Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 27, 5 July 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

[Kakauia no ke Kuokoa.] Ma keia mau alii elua i puka ae ai i a holo, aia hoi ua ike mai la ka wahine a Kihapiiiani a rue ke kahuna a me ka poe a pau o iuna o na waa i na ahi kukui elua nolaila ua manao ae !a fekou ua ola ke alii elike me kana kaugha ia iakou, a ua lohe muā aku no iakem i ka uwe. Ma keiu mea i pau ai na ii|nao no ka pilikia oke aliL Ika haKana aku o keia mau kukini elua, uaplelo hou aku la o Umi i kekahi mau k|jk in i eono, a penei ka mahele ana o ufi?oe kukini la e ,no: Eono moku o H&aii hookahi o Kona, hookahi o Puna, p.au Hilo, Hamakua, a me KohaU, a aku oukpu i na > Jcai&Jka waa nui a me ka waa iki, ka lauu nui a me ka laau iki, a o oe e kukini nona o Hiio, e lawe mai oe i mau kauna anae oka īoko o Waiakea me k' ola no o ka ia a hiki ana iinua o'u. Puka ka la hiki mai oukou a pau imua o'u me ka huaolelo, Ae, wahi a ua poe kukini nei, a o ka hoomaka koke no ia o ka holo koke no ia o ua poe kukini nei me ka mama loa, me na leo nui e kala hele ana e like me ka mea mau i ka noho ana o na lii nui oia au kahiko, a e hooko ana hoi ika huaolelo kauoha ake lii Umi, ahe mea rnaa niau no hoi ia i ka poe a pau e noho pu ana ma ke ano kanaka ma ke aio o ke 'lii Aimoku ame na lii malalo aku ona, aole i makemake ia Ka leo o na lii e haule maialo, a pela no a hiki i keia wa e noho nei ko kakou MoL Ma keia wahi o kukou moolelo, he pono ia'u Tte hoakaka aku i ke ano o ko Umi a me Liloa noho aua i alii nui Hawaii—a hiki i keia *a i hiki aku ai kona kaikoeko alii Kihapiilani i mea e maopopo ai ko Umi noho ana. Ike au o ko Umi nohe Moi ana maluna o na Ui a me na makaainan* a pau ma ka Mokupuni o Hawaii, ua mahalo nui ia oia e na makaainana, & ua lawe oia i mau aikana nana, oia o Piimaiwaa, Koiowaia a me Omaokamau o keia poe nae ekolu. ua lawe ae oia ia lakou i ka wa kamalii mamua aku o | kona noho Moi ana, aia nae i ka wa i make ai o kona kaikuaana o. Hakau. aia hoi, ua hiki aku o Uroi i ke anuu o luna ioa oka noho Moi, a raa ia ano oia i noho ai i hiki waie 1 kona hoao mare ana me l'iikeapiilaoi, ke kaikamahine aiii kiekie ma ka Papa Lalani Aiii o Maui nei, ke kaikuahine ponoi o ka mea nona keia moolela

A penei ke ano o kona noho Moi! ana: Ua noho like oia me na lii a pau | 2 rae na makaainana, a ua wae ae oia i kekahi poe kanaka ekolu kanaha, like pu me 120. A mai loko ae o keia poe he ek olu kanaha, he poe Kahua a pqp Kakaolelo» Kuhikuhipuuone a KiiokilO) * poe Kukini i hoike oiua ia ae nei, | a oia ka mea i manao iho ai La mca| e kakau nei e hoakaka imua o oukou e | ! ka poe e heluhelu ana t keia moolcTo, ] ! O ke ano o keia poe, ua olelo ia, aole i a lakou hana e ae, o ko lakou noho; nrale no me k& makaakau ma ka lakou oihana. no ka manawa a ke alii e ma~ kemake ai e eunau ia lakou no oa mea e pili ana i ka noho ana Aupunī a me na pilikia e hiki mai ana lau &a mea hoouna hoi ma na wahi k>ihi aku o ka aina e hiki mai ana me ka hiki oia hoi ka poe kukioi, ma keu mea i miUnwi ai ke aiu U»i i k«a poe» a k*

| waiho Kekahī a!?.nuī poi;oka i kaiai _j ia ma ke anō auwapa mauka o ke kuajhiwi o Hiio o Launuia ka inoa. a ke! 1 uhiia U ua akmu! ia e na lau kau a me |ka rane!ehe!e, ria s.o Hiio poe kamaa-' j ini e ike i keia alanui e waiho la a hiki! I i keia ia, aia hoi kekahi papa konane a Umi e waiho !a uia ke atanuj e hele la a hiki i Kaluaopele mauk* ma e kokoke la iuka -o Kanekoa, a ina e esa „ hele makaikai ma keia wahi, alaila, e ike no oe i keia pohaku e waiho t» ma hai o ke alanui, aia hoi kekahi mau halau pohaku ekolu a Umi i hana ai maiuna o ke kuahiwi o Maunaloa ma ka aoao Komohana Akau, he m?a kahaha no ka maaao ka ike ana i ka hoopili ana ona papa pohaleu pahoehoe. Pela i hoopoa ia ina iliili makia, he mau lau k;. nui o na kanaka alaila piha, aia no ua niau halau pohaku ia ke ku ia a hiki i keia la. He wahi moe keia no ka poe hahaī kao aniu, a me ka poe pii makaikai 1 Kaiuao[jele o Mokuaweoweo. Ma keia mau hana a Umi i ike ai oia ike kumu o ko Kihapiilani hiki ana aku imua ona a me kona maiama ana i ke akua ia Kaiii. Nolaila, o kana mau hana keia e poina oie ai kona inoa, a he mea pono ia kakou ke mauao iho i keia mau hana a Umi e hoouna nei i na knkiui a puni o Hawaii, oia no na 'neiehelena mua a me na hiona o na mea e ili mai at ka pomaikai nui ma'.una o kona kaikoeke! aiii Kihapiilani, a oia no ke ano nui o kona ku aua i ka Moku ia Maui nei, nelaiia, e hoomaopopo iho ka mea heiuhelu i ka Umi mau hana ma ka mua'ku o keia moolelo ahiki i ka pau ana, a he mea pono no hoi ia kakou ke huii ae a nana i ka Umi mau hana aloha me ka iokomaikai nui imua o Kihapiilani. Ika manawa i hala aku ai na kukini, ua ku ae la Umi a hai aku ia i huaoielo i ka poe kahuna a j>au, e noho iakou me ka makaukau mau ma ka lakou oihana, a ua ae a):u na poe kahuna a pau i ka olelo alii, iaia i haaieie aku ai ia iakou i ka itale o mua, ua hoi mai ia oia a ma ka hale o kana mau aipuupuu e liuiiu ana 1 na iako ai a pau 0 kela ano keia ano, e like me ka mea mau i ka papaaina a nft aiii, ua laweia na mea nui a me na mea liiiii he nni wale ena mea ono a pau. aka, y Umi nae i kela wa, ua hoomaka koke aku no ia e lawelawe i umu okoa nana, a kau aku no i ka wahie, a ho-a aku no i ka imu, a enaena ua imu nei, ua hopu koke aku no ia i kekahi o kana man iiio kupeie a me ka puaa, hookahi no manawa i hana ia'i keia mau mea eiua me ka hakalia olii oiai kana mau aipuupuu e pono mai ana i ka ke aiii Umi hana ana iiuna no o ka imu. ua pau ka huiu o ka ilio a me ka puaa, ua hana ke 'iii me ka awiwi loa. • He manawa oie, kaiua ka Umi imu, akahi no a ho-o ka pohaku o ka puaa a me ka iiio a kana mau aipuupuu. Mahope o keia vra, ua kii aku ia no ua Umi nei i ka kau laau o Puna i wa-hi ia i ka hinano a me ke kupaoa o Oba, no keia awa no hoi ka mea i hoio ai kela kau a Hiiakaikapoliopele. "Mukiki ala lehua a ka manu O ka awa iii lena i ka uki o Kaliu O ka -manu ahai kau awa o Puna, , Aia ika laau ka awa o Puna Mapuna waie mai ana no ia'u kona loha £ hoolaau mai ana ia'u e moe, e moe, E moe no a— ,r •Ua mamā ponoi no o Umi i keia awa a waih'o no iioko o ke kanoa, hoka no a pau, hee a ku iioko o ka apu awa, hoopiha ka huewai ihiioa i ka wai i hele ia i ka aha a paa, makaukau ka ai a loko o ka umeke laau i hoopuniia o waho ika niho ona r iii, a pau keia naau mea, o ke kii no ia o Umi e huai 1 ka imu oka puaa a me ka ilio a wai* ho iiuna o na pa bau loloa, a o na niaia hoi ua hele a kapule me he umauma i» no ke kolea, a o na puna ko : momona ae no o Kona.

O keia hana ana a Umi i kei* mao me» t he hoike oiaio ia o kona a)oba a me koaa lokomaikai, a he hoohaahaa auoli no i kona kuiana alii aimoku aka aole oia i nana ae ia mau mea a me ka nui o na kanaka malaio o kona inoa hookahi aka ke lawelawe nei oia 1 keia mau mea na kona kaikoeke. A iaia i | makaukau ai e lawe aku i keīa mau |mea ai imua o Kihapiilan», aia hoi ua iuki mai la ke kukini o Hilo me ke kauna anae 0 ka ioko o Waiakea» ua wahi | ia i ka limi e oli ana no ka ia, ota ka- \ palili no a luna o ke pa. Ma keia mea | ua piha ke alii i ka hauoii, & ma ia wa hookahi xio imki nawai ttt lnlmi»

puu eono, a uj puni o Hawau i na hora heiu waitt no aole i puka ka ia, a he ku r>araha ka manu o na kanaka u\ vra t kc hoohalike la ka mama holo oka lio i keia vra aole tike iki, eiai o ke ano o na ahnui ia wa aole maikal, he ololi loa a ma kauwahi me ke aa a roc ka laalaau. I iea makaukau ana oka Umi mau mea ai a pau, ua iawe pololei aku «i i nmiumww.. — —«« r »v.. « me kona kaikuahme, a waiho iho ta i keia mau mea ai a psu ilalo oka moe* na, a pane aku !a: E—makamaka ma ke, he lilo i ka uwe, kainoa o ka ai mamua alaila hai ka huaoielo o ka hele ana mai nei oke kai. Ika lohe ana o Piikeaapiilani i keia mau olelo a kana kane alii, hoopau ae la oia i ka uwe ana a ea ae lā ko Kihapiilani mau maka iluna a ike ae la ia Umi, lele iho la no hoi 0 Umi a honi iho la ia Kihapiilani a pane aku la e inu ka awa, a e ai ka at a me ka ia mamua a maona, alaila hai ka | huaolelo, ae ae la o Kihapiiiani i keia Lalauiholao Umi ika apu awa a 1 hoohainu aku la ia Kihapiilani, a lalau i iho la i ka wai a haawi aku la, ka maia i aku a me kn wai momona o ke ko, a pau ae la ka muemne awa. Lalau hou no o Umi i ka io o ka ilio a me ka puaa a haawi aku la no ia Kihapiilani a no ka manao o Umi o ona e auanei kona kaikoeke, nolaila ninau aku la oia ia Kihapiiiani. O oe wale mai nei no anei ? Ha:. aku la o KihapiUaiu, owau no me ka wahine a kaua. Auhea hoi ia? wihi hou a Umi; aia no iluna o na waa me na kanaka a me ke kahuna o Kipa* hulu, nana i lawe mai la ia maua i Hawaii nei, wahi a KihapiilanL I ka lohe ana o Umi i keia olelo, hikiwawe a emoole kana huaolelo i hoolale ae ai i na koa e kiai ana a me na ka naka, aia hoi ku lalani ana na kanaka a pau mai kela aoao aku ma keia aoao, mai waho aku o ka paepae o ka puka o ka hale o Umi a hiki i kahakai o Kak tM'a, a e holo ana kahi poe kanaka me na ihoiho kuKui e hoomalamaiama ana ma na aoao ona kanaka; a mai ka aekai aku o Kailua ua hoonoho hou ia'ku no na kanaka iloko o ke kai* hiki i ka lewa loa ana aku o na kanaka ika hohonu. I keia i kaheaia aku ai ka poe o luna ona waa e hookokoke mai, ai ka launa iki ana mai o n* waa, ua ninau aku o Piimaiwaa, o na waa anei keia o ke alii Kihapiilani a me ka wahine i holo mai nei mai Maui mai ? Ae mai la ke kahuna. E jx)no e hookokeke mai oukou i na waa i loaa aku ia makou, wahi a Piimaiwaa. Aele i pau.