Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 18, 3 May 1884 — Page 3

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Kurt Wong
This work is dedicated to:  He wahi dedication keia no ku‘u kupunahine o Nancy Mililani Kanahele

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa

 

@@@@@@@@

@@@@@@@@

@@@@@@@@

 

NUHOU KULOKO.

@@@@ Hooilina Alii i ka

@@@@@ ka mea mau.

@@@@ ke @@@ ka Moi, he

@@@@ o ke kulanui o

 

@@@@@ kaa hoop@niniu a

@@@@ o kela pule aku

@@@@.

 

@@@ G.W. Ma@la@lane ka

@@@@ i hookohu hou

@@@@ wahi.

 

@@@@ o ka Olai ma HIlo

@@@@ o Aperila.  Ma

@@@@@@ olai e loheia

 

@@@@ iho nei o ka noho ana

@@@@ ka Hon. Kamakele ka

@@ na palapala hoopii.

 

@@@ aia nei ka hana ana o ka

@@@@@ ma, ma na

@@@ Kalepa me Alakea.

 

@@@@ Kanealii i waiho mai he

@@@@ mai ka apana o Wai

@@@ e hoopauia ka haawina

@@@@ nei i na Makai Kiu.

 

@@@@ Davis he negero i hopuia

@@@@ me ka laikini ole,

@@@@ holo mahuka aku oia

@@@@ kalepa Kalakaua no

@@@@ mahope iho o kona bona

 

@@@@ iho nei ka hookahaka

@@@ ka Puali Kinai Ahi o ke

@@@@ nei ma na huina Alanui.

@@@ hookahakaha makahiki

@@@ me ka rula mau.

 

@@@@ o ka Poaha nei ka holo

@@@@@@ Alameda no Kapala

@@@@ kekahi heluna nui o na wai

@@@ a me kekahi heluna ohua

 

@@@@keia mau keon@@ana

@@@@ Moi i mau Hoa no ka Pa

@@ o Kapiolani: Hon. J. H. S.

@@@ Hon. D. H. Nahinu, E. Smith.

@@@ Kauhane, a me ka Hon. J. K.

@@@@.

 

@@ ke kaawale ana mai o ke Kia

@@ Kauai i kekulanakauhale nei no

@@@ ana o ka Ahaolelo, ua hookohu

oia ia Solomona Naauao i Hope

@@@ no ka mokupuni o Kauai ma

@@@@.

 

ka la i weheia ai ka Ahaolelo o

@@@ ua ikeia ke komo ana mai o

@@kanawai o ka Aha Kiekie he

@@ ke ano he koloka uhi pu mai

@@@ ilalo.  He aahu koloka keia

@@@ mai ke kilika mai a i

@@@ no hoi.

 

@@@ ke waiwai nui kai pai ia ma

@@@ i kakuia e Mrs. Laura Fish

@@@ Ka makuahine o ka Lunaka

@@@ , a ua unuhi makou i ke

@@@ o kekahi pauku, a e hoo

@@@ aku ana no ka pomaikai o ko

@@@ heluhelu.

 

@@@ palapala hoopii i waihoia

@@@ ka Hale Ahaolelo e ka luna o

@@@ ua oleloia ma ia palapala

@@@ hookuuia na mai lepera e hoi

@@@ mau home ponoi, oia na mai

@@@ Kalawao a me ka Halemai

@@@ Kakaako.  He wahi palapala hoo

@@ keia.

 

@@ komo kekahi kanaka iloko o ka

@@ W.G Irwin ma ke alanui Papu i

@@@ la Sabata nei e ako pua ai.

@@ oia e hopu e ka mea pa aka,

@@@ aku la kela mahope iho o

@@@ ana no umi minute.

@@ he makai kokoke malaila pela ka

@@ ka lono.

 

@@ ka Poalima nei ke ku ana mai o ka

@@ Kinau mai Hawaii a me

@@ mai.  O ke kumu o keia hoi ko

@@ mai nei ona, oia no kona hookau

@@ aku iluna o ke ala huki moku

@@ hoomaemae hou ana.  E holo

@@ ana no oia no kona mau awa i ka

@@ o keia pule ae elike me ka

@@.

 

@@ ka Haiolelo Alii ua pinepine ka

@@ ana o na mamala olelo " Kuu

@@, " Kuu Kuhina Elele, " " Kuu

@@ Kalaiana, " aka, i ka wa i

@@@ i ka inoa o ka Loio Kuhina ua

@@ hoopakaia " ka Loio Kuhina."

@@ ka mea, ke ninau nei ka nupepa

@@ no ke aha la ka hoopukaia ana

@@ heaha la ka mea i hoopukaoleia

@@ Loio Kuhina?"  A malia paha,

@@ hou a ua nupepa la, aole no ke

@@ Hawaii keia Loio Kuhika, a i

@@ peia, no hea kea Loio Kuhina e

@@ oia nei?  Malia paha he Loio Ku

@@ keia ma kekahi mea e ae mahope

@@ o ka noho ahi a o keia mea oia no

@@@@.

 

                                            Ke olelo nei ka nupepa Gazelle, he

                                        kau keia o na paina luau e pahoiaia

                                        ana imua o na Hoa o ka Hale Ahaolelo.

                                           O Mr. Wray Taylor ka Lunahoo

ponopono o ka nupepa puka ahiahi

                                        Balatina.  Ua waiho kona Lunahoo

                                        ponopono mua.

 

KAU AHAOLELO O 1884.

 

LA HANA 4 APR 30 1884.

                                            Halawai ka hale elike me ka mau.

                                        Pule ke Kahunapule.  Heluheluia ka                                                                     moolelo o ka la i hala a aponoia.

                                            Malalo o ke poo o na PALAPALA HO

                                        OPII, na Kamakele i waiho mai he pala

                                        pala hoopii mai Makawao mai e noi

                                        ana e haawi ke Aupuni i 2 eka aina no

                                        ka poe ilihune. a make lakou, alaila

                                        pili hou ka aina me ke Aupuni: wai

                                        hoia ma ka papa a hiki i ka wa e laweia

                                        mai ai ka bila kanawai e pili ana no ka

                                        poe ilihune.

                                            Na Kamakele hou he palapala hoo

                                        pii mai Makawao mai e noi ana e haa

                                        wi ka Moi i 2 eka aina i ka poe home

                                        ole o na Aina Lei Alii; waihoia ma ka

                                        papa a noonooia me ka palapala mua i

                                        ka wa e laweia mai ai ka bila kanawai

                                        e pili ana no ia mea.

                                            Na Kanealii mai Wailuku mai e noi

                                        ana e hookaawaleia i puu dala no ke

                                        kukulu ana i kekahi uwapo ma Waihee;

                                        waihoia i ke Komite o na Hana Hou a

                                        me na aina Aupuni.

                                            Na Gardner mai Hana mai e noi

                                        ana e kukuluia i Halemai no ka poe

                                        mai lepela malaila i loaa he wahi e hou

                                        luuluia lakou a hoomaluia mamua o ka

                                        hoouna ana i Honolulu.  Waihoia i ke

                                        Komite malama Ola.

                                            Na Kaulia mai Koolaupoko ma

                                        e noi ana e hookaawaleia

                                        i 80,000 dala no ka hana ana i

                                        ke alanui pali o Nuuanu.  Waihoia i

                                        ke komite o na Hana Hou a me na

                                        aina aupuni.

                                            Na Kauwila mai Puna mai e noi ana

                                        e hoolako aku ke aupuni i mau laau

                                        lapaau a i ole i hale haawi laau no ia

                                        apana.  Waihoia i ke komite Malama

                                        Ola.

                                            Malalo o ke poo o na HOIKE KOMITE

                                        MAU, ua waiho mai a ua hoike pu mai

                                        ke komite Pai no ka makaukau o ka

                                        papa inoa o na Luna Nui o ka Hale, a

                                        me ka papa hoonohonoho o na komite

                                        kumau o ka Hale.  Aponoia ka hoike

                                        a ke komite ma o ke noi a Kaunamano.

                                        A malalo o na hoike a na KOMITE

                                        KUIKAWA, ua waiho mai ke Kuhina o

                                        na Aina e i kana hoike o ke Keena

                                        Hoonaauao ma o kona ano Peresidena

                                        no ka Papa, a ua waihoia no ka pai

                                        ana ma ka lima o ke komite Pai.

                                            A malalo hoi o ke poo o na OLELO

                                        HOOHOLO, ua hoolaha mai o Keau i

                                        kona manao no kona lawe mai i bila

                                        kanawai e hoolilo ana i na pauku 265,

                                        266, 261, Kanawai Kivila e pili ana i

                                        ka Oihana Makai.  A nana no ma, ke

                                        ano he olelo hooholo, e hookomoia ma

                                        ka Bila Haawina, i 8,000 dala no ka

                                        hooloihi ana i ke alanui Hotele a hiki

                                        i ka apana o Kikihale.  Waihoia i ke

                                        komite o na Aina Aupuni a me na

                                        Hana Hou.

                                            He hoolaha na Palohau e lawe mai

                                        ana oia he bila kanawai e hoololi ana i

                                        ka pauku 1 o ka mokuna 5 o na kana

                                        wai o 1878.

                                            Na Hikikoki he Olelo hooholo e

                                       kauoha ana i ke Kakauolelo o ka Hale

                                        e hoike mai i ua lilo o ke kau o 1882,

                                        na dala i ukuia i na Lunamakaainana,

                                        Kakauolelo, Mahele Olelo, a me na

                                        luna malalo iho, a me na lilo pai &c;

                                        waihoia i ke komite Waiwai.

                                            Heluhelu mai o Kamika no ka wa

                                        mua loa he bila kanawai e pili ana no

                                        ka hookohu ana o na Lunakanawai

                                        Apana, a e hoopau ana i ka pauku 26

                                        o ke kanawai e pili ana no ka hookohu

                                        ana i na Lunakanawai Apana i aponoia

                                        i ka makahiki 1882.  Waihoia no ka

                                        heluhelu elua elike me ka rula mau.

                                            Nana no i heluhelu hou mai he bila

                                        kanawai e hoololi ana i ka pauku 8 o

                                        ka mokuna 32 Kanawai Karaima e pili

                                        ana no ka Laipila, ma ke kapae ana ae

                                        i kekahi mau huaolelo a hookomo ma

                                        ia mau wahi na huaolelo "a" a me

                                        "a i ole."  Waihoia no ka heluhelu

                                        elua elike me ka rula mau.

                                            Na Kamika no i heluhelu mai i ke

                                        kahi bila kanawai ana i hoolaha mua

                                        ai, e hoololi ana i ka pauku 3 o ke

                                        kanawai i hooholoia o ka makahiki 1882

                                        e pili ana no ke kukulu ana i na hale

                                        pau ole i ke ahi ma ke kulanakauhale

                                        nei.  Waihoia no ka heluhelu elua.

                                            Nana no he bila kanawai e hoololi

                                        ana i ka pauku 1442 Kanawai Kivila e

                                        pili ana no na palapala hoohui.  Wa

                                        ihoia no ka heluhelu elua.

                                            Waiho mai ke Kuhina Waiwai i ka

                                        Bila Haawina o na makahiki elua e

                                        hiki mai ana, a ma ke kapaeia ana o na

                                        rula ua heluheluia ka bila ma kona poo,

                                        a waihoia no ka heluhelu elu.

                                            Na Hikikoki he olelo hooholo e i

                                        ana mahope iho o ka heluhelu mua

                                        ana o kekshi bila kanawai, e haawiia i

                                        ke komike Pai no ka pai ana a e hoola

                                        koia na hoa me na kope.  Hooleia.

                                            Na Kaunamano he olelo hooholo e

                                        kauoha ana i na Komisisna hooponopo

                                        no kanawai o ka makahiki 1882, e hoi

                                        ke mai i ka lakou hoike.  Hoike mai

                                        ke Kuhina Waiwai ua kokoke e makau

                                        kau na kanawai.  Hoihoi hou o Kau

                                       namano i kana olelo hooholo.

                                            Hoike mai o Kalua i kona manao

                                        ma ka pakui a hoololi ana i ka rula 50

                                        o ka Hale, ma ka pakui hou ana i eko

                                        lu komite komau hou, oia hoi.  Komite

                                        Bila Haawina, Komite Kakau Poepoe,

                                        a me Komite o na Palapala Hoopii le

                                        hulehu.  Mahope iho o na kamakama

                                        ilio ana o na hoa ua hooleia ka pakui i

                                        oleloia maluna, a ma ke noi a Pilipo ua

                                        hoomaha ka Hale a ka hora 2.

                                            Hora 2 auina la, akoakoa hou ka Hale.

                                        Hoolaha mai o Kamakele he bila e

                                        hoololi ai i ke knawai kivila, i 2 luna

                                        makaainana no Makawao.

                                            Heluhelu mai o Keau he olelo hoo

                                        holo i $2,500 no ka hoonui a hoakea

                                        ana i ke alanui e holo la i Kalaepohaku

                                        mai Keoneula aku.  Waihoia i ke Ko

                                        mite o na Aina Aupuni a me na Hana

                                        Hou.

                                            Na Kaulukou i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i $10,000 no ka hoolohi ana

                                        aku i ke alanui Kula mai ke alanui Li

                                        liha aku a hiki i Kalaepohaku.  Waiho

                                        ia i ke Komite o na Aina Aupuni a me

                                        na Hana Hou.

                                            Hoolaha mai o Lilikalani he bila e

                                        hooponopono ai i ke kuai ana i ka opi

                                        uma ma Hawaii nei.

                                            Na Kaulukou i heluhelu mai, he ole

                                        lo hooholo e Elo ka Bila Haawina i hana

                                        na ka Hale ma ka poakahi a me ka Po

                                        akolu, o kela a me keia pule, no hoo

                                        kahi malama.  Hooleia.

                                            Hoolaha mai o Lilikalani he bila e

                                        hoomau aku ana i ke Kuikahi Panai

                                        like no 7 makahiki hou.

                                            Na Kaulukou i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo, e hoolaha aku ke Komite Pai

                                        na na Papa Pai haahaa e kaki mai ana

                                        no ke pai ana i na mea pai o keia hale,

                                        e lilo na lakou e pai.  Hoihoi hou ia

                                        ka olelo hooholo.

                                            Na Lilikalani i heluhelu mai he bila

                                        e hooponopono ana i ke kanawai o 1882

                                        e pili ana i ka waiona.

                                            Heluhelu mai o Nawahi he olelo hoo

                                       holo, e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai

                                        e hoike mai imua o ka Hale, i ka wa

                                        hea la i lilo ai keia mau dala Hawaii

                                        nona ka heluna $750,000 i mau dala

                                        no ke Aupuni.  Pane mai ke Kuhina

                                        mamuli o ka hooholo a ka Ahakuka

                                        malu, ke noi aku nei au e haawi mai i

                                        manawa e nana ai i ka olelo hooholo a

                                        ka Ahakukamalu.  Waihoia ka olelo

                                        hooholo ma ka papa, a hoike mai ke

                                        Kuhina i ka la apopo.

                                            Hoolaha mai o Kikila Baraunu he

                                        bila e hooponopono ai i ke kakau inoa

                                        ana o na Pake kane ma ke Aupuni.

                                            Hoolaha mai o Lilikalalni he bila e

                                        pili ana no na Pake i pau na kepa, e

                                        hoihoi ai lakou i Kina.

                                            Na Lilikalani no he bila e hoomahu

                                        ahua ai i na Lunakanawai Kiekie i 5 hoa

                                        a e hoololi ana i ke Kumukanawai.

                                        Hoopane a ka hora 10 kakahiaka

                                        o ka la apopo.

                                            LA HANA 5, POAHA MEI 1, 1884.

                                            Halawai ka Hale elike me ka mau.

                                        Pule ke kahunapule.  Heluheluia ka

                                        moolelo o ka la i hala a aponoia me na

                                        hooponopono.

                                            Malalo o ke poo o na PALAPALA

                                        HOOPII, na Kamakele i waiho mai he

                                        palapala hoopii mai Makawao mai e

                                        noi ana e hookuu ia na Poaono o na

                                        paahana i la no lakou iho, i ole lakou e

                                        kue i ke Sabati.  Waihoia ma ka papa

                                        a lapeia mai he bila kanawai no ia mea.

                                            Na Kauwila he palapala hoopii mai

                                        Puna e noi ana e hoopauia na luna ala.

                                        nui nui o keia aupuni.  Waihoia i ke

                                        komite Aina aupuni a . me Hana Hou.

                                            Na Gardner he palapala hoopii mai

                                        Honolulu e noi ana e ae ia na kahuna

                                        Hawaii e lapaau.  Waihoia i ke komi

                                        te Malama Ola.

                                            Na Kauwila mai Puna e noi ana e

                                        hoookaawaleia $5,000 no ka hoopono

                                        pono ana i na alanui o Puna i Hawaii.

                                        Waihoia i ke komite o na Han       a Hou.

                                            Malalo o ke poo KOMITE KUMAU,

                                        ua hoike mai ka lunahoomalu o ke ko

                                        mite Waiwai i ka lakou hoike i kulike

                                        ai me kekahi olelo hooholo e kauoha

                                        na e hoikeia na lilo o ke kau ahaolelo

                                       o ka makahiki 1882, a ma ka lakou ho

                                        ike ua hoikeia he 24•559•37 dala; apo

                                        noia ka hoike a ke komite.  A malalo

                                        o ke poo o na KOMITE WAE, ua waiho

                                        mai ke komite wae i kohoia no ka pane

                                        ana aku i ka Haiolelo Alii, i ka lakou

                                        hoike, me ka hoike pu mai ua makau

                                        kau ka lakou pane, a ua heluheluia ka

                                        pane e ka lunahoomalu oia o Kalua,

                                        ma ka olelo Hawaii,, a na Dole, kekahi

                                        lala o ke komite i oleloia i heluhelu ma

                                        ka olelo Beritania; waihoia i ke komite

                                        Hooponopono Bila Kanawai.

                                            Malalo o ke poo o na OLELO HOO

                                        HOLO na Richardson i waiho mai he

                                        olelo hooholo e kohoia i komite ekolu

                                       ala na lakou e hooponopono na bila

                                        kanawai a me na olelo hooholo bila ka

                                        nawai, a na lakou e nana ke kakau

                                        poepoe ana o ua mau bila la.  Hooho

                                        loia a kohoia ke komite, Richardson,

                                        Rowell, F. Brown.

                                            He hoakaka na Dowsetts e lawe mai

                                        ana oia he bila kanawai e pili ana no

                                        ka hoohui ana i kekahi hui, oia ka hui

                                        o Bihopa ma.

                                            He hoolaha no hoi na Kaulia e lawe

                                        mai ana oia he bila kanawai e hoololi

                                        ana i ko pauku 43 o ka mokuna 44 o

                                        ke kanawai o 1882 e pili ana i ka wai

                                        ona.

                                            Na Keau no hoi he hoolaha e lawe

                                        moi ana oia he bila kanawai e hooi ae

                                        ana i ka mana o na Komisina Pono

                                        Wai a me na alanui Liilii.

                                            He olelo hooholo na Hikikoki e noi

                                        ana i ke Kuhina Waiwai e hoike mai i

                                       ke kumu i like ole ai kana hoike no na

                                        lilo o 1882, me ka hoike a ke komite

                                        Waiwai.  Hooholoia.

                                            He olelo hooholo na Nawahi e kauo

                                        ha ana i ka Makai o ka Hale e hoolako

                                        ia na lala o ka Hale me keia mau nu

                                        pepa:  NUPEPA KUOKOA Saturday

                                        Press.  Hawaiian Gazelle.  Potaina,

                                        Advertiser, Elele. Ola o Hawaii, Daily

                                        Bulletin. P.C.A. Daily. a mahope

                                        iho o na hoopaapaa ana o na Hoa, ua

                                        noi hou mai o Nawahi e hoihoi hou i

                                        kana olelo hooholo aeia.

                                            Pane ke Kuhina Waiwai i ka manao

                                        o ka olelo hooholo a Hikikoki e pili

                                        ana no ka lilo ana o na dala Hawaii

                                        hou i dala aupuni: aponoia ka hoike

                                        pane a ke Kuhina Waiwai, a noi o Ka

                                        lua e hoomaha ka Hale a ka hora 1.

                                            Halawai hou ka Hale hora 1 auina la.

                                            Ma ke kapae ana o na rual, ua waiho

                                        mai ka Loio Kuhina i kana hoike no

                                        na makahiki elua i hala.  Mahope o

                                        ka unuhi ia ana ma ka olelo Hawaii,

                                        ua waiho ia i ke Komite Pai.

                                            Na kamika i heluhelu mai no ka

                                        manawa mua he bila e hoololi ai i ka

                                        mokuna 34 o na kanawai o 1882, e pili

                                        ana i ke kaohi ana i ka mai laha mawa

                                        ena o na holoholona.

                                            Ma ke noi a C. Brown, ua kapaeia

                                        na rula a heluhelu alua ia ka bila ma

                                        ke poo, a waihoia i ke Komite Hooko

                                        lokolo.

                                            Na Kalua i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo, e kauoha ana, na ka Mahele

                                        olelo Wilikoki e unuhi na bila  a me na

                                       olelo hooholo a keia Hale.  Hooholoia.

                                            Na Dole i heluhelu mai he olelo hoo

                                        holo i 10,000 dala, no ke kukulu ana i

                                        Halemai ma Lihue, Kauai.  Waihoia i

                                        ke Komite Malama Ola.

                                            Na Dole no, he olelo hooholo e ninau

                                        ana i na Kuhina, heaha la ka manao o

                                        na Kuhina no na paahana Pukiki a me

                                        na kanaka e ae mai na Aina e mai, oiai

                                        ma ka lakou hoike i waiho mai nei, aole

                                        a lakaou haawina no keia mea, aka ma

                                        ka haiolelo alii ua noi mai oia i ka noo

                                        noo o keia Hale no ia kumuhana.

                                        Waihoia ma ka papa a paneia mai.

                                            Na C. Brown i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 2,000 dala no ke kukulu ana

                                        ihale hookolokolo a me ka hale paahao

                                        no Kohala.  Waihoia a noonoo pu me

                                        ka bila haawina.

                                            Na Kaulukou i helnhelu mai he olelo

                                        hooholo i 2,000 dala no ka hana ana i

                                        ke alanui o Kalihi.  Waihoia a noonoo

                                        pu me ka bila haawina.

                                            Ma ke noi, ua ae ia aku ke Kuhina

                                        o ko na aina e, e pane pokole mai no

                                        ka olelo hooholo a Dole e pili ana no

                                        na Lima hana mai na aina e mai.

                                            Na Pilipo i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 2,500 dala no ke alanui mai

                                        Kailua a hiki i Huehue ma Kona Akau

                                        Waihoia a noonoo pu me ka bila haa

                                        wina.

                                            Hoolaha mai o Palohau he bila e

                                        kauoha ana i na haku hana e haawi ko

                                        ke aku lakou i ka hookaa auhau o ko

                                        lakou mau paahana.  i ka wa e uku ai

                                        na haku i ka auhau o na kauwa.

                                            Hoolaha mai o F. Baraunu he bila e

                                        hoomaopopo ana no ke ano o ka mala

                                        maia ana o ka malnuhia o ke Sabati.

                                            Heluhelu mai o Gardner he Olelo

                                        hooholo i 1000 dala no ka hana ana i

                                        Palekai ma Kipahulu Maui.  Ma ke

                                        noi a W.O. Smith, ua waihoia a noo

                                        noo pu me ka bila haawina.

                                            Hoolaha mai o C. Palaunu he bila e

                                        hoomaopopo ai no na Palahu, Kaka a

                                        manu e ae paha, e aea hele nei ma na

                                        kuahiwi o keia aupuni.

                                            Heluhelu mai o Nahinu he Olelo Ho

                                        oholo i 2000 dala no ke alanui aupuni

                                        ma ka apana o Kona Hema.  Waihoia

                                        a noonoo pu me ka bila haawina.

                                            Na Kanealii i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i mau puu dala no keia mau

                                        hana malalo iho:

                                            No ka hoakea ana i ka hale hookolo

                                        kolo o Wailuku 10,000 dala.

                                            Makeke kuai ia o Wailuku 4000 dala.

                                            Na uapo ma Waikapu a me Waihee

                                        3,5000 dala.  Ma ke noi a Keau, ua

                                        waiho ia a noonooo pu me ka bila haa

                                        wina.

                                            Na kupihea i heluhelu mai he Olelo

                                        Hooholo i 4,000 dala no ke Uapo ma

                                        ke awa pae ma Pukoo Molokai.  Ma ke

                                        noi a Nakaleka, ua waihoia a noonoo

                                        pu me ka bila haawina.

                                            Na Lilikalani i heluhelu mua mai i

                                        ka bila e hooponopono ai i ka lawe ana

                                        a me ke kuai ana i ka Opiuma iloko o

                                        keia aupuni.  Ma ke noi a Aeolo ua

                                        kapaeia na rula a ua heluhelu aluaia

                                        ma ke poo a waihoia i ke komite o na

                                        aha hookolokolo.

                                            Na Baraunu i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo e kauoha ana i ke Kuhina

                                        Waiwai e uku aku i na dala 1,000 no

                                        ka uku ana i na lilo o na hihia hewa ma

                                        na aha hookolokolo, - hoihoi houia.

                                             Na F. Baraunu i heluhelu mai he

                                        olelo hooholo i hookahi tausani dala

                                        no ka hana hou ana i na uwapo ma

                                        Waiawa, Ewa.  Waihoia a noonoo pu

                                        me ka bila Haawina.

                                            Na Nakaleka i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 3,000 dala no ka hana uwa

                                        po ma ke awa pae o Kaunakakai.  Ma

                                        ke noi a Kupihea, ua waihoia'a noono

                                        pu me ke bila Haawina.

                                            Na Kaulia i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 10,000 dala no ka ana ana

                                        me ka hoomaemae ana i na alanui mai

                                        Waimanalo a Kualoa ma Koolaupoko.

                                        Ma ke noi a Kauiukou ua waihoia a

                                        noonoo pu me ka bila Haawina.

                                            Na Kauila i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 2,000 dala no ka uwapo ma

                                        ka apana o Puna.  Ma ke noi a Kalua

                                        ua waihoia a noonoo pu me ka bila

                                        Haawina.

                                            Na Palohau i hoolaha mai he bila e

                                        haawi ai i ka mana i na Luna Auhau, e

                                        ohi i ka auhau o na pake e hele wale

                                        ana.

                                            Na Kauuamano i heluhelu mai he

                                        olelo hoooholo e kauoha ana i ke komite

                                        hoohui a hooponopono i na kanawai, e

                                         hoike koke mai i ka lakou hana iloko o

                                        na malama a mai keia la aku, a e hoo

                                        lako ia mai i hookahi buke na kela me

                                        keia hoa o ka hale.

                                            Hoololi mai o Kalua e haawi mua ia

                                        mai i na hoa na kanawai o ke kau o

                                        1882.

                                            Hoololi mai o Kaulukou i elua buke

                                        na kela me keia hoa.  Hooholoia.

                                            I ka ninauia ana ua hooholo loa ia

                                        ka olelo hooholo me ka hoololi.

                                            Na C. Baraunu i hoolaha mai he bila

                                        e haawi ana i ka mana i ke Kuhina

                                        Waiwai e uku aku i ka puu dala no ka

                                        uku ana i ka hopu ana i na lawehala

                                        mamuli o ke kauoha a ka Loio Kuhina.

                                            Na Nawahi i heluhelu mai he olelo

                                        hooholo i 500,000 dala no ka hoomoe

                                        ana i alanui hao mai Hilo a hiki i Ha

                                        makua, ma ke noi a Kaulukou ua wai

                                        hoia i ke komite o na aina aupuni a me

                                        na hana hou.

                                            Ma ke noi a Kaulukou ua hoopanee

                                        ka hale a hora 10 A.M. apopo.

 

KA MOOLELO O

Kihapiilani,

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU

I MOLOKAI.

 

[KAKAUIA NO KE KUOKOA.]

HELU 12.

 

                                        HALAWAI pu iho la me ke kahu

                                                na, ninau koke aku la ke kahu

                                        na, pehea ua pepe ko wahine?  Ae koke

                                        mai la ke 'lii.  O keia ka wa a ke kahu

                                        na i hoomaemae ai i ke alii me kekahi

                                        kapa palupalu loa he ae kona inoa, a

                                        holokii aku la oia i ka hale me ke 'lii

                                        wahine a nana pono iho la laua ia mea,

                                        a hai iho la ke kahuna; auhea oe e ke

                                        'lii wahine?  Ke ike pu iho la no kaua

                                        i ke ano o keia mea he mea ua maa ia'u

                                        ma ka oihana kahuna, a nolaila, ke hai

                                        aku nei au ia oe, e hapai ana keia wa

                                        hine i keia koko awa i ke 'lii a kaua ae

                                        mai no hoi ke 'lii wahine, a pau ka ke

                                        kahuna olelo ana me ke 'lii wahine, o

                                        ka haule aku la no ia iloko o ka hiamoe

                                        a hiki i ke ao ana.

                                            I ke 'lii wahine e kaia na  i ka hiamoe

                                        nui ua ala mai la ke 'lii Kihapiilani i

                                        ka wa kakahiaka nui loa, a haalele aku

                                        la oia ia Koleamoku, me kona olelo

                                        aku iaia, enoho malie no oe ianei, a

                                        na ke kamaaina o kakou e malama mai

                                        ia oe i ka ai a me ka ia, me ka po wale

                                        no au e moe ai me oe, a ma ke ao ea

                                        hoi no au me ka'u alii wahine, oiai ea,

                                        he mau malihini mai no hoi maua, elike

                                        no hoi me kou malihini pela no hoi

                                        maua, aole maua he kamaian no keia

                                        wahi, o ka ekolu no keai o ko maua la

                                        ia Kipahulu nei, ma keia mau olelo

                                        maikai a ke 'lii ua ae mai la o Kolea

                                        moku i keia mau olelo a ke 'lii.

                                            Ia Kihapiilani i komo aku ai hele aku

                                        la no keia a ma kahi no a kana alii wa

                                        hine e moe nei, haha aku la ko ianei

                                        lima maluna pono o ka lae.  I ke 'lii

                                        kane e haha nei puoho ino ae la ke 'lii

                                        wahine me ke ano puiwa no ka huihui

                                        o ka lima, a pane ae la ke 'lii wahine o

                                        oe no ia e Kihapiilani i ka maka o ke

                                        anuenue, ae, owau no, komo aku la ke

                                        'lii a kau iho la kona poo iluna o ka

                                        poohiwi o kana alii wahine.  Ia mana

                                        wa i ninau iho ai kana wahine, hoi e

                                        mai la no ka hoi oe, ae, wahi a ke 'lii

                                        kane, aole he loaa iki ia'u o ka manao

                                        oluolu nou a hoi wale mai la no au, a o

                                        ko ke 'lii hiamoe aku la no ia.  I ka

                                        puoho ana ae o ka hiamoe o ke kahu

                                        na, ike aku la oia i ke 'lii e moe pu mai

                                        ana me kana wahine, a olelo iho la oia

                                       i kana wahine ua hoi mai nei no ka ke

                                        'lii.  auhea, wahi a kana wahine, aia no

                                        hoi la ke moe mai la, auhea la i ike ia

                                        ka hoi ana mai nei i ka ka hiamoe.

                                            Ma keia noho ana o ke 'lii nona keia

                                        moolelo ma Kipahulu nei me kekai

                                        kamahine a Hoolaemakua me Kolea

                                        moku; ua oleloia ma keia moolelo ua

                                        piha na malama eha a oi, a elike me

                                        ka loihi o ia mau mahina eha, he mea

                                        oiaio, ua ike ia ua hapai o Koleamoku

                                        i ke koke awa, oia no hoi ke koko i ki

                                        nohi, a e like pu me na mea i hoakaka

                                        ia'e nei mamua e ke kahuna.

                                            (E ka mea heluhelu, ma keia wahi e

                                        ike ai kakou i na olelo ao a ke kahuna

                                        ia Kihapiilani no Koleamoku, a he mea

                                        no hoi keia e ike iho ai ko kakou mau

                                        manao me ka paulehia he akamai ke

                                        ano o ia huaolelo a e hoomaka kakou e

                                        kamailio.)

                                            I kekahi la i ke 'lii e noho ana me

                                        kana wahine o laua wale no, aia hoi,

                                        na kupu ae ka manao iloko o kek kahuna

                                        e hele aku imua o ke alii e hoike

                                        aku i kana mea i manao ai, a @ia i hiki

                                        pono aku ai malaila ma kahi o ke alii e

                                        noho ana.  hopuka aku la oia i kona

                                        manao.  I hele mai nei au ia oe e kuu

                                        alii ehai aku i kahi ou e ku ai i ka

                                        moku ke ike ole ia mai nae e Hoolae

                                        makua.  alaila, ua makehewa ka holo

                                        ana @ e ke alii i Hawaii, aka hoi, i ike

                                        mai no o Hoolaemakua i keia manao

                                        o'u e hai aku ai ia oe, aia ka ihu la o

                                        na wa o Hawaii, a nolaila, e hoolohe

                                        mai oe, ae mai la ke alii:  Pane aku

                                       ke kahuna. e hoi aku oe a komo aku

                                        iloko o kahi hale o olua me Koleamo

                                        ku, ina oia e noho ana, alaila, e hopu

                                        ka oe i keia huaolelo, a ina ua hele oia

                                        mai kamailio oe, kali no oe a hoi mai,

                                        alaila, oia kou wa e hoopuka ia i keia

                                        olelo, penei nae ka mua au e hana ai:

                                        E moe iho oe ilalo ma ka aoao o Ko

                                        leamoku, alaila, huli ae ko alo iluna, a

                                        ou mau lima he kau ae i ka lae, a ou

                                        mau wawae kau aku iluna o ka pou,

                                        alaila, nana pono ae oe iluna i kaupaku

                                        o kahi hale o olua, a mai no auanei oe

                                        a kamailio, eia wale no kau e hana pi

                                        nepine ai o ka au malie o hoohuoi o

                                        Koleamoku i ko au pinepine a ninau ia

                                        oe.  heaha keia au e - u nei?  Alaila,

                                        e pane ae oe penei:  He hilahila, ni

                                        nau hou iho auanei kela, hilahila i ke

                                        aha?  olelo hou ae no oe, e hilahila ae

                                        ana au ia kaua, like pu au me oe me

                                        ka wahine, no hai e malama mai nei ia

                                        kaua i ka ai a me ka ia, he kanaka ika

                                        ika au la i ka mahiai, o ka ina ole, a

                                        malia o pane ihokela ia oe, he nui ka

                                        aina i ka makuakane ona, alaila, olelo

                                        aku oe e hoi e noi aku ia Hoolaema

                                        kua i ekolu mau aina, i elua aina maloo

                                        a i hookahi aina wai, a i olelo mai aua

                                        nei ia oe no ka huhu o ka makuakane

                                        a me ka hoohiki ana mai iaia, aole e

                                        ike, aia a hapai i ke keiki, alaila, olelo

                                        aku oe:

                                            A noa ke olelo hoohiki a ko ma

                                        kuakane nou.  ua hapai oe i ke

                                        keiki, ua noho aku la i ka la o ka ina

                                        ina a pau ae la, oi auanei he makole ka

                                        inaina o kau loa, ke noho la ou makua

                                        me ke alo nui ia oe i ke keiki, nolaila,

                                        ina oe e hoi ea, he ku mai koe o ka       

                                        makena, a like no oe me kou ano mua

                                        ka punahele i kou mau makua nolaila,

                                        e hoi a noi aku i elaa ainamaloo - a i

                                        hookahi aina wai, a i olelo mai auanei

                                        ko makuakane i mau aina okoa e ae,

                                        aole o'u makemake, alaila hai aku no

                                        oe i ka inoa o na aina a'u i makemake

                                        ai, oia hoi keia, o Wananalua akahi aina

                                        maloo, o Honomaele alua aina maloo,

                                        o Wailua oia ka aina wai.  Eia ke ano

                                        o keia mau aina i hai aku wau ia oe e

                                        ke 'lii, aole keia he mau aina mahi io

                                        maoli, he mau aina kaua keia ekolu ina

                                        e lilo mai Wananalua lilo ka Pukaua

                                        o Kauiki a lilo mai o Honomaele lilo o

                                        ka Ohia o Kealakona lilo o Wailua, lilo

                                        ka Pukaua o Kue a me ka ala alaila, o

                                        ka hana nui au e ke 'lii oia no kau ma

                                        hi i ka ai a nui - a me ka hanai ana i na

                                        holoholona a haawi aku oe na na kana

                                        ka, a laka mai na kanaka ia oe alaila,

                                        olelo aku oe i na kanaka e hele iuka o

                                        Honomaele e oki i ka Ohia o Keala

                                        kona a nui kauoa hiki i Wananalua,

                                        eli aku i mau lua nui mauka aku nei

                                        a pau ia, ho-o aku i ke kumu o ka ohia

                                        iloko o ua mau lua la hana a paa i ka

                                        hulili alaila, kii aku na kanaka i ka po

                                        haku a la o lalo o Wailua, lawe iluna o

                                        ua hulili la iluna o Kauiki, aole he wa

                                        hi e hiki aku ai ka enemi, he pali ma o

                                        Kaihalulu e nana iho ai ia ka Pueokani.

                                        A o kekahi mau kanaka ea, i hookahi

                                        lau, (like me 400,) oia poe ke hoonoho

                                        aku i Wailua aia iuka oia wahi aina

                                        ka Puukaua o Kue, aole e pau ke aho

                                        ia wahi puu he maka-ha ia no ka enemi

                                        e make ai, ua hoopuniia e ka pali ia

                                        wahi puu, aia a ike aku oe e lihau mai

                                        ana ka ua liilii iluna o Makaliihanau - a

                                        kokolo mai ka ohu ma ke kumu o ka

                                        wai o Waiahiumalo a pipio pono mai

                                        ke anuenue mauka mai o ua wahi puu

                                        la o Kue o ka hele no ia o ka enemi, a

                                        oia ke ano o keia mau aina ekolu a'u e

                                       olelo aku nei ia oe e ke 'lii ma ka aina

                                        no oe e olelo aku ai ia Koleamoku a

                                        mai hoopuai iki aku oe i keia mau olelo

                                        a'u iaia, oiai, aole paha e nalo ana keia

                                        mau olelo ia Hoolaemakua.  I ka pau

                                        ana o keia mau olelo a ke kahuna, ua

                                        lilo ia he mea maikai i ka manao ke lii,

                                        oiai, oia no kona kuleana nui i hele

                                        mai ai.  Ma ke kuhikuhi a na kahuna

                                        i kahi e lilo ai o Maui nei iaia, mahope

                                        iho o keia mau olelo ana, ua ku koke

                                        ke 'lii a hoi aku i kona wahi hale e noho

                                        pe nei me Koleamoku.

                                            Iaia i hiki aku ai ma ka hale, aole o

                                        Koleamoku, ua hele i ke kahawai i ka

                                        auau a hoi mai, a iaia i hoi mai ai - a

                                        komo iloko o ka hale, aia hoi, ua piha

                                        loa ia oia i ka hoihoi me ka ninau mai

                                        i ke 'lii, aole paha oe e kala i hoi mai

                                        nei?  Pane aku la ke 'lii, o ko'u komo

                                        ana iho la no hoi ia a kiei mai la oe, a

                                        ia laua no e kamailio ana, ua huli koke

                                        ae la ke alo o ke 'lii iluna me ka hooko

                                        i na olelo a ke kahuna, a no keia mea,

                                        ninau pono iho la o Koleamoku i ka

                                        mea a ke 'lii e u pinepine nei, hai ae la

                                        ke 'lii, elike me na olelo a ke kahuna,

                                        a i ka lohe e hoi e noi i kona makuakane

                                        i mau aina mahi ai no kana kane, i ka

                                        holopono ana ia laua, ua makaukau o

                                        Koleamoku e hoi no Hamoa i Hana -

                                        Ia la a po - a ao ae ia po, pau ka pai

                                        na kakahiaka, ua makaukau ke alii wa

                                        hine no ka hoi: a ma kona ano liuliu

                                        loa o kona noho ana ia Kipahulu nei,

                                        ua launa no oia me na kaikamahine a

                                        me na wahine o Kihepali, a ua ike hoi

                                        na olelo ana, a i ka lohe ana o kekahi

                                        mau kaikamahine ekolu e hele ana o

                                        Koleamoku i Hana.         (Aole i pau.)

 

HALEPAI O THOS G. THRUM

 

O KA NUPEPA

SATRUDAY PRESS me KUOKOA

 

ALANUI KAAHUMANU, HONOLULU

Malaila e paoa ai na ano pau o na

 

Buke,

HOIKE O NA KULA,

HOIKE A NA KOMETE,

NA HAAWINA KULA SABATI,

PAPA KUHIKUHI O NA ANO A PAU,

HOOLAHA NUNUI A LIILII,

BALOTA, LIPINE PAPALE,

TIKETA, WAHI LETA,

BILA PAI HAKAHKA.

HOOLAHA KUDALA,

 

&o.,         &o.,         &o.

 

                                Iloko o ka wa pokole a me ka auhau haahaa.

 

                                A ma ka halekuai o THOS. G. THRUM       

                                                ma ALANUI PAPU, e loaa ai na

 

                                    Kalana kakau o na ano a pau,

                                    Wahi Leta "      "      "

                                    Inika         "      "      "

                                    Penikala   "      "      "

 

                                                Mea Hoopipili, buke hoomanao,

                                                Peni gula a me kumu gula,

                                                Kii, a me na laau,

                                                Buke kii o ka ohana,

                                                Buke kii a na keiki,

                                                Na mea paani a na keiki,

                                                Kaa a na keiki,

                                                Kaa huila lua o na opio.

                                                A he Agena no ke ana lole pepa o na

                                                Keiki a me na wahine

 

                                No ka hoailona ana i na lole ma na inoa pono!

                                   e hookoia na kauoha a pau no na papa inoa

                                   ke waihoia ma keia halekuai me ka uku

                                   pu o ka papa inoa i makemakeia.  Uku no

                                   ka inoa hokahi me ka inika a me ka hulu,

                                   $1,50 ina ma ka papa inoa keleawe, a ma

                                   ma ka papa inoa dala. $2.

                                        O na kauoha.  @mu mai na mokupuni e

                                hookoia ina e hoouna pu ia mai me ka dala

                                a me ka moakaka pono o na hoakaka ana.

                                                        THOS. G. THRUM

 

NU HOU! NU HOU!

 

Na Waiwai Hou Loa!

NA PAIKINI O KEIA AU.

 

E loaa no ma ka ha Halekuai o

DILLINGHAMA MA,

Ma Alanaui Papu.

 

Oia na waiwai malalo iho nei:

 

Na Palau, Kaa Huilapalala, Kopala,

Piki, Oo, Koi, Koilipi, Na Hama

ri Kamana o na ano a pau,

Na mea Hana a na Ka

mana, Poe Hamo

Puna, na Am

ara a me

na mea

hana o ka

Poe Akeakamai

a pau.  Pena Aila,

Vaniki a me na Palaki,

Pauda, Poka a me na Kukae

pele, Palaki Hamo Puna, Pulumi,

Pakeke, Kupu Holoi Lole a me na Papa

Holoi Lole, na Iputi,

na Pa Palai, na Me

kau Lawaia, Na

Aho Lawaia o na

ano a pau, na Kaula

o na ano a pau, na

Pahi, O, a me na

Puna, a he nui aku

no na mea i koe.

 

I KUPONO NO KA HOOAIWAHIWA ANA I

NA HALE

 

                                        I hiki ole ia makou ke huai pau aku

                                           aka, na oukou no e hele mai a e

                                           hoonuuiho.  O keia maluna ae, e

                                           loaa no ma ka halekuai o

 

                        Dillinghama Ma,

@@3@-3@ Ma ka helu 37, Alanui Papu.