Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 9, 1 March 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOHAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOHAI.

[Kakauia no ke Kuokoa.] HELU 8. AHE mea makehewa hoi ia kakou e kuawili aku no ia olelo hookahi. Ika lohe ]iono ana oke ka huna i na olelo a ke 'lii, hai mai la oia i kana olelo penei; auhea oe eke alii, aole e pono ia kaua e noho ia Kaupo nei, he uuku na kauaka ; a lohe aku no auanei paha o Hoolaemakua, ka pu kaua ako kaikuaana, ka mea iaia ka malama o ka puu kaua o Kauiki e noho la ma Hana, nolaila, e holo no oe i Hawaii i o Umi la i ke kaikuaana haku la o olua; oia no ko mea e ku koke ai ika moku o Maui nei, a oia hoi, i mea e nui ai na mea nana e kuhikuhi mai ia oe eke alii i na hoike i na wahi e lilo ai ka moku o Maui nei ia oe ; e hele oe, aia ke kahuna la i Kipahulu, aia i Kihepali kahi i noho'i, a nana e kuhikuhi mai ia oe iko wahi e ku ai i ka moku ; ae aku la no hoi ke alii i keia mau olelo, a mahope iho ' o ka pau ana o keia mau olelo a ke kahuna imua o ke alii, ua noho ke alii malaila no na la elua e hoomaha ai 110 ka maloeloe o* kana wahine; a i ke kolu o ka la, i ka pau ana o ka paina kakahiaka, ua makaukau ke alii no ka hele ana; ahe wahi manawa iki. o ka luana ana, ua haawi ke aloha no ko ka hale poe a pau; a ua hoouna pu mai la ke kahuna i leekahi kanaka e hele pu me ke alii a pau na pali o Kaupo me Kipahulu. Ia lakou nei i hele mai ai, iho koke mai la no lakou nei i ke kahawai o Manawainui, a pii aku la ma kela aoao, huli ae nana o ke kula o Nimao, a me ka waiho mai a kai o Makulau, kahi a Keaka i noho ai, a launa'i me Pamano; hele aku no lakou nei ? hiki i ka heiau o Pohoiwi, ka lua o na heiau nui ma Kaupo, huli iho nana oka huai a ka wai o Punahoa, a iho aku o maalo kahi e waiho la kapuahi a Eleio, kekahi o na kanaka mama oia au i hala aku la.

Ia lakou nei e hele ana iluna aku o Ai-he a iho aku i ka pali o Nuanualoa, ke hahai nei ke kamaaina i na inoa o na aina o Kaupo, pela wale no lakou nei o ka hele ana a hiki wale i Naopuu, a iho aku i ka pali o Kalepa. Ia i lakou i hiki aku ai ilalo, olelo aku la ke kamaaina 1 ke alii, auhea olua e na malihini, heaha? wahi a ke alii, eia ke alanui malalo nei o Kahaka, a eia no hoi ke alanui e pii ai maluna o Nahunonapuu, o ka palena keia o Kaupo a me Kipahulu, no keia olelo a ke kamaaina, pane aku la ke alii: Aia no i kau alanui i manao ai e hele kakou, a no ia mea, olelo ke kamaaina e hele malalo 0 Kahaka, a o ko lakou nei hele aku la no ia a hiki i ke kahawai o Hanawi, a pii aku la.i ka pali a hiki i Kaloiki, he wahi wai mapuna ; he mau kalo olelo paha keia i ka wa kahiko, aia no kela mau kalo ke ulu la a hiki i keia la ; pii aku la no lakou nei a hoea i Keahuala, a huli iho la nana ia lalo o Lelekea, kahi o ke alii o Kipahulu i hanau ai o Heleipawa, a kuu ka nae, iho aku la a hiki ilalo o Kahaleikalalea, aia ma keia wahi i kuhikuhi aku ai ke kamaaina i ka wai o Kuai, he punawai keia aia iloko o ke kai, ua like me eha kaulahao a oi ka mamao mai ka aekai aku, a hiki i ua wai la e huai mau la i ka po a me ke ao. a he 15 anana ka hohonu mai luna iho o ka ilikai a hiki ilalo, a pau kē kuhikuhi ana a ke kamaaina, hele aku no lakou nei a pii ma kela aoao o ka pali a hoea iluna o Puupueo, a hoomaha iho la lakou nei malaila, a liuliu pane aku la ke kanaka i ke alii, a keia wahi la pale ka pali o Kipahulu nei. A ianei au la e hoi ai, a hele no hoi ! olua, a 1 hele aku auanei olua a ka moku pohaku nui e ku ana iloko o ke kai la, me na moku pohaku liilii iho e ku 1 ana, a kau hale e ku aku ana mauka aku nei o ka iiiili, a ka hale nui no- e I ku ana la oia no ka hale o ke kahuna a

olua e hele nei, a pau na olelo ana. haawi ke aloha a hoi ke kamaaina a hele aku la no hoi laua nei a hala 0 Kukuiula, a he mau wahi aina aku mamua olaila, hiki laua nei i Kakanoni, aia hoi, ua hoolei pono aku la ko ke 'lii a me kana wahine i ka nana ana imua, he mea oiaio, ua ike io aku la laua nei he mau moku pohaku e ku mai ana iloko oke kai; no ia mea, ua hoomanao ae la laua nei i na olelo a ke kanaka i hele pu mai ai me laua ; aia laua nei i hiki pono aku ai iluna mai o Kihepali, a noho iho la malaila, a he awakea keia manawa a laua i hiki aku ai ilaila, huii iho nana i ke ku a na hale, a me na kanaka e paapu ana, ua hele a piha ka iliili i na kanaka e hoa ana ina waa. ( O kahi keia 1 ike mua ai ka mea e kakau nei i keia moolelo i ka malamalama o ka la, mai loko mai o ke ana huna a ka mana lani i hana ai elike me kona makemake. )

| Ia Kihapiilani ame kana wahine e | noho nei malaila, hoea mai la kekahi ! wahine me ka huewai amo ana i kona a'i mai kahawai mai; a iaia i noho iho ai ilalo e hoomaha, nana pono mai oia i keia mau mea e noho nei, ua haomaopopo oia, he mau malihini no kahi e loa mai, ahe mau helehelena i ike mua ole ia e ia, nolaila, aloha mai la ua wahine nei i na malihini, a panai pu aku la no hoi na malihini ia huaolelo hookahi aole no hoi i liuliu iho, pane mai la ka wahine, e na malihini, ke ike nei au i ko olua ano a pau, aole olua he mau kamaaina no keia mau wahi aku nei, nolaila mai hea mai nei olua ? Hai aku la ke 'lii, mai Kaupo mai nei, olelo hou niai ka wahine, he kamaaina au i na kanaka olaila mai na kane a na wahine, a he wahine papa au nolaila, malaila ko : u aina i hanau ai ma ka aina i kapaia kona inoa o Kakio, a malaila no au a nui wale no, a na ke kane ke kuleana o ka noho ana mai ia Kipahulu nei, a ina he mau la mai nei ko olua noho ana ma Kaupo a hele mai nei, alaila ac aku au ia olua e na malihini, pane hou mai ke alii, e ae aku au i kau olelo e ka wahine, he mau malihini io mai no maua, i kela la aku no ko maua hiki ana mai a hoomaha hoi inehinei, a hele mai la no hoi maua i keia la a kakou e kamailio nei, a nolaila ua pololei kau mea i olelo mai nei ia maua, a pau ka ke 'lii mau olelo ana īmua o ka wahine, olelo hou mai la ua wahine nei, he mau olelo make keia, e hoi kakou ma ka hale e ai ai, he ai no ka hale, a he wahi ia uuku no, a i ai no hoi a maona, a i manao no hoi e moe, moe iho no he hale, a nolaila ea, e na malihini, e ae mai olua i ko'u manao e hoi kakou ma ka hale, ae aku la ke 'lii a me kana wah'ne, me ka ninau aku aia ihea kou hale e ka wahine ? huli ce la ka wahine a kuhikuhi ae la, aia ae no o keia hale nui e ku mai la mauka.

I ka pau ana o keia mau olelo, o ko lake u nei hoi aku la no ia a hiki ana i ka hale, aia hoi ekolu mau wahine e noho ana iloko o ka hale, e hilo aho upena ana, olelo aku la ua wahine nei, auhea oukou, e waiho iki aku hoi oukou i kena hana, e kii ae kekahi o oukou i ka'u kane e hoi mai, he mau malihini ko ka hale nei, eia paha 1« ilalo o ke awa kahi i hoa waa ai, a o kahi mau mea hoi o oukou ke noho iho me a'u i ka hale nei e hoomakaukau ai ma ka mea i loaa ia kakou. I ka pau ana o | keia mau olelo, ua hele koke aku la ua wahine la a hiki ana imua o ke kane a ka wahine nana ka olelo kauoha iai-.i. n hai aku la i na olelo a j)au a kana wahine i kauoha iaia, a i ka lohe ana o ua kane nei, ua ku ae la no oia a hoi mai la me ka ninau ole aku i ka wahine nana i kii mai, a i kona hoea ana aku i ka hale, aia hoi ua halawai koke mai la kona ike me na malihini e noho mai ana ma ko laua hale, me ka manao e haawi aku i kona aloha i na malihini, aia nae, ua hele e mai la kana wahine a loaa e oia ma kahi e mai, a olelo iho la laua no na mea e pono ai ka hookipa ana i ka malihini, a ma ia mau olelo a laua ua kaluaia ka puaa a me ka ilk me ka awiwi loa a hiki wale i ka moa ana, aai no hoi ka malihini alii, a pau ka paina ana, ua lawe ae la ua kanaka nei i ke alii a me kana wahine e makaikai i na malihini ma ke awa o Kihepali kahi o na kanaka e piha nei me ka la- | welawe ana ina waa. (Aoīe ipan.) Ua ku mai a ua holo aku no na Pa- | nalaau o ka Hema ka mokuahi KulanaI kauhale # Kikane ika Poakahi* nei-