Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 25, 21 June 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

[Kakauia no ke Kuokoa.] MA ktna hahai ana a ke kahuna imua o ke 'lii i na mea i ikeia e lakou ina ka moana, ua hoomaopopo iho la ke 'lii he mau olelo oiaio wale no ia a pau. Mahope iho oka pau ana o keia mau olelo, aia hoi ua hookele pololeiia ka ihu o na waa, aia iloko o keia wa a lakou e holo nei ua ikeia aku la he ua kualau mamua pono o lakou, oiai hoi j na anuenue e pipio ana iloko 0 ka lewa me na hooluu like ole, aia hoi ka ua koko ke halii la iluna o ka ilikai, me na punohu e maokioki ana 1 ka moana, ka mea a kakou e puaua ae ai i keia mau wahi lalani mele o Kauikeouli: Ku na punohu e, Ka ua koko i ka moana. Ma keia mea i hoomanao iho ai na kanaka he alii nui io no o Kihapiilani mai ka po mai, elike me ke ano maa mau o keia lahui a hiki no i keia au hou, elike rne na hoakaka ana a ka inea e kakau nei i keia moolelo alii oiaio ma na helu mua e pili ana i ka hoihoiia ana o ke kino make o ka Moi Lunalilo ma kona hoine moe kau a hooilo ma Kawaiahao, ka mea nona ka lokomaikai i vaiho iho na kona lahui e ai a aahu i i;ana mau tausani dala, ka mea nona ka Home Lunalilo e ku nei mauka o Makiki, ka mea a e olelo ae ai, he kia ljoomanao no Lunalilo e poina t>le ai kona inoa i ka lahui Hawaii ponoi.

Ma ana o ke alii maluna o na waa ma ka moana, aole i ikeia kahi mau ale a me na huna kai ua koekoe ke 'lii me kana wahine, a pela pu no rioi me ka poe hoe waa; aole i liuliu ia holo ana aku o lakou nei, kaalo ana ka ihu o na waa mawaho o Halawa, Koha-la-loko, a i ka hiki pono ana aku o lakou nei mawaho mai o Honokane, ua pili loko aku la ka holo ana o na waa ma na pali hulaana o Kaauki a hiki ma Waimanu, hoomaka aku la ka la e nalowale i ka ilikai, a hala aku la ma kela aoao o ka poepoe honua, a i ka liula ana iho lana ana lakou nei mawaho ae o Waipio; ia manawa i olelo aku ai ke kahuna i kekahi kanaka e au iuka, a e nlnau aku i kanaka o uka i ke 'lii Umi, a ina aia no iuka alaila e pae aku na waa, a ina aole, alaila e holo no lakou ma kahi e noho ai ke 'lii. I ka pau ana 0 keia olelo ua au koke kekahi kanaka a pae iuka, hele aku la ua kanaka nei a ma kahi e paapu mai ana o na kanaka, a ninau aku la oia : Auhea la ke alii o Umi ? Hai mai la na kanaka aia ke.'lii ; i Kona kahi i noho ai, aia i Kailua. Ia 1 lohe ana o ua kanaka nei i keia mau olelo mai na kamaaina mai o uka o Waipio, o kona ku ae la no ia » au hou aku la a hiki aluna o na waa, ninau mai la ke kahuna, pehea mai la kau au ana aku nei ? Hai mai la ke kanaka, aole ke alii o uka nei aia la i Kailua kahi i noho ai i keia ioau la pela mai oei ka

poe kamaaina i hai mai nei ia'u. I ka lohe ana o ke kahuna i keia ole lo ua hoike oia i ke 'lii e holo no Kailua ia po, aae ke alii ia niea me ke kaulua ole, ia manawa he mahina palaweka ko ia po, oia ka po o Olepau oia hoi na ole eha. Ika pau ana 0 keia mau olelo, ua hoohuli aku la ka ihu o na waa a holo pololei no kahi i manaoia a haalele aku la ia "heha Waipio i ka noe." He manawa ole ia holo ana aku o lakou nei, aia hoi kaalo ana lakou nei mawaho o ka lae o Kauhola, a i ka napoo aila aku o ka mahina, aia lakou mawaho pono o Kukuipahu, malaila ua hoomaka na waa e lele waho a kau pono i Kona. Ika huli ana oka i-a, oia hoi ka mea aka poe kahiko i kapa aku ai i ka inoa o kekahi ao loihi e kau nei iluna o ka lani mai ka a ka hema o Leleiaka, ka mea a ka haole i olelo ai he lalani hoku, aia iloko o keia wa a kakou e heluhelu nei no keia wahi hoākaka, ua kupono loa lakou nei mawaho pono o Kailua, kahi a ke 'lii Umi e noho nei, mawaho pono o keia wahi i hoolana iho ai na waa me ko lakou nei naila pono ana aku iuka o ka aina, aia hoi na ihoiho lalani kukui e hoopuni ana i kahi a Umi e noho nei he like m\ me na hoku o ka lani; ma keia mau kukui lehulehu wale i ikeia,. ua manao ke alii Kihapiilani a me ke kahuna, . aia no ke alii malaila kahi i noho ai nolaila, hai iho la ua 'lii nei 1 kana olelo e hookokoke iki aku na waa iuka, ua ae ke kahuna i keia kauoha a ke alii, ma ia wahi i hai iho ai ke ? lii Kihapiilani i ka olelo i kana wahine a me ke kahuna e lana malie na waa ina ia walii, a pane iho la ke alii i keia mau huaolelo : E kuu wahine, ke hai aku nei au i kuu olelo ia oe, e noho oe īlu-

na nei ona waa me lakou nei, a owaii hookahi ke au iuka la e ike me ke alii Umi a me kuu kaik'uahine, a e nana pono ae oukou a i puka auanei na ihoiho kukui elua a holo kahi ahi ma keia aoao maanei, a malalo kahi ahi, alaila e manao iho oukou ua o)a«au, a ina aole oukon e ike ahi ole ana a hiki i ke ao loa ana, alaila ua make au, a noia mea e kuu wahine, ua ike mai la no i fce alanui i hele mai la hoi aku no a noho me ia nei ke kahuna, ke kamaaina o kaua i noho loihi ai ma Kipahulu—a hele wale mai la kaua i ka moana nui a hiki wale iho la t ka aekai o Kailua, a na ia mea no e malama ia oe i na mea a pau e pono ai kou noho ana, a i manao hpi oe e imi hou aku i makua nou ua hiki 'no, a pau ka ke alii olelo ana i kana wahine; ua lilo ia i mea kaumaha i kona manao no kana alii kane —a na kona waimaka e hoike la ia mea, a hai ae la no hoi oia i kekahi o kana olelo i ke kahuna e malama pono oia i kana wahine a na kona .manao e haalele mai iaia. Ika hookuu ana aku o keia mau olelo, ku ae la ke alii iluna o na waa a honi iho la i ka ihu o kana wahine, a lele aku la iloko o ke kai, au aku la oia aole no hoi 1 liuliu aku ua ku koke iho la kona mau wawae ilalo o ke one, a pae aku la keia ma kahakai me ka pili-

kia ole. Huli hou mai la oia i hope e nana i ka lana mai o na waa, aole no hoi i mamao loa aku. Ia Kihapiilani e ku nei malaila, ua ike aku la i ka iehulehu o na hale e ku ana, aka aole nae kekahi kanaka i ike mai iaia, nolaila huli pono aku la kona nanaina i kahi o na kukui e «ia mai ana a pii pololei aku la oia a hiki ma kahi e kokoke Aku ana i kahio ,ke alii ku iki oia malaila me ka noonoo pono i kana mea e olelo ai, a oia no kona wa i ike aku ai i Jca nui o na kanaka e kuku ana iluna me na ihe laumeki e paa ana ma ko lakou mau lima, a me na lako kaua e ae e ku lalani anp a e holoholo ana kekahi poe me na ano lako kaua no a pau, ma keia mea i manao iho ai ke alii e ku nei he poe koa kiai keia i ka hale o ke alii, nolaila hookokoke aku la 6ia ma kahi o ka puka e hele aku ai kahi a na koa mua e ku ana. I ke alii i iauna aku ai malaila, aia hoi ua ike kokeia mai la oia e na koa e ku ana. Owai keia kanaka hele o ka po o kahi o ke 'lii ? Hai aku ke 'lii, owau no o Kihapiiīani mai Maui mai nei, ke kaikunane ponoi o Piikeapiilani ka wahine a ke alii nui o Hawaii nei a Unii, auhea la laua i keia wa ? Hai mai la ke koa eia ae no o Piikeaapiilani iloko o ka haie kahi i konane ai me na' 'lii, a o Umi hoi, aia oia imua me na kahuna kahi i noho ai. Olelo hou aku la o Kihapiilani, e hele aku kekahi o oukou a hai aku i ke alu wahiine he kaikuouK nou ma * Maui

mai, a i ninau mai, ea, hai aku oukou j I kuu inoa o Kihapiilani, ekolu wale no ka oukou, o oe ka mua, o Lonoapiilani mai, a owau no hoi e olelo aku la f a pau no makou ekolu. Pela oukou e olelo aku ai iaia. Ika lohe ana ona koa i keia mau olelo a ke alii nona keia moolelo, ua hele koke aku la lakou a, hai aku la i ka lohe ia Piikeaapiilani me ka i aku : I hele mai la au e hai aku ia oe e kc aliiwahine he kaikunane nou aia mawaho oka unu kahi i ku ai, uiai Maui mai nei, o Kihapiilani ka inoa. Ia lohe ana no 0 kona kaikuahine i keia mea mai kekahi aku o ko laua mau koa kiai 0 kona ala koke ae la no ia i iluna a haalele iho la ika papa konane me n* 'lii a pau e noho ana, a o Kapiikeaapii lani uwe koke ae la ia me ka leo nui a nie ka olelo pihoihoi oia i pane aku ai 1 ke koa e kii koke aku i kona kaikunane e hookoino mai me ka makau ole, a 1 ka hele ana aku o ua koa nei a hiki imua o Kihapiilani hai aku la oia e ki>mo iloko me ke kanalua ole, laia i komo aku ai, ua moe like na koa a pau ilalo.

I ke komo ana aku o ke alii īloleo o ka hale a ike aku la oia i kona kaikuahine e uwe mai ana me ka leo nui, hele aku no oia a hiki imua o'kona kakuahine a hwni iho la i ka ihu, a puili ae la i kona a-i a hoomaka iho la laua e uwe helu, a uwe pu mai la na 'lii a pau me laua, a olowalu ae la na leo malihie* a aole i kanamai. (Ma keia wahi o ko kakou moolelo he pono ia'u e hoakaka aku 1 na mea e pili ana i ke alii ia Umi, oiai aia no oia imua me na kahuna kahi i noho ai ia wanaao, aole oia i hoi e ike i kona kaikoeke ia Kihapiilani, aka, lohe wale no oia ma ka leo uwe kaii.unane a kana wahine, nolaila hoomaopopo iho la ia aole he mea eae o Kihapiilani no f a ma ia mea o Umi i manao ai ua pono ole ko laua noho ana, a haawi ia Maui mua no KihapiilanL A ike auanei oe e kgL mea heluhelu i ka Umi mau hana eleu me ke aloha kaikoeke me ka holo o ka hana, a e hoomaka kakou e nana pono i ka Uini mau hana, ka mea a na kahuna o Maui i olelo ai aia no kahi e ku ai i ka moku o Kihapiilani i Hawaii o Umi la.) Ia Kihapiilani me kona kaikuahine e uwe nei a me na 'lii, aia hoi lohe mai la ke alii Umi a me na kahuna iloko o ka hale o Mua, hooho ae la kahi mau kahuna: E! he leo uwe hoi keia e uwe mai nei me he mea la eia no iloko o ka hale ou e ke alii, ia lohe ana o Umi i keia olelo a kekahi mau kahuna, pane ae la o Umi: E hoolehe aku kakou a uwe kaikunane mai ea, alaila ua hiki mai la o Kihapiilani maī Maui mai, i ka pau ana o ka ke alii olelo ua noho malie like na kahuna a liuliu iki ua lohe aku la lakou nei i ka uwe mai a ke aliiwahinq e uwe kaikunane ana.

Aia i keia wa i olelo aku ai o Umi i na kahuna e papaiaawa, he hoonoa ke ano o ia hana a na kahuna i ka wa kahiko, ma ia mau mea no hoi i holo koke ai ko Unii mau noonoo porib ana me ka hikiwawe loa, aole he kumu e ae 0 ko Kihapiilani hiki ana aku i o na la me he mea la ua hewa ko Lonoapiilani noho ana me kona kaikaina me Kihapiilani, aole i hoolohe ia kana olelo kauoha elike me ka mea i hoikeia ma na helu mua o keia moolelo. Ma keia mea ua kauoha aku la ke alii Umi i kekahi o na kahuna c kii i ka poe kukini e hoala a lawe mai imu* ona, nolaila ua hooko kokeia keia kanpha, a i ka lohe ana o na kukini i ke kauoha a ke alii, ua ala koke lakou me ka makawkau ina ihoiho kukui, aole i upuupu iho ku ana ua poe kukini ne» imua o Umi, a hai mai ke alii i ka huaolelo, auhea oukou e na kukini, eia ka huaolelo iā olua e na kukini mua, hookahi o olua ma nae aku nei, a o kekahi malalo aku nei, holo olua a na palena o Kona nei, e hai aku i na makaamana e 1 kalua ka ai, ka puaa, ilio, a me na mea a pau i keia po, a o ka poe o kahi loihi aku, apopo lawe mai, a pela no ia mau la aku a he mau la lawe mai keia o ka waiwai, nolaila e ho'a ke kukui a hele akp i keia wa. Ua a koke na kukui a puka aku la keia mau kukini a hoomaka aku la e kahea me ka leo nui, a i ka loha ana ona makaainana i keia mau leo, ua ala kokfe ae la kela a me keia e hoolohe i ka huaolelo a na kukini c kahea nei, ia manawa ua wahie a me na mea a pau a o ka &omaka mai la no ia o ka weli o ke ahi o na hale a pau me he ahi makawela la e a ana ike ku& p»U. (A«U i *cm.)