. AoW i puka mai keia mau noonoo ana iloko o'u no ka manao ana he ino na manao o keia kanaka, aka, o ka ma nao wale no ua hoopuniia ke ea o kahi a'u e ku ana me kekahi mea i hoahewa jia- He mau noonoo koho nale aku |tto keia, aka, ua ikeno au, iaia i pahola mai ai maluna o'u i kona nanama moakaka, na maka luuluu, ua ike mua no oia. Hooneaka inai ia 0» « kamailio

: ia'u no kekahi mau mea iiili e pili ana aona. a ;<la oia i hoomau mai ai i ke i kamaiiio ana a hiki wale i ka wa i lilo ;ai na kamakamailio ana inawaenaona; : a me a'u, a ]>e!a pu hoi i nalohia aku ai; j na noonoo mua, a'u i manaoio ai no | ka nui loa o ko'u makemake e ike pono j j loa t ke ano a me ka loaa ana hoi ia'u | 0 ka moolelo o keia kanaka kamahao | loa a'u i ike mua loa ai. E hoao mai | ana anei oia ma ka hoohuli ana i kona" mana hoopunihei a pau e haloi aku i j na hiohiona mua ana i hoike mai ai ? Ina pela, aole oia i hololea pono loa, no ka mea, aia au imua o kona alo, malalo o na kaialewa ana a kona mau noenoo, aole i hiki iaia ke hoano e i na kamakamailio ana, aka la'u wale iho no, ua hoike mai la na noonoo malie ana ia'u aia no ma ona la e lilo maua i mau makamaka maikai a 1 mau hoaloha: 110 «ka mea, mahope iho o ko maua halawai niua ana me ka hoike ote i na hiohiona makemake no ke alo o kekahi a me kekahi, ua hooia ia mai au e ko'u mau noonoo ana* e imi ana oia ia'u, a mai laila mai i hoomaka ai ko maua kamaaina ana, a ma ka hakilo hoomau ana hoi i hiki ai ia'u ke hoike aku imua o ka lehulehu i na mea a pau a'u i ike ai e pili ana oia hoi na mea wale no i loaa ia'u ma keia halawai mua ana. Aka, ma keia halawai mau ana a maua, eia no me a J u i na wa a pau kekahi manao e pili ana nona, a na keia manao no i hoala ae i na noonoo mau ana e kiai a e hakilo mau i kana mau mea e olelo a e hana ai. Ua manao no au aia no ma ona la kokahi mea e ae a'u i manao nui ai e huli, a he manao hilinai ole la kona ia'u ke kumu e hoike ole mai ai oia i keia mea a'u e manao nui nei, a malalo o keia mau kumu, ua manao au he hoopalaimaka wale iho no keia hoai kane ,ana }f ia'u. Ina o na mea a pau a keia kanaka i hookau*mai ai maluna o'u he ano e, he mea kahaha paha i na poe a j>au ke hoomanao ae i na mea i hanaia maluna o kuu hoahanau Adelaide, no ka mea, he like loa kana mau hana me ka Salatela. 0 ke keiki hookahi ia a kona makuakane, a malalo o kana alakai ana e hooponoponoia ai na mea e pili ana no ka hale noho, oiai ua make kona makuahine. Ua hoonaauao pono ia oia, a mamuli o kona nani a me ka ui, ua nui kona noi ia mai e mare, aka, ua hoole aku la oia i keia mau noi ana a pau, no ka mea, aohe kulike o kona manao me ko lakou ; a o kekahi jx>e i hele aku e noi, aole no ke aloha wale no, aka, no ka ike i kona waiwai. Maluna ae o keia mau mea a pau, ua piha keia kaikamahine ka lokomaikai a me ke aloha, a e hooikaika ana hoi e holopono na hana maikai, ,a he karistiano oiaio oia I kona launa ana me Salatela, ua ike iho la au i ke ano e maluna o kona mau Kelehelwa, oia hoi, me he la e pii mau ana kona ui i na la a pau, a ma na manawa a pau a kua e kamailio ai e ikeia aku ai keia mau hoailona, ua loaa iaia kekahi mea i-ku-like ka manao me kona. Oiai makou ma kekahi ahaaina hulahula i kekahi po, ua hakilo pono loa au ia Adelaida a me Salatela, amam hiohiona o na helehelena o iaua a i- elua, u& hooia iho !a kona naau i ke ano e o na mea i hanaia a i kamailioia aku i kuu hoahanau ; a ua komo iho ia iloko o'u kekahi hopohopo no Adelaida. Ia maua i hoi mai ai mai ka ahaaina mai ia po. ua kamailio aku la au iaia no Salatela, me ko'u hoike pu aku iaia i ko'u mau manao keakea no ka launa }>u ana me keia kanaka;; hooiohe malie mai oia ia'u no kekahi mau minuie, a fiane mai la: " He mea ano e loa ia'u, oiai, ua mahalo like kaua i kona ano, a he like ole nae ko kaua manao ana nona: oiai e noonoo tho paha oe, ua hui iike kaua 1 loaa kona hopena—ia oe no ka hoike ana, a ia u hoi; * —hoomaha iho la oia no ka manawa pokoie, me ke kau ana ae i kona lima ma kona lae, a pane mai la: " a ia u hoi no ka hoola ana. E kuu hoahanau aloha, *■ wahi a'u, ke manaoio nej au, aia ma o keia kanaka la kekahi mea huna ano e; he mea huna poha n<> ka luuluu a me ke kaumaha, a i ole he uiea huna paha no kekahi pihkia; a no ia mea mai hoopaipai aku oe i kou mau noonoo no ka hooluolu, oiai ua aloha oe; malia paha he mau mea ia e hoopiiikia mai ana ia oe. *' 44 Huli wikiwiki mai b oia a nana pono mai la a'u, aole me na nanaina o ka huhu & ue ka inaina, a pane tuai

la: " Aole keia ho manao hipuw-.ue ae no no'u iho. aka. he j br\>'.iU iamai' Ua ike no au e Kiki nui ana ;ka manawa e noonoo iho keli kan.ika ;ku hookahi owau kana .ukane maikai loa ma ka honua nei. i 4v A, '* wahi iui, oiai e hxH>maka mai jana e ltxia ia'u ka noonoo ht>u: "he I aikane wale no anei, aohe mea eae? A iloko o ka powehiwehi o ka ]*>. ua ike aku la au i ka pii ana ae o ka ula ma kona niau inaka: a huli mai la | oia ia r u me na jxiplina i helea haikea; me ka pane ana mai. " Aole, e Rotal;i. Aoie he mea eae no ka mea, oko , Salatela puuwai, he lehu ia ! he htx>-' kahi wale no ana aloha ana a aole oia e , aloha hou aku. *' A mamua oka loaa | ana ia'u o ka manawa e mihi akn ai no| kela ninau ano ole a'u, ua pane hou mai ia ia, 44 Ua j>oina oe ia oe iho, e Roia!a, aka, ke kala aku nei au ia oe. Mai manao oe e mau ana na manao o ia ano mawaena o na kane a me na wahine i na manawa a jxiu. ua kuhihewa kou mau noonoo ana no ko Salatei.i ano, a ua hewa loa kou mau noonoo ana no'u. O ka oi loa aku keia o ka awahua : ua mana oloa au ua ike jx>noia j la wau e ko laua mau manao. he mau 1 manao hooipoij>o a hoalohaloha, eia ka | aole, ua kuhihewa loa ta ka wau. j ( Ai'/e i | ' i