Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 15, 12 April 1884 — Page 1
This text was transcribed by: | Waimea Williams |
This work is dedicated to: | Ka Lahui |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXIII, HELU 15 HONOLULU, POAONO, APERILA 12, 1884 NA HELU A PAU 1167
NA HOOLAHA KUMAU
MAIKAI KA HOI KA PAPA
A ME
KA LAAU O KOU HALE!
NOHEA LA?
KA I NO HOI NO KAHI O
WAILA MA!
NANA AKU NO HOI IA IA, OHI KA IO O
KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O
KA NANI.
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
NA PONO KUKULU HALE.
O na Ano no a Pau.
MA MA HE KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
Honolulu.
Malaila e loaa ae e like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau, Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NAPEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA PAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
PENA
O NA ANO APAU.
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
NA I AKO O KELA A ME KEIA
ANO.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI.
E loaa no malaila.
PAAKAI HELU I,
O
KAKAAKO ME PUULOA.
No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i @la no ke Kumukuai Emi Loa. O na K@ mai Hawaii a Niihau e loaa aku no K@ hooko pololeila. E kipa nui ilaila i @@ h@ @@lalo. 905 @@.
NA HOOLAHA KUMAU.
PAPA! PAPA!
NO
ALLEN & ROBINSON
Ua wehe ae no maua
PA KUAI PAPA.
MA
Ka Uwapo o Pakaka.
No Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe.
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
E kuaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi
E loaa ai na
PAPA NOU AIKI.
o kela a me keia ano.
Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papa
Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
Na Pepa Hoonai, Na Pena o na Wai e pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ani Puka Aniani, Na Ami
o na ano a pau, Na Aila Pena, o
kela me keia ano Na Aila Hoo
maloo, he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
NA WAI VANIKI
A ME HA
WAI HOOHINUHINU NANI!
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
Na mea a pau e pili ana
na ka laua oihana
NO KA
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E Hele mai! E NA makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
me ka olaola a me ka maikai.
LOLE MAKEPONO
Ke Kuike e loaa no ia ma kahi a
Kakela me Kuke.
E laa na
AHINAHINA, KALAKOA, KEO-
KEO, LEPONALO. PENA, AILA,
AILA HONUA, ANIANI.
NA MEA PIULA,
Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa
Keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu
Palahi, na Palumi, ahe agena
no na mokupuni o Ha-
waii neino na Laina-
kini-nao
Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,
Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i
ka Wawae, Palule Huluhulu,
Na Lole Huluhulu, Na
ka hoohelo ana, Li
Lole no pini, Li-
hilihi, etc.
A ME NA
Mikini Humehume
MAKEPONO LOA.
A he mau
MEA AI KAHI:
KA PALAOA, KOPAA
RAIKI, PIA, HOOU
PAAKAI, HUAALA,
PIA KULINA, KOPE.
A he
Laau Lapaau Kaulana Loa
A DR. JAYNE,
LAAU HOOMAEMAE KOKO
LAAU HOOPAY NAIO,
PENIKILA, HUAALE,
LAAU KUNU
Me na Laau Hamo, a Pela ‘ku.
@@@
OWAU A ME IA;
A I OLE,
OIA NO ANEI?
HE MOOLELO KAMAHAO!
I kekahi kakahiaka ae haalele mai la ka moku kulanakauhale o Parisa ia Nu Ioka no ke awa o Havare, a mawaena o na ohua o Salatela pu kekahi. A Havare pau ae la no ka’u wahi i ike ai no ko Salatela wahi e hele hou aku ai. Mamua ae o ka holo ana o ka moku, ua hele aku la au e nana ia Salatela, me ko’u hoike ole aku ia’u iho imea ona, no ma mea, ua manao wau o kana hoomaikai ana ia’u i ka la manua iho oia no ka maua aloha hope ana. A ia’u hoi e nana wale ana no, ike aku la au ia Salatela e holoholo ana imuea a ihope o ka oneki o ka moku, a me ka ehaeha hui o ko’u naau wau i hoohalikelike ana i kona ano i keia wa a me kona ano i kona manawa i hoea mai ai he mau mahina kakaikahi i hala ae nei.
I kona hala ana aku; o na luuluu a pau e kau mai ana maluna o na poe hoaloha oiaio a pau i haalele ia iho mahope kai kau mai maluna o’u. Maluna o keia kanaka ua hipuu ia ko’u ola ana, a me kona haalele ana mai ia’u he mea hoehaeha loa ia i ko’u naau.
Ia’u e auwana hele ana mao a maanei o na alanui me ka ike ole i ka’u wahi e hele aku ai, me ka ehaeha nui hoi e aki ana ia loko o ko’u naau no ka piha luuluu a kaumaha, komo mai la na hoomanao ana iloko o’u no kuu kaikuahine Adelaide. Heaha la kana mea e hana ai ina oia e lohe aku ana ua haalele mai a Salatela ia maua? Ina ma keia kaawale ana aku o Salatela ua hookaumaha loa ia ko’u naau, pehea la auanei ia i kuu kaikuahine, oiai he aloha kuhohonu loa kona no Salatela ? Ua hoao iho wau e kapae ae i keia mau noono ana, aka, aole e hiki, e hoi hope mau mai ana no ia noonoo i o’u la e hooluluhua ai. Heaha la ka maua mea i hana ai e hoomailo ia nei ko maua mau ola e na hoomanao ana no keia kanaka? He hookahi wale no a’u mea e hiki ke puana ae, o Salatela no ko maua Hopena.
I ka auina la ana ae hoea mai la io’u la kehahi elele, a haawi mai la i’au i kekahi puolo a Salatela i kauoha iho ai e haawi mai ia’u, me na kuhikuhi. Maloko o ua puolo mei ua haawi ia mai na’u ke kii o Iesu a’u i ike ai maluna o ko Salatela pakaukau; a na Adelaide hoi ka Buke Kauoha Hou a’u i ike ai iaia e heluhelu ana iloko o kela la a’u i hele ai e ike hope iaia. Maloko o ua buke nei, ma kahi hoi o ka pauku Baibala e olelo ana, “E hele mai io’u nei, e ka poe luuluu a kaumaha,” a pela aku, e kau ana kekahi lipine nani, a e lewalewa ana mai ua lipine nei kekahi kea gula i kinohinohi ia me na pupu daimana, a maluna pu hoi o ua kea nei e kau ana kekahi inoa, “Isomara.”
I ko’u manawa i ike iho ai i keia mau makana, hele koke aku la au e ike ia Adelaide, a i ko’u hoea ana aku hookipa ia aku la au iloko o kona rumi ponoi. Ike e mai la no oia ma ko’u nanaina he mea ano e ka’u mea i hele aku ai, a mamua ae o ka hiki ana ia’u ke kamailio kau loa mai la kona mau maka maluna o’u me he la e ninau maoli mai ana no. Noonoo mua iho la au mamau o ko’ hahai ana aku iaia i ka nuhou no Salatela, a ku mai la hoi oia me kona mau lima e pahola mai ana imua o’u. Haawi aku la au i ka buke me ke kea hulali e lewalewa ana mawaho, a no ko’u makemake ole e ike i kona helehelena i ko’u uanawa e hahai aki ai iaia no ko Salatela haalele ana mai, nolaila, huli aku la ko’u alo ma kahi e me ka pane ana aku:
“Ua haalele mai o Salatela ia Nu Ioka nei i keia kakahiaka,” wahi a’u “ a ua waiho mai oia i keia makana hope loa nau.”
Hoomau aku la no au i ka nana ana ma kahi e no kekahi mau minute mahope iho o kuu pane ana aku, a ia’u i huli ae ai a nana aku iaia, ike aku la au ua haikea kona helehelena a puni, a ia manawa pane mai la oia:
“Ua ike oe iaia mamua o kona holo ana aku,” wahi ana, “e oluolu oe e hanai mai ia’u i kekahi mea e pili ana nona.”
Me ko maua hoomau no i ke ku ana iluna, hahui aku la au iaia i na mea a pau e pili ana no ke ano e ana o ko Salatela mau hiohiona oiai au i hele aku ai e ike iaia me ka la mamua iho, me ko’u hanai pu @ a aku iaia i ka Salatela mau olelo hope i kauoha mai ai ia’u e hahai aku iaia. Hoolohe malie mai la oia, me ke kukule ana o na waimaka mai kona mau maka mai a iloko o ia manawa, ulumahiehie mai la kona nanaina, a pane mai la:
“O ka pono wale no ia nona! Ua lawa no’u iho oiai ua ike oia i hoouna ia mai au imua ona no ka hoola ana iaia ! Ua manao mua no au pela mai kinohi mai !”
Iloko o keia manawa wehe ae la oia i ka buke, a ma kahi @ma@ ia @ ka lipine, hoomau aku i ka heluhelu ana, a mahope iho o kekahi manawa lohe aku la au iaia i ka pane ana ae: “Ua luuluu oia, a ua hookaumaha nui loa ia mamua ae o na kanaka a pau, a e lawe aku no auanei ke Akua iaia ma kani maha mau ! Ia manawa hope iho la oiai i ke mea me he la akahi no oia a ike, a pii ae la ka ula a puni kena mau papalina, me kona haalulu ana. Aole wau i ike i ke kumukuai o keia makana nani loa, aka, ua manao wau ua kahaha loa o Adelaide no ka manao ana aohe mea e ae mawaho aku o kona ohana ponoi iho e hiki ke haawi i kekahi makana makamae a kumukuai nui loa e like me keia, a i ko’u ninau ana aku iaia no ia mea, hahai mai la oia aoleiI ike i ke kumukuai o @ua k@ nei.
He kanaka waiwai loa o Salatela. O keia makana he kupono wale no na na alii ke haawi. Aka, i makamae wale no keia makana imua o Salatela a me Adelaide no ke ano, a aole no ke kumukuai. Iaia e hulihuli ana i ua makana nei, ike koke iho la oia i ka inoa o Isomara e kau ana. Iloko oia manawa, me he la ua poina oia ia’u e noho aku ana, pane ae la oia:
“Isomara,” wahi ana, “Isomara—he inoa keia no kekahi wahine. Aole no ka hoi oia i noho iloko o ka pouli a me ke kaumaha lilo loa, aka, no hookahi manawa wale no ua loaa iaia ka maha a me ka hauoli. He wahi mea iki no ka hoi wau imua ona, a pela no paha hoi keia wahine, a owau a me keia wahine ua hoohui ia i hookahi ma keia kea ! E Isomara, mahea a i nahea nei la kou ola ana. ke aloha aku nei au ia oe, no ka mea, mamuli o ko kaua hopena like, ua hoolilo ia kaua i kaikuaana a i kaikaina !”
Mahope iho o keia mau olelo ana, honi iho la oia i ke kea ma kahi o ka noa e kau ana, a hele aku la oia a wehe ae la i kana pahu waiho mea hoonani ma kekahi kuono o ka rumi, a mai laila oia i hue mai ai i ke kau wahi kaula gula uuku a koina makuahine i waiho mai ai nana, hookomo ae la i ke kaula ma ka puka hoopaa o ua kea nei, a lei ae la ma kona ai.
“ Ina wau e make,” wahi ana, iaia i hele mai ai imua o’u, a i kona ike ana mai ua haalulu wau, a ua hopohopo no hoi no kana huaolelo make, pane hou mai la oia me ke kanalua ole : “ Ina wau e make, e Roiala, he makemake ko’u e kanu pu ia keia kea me a’u !”
Ae aku l;a au me ka kaumaha, a hoomake mai la au e poniuniu. Iloko o keia manawa, hina mai la oia iluna o’u. Paa aku la au iaia, a me ka ehaeha nui iloko o ko’u naau, kaikai ae la au iaia a hookau aku la iluna o ke ko-ki. Ia manawa, papa mai la oia ia’u aole make kahea aku i kekahi mea : “Alia,” wahi ana, “ he makemake au e hahai aku ia oe i kekahi mea.”
Kali aku la ua no kekahi mau minute loihi wale no kana mea e pane hou mai ai, a i kona makaukau ana no ka pane ana mai, hoopuka mai la oia i keia mau huaolelo i ku i ka walohia: “E Roiala, kuu kaikunane aloha, a hiki mai i keia manawa, ua pau ae la no ka waiwai o ko’u ola ana i keia ao.” Ua hala aku hookahi mai o’u aku me na manaolana ole no ka hoi hou ana mai, a aohe mea hou a kuu makuakane e kaukai mai maluna o’u. A nolaila, ke hoea mai nei ka hopena io’u la a me ka mahalo piha. Aohe mea e ae imua o’u o oe wale no, a no ia mea, aole anei oe e noho pu me a’u a hiki i ko’u hopena? Aole e liuliu ana a hoea mai ia manawa, a e ile no auanei oe ma keia hope aka i ka maikai e hoanoho ana mai e hele pu me a’u ma ke kae o ka luakupapau.”
(Aole i pau.)
Wiliama Kale. (William Carey.)
He misionari kaulala loa keia, no Enelani ia, hanauia ma ka mak 1761.
He wahi naauao iki ko kena makuakane. Haawi oia ia naauao iki i kana keiki, a haawi ia la i kekahi kanaka kumeka i ao oia ia oihana, ma ka hale o ke kumeka, loaa iaia he buke wehewehe i kea ano o ke Kauoha Hou. He mau liua Helena maloko, huli oia i ke ano o ia mau hua, a loaa hoi ka Olelo Helene.
Lilo oia i haumana na Iesu, mahope iho, lilo oia i haiolelo. Hoomau nae i ka oihana kumeka.
I ka lohe ana i kea no o na pegana makemake oia e lilo i misionari. Ma kekahi halawai kahunapule, ninau ka lunahoomalu. Heaha ke kumumanao i kukakuka pu ai kakou? Pane Wiliama Kale. “Ka pono o ka hoouna ana i ka olelo a ke Akua i na Aina Pegana.”
Haohao loa na kahunapule, kena ka lunahoomalu, e ke kanaka ui, e noho oe nalo. Aia a hiki ka wa e huli ai na pegana, na ke Akua lakou e hoohuli ma ko kakou kokua ole aku.”
Aole nae i emi kona manao e hele i ko na aina e. Makemake oia e hele i Banegala ma Hinedu, malaila kekahi kauka haole misionari e ao ana i na pegana.
He wahine no ka Wiliama me na keiki. Aole nae i ae ka wahine e hele pu me ke kane, noonoo ke kane, pehea la au? Ina hoolohe i ka ka wahine aole hiki ia’u ke lilo i misionari aloha au i ka wahine, aloha i na pegana e make ana me ka ike ole i ke Akua. Pono ia’u ke hele, a waiho i ka wahine.” Ua loaa ka moku e holo ai. Palapala oia i kana wahine, ina ia’u keia ao a pau, haawi au ia me ka minamina ole ke ae oe me ka’u mau keiki e hele pu. Aka, ikaika loa ko’u aloha i na pegana aloe hiki ia’u ke noho, ke hele aku nei au. Ua loaa koke kekahi mea keakea. Aole hiki ke holo ma ia moku. Hoi oia i kona home, kali a loaa ka moku hou, iaia e kali ana ana ua pau ke panalua ana o ka wahine. Loaa no ka moku a holo pa lakou.
Hiki pilikia ole lakou i Kalekuta ma Hinedu. Nui na pilikia iloko o na malama mua no na mea e pili ana i ke ola kino. Hoomanawanui no nae lakou me kela kauka misionari mua.
Hoomaka koke Wiliama e unihi i ke Kauoha Hou iloko o ka olelo Benegala. He olelo Hinedu ia, ehiku makahiki i lilo ia hana nui.
Haiolelo no hoi oia. Aka, iloko o ia mau makahiki ehiku, aole mea hookahi i huli mai.
Mahope iho huli mai he wahi kamana Hinedu ua bapetizoia oia a hookomoia iloko o ka ekalesia ke piha loa no ia o kona naau i ka hauoli.
Mau no ka haiolelo ana me ka ao ana ma ke Kauoha Hou ana i unuhi ai. Huli liilii no mamua, mahope, huli nui mai na pegana. Makena wale na hua noloko mai o ka hana a keia misionari hookahi. E hele mau na misionari a hoonaauao, a hoohaumana i ko na aina e.
UNUHIIA E HAWAII
No mea hou o Kawaihae-kai
Ka nupepa KUOKOA. Aloha oe : --
No ka luakini. Ua pahonohono hou ia iho nein a wahi popopo o ko makou luakini, e kekahi kamana o Mr. Frank Seer kona inoa. Malalo o na hookele ana a ko makou kahukula Sabati eleu Mr. Jno. Stupplebeen Esq. Ua pau na wahi e ae a pau o ka luakini i ka hanaia, me ka mikioi. A e ham@ ia ana ka puna ma mona mau paia. A e hoike mai auanei oia i kona kulana he mea hou. Ka inoa o keia betera o ka Haku i kuluma i na kanaka o Keolahou elike pu io auanei kona kulana me kona inoa.
He hahana nae ka noho ana o ka aina nei. He hapa nae na mea hele no ka luakini. Aka, ua like no paha me ke kai, he wa kai piha a kai emi.
HALE INU TI &c.
Ua ku hou ae nei he hale inu ti hou no na kanaka Hawaii maanei nei, maemae no ke kulana o kela hale hou elua kamana nana i hana, o Kaeha a me Kauwe, kokua mai hoi kahi poe. Malalo no keia o na hookele ana a J. P. Opunui & Co.
He hui pu no mamua ka ai ana me ka halekuai lole, aka, i keia wa, ua ku hou ae nei hoi @ hale hou. E hoomaka ia ana paha ka poina me keia hale hou ma ka malama paha o Maraki.
Imua e na kanaka Hawaii maka hana i pomaikai ai oe me ka uhana mahope ou.
He mau noonoo ana keia e hooholo aku ana Ii ka noonoo imua ma ke hana nui waiwai.
NA KE AKULE.
Nui ka ia i puni i na Pake ma ka Poakolu nei, i na Pake no a pae ae, ua hamu ae la no ka poe pakaukau he dala hapalua no ko ke kaau. ($1.50)
Ma keia ka @ na Pake, me he la @ @ @ piha elima lau. Olu no i na l@a gula na keiki o Kina, he mau hoike ana mai keia o keia ano lahui e nui loa ma nei iwaena o kakou, i ko lakou hoomau ma ka hana.
NA MAKE
Ma ka malama o Januari 23, ua make o Mrs. M. Kalama. Feb. 6 Kailikapu (w) he 85 makahiki Mar. 6 Kahiko, (w) 90 a oi makahiki. Ke ola paha ia la a ke Akua ua hele a kolo a hiki ole kahi i ka hele aku.
Ke keiki alakai maikai
O ka inoa o nei wahi keiki o Samuela Keliinoi, a penei kona wahi moolelo pokole:
I ka piha ana o na makahiki eono i kekahi kakahiaka nui Sabati mahope iho o ka pau ana o ka paina kakahiaka, koi alu la oia i kona mau kupuna e hele i ke kula Sabati a me ka pule no hoi; pane aku na kupuna, aole maua e hele i ka pula he molowa, ua nanea ka noho ana aohe manao mai e he pule.
O nei mau kupuna a i elua—he mau hoahanau mua no laua mamua a ua hoopauia ma ka noho maemae ana iloko o ka Ekalesia no ka pono ole o na hana ma Waihee i ka makahiki 1866, mahope o keia hoopau ia ana komo ku hohonu loa aku laua iloko o ka Waonahele hihipea o ka Waiona a me na lealea he nui wale a hiki i nei wa a kahi iki e koi nei e hele i ke kula Sabati i ae ole ia aku, aole o laua wale o na mea no a pau ma ia wahi o Waihee, mai kona hapalua like me ke hoohalike ana oia o Holoika @ai a me Kapoino a i kahakai, aole oe e ike i kalu mea e hele ana i ka pule he ole loa he ole loa no – a ma ka huli mauka oia mau pale na he ike ia aku he hele kahi poe i ka pule. Aka ea, ua hoomake keia wahi keiki e hele wawae i ke kula Sabati me ka hele mua ole malaila ma Waihee ka halepule, ma ia hope mai, hauoli loa oia no ke kula Sabati i na Sabati apau, i ka makahiki 1880, a hala wale ia makahiki, maanei i hoomanao ai ka mea e kakau nei i keia moolelo me he la, akahi no a ike ia he wahi mea e hoomanao ana i ke kula Sabati a me ka pule mai ka makahiki 1866 mai a hiki 1880, oiai, ua palaka, nanea a ke launa ole mai keia wahi, a o na hale pule o Satana ea, piha kui i na kanaka. Ua hoomau no oia i ka hele, aneane e pau ka makahiki 1881, akahi no a ano hou ka manao o ke kupuna wahine i ka ike ana i ka hana mau o kahi moopuna, hoomaka laua e hele i ka pule, a no laua hoi ka hele, pili mai ana ke kolu ke kaikamahine opio oia e Rose Keala ka inoa a make koke no oia, hoomau no kahi moopuna i ke alakai ana i kona kupuna wahine i ka pula me ia hope mai mahu mai ke kupuna kane a hookahi ka hele pu ana i ka pule i ka pono @ o ke Akua, a laua i hehi ku iho a mamua o ka 1866, mai laila mai a hiki i 1881, weliweli ua mea he auwana ana. A ua komo hoa iloko o ka poli pumehana o ka Ekalesia o ke Akua ma Welehu a hiki i keia manawa. Eia kela mea kupanaha i nei mau kupuna i keia wa, aole e olaolu ko laua manao ke haule kekahi Sabati i keia manawa @ @@o nei pela ko laua olelo mai ia’u i ka mea e kakau nei i keia moolelo oiai mai ua noho pa au me laua hookahi makahiki. Ka mua keia o na hoomaka ana e hele hou kela wahi i ka pule, ma ia hope mai ike hou ia aku ana he poo ohana e hele ana i ka pule, oia o Keala Hawele me kona ohana, loaa hou no he poo ohana o John Lani kona inoa. Kupalalu me kona ohana, oili hou ae ana he poo ohana oia o S@n. Kaalaa me he wehena o kai no la i ka wa kakahiaka nui poniponi malie ka ike ia aku o na pae opua e hookuku mai ana i ko lakou nani imua o na maka ka nana aku i ko lakou mau hiohiona like ole, pela no keia poe poo ohana i hoike ia ae ka nupepa ma ia wahi hookahi no. O keia poo ohana hope, eia oia ma ke kula kahuna pule i keia manawa e @ ke ano he haumana @ i kuu wahi liilii o ka ike @no o Waihee.
A o kahi mea i hele hope i ke kula Sabati maanei @ ana a nei wahi keiki o ka mea kakau moolelo nei. Ka hele ana no i ka @ hele hou i na pule hope i ka 1881 a hiki i nei wa. Ea, e na makamaka heluhelu o keia nupepa, mai ka mua a ka hope o nei moolelo o nei wahi keiki ponoi o Hawaii, me he la e koi mai ana, koi ae ana, koi aku ana ia kupuna, makua, makamaka hoa aloha e hoomahui i na hana pono oiai oe e @ e na manao hoomaloka. Nanea palaka, aia maopopo i ke ola i ka nani o ke Akua oiaio oia o Iehova. Owai la auanei ke aikane a nei wahi opio ou e Hawaii?
Me ka oiaio,
W. KAMAU.
Aia mahea ka noao pono?
Elua no aoao no kela, a o keia mea. He aoao mawaho, a he aoao maloko. He aoao pono, a he aoao hewa.
Manao kekahi poe, he mea pono ke inu liilii i ka waione. Manao kekahi poe, aole pono ke inu liilii i ka waiona. Pono ke waiho loa, aole make hoopa iki aku.
Ka aoao hea ka pono? Ka aoao inu liilii anei? Ka aoao waiho loa paha?
Elua mea e holo pu ana ma ke kaa hookahi. HeKahunapule Beretania kekahi, a he Luna haiolelo kekahi ma ka aoao waiho loa i ka waiona. Mr. Do kona inoa.
Ke Kahunapule. E Mr. Do, ke manao nei anei oe he mea hewa ke inu makou i wahi kiaha waina? Mr. Do Aole au e olelo ana no ia mea. Ma kau ka poe hoolei ka waiona, oia ko makou manao. O ke kanaka naauao, ua ike no oia i ke ano o ka inu ana i na waiona ma Amerika, a me Beretania. He mea ino, he mea hilahila, he kumu nui o na karaima, he mea e piha ai na aina i na poino, oia ke ano o ka ona. A o ka ona, no hea mai ia? Aole anei no inu liilii ana o ko oukou @ I ka waiona ? O ka hoomake ana e inu luki, oia ke kumu o ka hio loa i ka ona Akaka loa ia poe aina. Ke ike nei kou aoao i ke kumu o ka ona, me kona mau ino a pau, oia ka @ @ia ana ma mua. A o ka poe e kokua ana i ka inu liilii ana, aole anei he hewa nui e pili ana ia lakou ? Ina aole la ia inu liilii ana i ka waina me ka aina, aole paha he poe ona. Ina pau ke poe ona, pau na hapaumi aiwa na ka@na o keia ao.
O ka aoao waiho loa i ka inu ana i na waiona, oia no ka aoao pono. Aole he wahi hewa iki pili ana ia aoao. Ka paa keia o ka waha o ke Kahuna pule Beritania. Aole oia i ekema iki.
UNIHIIA E HAWAII.
He uku panai
I ka wa e paa pio ana kea la Ageripa maloko o kekahi halepaahao o ke Emepera Tiberio, ua kauoha ae la keia Emepera e hoopaa iaia me na kau@ ma ka puka pa o kona pa al@. He @ wela loa ia o ka la a ua @ wai loa no hoi ia. Ike aku ia oia ia / au@aui a ke kahi o na kauwa a ke alii Caligula e maalo ae ana mamua @ na me ka @ @ ka i piha i ka wai ma kona lima, a @ aku la oia e haawi mai i wahi wai @ mu. Haawi aku la ke kauwa i@ i ka wai me ka haahaa; inu ae la o Ageripa a kena kona makewai, a pane aku la iaia, - “E hoomanao nou iho e Tamatusa, ina au e lanakila mai keia paa pio ana, e hookaa no au ia oe me ka maikai no keia mau wahi olopu wai.”
I ka wa i make ai o Tiberio, ua @ka noho alii ana ia Caligula a hook@ ae la o Ageripa mai kona paa pio ana, aole o ia wale no, aka, ua @ aku la oia iaia maluna o ka aina e I@. Oiaia oia ma keia @lana kiekie @ l@ iaia, aole oia i hoopoina no kela @ oolopu wai i manawaleaia m@ @ @ e paa pio ana. Kauoha koke ae la @ no Tamatusa e lawe ia mai @ @ a i kona hiki ana mai, ua hoo@ @ k@ ia oia i laua nei maloko o kona @ a pau.
Ua ku mai ka mokuahi Ma@ o kakoa nei i ka @ nei. Ma @ la i loheia mai a na lo@ makamake o o ko na aina e, a e ikeia no ma kekahi wahi e ai o ka pepa.
Pakika ka hoi ka helena a na lio a Puluku ke hele a maiu poa@ k@ helena a na lio o na kaa hoi ua hele a @ @ Halemano i ka lau lehua ke nana aku oe hoohilu kahi manao.