Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 9, 1 March 1884 — Ka pepehi Kanaka ma Kohala. [ARTICLE]

Ka pepehi Kanaka ma Kohala.

Penei ka moolelo e pili ana no keia pepehi kanaka ma Halawa, Kohala Akau nei: Ma ka Poaono la 16 o kela mahina ina na hora 6 a me 7 o ke kakahiaka o ua la nei, ua haalele iho la o Kale Kepani a me Kamaka he wahine ia kai o Halawa. a pii aku la ma ke alanui e hiki aku ai i kahi o Kauka Kamikana, a e hele ana no ka aina mauna o Waimea, a ma ka home noho o ke keiki lalawai o Mana ka pahu hopu. Ia Kale a me kana wahine e pii nei no ke ala hele i Waimea a ia laua i aku ai i Puumanu, he puu uuku ia e kokoke aku ana i ka puu kaulana o Kalahikiola, he aneane elua a ekolu paha mile ka mamao mai kahi aku o Kauka Kamikana, a ma ia wahi kokoke i Puumanu, halawai mai la o Kale me ka make mainoino, a ku i ka weliweli ke nana aku. No ka mea, ua halawai kino laua me kekahi puuwai eleele lima koko nana i lawe ae i ke ola o Kale me ka houhou ana me kekahi pahi pepehi holoholona no eono manawa, a make loa aku la o Kale Kepani. I ka ike ana o Kamaka ka wahine ua make kana kane, huji hoi aku la oia

n'o kai o Halawn, a iaia nae e hoi nei aole i mamao aku mai kahi o kana kane e waiho ana, hiki mai la kekahi kanaka ma kahi e waiho ana oke kino kupapau o Kale, o Nawelu kona inoa, mai Kawaihae mai oia a e iho ana i kai

0 Kaiopihi. Ia Nawelu i ike aku ai i ke kino make o Kale Kepani, na ike pu aku Ia no oia i kekahi wahine e holo ana aole i mamao loa mai iaia aku, a hoomaka oia e kahea no elua manawa. Ika lohe ana o Kamaka i keia leo kahea, huli pii hou mai ia oia a hui me Nawelu, a ma ka ninau a Nawelu ia Kamaka no ke kumu i make ai o kana kane, ua paneia mai e Kamaka ua make kuu kane 1 powaia iho nei elua haole. I ka pau ana oka laua olelo ana no keia make mainoino, huli like aku la laua no ka iho ia kai o Halawa a me Kaiopihi no ka hoolaha ana aku i keia nuhou ano nui. Hiki mua laua ma kahi noho 0 Kauka Kamikana, a hoike aku la i na mea a pau e pili ana no ka powaia ana *o Kale Kepani ena haole elua elike me ka olelo a Kamaka kana wahine. Hiki aku la 0 Nawelu i kai o Kaiopihi, a hoike aku la malaila i ka powaia ana o Kale Kepani e na haole elua, hiki aku la hoi o Kamaka i kai 0 Halawa, a hoike aku la elike me kana olelo mua, holo koke ka lohe a puni ka

apana nei. I ka wa hoi i lohe ai o Kauka Kamikana i keia nu hou ano nui, ua pii aku la oia e ike pono ike kino oka mea i make, a me hookahi makai, ahe mau mea eae kekahi malaila. Ua ike ke kauka ina palapu i make ai o Kale, a ua huliia na mea a pau e pili ana i kona kino, ua loaa he mau dala i oi aku mamua o kanakolu, a he mau komo lima, ahe mau mea eae kekahi. Ua olelo nae o Kamaka, he mau haole hele wa\?ae na mea i pepehi i kana kane, ma ka ike a ma ka hoomaopopo ana a ke kauka ina puka pahi i houia ai o Kale Kepani, aole he mea hele wawae ka mea nana i pepehi iaia, he mea no aia maluna o-ka lio, oiai aia no o Kale maluna o ka lio, a o na puka a pau i houia ai o Kale, maluna wale no. Ua olelo hou ke kauka, ma kona hoomaopopo loa ana, aole he mau haole na mea nana i pepehi o Kale, malalo o keia mau aole i laweia ke dala mai ke kino aku o ka mea i make, aole no hoi i laweia ke ola o kela wahine. Mahope iho o ka pau ana o ka ke kauka nana ana, ua laweia ke kino oka mea make i kai o Halawa. Ua noho ka aha koronero e ninaninau ma ke ahiahi oua la nei no ke kumu i make ai o Kale, no ka maopopo ole ika noonoo o ia aha he mau haole ka mea nana i pepehi o Kale, ua hoopuka lakou i ka lakou olelo hooholo, ua make o Kale Kepani i pepehiia e kekahi mea ika pahi. Iloko no oka manawa aka aha e noho nei e nana i na mea e pili ana "no ko Kale pepehiia ana, oia no ka manawa i puapuai inai ai mai ka waha mai o kekahi poe e olelo ana, ua make 0 Kale ua pepehiia e ke kane manuahi a ianei, (Kamaka w.) aole na ka haole. 1 ka huli pono ana oke aupuni i ka mea pepehi kanaka elike me na lono ma ia ahiahi, ua maopopo, ua malee o Kale i ke kane manuahi a kana wahine oia o Keanu (k.)

Ma īa ahiahi no, ua hoopuka ka lunakanawai Hoomalu, i palapala hopu no Keanu (k.) ke kane manuahi a Kamaka. Ua hopuia ka pepehī kanaka ma īa po iloko o ka halepaahao. Ma ka Poakahi ae la 18, a me ka la 1 19, ua noho ka aha hoomalu ma kona wahi ma Kapaau, a ua laweia mai o Keanu imua oia aha, aua laweia mai na hoike o na aoao a elua, a ma ka ninaninauia ana o ua hoike, hookahi wale hoike ma ka aoao oke alii, oia no keia Kamaka (w.) nana i hoolaha iloko o ka apana nei, he mau haole ka mea nana i pepehi kana kane. Ma ua mau la nei e noho nei ka aha hoomalu, no na mea e pili ana ia Keanu kana kane manuahi, ua poha ae la ka waha o ua o Kamaka, na Keanu no i pepehi o Kale ahe hiohiona e ae no kekahi i maopopo ai na Keanu io no i pepehi o Kale. Ma ka Poalima la 22, ma ka hora 9 i hoopuka ai ka aha i kana olelo hooholo e waiho ia Keanu no ke kau e hiki mai ana ma Hilo. Oia na mea ano nui e pili ana no keia pepehi kana ka. J. H. Kuhinapule. Kaauhuhu, Kohala Akau.