Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 28, 12 July 1884 — Page 1

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Chris Pimentel
This work is dedicated to:  Charlotte Kobayashi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NA HOOLAHA KUMAU

MAIKAI KA HOI KA PAPA

 

A ME

 

KA LAAU O KOU HALE

NOHEA LA !

 

KA I NO HOI NO KAHI O

 

WAILA MA!

 

Nana aku no joi ia la, ohi ka io o ka laau o makawao i ka ua mea o ka nani.

 

NA PAPA! NA PAPA!

A ME

NA PONO KUKULU HALE

 

O na Ano no a Pau

 

Aia ma ke kihi o na alanui

 

Papu me Moiwahine

Honolulu .

 

Mu@@la e loaa ni e like @@e ka makemake no ke

KUMUUKAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

 

NA PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIA,

NA PAPA KEPA,

PAPA HOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau, Na Laau,

Na kua,

Na kaola,

Na aaho,

Na Molina,

Na peapea.

Pine huluhulu,

Pine i kahiia.

 

Na papa a me na laau ulaula,

Pili ulaula

Pila keokeo,

Pani puka,

Puka aniani,

Pani puka aniani,

Puka olepelepe.

 

PENA

O na ano a pau.

 

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate,

 

Na lako o kela a me keia ano.

 

Na ami puka hale,

Na ami puka pa,

Aniani.

 

Pepa hale a me na lihilihi,

E loaa no maiaila.

 

Paakai helu i,

O

Kakaano me puuloa.

 

 

No ke D@la Kuike e loaa no na mea a pae i @ai@a ae la no ke K@mukuai Emi Loa. O na Kauoha mai Hawali a Niihau, e loaa aku oo kaka hooko pololeila. E hipa nui @@@@@ i ike @@@@. @@@@

 

 

Mau Mea Kuai Lako Hao

 

Alunui Papa, Honolulu

 

Frank Pahia.

 

Ana Aina! Ana Aina!

 

Keena Hana: Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.

 

E wehe ana o A.

 

M. Meleki,

No ka Hookahakaha nui,

 

Na lole nani

 

O na lole kau makalii, &C.

 

Oia na

 

Papa kane,

Papale wahine,

Hulu, pua lau.

 

E hoomaka ana,

 

Poakahi, La 21,

Poalua, La 22,

Poakodu, La 23/

 

@ Ma ka halekuai helu 104 alanui Papu.

 

1884! Kau ahaolelo 1884!!

 

Kuoi main a mea a pau!

 

Oka Puakahi, Poalua, a me ka Poakolu o keia pule ae, e hoomakaukau ana au e hoikeike aku imua o ko’u mau makamaka a hoa ‘loha Hawaii, he heluna piha oa na papale kinohinohi o na wahine mai ka $2.00 o ka papale a pii aku i ke $6000. He hiki no ia makou ke kinohinohi i na papale ma na kumukuai a pau. Aole o makou malama i na opala puehu wale i ka makani iloko o ko makou mau halekuai. He hiki no ia makou ke hooiaio he mau waiwai o ke ano maikai wale no ka makou e kuai aku. Aole o makou kuai i na waiai ma na halekuai aku. Aole o makou kuai i na waiwai ma na halekuai kudala ma Kapalaiko, aka, na makou iho no e kinohi a hana ko makou mau @@pale iho. A ma na lole aahu, nole e hiki i kekahi mau halekuai e a eke hoopapa mai ia makou, a ke olelo nei @aanei, he oi aku ka emi o na kumukuai o ka’u maul ole. He elima o makou haiekuai o ka’u maul ole. He elina o makou halekuai, a ma o ke makou kuai emi ana i na waiwai, ke holopono nei ka makou mau hana. Ua oluolu pu makou i na puka uuku e loaa ana. O na papale piva, $3.00 wale no.

Chas. J Fishel.

 

Halekuai kihi o alanui Hotele me Papu, a me kihi o alanui Nuuanu me Kalepa.

 

Lole Makepono

 

Ke Kuike e loaa no la ma kahi o

 

Kakela me Kuke.

 

E laa na

 

Ahinahina, Kalakoa. Keokeo, Leponalo, Pena, Aila, Aila Honua, Aniani, NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu Palahi, na Palumi, ahe agena no na mokupuni o Hawaii neino na Lainakini-nao

Laiakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa, Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i ka Wawae, Palule Huluhulu, Na Lole Hauluhulu, Na ka hoohelo ana, Li Lole no pini, Lihilihi, etc. A m@ na.

 

Mikini Humuhumu

Makepono loa

He mau

 

Mea ai kahi:

Ka Palaoa, Kopaa Waiki, Pia, Hoohu Paakai, Huaala, Pia Kulina, Kope,

A he

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

 

A Dr. Jayne .

 

Laau Hoomaemae Koko

Laau Hoopau Naio,

Penikila, Huaale,

Laau Kunu

 

Ma pa Laau Hamo, a Pela ‘ku

@

 

 

Ka Moolelo Kaao o

Kahanuopaineki,

 

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia.

Ka Olali o na waoakua o Arabia

Ka Naita nana i kuekaa @a lua

Huna o na Powa

 

I ka puka ana o ka olelo kauhaua a ke alii powa ma na plena o kona aupuni mauna, ua noho iho la lakou e heomakaukau i na mea e pono ai no ka poni ana i ko lakou Moi opio. I ka hala ana o na pule eha, ua makaukau na mea a pau loa. I kei Manawa i kauohaia aku ia na naita he elima haneri ka nui, na lakou e alakai i ke alii opio i ko lakou halepule, kahi joi e poni ia ai. O ke alii opio hoi, he kanalima ona mau ukali ke hui ia me kana wahi aikane a me ko laua makuakane alii hookama. Ua hooliloia aku la ka haku puuku i alihikaua no ka la@ malalo mai ona na naita heiu ekahi, eiua a me ke kolu.

I ka makaukau ana o ka huakai, ua hoomaka mai la ke kai ana mai ka hale ahi mai, penei ka hoonohonoho ana o ka huakai: O na naita me na ihe a me na koikaua, mamua ia; a o na naita e law ana i na kakaka me na pua, mahope aku; a o naita aku e paa ana i na newa, a o naita aku e paa ana i na pahikaua, ka alihikaua Nui o ka la mawaena aku me kona mau ukali,  a o na naita he elima hanei e alakai ana i ke alii opio, kona makuakane a me na ukali.

O keia poe a pau ua hoaahuia iho lakou me na aahu piha, a ke kilohi aku oe, aohe mea e hoohalahala ai, ua hele kela a lulu ka makani, ke hele la a hee na pilali, a luhe wale iho no na mea gula maluna; a ua hoike mai lakou a pau he poe taata lalawai wale no a pau. Pela pu no hoi ka Moi a me ke alii opio; ua kahiko ia ke alii opio me ke kahiko alii o ua aupuni powa nei, a o

ka nui o na lilo keia aahu i okomokomoia me ke gula, ke daimana, momi rupe, epo@a, a me na pohaku makamae, he elua miliona dala, a o kona mahiole hoi he hookahi. O keia mau hoolilo nui i hooliloia he mea ole wale no i ke alii power, oiai o ka nui o kona mau lua huna i piha i na waiwai, he eha, (4) a o ka nui hoi o na lua huna o kona mau, makaainana, he 120; o keia mau lua huna a pau loa, ua maheleia a puunaueia aku no na makaainana.

I ka hiki ana aku o ka huakai alii i kahi e poni ai, ia wa no i kupinai ae ai na leo a me na me na mea kani o na ano a pau, a i ka mao a ana ae, ua ku mai la ka papa himeni e mele i kekahi mele hoalohaloha no ka poni ana i ke alii. Ku mai la ke kahuna a wehe mai la i ka haiolelo e pili ana i na hana no ka poni ana me ke eehia anoano; a pau ia ua hoomaka ka poni ana. I ka pau ana o na hana, ua hookuu ia aku ia ke anaina a huli hoi aku la no ka hale alii. Ua makaukau ne mea ai o na ano a pau, a ilaila ke anaina i hoo nuu iho ai i na kohi kelekele a ka puukolu o na mea a pau i hoomakaukauia no ka papaaina. A i ka lawa pono ana o kela a me keia mea pakahi, ua ku mai la ke alii powa a pane mai la:

E o’u mau makaainana aloha, o ko kakou le keia e hauoli ai a e lealea ai hoi, o ka la i loaa ai i kuu keiki ka inoa hanohano, oia hoi he Hooilina’lii no ko kakou aupuni nei, ke aunpuni hoi a’u i manao ai aole he aupuni nana e ukali mai ma ka waiwai a me ke ikaika, a o k’au no ia e kaena nei aole he mana e aa mai e pai i ka lae o ko oukou Moi nei ma na mea kaua, a pela pu no hoi me ko’u mau naita aloha. I ka pau ana ae o kana haiolelo, ua puana like ae la ua poe lae-oo nei no ke ola o ke alii opio. Hoopiha like iho la lakou i na kiaha me ka waina, a wala ae la.

I ke pau ana o ka paina, ua ku mai la kela a me keia hoa naita no na lealea e hana ia ana mahope iho. A i ka makaukau ana o no mea a pau ua kani mai la ka pu a ka puuku e kauoha aku ana e puka mai ka mua o na lealea oia hoi ke kukini, a pau ia kauoha ia aku la ka poe kakapahi, ka poe mokomoko a me ka poe pana pua a ki pololei hoi. I ka pau ana o keia mau hana, ua hookuu ia na mea a pau e hoi i ko lakou mau home a o pau ana ia o na hana o ka la.

Ua noho iho la ka Moi me kana keiki me ka oluolu, aka ua hoolilo loa ka Moi ma ka noonoo nui ana no kana mea e hana hou aku ai maluna o kana

 

 

k@iki, a hooholo iho la oia e hoouna i kana keiki i Rusia, kahi hoi e noho na kona makuakane a me knoa kaikuaana, kahi hoe e ao ai i na ike. (E na makamaka, e wehewehe iki aku au i ke ano o kahi e ao hou ia aku ai ka kakou koa a naita hoi ma Rusia.)

 

Aia kekahi lua huna malaila, @@@@ @@ maiamalama o ka la, ka mahina, a me na hoku i ike ia maloko. O keia wahkahi a makuakane i manao ai e hoouna i kana keiki na kona luaui a me kona kaukuaana e ao mai, me ka manao la hoi pono, eia ka aole, ao na kino aku no ka moepuu. Ina aole i ao ia kahi aikane i ka ike kilokilo, ina @@ ua make ka kakou koa.

I ka noonoo pono ana o ka Moi, ua hooholo iho la oia e noho pu laua no ka hookahi mahina, alaila hoouna aku i kana keiki. I ka hala ana o ka manawa o laua i noho pu ai me kana keiki, oia hoi no hookahi mahina ana i hooholo ai, hoomakaukau iho la lakou nei no ka hele ana aku i ke kulanakauhale o Arabia, kahi hoi e kau aku ai maluna o ka moku no ka holo ana i Rusia. Ia lakou nei i hiki aku ai i ke kulanakauhale, alawe ae la o Kahanuopaineki a ike aku la i ke ku mai o keia hale keikei, a puana wale iho la no keia iloko ona: E kela hale nani hoi e ku mai la, ke hoine hoi o kuu aloha i luakaha ai, ke noho nei paha oe me ka hoomanao no’u—aole paha; aka eia au ke hele nei la ka laula o ka moana kai hohonu, kahi e huili ai i ke aia e hui hou ai kaua, ina o li’a i o kou manao, ke hiipoi nei au i makanaaina’u a mau; a ina ua loliua kou mau iini ana, e na aheahe lau makani, o kaulono a ka oukou kauwa e kala ia ae; ia wa kulu iho la kona mau waimaka.

Ike aku la ka Moi i keia mau waimaka o kana keiki aloha a pane aku la: E kuu keiki, no ke aha la i kulu ai kou mau waimaka? E kuu keiki, ia oe i alawa ae nei a ike i kela hale alii kulu e wale mai nei no kou mau waimaka, me he mea la ua kuleana oe i kela hale, a i ole ia he ipo aloha paha nau e kuu keiki? E ka makua, ua oiaio kau i pane mai la; o ko’u home hookama ia i na la i hala, a o ka opuu onaona e luakaha la, ua lawe ae maua i ke olelo paa, oia hoi, na’u ia a nana hoi au; aka ua hoohihia wale ia au e ke keiki alii o Farani, kana kane hoopalau; a ua imihala i mea no’u e make ai, aole nae i ko kona mau iini lapuwale, oiai ua kauhaua oia e liia au, no ka mea ua hana wau i kekahi hewa me ua opuu la, oia ke ano o kona lili. Ua manao iho la oia no ka loihi o ko maua launa hewa ana me ia, pela iho la e ili ai kela hoopai maluna o kau keiki nei, O! e kuu makua, aole he hapa, aole hoi he wahi lihi o na hana mo i hanaia e a’u, oiai ua lawe ae oia ia’u i keiki hanai nana, a hiki i kuu la i hookukeia mai ai, ua hai paa mai oia ia’u--,ma kei wahi hoomaha iki iho la ke keiki alii a puana hou ae la: E ka makua ahonui, ua haawi mai oia i kana hoohiki paa imua o’u, aka mamuli o kau kauoha, me kou makemake e hele no au.

I keia manawa a laua e kamailio ana kokoke loa aku la lakou nei i ka hotele, noho iho la lakou malaila e kali ana no ka moku e holo ana, a no kekahi mau pule loaa iho la ka moku e holo ana; kau iho la laua nei a holo aku la. Hoi aku la ko laua makuakane me ke aloha no laua.

E na makamaka, e waiho iki kakou no ke alii powa, a e huli ai kakou no na keiki e au nei i ka moana.

Ia laua iluna o ka moku, huli ae la laua iuka o ka aina, a hu ae la ke aloha hanini ka waimaka, no ao laua no me kuahiwi, kahi hoi i luakaha ai, ko laua hele auwana ana iloko o ka lipo o na waoakua, i pili koolua ia hoi i ke anu me ke koekoe, a i kolu i ka leo hone o ke gita a Kahanuopaineki. Oiai hoi na kualono uliuli e hoonipo ai ana e na kehau o ua waokele anoano la, kahi hoi a laua i hoaumoe ai malalo o ka malumalu o kekahi kipapali, a me ko laua loaa ana i keia alii powa, ka mea hoi nana laua i hiipoi, a kona aloha i makia paa ia i kona puuwai; a i hookau mai hoi i ka hanohano maluna o Kahanuapoineki. He mea e poina ole ai ia laua. A eia hoi laua ke au nei i ka moana liplipo, a haalele aku la i ka wehi ko laua home kuahiwi.

A nalo ka ama, hiki mai la ka paina ahiahi, hele aku laua nei e paina; a i ka pau ana, pii ae la laua iluna o ka oneki e holoholo ai. Eia ka mea ku paianaha, aia maluna o keia moku kekahi alii powa kaulana, a o Rusia kona wahi noho, na kapaia keia alii powa o Giliko. He powa keia no ka aoao hema o Rusia, a ua kau ka weli maluna o kona mau palena aina. Ua oleloia aole he mea nana e hoohoka ma na mea kaua, a i keia manawa ke noho pu nei lakou nei a ke ai pu nei no hoi me kona mau ukali he 15. O ka hana nae a ua alii nei o ka hoomakakiu ia laua nei.

No ka nui makemake o ua alii powa la ia Kahanuopaineki, ua makemake loa oia e hoolauna mau me laua nei e hele pu lakou i kona wahi ua hoole aku la nae laua nei; a no ia wa hou aku paha e hui hou ai. Ua ae hoomaalea mai le kela me kona manao aia a hiki i uka e kaili ana oia ia lana, a ina e hoole aku e make koke no laua.

I ka hala ana o na la ewalu, ua ku aku la ka moku i Rusia; lele aku la lakou nei i uka, a ninau mai la lakou i ko laua nei wahi e noho ai. No ke kuahiwi laua, a e hoi ana no ilaila Ninau hou mai la lakou i ke alanui e pii ai, hai aku la no keia, ma ke alanui helu 32 e pii ala i ka kuahiwi. (Aole i pau.)

 

KA MOOLELO O

Kihapiilani,

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

O OOPULA, A ME KE ALA PUPU

I MOLOKAI.

 

[Kakauia no ke Kuokoa.]

I ka hiki pono ana mai o ua mau waa nei ma kahi a na kauaka e kuku like aku nei iloko o ke kai, ua ha pai lima wale ia no e na kanaka ua mau waa nei a hiki ana i kahi o Umi e noho nei, aole i panee maoli ia e like me ke ano mau o na waa, aole no hoi na poe a pau o luna o ua mau waa nei e noho ana i lele iho ilalo. Aia iloko o keia wa, ua oki aku la ka ona a ka awa i ke lii o Maui, a aia no hoi o Umi ke liuliu la i na mea a pau no na malihini, ke huea mai la na ukana a pau o na mea ai he nui wale aole o kana mai. I ka hiki ana aku o ka wahine a Kihapiilani me ke kahuna a me na poe hoe waa, aole i hookauluaia ne mea ai, ua panee koke ia mai na mea a pau, a o Piikea hoi, aia oia ke lilo la ka uwe me kona kaikoeke, a ke pane mai la o Umi i ke kahuna a me na kanaka, e ai oukou me ke kali ole, a mai nana’e i keia mau leo uwe a na lii wahine, he makamaka make, Aia iloko o keia wa, ua malamalama loa; a ke halaoa ae la na kukuna o ka la i ka ili kai, a pau ka lakou ai ana, aia hoi ka waiwai a na makaainana a pau o Kona holookoa mai o a o o ka aina, ua hiki ole ke hoomaopopo aku, a he mau la me na po ka lawe ana mai o na mea ai, pela i hookoia ai ka olelo a Umi ma o kona mau kukini la, e na makaainaua holookoa a pau o ka aina he hoike ana ia i ka ke ‘lii Umi hana aloha.

I ka mao ana ae o ko Kihapiilani ona awa, pehea ka ona o ka awa? Wahi a Umi, pane aku o Kihapiilani ua ona ka awa au i haawi mai nei e kuu kaikuaana haku “oia no oe i ka ua o ka Makalii la, ka noenoe i ka lihilihi.” Ma ia hope iho, ninau hou aku la o Umi, heaha ka huakai au e ke aliii o ka au ana mai nei i ka moana o Alenuihaha? Hai aku la no hoi o Kihapiilani, i hele mai la no au me ke wahine a kaua ia oe, ua imi ae nei maua i kahi e pono ai—a e ku al hoi ka makaia i na kahuna o Maui, kuhikuhi mai no ka pono ia oe a ke kahuna mana o Waihee, mai laila mai a Kula i Aapueo, mai laila mai a i Kumunui i Kaupo, he po hookahi ko maua o ka moe ana ilaila ia kahuna, a nana hoi i kuhikuhi mai i ke kahuna nona na waa i halihali mai la ia maua, hookahi wale no a lakou olelo ike o oe wale no, a ma keia mau olelo a ua poe kahuna nei, a oia maua i a aau mai la i ke kai la ia oe, ma keia mau olelo a ke alii nona keia moolelo, ua noonoo nui o Umi a liuliu iki, pane mai oia ua pono ole kou noho ana me ko kaikuaana me Lonoapiilani ea? Ae aku e Kihapiilani, wahi hou aku a Umi, ka no paha e noho like ana olua; e nana aku a nana mai, o olua mai no la hoi ma Maui a o maua aku no la hoi ko Hawaii nei, pono no la hoi ko kakon noho ana iluna o ka aina. Pane hou aku o Umi me ka huaolelo aloha kaikoeke io maoli, aole i like ko Umi manao ia nei i ka hena iao o ke kaikoeke. Elike me ke kii ana aku o Kekuamanoha i kona kaikoeke ia Walia-a o Kahahana hoi kahi imoa ona oia hoi ke alii Moi o ka mokuauni o Oahu, ia wa ua pephiia oia me kana aikane me Alapai ma ke kula o Hoaeae ma Ewa, mamuli o na olelo hoomalimali a Kekuamanoha, ka mea nona ke kaikuahine o ke Kuapoi, ka mea hoi nona na ula like ole ekolu i ka la e olelo ia’i, aole ka ona lua e like ai, oia hookahi wale iho no oia i kona kalana.

A no keia alii Kahahana ka uhane i haku ia’i e kona kahu wahine e Kalawela ina Waiawa Ewa, oia hoi keia:

“O pililua oe o hele lua i Ewa,

O ka hele oe a Kaulani.”

He uhane alohaia keia ke olioli ia mai e ka poe i paa pono mai ka mua a ka hope, he mea keia e maopopo ai ia oukou e ka poe e heluhelu ana i keia moolele, ke ano o ke kaikoeke i ke au i napoo aku la ke lakou mau la@ aka, ia Umi hoi aoke i komo iloko o kona puuwai ka manao hana kolohe ia Kihapu lani, a ma keia wahi no kakou e makaikai ai i kana mau hana, aia no i keia wa e kamailio nei, ua pane hou aku o Umi, he nani hoi ia ua hiki mai nei oe me ka wahine a kaua i o maua nei, a ke hai aku nei au ia oe, ua ae ke Akua ia oe; ua manao ae nei no au i ko hiki ana mai nei, aole he mea e ae ua pono ole ko olua noho ana me ko kaikuana me Lonoapiilani; nolaila, ua hoouna aku nei au i kuu mau kukini i keia po a puni o Hawaii nei, e ahai aku i ka lohe i na makaainana a puni o Hawaii nei, e kalai ka waanui ka waa iki, a e kalai ka ihe nui ka ihe iki, ka laau palau nui ka palau iki, ka maa, a me kaleiomanu, a me na mea kaua a pau loa, alaila, e manao iho oe i keia wa a kaua e olelo nei, o ka aina ia; a nolaila, a ku oe i ka moku o Maui, heaha kau hana Kaulana? Hai aku o Kihapiilani o ka kau no paha ka hana kaulana, wahi a ka pane—a Umi, aole ia o ka hana kaulana, a no ka loaa ole ia Kihapiilani o keia ninau a Umi.

Pane hou aku o Kihapiilani, aole he akaaka mai la ia’u o ka hana kaulana a no kei mea, hai mai o Umi, eia kau hana e kei mua aku, ina make oe, alaila, ola kou inoa i ke ao, oia hoi keia.

A lilo ka Moku o Maui ia oe a me ka puu kaua o Kauiki, a@a@@@@ e hoala oe me na makaainana i ka Heiau o Honuanla mauka iho o ua puu la o Kauiki, kahi o ka Luakini Hoole Pope mua i ku ai, a he hale kula olelo haole ia e ku nei i keia wa, a makaukau oe e hoala i ua Heiau la alaila, kii aku oe me na kanaka i mau pohaku loloa ala o Kaiakahauli, a paa ia, hai aku oe i ke kanaka iluna o ka Lele, a noa mua ke kanaka i ke akua. A ma ia hope iho, e hoomaka oe e kipapa i ke alanui mai Pihehe aku ma Hana a hiki i Koolau ma kanahele o Oopuloa, a me na wahi ino e ae o na alanui o Maui, alaila, e mahele aku oe i Kua pa mawaena o ka loko o Kanaha a kaawale o Mauoni, oia hoi kela mau loko e waiho la ma ka hikina mai o Kahului, kahi o ke Awa o na moku o ka Ona Miliona o ke Kula o Kamaomao e huai nei i ke Dala a me ke Oula i keia mau makahiki. A pau o Maui, holo aku oe i Molokai e hoaia i na kua ana a e hana oe i alanui ma ka puali o Kaluakoi mai ke Kaha aku o Iloli a hlui ma o o ke one o Moomomi, a e kau oe i pupu keokeo ma kela aoao keia aoao o ke alanui a mawaena ka pohaku. A ina e hele kanaka i ka po, alaila, e maopopo auanei ka mea e hele ana o ke alanui ma ke keokeo o na pupu, oia auanei ke hana kaulana i ka wa e paa ai i ka aina ia oe, a eia kahi mea nui au e hana ai, e malama i na kanaka i ka ai ka ia, ke kapa a me ka malo, i ke kanaka nui a me ke kanaka iki, i ka wahine a me na keiki, i ka luahine me ka elemakule, oia no ka mea e laka ai ke kanaka, a no ka enemi auanei ke manao mai o oe ka hoa paio, a i loa a hoeu mai ia oe i ke kaua, aole e paa aku na kanaka, no ka mea ua hana lokomaikai oe ia lakou i na mea e pono ai na kanaka, a e hooko oe i keia mau mea a’u e olelo nei ia oe me ka poina ole, a mai hoohalike oe me kou hanau mua, aka hoi, no ka wa ilihune keia manao ana ou e ku oe i ka moku, he mau hana okoa aku kau, alaila aole oe i ike aku i ka mea nona ka aina, nolaila e malama oe i keia mao olelo a’u e kanoha mua nei ia oe. Ae mai la o Kihiapiilani. (Ano, ke ike ae la oe ka mea heluhelu i na olelo a ke alii Umi i hoike pau aku ia imua o@@na kaikoeke nolaila ke hoomanao ae ia paha oe e ka mea heluhelu ma ke poo o keia moolelo i ka nahele Oopuloa o Maui a me ke ala pup i Kaluakoi, ma Molokai, mailoko mai no ia o ko ke alii Umi ma noonoo ana, a ke waiho nei na hoike oiaio o ia mau hana ana a Kihapiilani ma na alanui kahiko o Maui nei.)

Ina paha ua ike kekahi mea heluhelu ana i keia moolelo i kekahi mea e pili ana i ka Kihapiilani mau hana kaulana i paiia ma kekahi buke ma ke kula nui o Lahainaluna ma ke ku mua loa ana mai o Lono Kapena Kuke ma Hawaii nei, aia maloko o ia buke na olelo e pili ana i ua alanui nei o Kihapiilani i hana ai.

Ma kahi i loaa i ka mea e kakau nei o kekahi o ia mau lalani i paiia a i paa naau hoi i kekahi poe e ae e noho mai nei, oia paha keia m@@ lalani:

Kahawai i Kawaipapa

Ka pii’na i Kohalaoaka

Hele aku he ino he a kanahele,

He alanui kai kanaka o Honomaele—kauahele i Oopuloa,—kua pa o Manoni,—ke ala pupu i Molokai.

Na ka mea paanaau e hoopololei i na lalani i koe o keia maluna ae, oia hoi o Kaakahauli a me Aikiala, a e kala mai.

Ma keia la a Umi e olelo pu nei me Kihapiilani, ua hai mai o Umi ia Kihapiilani, o ko’u manao keia e hai aku nei ia oe, o ko ke Akua koe o kaua a me na kahuna, a i ike ke Akua o kaua ia oe ia la, alaila o ko ku no ia i ka moku o Maui, e aho kou ilihune e ku ana i ka moku a he alii aimoku kou olelo ana a o Lonoapiilani hoi, he oi aku kona ilihune mamua ou Mahope iho o ka pau ana o keia mau olelo a Umi, ua hookuuia ke alii malihini me kana wahine, ke kahuna a me na hoewaa e hooluolu ia lakou no ia mau la, a ua lilo lakou i mau mea nui wale no ia Umi a hiki i ka la i hoike ai ke akua a me ka aha. He mea mau no hoi ia Umi ka launa pinepine ma ka oihana pule, i ka po me ke ao me kona oihana e hiki aku ai o Kihapiilani i ke kulaua keikie maluna o Lonoapiilani a na me lii a me na makaainana a pau o Maui, Molokai, Lanai a me Kahoolawe, aia ma o keia mau mokupuni ae la ekolu i hui pu aku me ko Maui kulana i puka ai keia olelo kaulana mai na maku mai o keia poe alii a hiki i keia au hou, oia “Na Hono a Piilani.”

I ka nana ana aku o na malihini i ka waiwai mo’a na makaainana, aole i kanamai ka nui, hewa na maka ke ike aku i ka nui, hewa na maka ke ike aku i ka nui o na kanaka, mai Wainanaalii ka mokuna o Kona me Kohala, a mai Kapua e pili ana i ka lae o Kaulanamaona ka mokuna o Kona me Kau kahi o na kanaka i hele mai ai i ka hookupu waiwai. (Aole i pau)

 

Na wahi kihe a no moolelo

Haawi aku la au, aole nae ia i lilo, a loaa iaia aole nae ia i lawe, a i kuu lawe hou ana ae, aole ia i haawi mai.

Elima keikikane a kekahi makua, he kaikuahine ko lakou pakahi a pau a he kaikamahine. Ehia ko lakou hu@na.

Elima o’u mai hua e kau nei, o ko’u mau hua mua ekolu, ua ale ia e a’u, a o ko’u mau hua hope elua, ua kolo au i ka honua he holoholona. O ka hua i ka waha ia e ke pookoi, haina ia.

Ona rama ka’u mea hou o keia hapa ia a o ka mea mua loa a’u i hoomao popo pono loa ai, oia no ko’u ike mua ana i ua ona rama nei. O ka uilani a ko makou wahi E—t, owai la ua ona la? O kena peha,--o keia paha.

Ua holo pukaka ae he lio kauo kaa ma ka Poalua nei mawaho pono iho o ka hale @ela lole o Mr. Roth, ua kokua kokeia na ola e kekahi ma alii manuwa.

Aole no he Poaono e haule mai ai na w@hi lio heihei o Huehue, no ka mea na Dona Le Olevela e wili ka pila ke kaaka holo kio kaulana o na wao@kua, a iaia ke hei ana o Dimoailuau, a ina paha aiai ke kuolo o na wahi violina, ina paha ua lehulehu wale na D—i paa, pane ae la ko’u hoa, he mea mai ka hoi kau he 12 lio ia e holo ai, ina paha he 12 pila kuolo, aole n@ paha e akaka ka hanohano. Pane aku la au aohe hoi, i hoomeamea wale ae la no hoi au. Eight!—Nou ka hae.