Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 20, 17 May 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

!§%tl? [Kakauia no ke Kuokoa.] HELU 12. NINAU hou mai la kona makuakane, auhea la hoi ko kane ? Rane aku la o Koleamoku, aia no i Kipahulu, a no ka lua o ka ninau a Hoolaemakua, heaha hoi ka niea i hele pu ole mai ai me oe ? Hai hou aku kana kaikamahine, aole e hele mai he hilahila ia oe, owau no kana mea i hoouna mai nei e hele mai ia oe e kuu makua. Heaha ka manao nui o ko kane ia'u ? Wahi a kana kaikamahine, he makemake kuu kane i mau aina »ahiai no maua. I ka lohe ana o Hoolaemakua i keia niau olelo, pane mai la oia, he nui hoi paha na ama ia kaua e waiho mai nei o ka puni no ia o keia puali o Maui nei, ina i makemake i mau aina wai, aia hoi o Honomanu, Keanae a me Wailua Nui. A i manap ae no hoi i mau aina maloo kekahi, eia iho na aina maloo la he nui wale e waīho iho la ma Hana nei, e mahi ka ikaika aole e pau, no na aina maloo ka nui 0 ka aina e waiho iho la a puni o Maui nei. " 1 ka lohe jx)no ana o Koleamoku i | keia mau olelo a kona papa, he mea: oiaio, ua haawi pau oia me ke kanalua ole aka, ua like ole no me ka makema-, ke o ke 'lii nona keia moolelo, nolaila, olelo aku o Koleamoku i kona makuakane, he okoa wale no kana mau aina makemake i hai mai ai ia'u, a o ia mau aina kau e haawi ia'u no'u a me kuu kane. Owai na aina makemake ? wahi a kona makuakane, hai aku la o Koleamoku, o Wwanalua a me Honomaele, oia na aina maloo, a o Naikia ae nei e pili la me Koali, oia ka aina wai A oia kana mau aina i makemake ai ekolu. I ka lohe pono ana o Hoolaemakua 1 keia mau aina mai kana kaikamahine mai, aia hoi; ua hoike mai oia i ka haina oiaio me ka pololei no ka mea, he kahuna no o Hoolaemakua, a he ike no oia ma ka nana ana i na ouh a me ka wehewehe ana. (A e ike no auanei oe e ka mea e heluhelu ana i kana hoakaka ana i ke ano o keia mau aina, aiaila, e hooma&ao ae no paha kakou i na olelo a ke kahuna o Kipahulu, no keia mau alna elike me ka mea » hoike mua ia ae nei) A no keia roau olelo a kana kaikamahine, p&ne mai o Hoolaemakua, e hai aku au ia oe i ke ano o ko kane a me keia mau aina i maopopo k oe. Kainoa paha he kane e ko }»ne, he 'lii nui ko kane o Kihapiilani, ke kaikaina o ka mea iaia ka Moku o ! VCaui nei, ka mea hoi nona ka puukaua [• Kauiki »*u e malama aku nei» oia ko

i kane a'u i hoohiki ai a no»\ oc u:a. a ua pono aku la no hot ke hc-c ana, a c : like me ka nukeniake o ko kane ia S Wananaiua a me Honomae'e a me lua. he mauaina kau;: kei.i eko'.u i lo'ie nui oe. | Ina Ulo o Wananalua lilo ka puuka ua o Kauiki- a lilo o Honomaele, iiiu ka Ohia o Kealakona, lilo o Wailua. lilo ka.fiAi a me ka puukaua o Kue, alaila, lawe ka ala iluna o ka puu o Kauiki, .alaila, o ke Kipi aku noia ia Lonoapiilani» nolaila, a i hoi oe a hiki i Kipahulu e—a, hai aku oe i ko kane alii, ua ikeia mai nei oe e kuu makuakane e Hoolaemakua. 1 ka |kiu ana o keia niau olelo. akahi no a lohe {K>no kana kaikamahine o Kihapiiiani kana kane, a pela hoi me kona jk>c hoa heie mai Kipahulu aku. ma ia hoj>e iho» ua hoomakaukauia na mea ai a pau loa a ua paneeia mai-imua o na poe maiihinL a ua hookaawnleia mai hoi kekahi ha*e nui no ka poe malihini. ma ia po iho ua nui na hana Jea!ea i hoikeia mai. Elike me ka mea mau o ia au i r.a keiki makua. a ma ke ao ana'e, ua hoonaneaia na malihini i ka hee ana i ka j nalu o Puuhele, a oia no ka mea a k.\ i jx>e haku mele i l\ana'i. " He mea pio ole ka wai o Kumaka, Ahu "kapeke i ka nalu o Puhele, Ike i na ipu huai)ua o Hamoa. Ua noho o Koleamoku me kona mau hoa hele ma Hamoa no kekahi mau la me kona jx>e hoa hele, a kokoke e anahulu. alaila, ua hoihoi ia mai oia a me kona poe hoa hele mahma o na waa me ka piha pono i na .waiwai, a ua haawi like o Koleamoku i na waiwai i kona poe a pau i liele pu ai mnij Kipahulu aku nei, me ka hana kapa-1 kahi ole, a i liio hoi kona inoa i mea j maikai ia lukou. ' I ka hiki ana o Koleamoku ma ma | Kipahulii, ua pae na iMka me m j haawi aku i kona aloha i na mea a pau j i hele pu ai me ia. Ma keia wahi o ko j kakou moolelo, he |>ono e waih*» iki i ka oleio ana no ko Koleamoku hoi ana ; mai, a e kamailio pokole kakou no ke j 'lii nona keia moolelo. 1 keia wa a j Koleamoku ma i hoi mai ai mai Hana mai aia o Kihapiilani i keia wa i ka heenalu, a'e uwa ana ka pihe o uka a na kanaka, he wahi nalu keia ma ke alo ponoi akn o ka wai o Kahoopuapuai ma Kih< pali ma Kipahulu nei, o Kaleholeho ka inoa he wahi kuiana heenalu ano ole keia ma ka nana ana, ma keia heenalu ana o ua 'lii nei, ua hiki iaia ke ku mua iluna o ka |xipa a hoomaka oia e pae mai luna loa mai o ka welelau o ka nalu me ka hina ole, a iaia e pae aku ai i uka o ka iliili, ua hiki no i kekahi o kona wawae ke pale ae i ke poo o ka papa a pae hou aku i kai, a hiki i kona halawai hou ana 'ku me kekahi nalu hou, a he nui wale aku kana mau hana i ike no keia mea he heenalu, a ma keia hana oia i manao* ai e holo i Kauai a me Kiihau e hookuku ai me'ko laila ]x>e heenalu, a rae ka nalu o Keahua roa Hilo Bay. I ka pau ana o ko ke Tii makemake heenalu, ua hoi mai oia e auau a hoi aku no ka hale. Ia Kihapiilani i hoi aku ai a hiki i ka hale, oiai kana wahine e noho roai ana no i ka hale puka mai la oia a wehe ae la i ka malo vvni o kana alii a hoohume iho la i ka malo hou, a pau keia T ninau aki| la ke 'lii i :ke kahuna, pehea ua lohe wahi olelo iho nei oe a ka nialihini a kaua i hoi imainei? Pane inai ke kahuna, aole oia i hai mai i ka kaua mea i olelo ai. |he mau mea e wale nokana mea i olelo mai nei ia'u, me he mea la, ua kali no oia a hoi mai oc t a no keia mea, ua ; pau ka manao o ke "lii e ninau hou [aku. 1 ka pau ana o ka pama ahiahi o |ke ? Hia ma ia hoj>e iho, ua hoopuka |aku ke iii i kona manao i kana wahine | e hele oia e kamailio pu me Koleamoke I no ka holopono o kana mea i hele ai. nolaila ua ae mai kana wahine. a iaia i ihele ai a hiki imuao Koleamoku nuiau koke aku la no oia. Pehealeu nei kau huaka: i hele aku nei ? Hai mai ia o Koleamoku i ke lii, ua ikeia mai net oe e kuu makuakane e Hoolaemakua o ke 'lii oe i hoohiki ia ! i e b a noa kuu kino ia oe o Kihapiihni, ke kalkama o Lonoapiilanij ka mea nona ka moku o Maui nei. a o naaina ekolu au i manao ai i mau aina mahi ai, aole ka ia he mau aina mahi aiio maoli, he mau aina kaua ka ia ekolu, peb mai nei ka olelo a kuu makuakane ia'u, ? oia ka f u e hai aku la ia oe. I ks lohe-pono ana o Kiiiapiilani i

ket.i mau clcK\ ouu\ ua hoo-au-uo .xc ia ou i na olelo mi:a a <e k.ihum me ka uoin.\ ok\ a noiaiU, ua j>au kona ak« b Kv>iean\oku. 0 kona huU aku la no la i ka j\ua a j hhmoe aku b a hiki i.ke ao ana we ka | oleio o*e aku no kahi mea, no keia hia- : nioe o ke 'hi, ua kvnno maro ka nwmM> I hoohuoi ia Koleamoku, me ka ninau | ana akn ike ao ana ae- Heaha hoi (keia hianuie ou—si okeao ae nei no |kaia ? IV»ne aku la ke 'lii no ka w;<; | i ke kai; e kala auanei hoi kou heenalu | ana, a hiki wale no i ka wa a oukou i \ hoi mai ai. <K ka mea heluhelu, me | he mea !a. ua jx>k>!ei ka manao hoohujoi o Kokamuku no ke 'hi. ina }>aha | aole e ike ta mai oia e Hox>laemakua |me ke ano o na aina alaiia, ua hoih.oi | ke 'lii, aole «:o }>aha e hoopuka aku ana |ke lii ho nwniii oia i ke kai, a oia ; maoli no ka mea oiaio.) i Ia Kihapiiumi i hoi aku ai a hiki i ika hale a kamaiho pu oia me ke kai huna a ninau mai la ke kahuna, j>ehea ' mai nei ka hok ana a ko wnhine ? aku ia ke 'lii. hai mai nei ia'u. ua ike mai nei o ilooUemakua ia"ti, a e like no me kau mea i hai mua mai ai ia\i, |>ela no, a no keia mau olelo a ke 'iii, pane aku ke kahuna, haalek* ia iho na wahine, aia ka pono i Haawii la e noho mai la t ke kaikuaana haku la o olua i o l'mi la. Hoaku ka ihu ona waa ilaila i elua auanei la o kakou e noho ai alaila hoio kakou. aole make olelo i ko wahine e holo ana kakou i Hawaii, na ko ho{>e nei poe ae e malama iho iaia, a ina la hoi e pono aku nei kana huakai i hele aku nei, nawai hoi e holo ;\ku o Hawaii. Ika lua o ka la f aia hoi ua hoomakaukau ke kahuna i na waa kaulua me na pono a p.ni a me na kanaka ponoi i pili iaia no ka holo ana i Hawaii. me ka papa ioa'ku o.ua kaUuna nei aole e kaiuaiiio .1.». i-» noe kanakā la Kolea- - »»V ohana ua hō)o like Veia rnan::o oke kahunn. Ike kolu oka !a, ma ke kakahiaka o ua la nei. ua nnua pou«> ke kahuna i ka mahe o ka moan.i a me ke ano o ka makani. a ma kona ike, ua maop»)po iaia. ua m.'ikai ka pa ana a ka makani, no Maui aku na waa, a«)!e e haiawai me ke Kukpe o ka moana o Aienuihaha. he makani ino keia no ka moana o Aienuiiiah.i lie Kulepe, nana e hooiil') i ka ili laumania o ka moana 1 mau ale ahiu me he mau pali la, ma keia moan.i i iiniihia fli na waa he !e--huiehu waie me na kino oia, a iiio keia moana hope loa o koia ao e hookoia ai ko ke Akua makemake ma keia ao a me na. iahui kanaka a |>au o ka honua nei. >!a keia moana kekahi oleio kauiana. " 1 make o Aienuihaha ike oioiaa oie. " lko ke kahuna hoornao|K>po ana no kana ike, via hiki i ke aiii ke hoio ia ia me ka pilikia ole, nolaiia, ua makaukau na mea a pau loa, a ua paneeia na waa maiioko aku o ka haiau a hiki i ke awa, a ma ia ho[>e iho ua makaukau ka aina kakahiaka o ke aiii, I iloko o keia manawa eai nei, ua \ hai aku ke kahuna i kona manao i ke aiiu ina e pau ka ai ana» aiaiia, e hoi aku ke alii e noho pu me Koieamoku a hiki i ko ke kahuna wa e hiki aku ai, a ina oe e ike mai eke aUi ua hiki aku au imua o oiua alaila, e ninau mai oe i.ru a na'u no e hai.aku i ka huaoi«!o ia oe, a oia ka mea e noonoo oie mai ai o Koieamoku ia oe a me a'u ame na kanaka e ho!o ana kakou i Hawaii» a no keia mau oielo akamai a ke kahuna, ua ae ke aiii me ka hooiohe |>ono. Mahope iho o ka j>au ana o ka paina, a iiuiiu iki, ua ku ae la ke alii a hoi aku ia a hiki imua o Koleamoku a mai iaiia oia i noho ai a ike mai ia i ke ka- | huna e j)aa ana i ka hoe a me ka ho- [ keo aho iawaia, a e iho ana i kahi o na \ waa kaulua e kau nei ma ke awa, a e ] makaukau ana no hoi na kanaka. A he wa hoio-ke keia no ua kahuna | nei roe na kamika i ko bkou mau haie \ |K>noi, a ata no hoi i keia wa i ike ai Ike kahymt t aohe heaiahema i koe, oka f heie waie aku eo e launa pu me ke ai», [ noiaiia, hele aku la ua kahuna nei a I hiki ana imna o ke allī a me Koiea- | moku, mahamaha mai, ia ke alii Kiha[puiani ika ninau ana mai: He mau | waa hoi keia a oukou e Uuliu mai nei, e | holo ana ihea ? Hai aku ia ke kahuI na, e hoio ana nukou i ka lawaia ku kaula, Heaha ke ano o ia lawaia? wahi ake aUi i pane aku ai Fane mai h ke kahuna, he iawak Koa he ku kauia. Nmau hou no ke aiii: Aia i hea ia Koa a oukou e hoio ai ? (A&ip**-)