Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 27, 5 July 1884 — Page 1

Page PDF (1.74 MB)

This text was transcribed by:  Lynn Mangel
This work is dedicated to:  MacKenzie and Kendall Mangel

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIII, HELU 27.      HONOLULU, POAONO, IULAI 5, 1884   NA HELU A PAU, 1179

 

@KAI KA HOI KA PAPA

A ME

@ LAAU O KOU HALE !

NOHEA LA?

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

 

@A AE@ NO HOI IA LA, OMI KA IO O @ @ O MAKAWAO I KA UA MEA O @ NANI

 

@ PAPA!  NA  PAPA!

A ME

@A PONO KUKULU HALE.

O no Ano @ @ Pau.

@ MA KE KIHI O NA ALANUI

@apu me Moiwahine,

HONOLULU,

@ @ @ ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA!  PAPA!   PAPA!

 

@ PAPA HULUHULU,

            NA PAPA MANOANOA,

                        NA PAPA I KAHILA,

                                    NA PAPA KEPA,

                                                PAPA HOLE KEOKEO,

                                                            PAPA HOLE ULAULA,

 

@a Laau,  Na Laau,

 

KUA,

            NA KAOLA,

                        NA AAHO,

                                    NA MOLINA,

                                                NA PEAPEA.

            PINE HULUHULU,

            PINE I KAHIIA,

PAPA A ME NA LAAU ULAULA.

            PILI ULULA,

            PILI KEOKEO,

            PANI PUKA,

            PUKA ANLANI,

            PANI PUKA ANIANI,

            PUKAKK OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU,

 

@u Pena mai ka liilii a ke nui,

            Aila Pena,

                        Aila Hoomaloo,

                                    Wan@, Pate,

 

@ LAKO O KELA A ME KEIA

                        ANO.

 

@ AMI PUKA HALE,

            NA AMI PUKA PA,

                                                ANIANI,

PEPA HALE A ME MA LIHILIHI,

            E loaa no malaila,

 

            PAAKAI HELU I,

O

KAMAAKO ME PUULOA.

 

@o ka Dala Keike e loaa no na mea a pau i @ @ @ @ @ @ Emi Loa.  O na @ mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @ hooko p@.  E kipa nui @ @ @      @@

 

MA HOOLAHA KUMAU.

 

DILLINGHAM & CO.

 

Mau Mea Kuni Lako Hao

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

 

            ANA AINA!  ANA AINA!

            KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamana. @

 

E wehe ana o A.

 

M. Meleki,

 

No ka Hookahakaha nui,

 

NA LOLE NANI

 

O NA LOLE KAU MAKALII, &C.

 

OIA NA

 

                        PAPALE KANE,

                                    PAPALE WAHINE,

                                                HULU, PUA LAU.

 

E HOOMAKA ANA,

 

                        POAKAHI, LA 21,

                                    POALUA, LA 22,

                                                POAKODU, LA 23.

 

@        Ma ka halekuai helu 104 alanui Papu.

 

1884! KAU AHAOLELO  1884! !

 

KUOI MAI NA MEA A PAU!

 

            O ka Poakahi, Poalua, a me ka Poakolu, o keia pule ae, e hoomakaukau ana au e hoikeike aku imua o ko'u mau makamaka a hoa'loha Hawaii, he heuna piha o na papale kinohinohi o na wahine mai ka $2.00 o ka papale a pii aku i ke $6.000.  He hiki no ia makou ke kinohinohi i na papale ma na kumukuai a pau.  Aole o makou malama i na opala puehu wale i ku makani iloko o ko makou mau halekuai.  He hiki no ia makou ke hooiaio he mau waiwai o ke ano maikai wale no ka makou e kuai aku.  Aole o makou kuai i na waiwai ma na halekuai kudala ma Kapalakiko, aka, na makou iho no e kinohi a hana ko makou mau papale iho.  A ma na lole aahu, aole e hiki i kekahi mau halekuai e ae ke hoopapa mai ia makou, a ke oielo nei maanei, he oi aku ka emi o na kumukuai o kalu mau lole.  He elima o makou halekuai, a ma o ko makou kuai emi ana i na waiwai, ke holopono nei ka makou mau hana.  Ua oluolu pu makou i na puka uuku e loaa ana.  O na papale piva, $3.00 wale no.      

                                                            CHAS. J FISHEL.

            Halekuai kihi o alanui Hotele me Papu, a @e kihi o alanui Nuuanu me Kalepa.

 

LOLE MAKEPONO

 

Ka Kulke e loaa no ia ma kahi @

 

Kakela me Kuke.

E laa @

AHINAHINA, KALAKOA KOEKEO,

LEPONALO, PENA, AILA,

AILA HONUA, ANIANI,

 

NA MEA PIULA,

 

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa

keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu

Palahi, na Palumi, ahe agena

no na mokupuni o Hawaii

neino na Lainakini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,

Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i

ka Wawae, Palule Huluhulu,

Na Lole Huhuhulu, Na

ka hoohelo ana, Li

Lole no pini, Lihilihi, etc.

A ME @

 

Mikini Humuhumu

 

MAKAPONO LOA

                                                            he mau

 

MEA AI KAHI:

 

KAPALAOA, KOPAA

RAIKI, PIA, HOOHU

PAAKAI, HUAALA,

PIA KULINA, KOPE,

A@

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE.

 

LAAU HOOMAEMAE KOKO

            LAAU HOOPAU NAIO,

                        PENIKILA, HUAAL@,

                                    LAAU KUNU

 

            @ @ Laau Hama, a Pela @

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahauuopaineki,

 

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia.

 

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na i ua

huna o na Powa.

 

Ia wa i haawiia mai ai na leo huro no ekolu manawa me ka hauoii nui, a ia wa no hoi i ikeia aku ai na alakai pakahi o na naita powa i ke ku ana ae a hele mai la e halawai me ka Moi a me ka kakou koa, ua kulou like mai la lakou imua o laua.  A o ka naita hoi o ka aahu ulaula, kunou mai la oia me ka haahaa a pane mai la:  E kuu Moi i aloha mui ia, ke hai aku nei au ia oe, he laki maoli no ko'u i ka pa io ole ana me kau keiki, ina paha owau kekahi i paio aku nei ma kou aoaoa, ina ua like pu au me ko'u mau mua ka waiho ilalo o ka ilihonua, aka ua hanau laki ia no au, a nolaila no i ike ole a ko'u kino i na hana o keia la.

            I ka noho ana iho o ua naita la, ku hou ae la ke anaina iluna a hgaawi hou mai la i na leo hauoli no ko lakou alii hou, ka mea a lakou i ike ole ai mamua a i ka mao ana ae o keia uluaoa, ua noho hou iho la ke anaina ilalo me ka maluhia maikai.  Ia wa i ku mai ai ka haku puuku a kauoha aku la i na kuene e hoomakaukau i ka papaaina.  He manawa ole, kukuku ana ke ehu o na mea ai o na ano a pau loa aole kekahi mea ai aku i keo.  I ka makaukau ana o na mea ai, ua noho iho la kela a me keia maluna o na noho no ka hoonuu ana i na kohi kele o ka papaaina; a i ka lawa ana o na mea a pau i hoonuu iho, ua hoolai iho la ke anaina no ka nana ana aku i na moho lanakila o ka la ma ka pana pua.

            Ia wa ku ae la ka Moi a pane ae la, aole au i makemake o ka poe helu elua kekahi e ku pu aku me ka'u keiki ma ka pana pua, o ko'u makemake o ka poe helu ekahi wale no ke ku e pana pua pu me kuu keiki.  I ka lohe ana o ke anaina i keia mau olelo a ka Moi, he mea mahalo loa ia ia e kona mau kanaka.

            I ka makaukau pono ana o na kanaka pana pua he 19 a o ka naita malihi ni hoi piha ka iwakalua, a i ka makaukau ana o kela a me keia o lakou ua lawe ia aku la kekahi manu nunu, a he hookahi haneri anana ke kaawale mai ka manu mai a hiki i kahi e ku ana ka poe pana pua, a i ka ike ana o ka haku puuku ua makaukau lakou, pane mai la oia:  O oukou a pau ka'u mau keiki, ke kauoha aku nei au ia oukou e pana i ka oukou mau pua me ka pololei loa, a o ka mea e ku ai ka maka o ka manu nunu iloko o ewalu manawa, alaila e lilo iaia ka makana he lei daimana i kinohinohiia me na pohaku makamae, aole nae na'u e haawi aku i ua makana la aka na kekahi lede maka palupalu e haawi aku ia oukou i ka makana, nolaila e a'u mau keiki, e pana me ka pololei i loaa ai ka hanohano o ka Ia ia oukou.

            I ka pau ana o na olelo a ka haku puuku, o ka manawa no ia ia uleu like ae ai ua poe kaeaea la o na mauna hui o Arabia a kuku like mai la.  Haawiia mai la kekahi hoailona, a ia wa i huki mai ai ke kanaka mua i ke kaula o kana pana a molio pono, a hookuu aku la oia i ka pua e lele uwe hone ana i ka lewa ma kahi e loaa aku ai ka maka o ka manu nunu, a ua manao ke kanaka pana pua o ka pua mua loa ia nana e hole mua ka maka o ka manu, aka me na manaolana poho oiai ua halahu aku la ka pua mua, a pela wale mai a hiki i ka pau ana o kona manawa, a ua hala hu wale no na pua a ewalu.

            I ke ku ana mai o ke kanaka elua a pana i kana mau pua a pau, ua like pu no ia me kona mua, pela mai no ke kolu a hiki waie i ka pau ana o lakou he 19, a i ka hiki ana mai ia Kahanuopaineki, ua ku ae la no hoi keia a hoomaka aku la e pana i kana pua mua, a lele pololei aku la ka ianei pua mua a ku ka maka akau o ka manu a lilo ae la ka lanakila mua loa iaia.  I kona pana ana a pau kana mau pua he 20, aole a ianei pua i hala, ua pau wale no i ke ku a pau loa, a lilo loa ae la ka lanakila o ka ia ma ko ianei aoao.  I ka pau ana o na lealea, ua haawi ae la ka haku puuku he anaina hula no ia po, me ke kauoha pu ia aku o ka poe hanohano e hele mai i ka ahaaina hula o ia mau po, me ke kauoha pu ia aku he hookahi malama e lealea ai.

            I ka hala ana o ka malama hookahi o ka noho ana o ke aupuni powa iloko o ka lealea, 12 manawa ua hookuuia ae la na hana, a i ka hoi ana o kela a me kela mea i ko lakou wahi, ua kauohaia aku la lakou a pau e hele mai i ka manawa kupono no ka poni ana i ka hooilina Moi ke hiki aku ke kuahaua alii.  I ka hoi ana aku o ka Moi a me kana keiki i ko laua wahi, ua @ @ la ka Moi i na mea e pono ai o ke keiki ke hiki mai i kona manawa e poni ia ai oia i hooilina no kona aupuni, a i ka noonoo akahele ana o ka Moi, ua hooholo iho la ia he eha pule mai ka la e hoopuka ia aku ai ka olelo kuahaua, ia wa e hoolilo ia ai kana keiki i hooilina alii no kona aupuni.

                                                                                                                                    Aole i pau.

 

@A MOOLELO O

 

Kihapiilani,

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

 

O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU

 

I MOLOKAI.

 

[KAKAUIA NO KE KUOKOA.]

 

            Ma keia mau ahi elua i puka ae ai i a holo, aia hoi ua ike mai la ka wahine a Kihapiilani a me ke kahuna a me ka poe a pau o luna o na waa i na alii kukui elua nolaila ua manao ae la lakou ua ola ke alii elike me kana kauoha ia lakou, a ua lohe mua aku no lakou i ka uwe.  Ma keia mea i pau ai na manao no ka pilikia o ke alii.  I ka ha@ ana aku o keia mau kukini elua, ua olelo hou aku la o Umi i kekahi mau kukini eono, a penei ka mahele ana o ua poe kukini la eono:  Eono moku o Hawaii hookahi o Kona, hookahi o Puna, Kau Hilo, Hamakua, a me Kohala, a @ hai aku oukou i na makaainana @ kala ka waa nui a me ka waa iki, ka laau nui a me ka laau iki, a o oe e kukini nona o Hilo, e lawe mai oe i mau kauna anae o ka loko o Waiakea me k@ ola no o ka ia a hiki ana imua o'u.  Puka ka la hiki mai oukou a pau imua o'u me ka huaolelo, Ae, wahi a ua poe kukini nei, a o ka hoomaka koke no ia o ka holo koke no ia o ua poe kukini nei me ka mama loa, me na leo nui e kala hele ana e like me ka mea mau i ka noho ana o na lii nui oia au kahiko, a e hooko ana hoi i ka huaolelo kauoha a ke lii Umi, a he mea maa mau no hoi ia i ka poe a pau e noho pu ana ma ke ano kanaka ma ke alo o ke 'lii Aimoku ame na lii malalo aku ona, aole i makemake ia ka leo o na lii e haule malalo, a pela no a hiki i keia wa e noho nei ko kakou Moi.

            Ma keia wahi o kakou moolelo, he pono ia'u ke hoakaka aku i ke ano o ko Umi a me Liloa noho ana i alii nui no Hawaii - a hiki i keia wa i hiki aku ai kona kaikoeko alii Kihapiilani i mea e maopopo ai ko Umi noho ana.

            I ke au o ko Umi noho Moi ana maluna o na lii a me na makaainana a pau ma ka Mokupunii o Hawaii, ua mahalo mui ia oia e na makaainana, a ua lawe oia i mau aikane nane, oia o Piimaiwaa, Koiowala a me Omaokamau o keia poe nae ekolu, ua lawe ae oia ia lakou i ka wa kamalii mamua aku o kona noho Moi ana, aia nae i ka wa i make ai o kona kaikuaana o. Hakau@ aia hoi, ua hiki aku o Umi i ke anuu o luna loa o ka noho Moi, a ma ia ano oia i noho ai @ hiki wale i kona hoao mare ana me Piikeapiilani, ke kaikamahine alii kiekie ma ka Papa Lalani Alii o Maui nei, ke kaikuahine, ponoi o ka mea nona keia moolelo.

            A Penei ke ano o kona noho Moi ana:  Ua noho like oia me na lii a pau a me na makaainana, a ua wae ae oia i kekahi hoe kanaka ekolu kanaha, like pu me 120.  A mai loko ae o keia poe he ekolu kanaha, he poe Kahua a poe Kakaolelo, Kuhikuhipuuone a Kilokilo, a poe Kukini i hoike mua ia ae nei, a oia ka mea i manao iho ai ka mea e kakou nei e hoakaka imua o oukou e ka poe e heluhelu ana i keia moolelo, O ke ano o keia poe, ua olelo ia, aole a lakou hana e ae, o ko lakou noho wale no me ka makaukau ma ka lakou oihana, no ka manawa a ke alii e makemake ai e ninau ia lakou no na mea e pili ana i ka noho ana Aupuni a me na pilikia e hiki mai ana a ma na mea hoouna hoi ma na wahi loihi aku o ka aina e hiki mai ana me ka hiki wawae, oia hoi ka poe kukini, ma keia mea i malama ai ke alii Umi i keia poe, a ke waiho nei kekahi alanui pohaku i kalai ia ma ke ano auwana mauka o ke kuahiwi o Hilo o Laumaia ka inoa, a ke uhiia la ua alanui la e na lau kau a me ka nahelehele, na ko Hilo poe kamaaina e ike i keia alanui e waiho la a hiki i keia la, aia hoi kekahi papa konane a Umi e waiho la ma ke alanui e hele la a hiki i Kaluaopele mauka Olaa, ma kahi e kokoke la iuka o Kanekoa, a ina e manao oe e @ mea @ @ hele makaikai ma keia wahi, alaila, e ike no oe i keia pohaku e waiho la ma hai o ke alanui, ala hoi kekahi mau halau pohaku ekolu a Umi i hana ai maluna o ke kuahiwi o Maunaloa ma ka aoao Komohana Akau, he mea kahaha no ka manao ka ike ana i ka hoopili ana o na papa pohaku pahoehoe.  Pela i hoopaa ia i na iliili makia, he mau lau ka nui o na kanaka alaila piha, aia no ua mau halau pohaku la ke ku la a hiki i keia la.

            He wahi moe keia no ka poe hahai kao ahiu, a me ka poe pii makaikai i Kaluaopele o Mokuaweoweo.

            Ma keia mau hana a Umi i ike ai oia i ke kumu o ko Kihapiilani hiki ana aku imua ona a me kona malama ana i ke akua ia Kaili.

            Nolaila, o kana mau hana keia e poina ole ai kona inoa, a he mea pono ia kakou ke mauao iho i keia mau hana a Umi e hoouna nei i na knkiui a puni o Hawaii, oia no na helehelena mua a me na hiona o na mea e ili mai ai ka pomaikai nui ma'una o kona kaikoeke alii Kihapiilani, a oia no ke ano nui o kona ku ana i ka Moku ia Maui nei, nolaila, e hoomaopopo iho ka mea heluhelu i ka Umi mau hana ma ka mua'ku o keia moolelo a hiki ika pau ana, a he mea pono no hoi ia kakou ke huli ae a nana i ka Umi mau hana aloha me ka lokomaikai nui imua o Kihapiilani.  I ka manawa i hala aku ai na kukini, ua ku ae la Umi a hai aku la i kana huaolelo i ka poe kahuna a pau, e noho lakou me ka makaukau mau ma ka lakou oihana, a ua ae aku na poe kahuna a pau i ka olelo alii, iaia i haalele aku ai ia lakou i ka hale o mua, ua hoi mai la oia a ma ka hale o kana mau aipuupuu e liuliu ana i na lako ai a pau o kela ano keia ano, e like me ka mea mau i ka papaaina a na alii, ua laweia na mea nui a me na mea liilii he nni wale o na mea ono a pau. aka, o Umi nae i kela wa, ua hoomaka koke aku no ia e lawelawe i umu okoa nana, a kau aku no i ka wahie, a ho-a aku no i ka imu, a enaena ua imu nei, ua hopu koke aku no ia i kekahi o kana mau ilio kupele a me ka puaa, hookahi no manawa i hana ia'i keia mau mea elua me ka hakalia ole oiai kana mau aipuupuu e nana pono mai ana i ka ke alii Umi hana ana iluna no o ka imu ua pau ka hulu o ka ilio a me ka puaa, ua hana ke 'lii me ka awiwi loa.  He manawa ole, kalua ka Umi imu, akahi no a ho-o ka pohaku o ka puaa a me ka ilio a kana mau aipuupuu.  Mahope o keia wa, ua kii aku la no ua Umi nei i ka awa kau laau o Puna i wa-hi ia i ka hinano a me ke kupaoa o Olaa, no keia awa no hoi ka mea i holo ai kela kau a Hiiakaikapoliopele.

            "Mukiki ala lehua a ka manu

            O ka awa ili lena i ka uka o Kaliu

            O ka manu ahai kau awa o Puna,

            Aia i ka laau ka awa o Puna

Mapuna wale mai ana no ia'u kona @oha. E hoolaau mai ana ia'u e moe, e moe,

            E moe no a - "

            Ua mama ponoi no o Umi i keia awa a waiho no iloko o ke kanoa, hoka no a pau, hee a ku iloko o ka apu awa, hoopiha ka hue wai ihiloa i ka wai i hele ia i ka aha a paa, makaukau ka ai a loko o ka umeke laau i hoopuniia o waho i ka niho o na 'lii, a pau keia mau mea, o ke kii no ia o Umi e huai i ka imu o ka puaa a me ka ilio a waiho iluna o na pa laau loloa, a o na maia hoi ua hele a kapule me he umauma la no ke kolea, a o na puna ko momona ae no o Kona.

            O keia hana ana a Umi i keia mau mea, he hoike oiaio ia o kona aloha a me kona lokomaikai, a he hoohaahaa maoli no i kona kulana alii aimoku aka aole oia i nana ae ia mau mea a me ka nui o na kanaka malalo o kona inoa hookahi aka ke lawelawe nei oia i keia mau mea na kona kaikoeke.  A iaia i makaukau ai e lawe aku i keia mau mea ai imua o Kihapiilani, aia hoi ua hiki mai la ke kukini o Hilo me ke kauna anae o ka loko o Waiakea, ua wahi ia i ka limu e ola ana no ka ia, oia kapalili no a luna o ke pa.  Ma keia mea ua piha ke alii i ka hauoli, a ma ia wa hookahi no i hiki mai ai na kukini a pau eono, a ua puni o Hawaii i na hora helu wale no aole i puka ka la, a he kupanaha ka mama o na kanaka ia wa, ke hoohalike ia ka mama holo o ka lio i keia wa aole like iki, oiai o ke ano o na alanui ia wa aole maikai, he ololi loa a nahelehele ma kauwahi me ke aa a me ka laalaau.

            I ka makaukau ana o ka Umi mau mea ai a pau, ua lawe pololei aku @ a @@@@@@ me kona kaikuahine, a waiho iho la i keia mau mea ai a pau ilaio a ka moena, a pane aku la:  E - makamaka ma ke, he lilo i ka uwe, kainoa o ka ai mamua alaila hai ka huaolelo o ka hele ana mai nei o ke kai.  I ka lohe ana o Piikeaapiilani i keia mau olelo a kana kane alii, hoopau ae la oia i ka uwe ana a ea ae la ko Kihapiilani mau maka iluna a ike ae la ia Umi, lele iho la no hoi o Umi a honi iho la ia Kihapiilani a pane aku la e inu ka awa, a e ai ka a@ a me ka ia mamua a maona, alaila hai ka huaolelo, ae ae la o Kihapiilani i keia

            Lalau iho la o Umi i ka apu awa a hoohainu aku la ia Kihapiilani, a lalau iho la i ka wai a haawi aku la, ka maia aku a me ka wai momona o ke ko, a pau ae la ka muemne awa.  Lalau hou no o Umi i ka io o ka ilio a me ka puaa a haawi aku la no ia Kihapiilani a no ka manao o Umi o ona e auanei kona kaikoeke, nolaila ninau aku la oia ia Kihapiilani.  O oe wale mai nei no anei?  Hai aku la o Kihapiilani, owau no me ka wahine a kaua.  Auhea hoi ia? wahi hou a Umi; aia no iluna o na waa me na kanaka a me ke kahuna o Kipahulu, nana i lawe mai la ia maua i Hawaii nei, wahi a Kihapiilani.

            I ka lohe ana o Umi i keia olelo, hikiwawe a emoole kana huaolelo i hoolale ae ai i na koa e kiai ana a me na kanaka, aia hoi ku lalani ana na kanaka a pau mai kela aoao  a ku ma keia aoao, mai waho aku o ka paepae o ka puka o ka hale o Umi a hiki i kahakai o Kai@a, a e holo ana kahi poe kanaka me na ihoiho kukui e hoomalamalama ana ma na aoao o na kanaka; a mai ka aekai aku o Kailua ua hoonoho hou ia'ku no na kanaka iloko o ke kai @ hiki i ka lewa loa ana aku o na kanaka i ka hohonu.

            I keia i kaheaia aku ai ka poe o luna o na waa e hookokoke mai, a i ka launa iki ana mai o na waa, ua ninau aku o Piimaiwaa, o na waa anei keia o ke alii Kihapiilani a me ka wahine i holo mai nei mai Maui mai?  Ae mai la ke kahuna.  E pono e hookokoke mai oukou i na waa i loaa aku ia makou, wahi a Piimaiwaa.

                                                                                                                                    Aole i pau.

 

HOIKE A KE KOMITE WAIWAI

O KA AHAOLELO O

1884.

[KOENA MAI KELA PULE MAI.]

 

NA ALANUI ME NA ALAHAKA.

 

            Malalo o na mea e pili ana i na Alanui me na Alahaka, a me ka Auhau Alanui, ua ike ke Komite oiai ua malama ke Kakauolelo Nui i kekahi ano hoonohonoho maopopo ana i na lilo o kela ano keia ano, eia nae aole e-hike i kona mau kokua e wehewehe mai kahi i loaa ia lakou kekahi mau mea a lakou i hoike ai, a mamuli wale no o ka luhi nui i loaa ai i ke Komite kekahi mau mea a lakou i hoike ai.  He me hiki ke hoikeia aku ina he hemahema kekahi e pili ana i ka malama ana i na buke ma keia Keena, oia paha keia: oiai ua malama pono ia na hoike e pili ana i na haawina pakahi, a me na bila kikoo i ukuia, aole i nana akahele loaia na hoike o na Luna Alanui.  He mea kupono e kohoia na Luna Alanui no ko lakou makaukau a kamaaina i na apana, a aole no apha i manao ia e makaukau loa ana lakou i ka malama buke.  Nolaila he mea pono e malama ke Keena Kalaiaina i kekahi mau rule no ka nana akahele loa ana i ka lakou mau hoike, i loaa koke ai na hemahema me na paewaewa, i hiki ai ke hoopololei koke ia; i mea e poho ole ai ke Keena, a i mea hoi i loaa ole ai ke kumu hoowalewale i kekahi Luna Alanui mamuli o kona ike ana aole i nana i na hemahema maloko o kana mau hoike.

            Ma ka nana ana i na hoike hapaha o ka Luna Alanui Nui o ka Mokupuni o Hawaii, me he mea la aole i hookomoia ke koena dala e waiho ana ma kona lima i ka pau ana o ka hapaha makahiki iloko o ka hoike o ka hapaha hou mahope iho, a o ke Kakanolelo nana i hoohalike i keia mau hoike aole i hiki iaia e wehewehe mai ke kumu o keia paewaewa.

            Ua kauohaia aku ka Luna Alanui, Mr. C. N. Arnold, e hele mai, a ua hoakaka koke mai oia: ua laweia ke koena dala o kela a meia hapaha a ua hoohui ia me na dala i kikooia no ka hapaha hou.  Ina i hoohalike ia ka hoike o kela apana keia apana me ka hoike nui, ina ua ike koke ia, a e hiki ana i na Kakauolelo e wehewehe koke mai.

            Ma kekahi mea @ @@ @ @ pono e loaa kekahi rula moakaka no ka nana pono ana i na hoike o na Luna Auhau.

            Ua hoao o Mr. Arnold e malama i ka moolelo o kana mau hana he lehulehu ma ke ano kupono, aka aole i loaa iaia ke kokua ia mai e kekahi mea malama buke makaukau i na manawa a pau, a nolaila ua ulu mai na paewaewa.  A ua ikeia ke koena ma kana buke (ledger) ua aneane he $300 ke emi malalo iho o he koena dala i hoikeia ma kana hoike hapaha hope i ke Kuhina Kalaiania.

            Hai mai kela ua pololei no ka hoike hapaha, a e hoopololei ana oia i na paewaewa o kona buke.

            Ma keia apana ua kuaiia aku 4 mau hoki, me na kaa a me na Ili, no ka mea ua pau ka hana me na kaa.  Na dala i loaa mai he $1,418.  Malalo o ke kanawai ua pono no ke hoihoi i keia mau dala i ka waihon@ o ke Aupuni; he loaa Aupuni no ia: aka ua laweia e hookaa i na lilo malalo o ka hana o na Alanui me na Alahaka.  Ua hana ka Luna Nui i keia malalo o ke Kuhina.

            Ua ike aku la ke Kakauolelo mua o l@e Keena Kalaiaina i ke ano pono ola o keia hoolilo ana, nolaila ua houluulu ia na lilo no loko o keia puu dala, ma ka helu okoa, aole i komo pu me ka helu o na lilo malalo o ka haawina, koe wale no he $245.67 i loaa ole ia i ka nana ana o kona kokua kakauolelo, a ua komo ia i ka helu maoli.

            Ua ikeia he $2,162.17 i hooliloia ma ka apana o Hilo no ka hanai ana i na holoholona, me he mea la he hoolilo nui loa keia.  Mai ka la a o Ianuari, 1884, a hiki i ka la 1@ o Maraki, 1884, he 7@39 paona o@a i kuaiia e Mr. Arnold, ma ka halekuai o W. H. Reed, no ke Aupuni.

            Mamuli o na hoike o ke kuai ana i na holoholoua, ua hoomaopopo ke Komite, ua malamaia e Mr. Arnold, iloko o ia manawa, he 4 wale no hoki, a me I lio, no ke Aupuni.

            He mea nui na mea e pili ana i na na alanui a me na alahaka o ke Aupuni, no ka nui o na dala e hooliloia nei i kela a me keia makahiki, a no ka mea hoi ua pili i ka pomaikai o ka lehulehu holookoa a puni keia Paeaina.  Iloko o na makahiki elua i hala ae nei, ua hoolilo ia aku e like me ka hoike a ke Kuhina Waiwai, he $305,034.55 dala mawaho ae o na kala hooliloia no na uwapo me na awa@ae.

            He mea aneane hiki ole paha i ke Kuhina Kalaiaina me kana mau hana lehulehu e ae, e nana pono i keia puu dala nui i hoomaunauna ole ia; a he ole loa aku ina na na luna alanui ma kela a me keia apana e hoolilo aku, a iaia wale no lakou e hoike ai.

            He mea pono e hoonohoia he Luna Alanui Nui no kela a me keia mokupuni, nana e lawe na hana, a me ka mana e hoopau aku i na luna alanui makaukau ole ma kona mokupuni; a i ole ia, he mea pono e hoonohoia he mea kokua i ke Kuhina Kalaiaina ma keia hana, a maluna ona ka hooponopono ana i na alanui a pau o ke Aupuni, a e hoike aku na luna Alanui apana a pau iaia, a e hoonohoia malaila he kanaka i makaukau ma na hana eneginia, i hiki ai iaia ke hoolaha a hooponopono i na alanui me na alahaka, a me na hana e ae daha i makemakeia.

            He nui na hana e ae i hanaia malalo o na aelike i uku ia ma ia ano uhauha dala hookahi.

            Ua haawiia he aelike me Jas. G. Hayselden, no ke kukulu ana i hale holoi lole hou no Honolulu, no na dala he $6,850.  O ka hale holoi kahiko, he 16 rumi maloko, ua kukuluia iloko o na makahiki elua mamua aku, no na dala he $5,218.10; a na komo pu iloko o ia mau dala na lilo no kekahi mau kapu holoi nui ma kela me keia rumi, a me na lilo no na paipu wai.  O ka hale hou i hanaia e Mr. Hayselden he ekolu hapaha wale no kona nui i ka nui o ka hale kahiko, a he 12 wale no rumi maloko, a ua ukuia mawaho ae o na dala i haawiia ia Mr. Hayselden he $264.38, no ka hookomo ana i na pai; pu wai.

                                                                        (E nana ma ka aoao Eha.)