Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 30, 26 July 1884 — Page 1

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kalae Verdeja
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XXIII, HELU 30.  HONOLULU, POAONO, IULAI 26, 1884.   NA HELU A PAU 1182.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

A ME

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

 

WAILA MA!

 

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka lo o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani e

NA PAPA!      NA PAPA!!

A ME

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU.

 

Aia ma ke kihi o na 

ALANUI PAPU me MOIWAHINE!

HONOLULU

 

Malaila e loaa ai e like me ka makemake no ke 

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu,

Na Papa Manoanoa,

Na Papa i kahiia,

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula,

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,

Na Kaola,

Na Aaho,

Na Moli,

Na Peapea,

Pine Huluhulu.

Pine i kahiia.

NA PAPA a me na Laau Ulaula!

Pili ulaula,

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Pani Puka Aniani,

Ipuka Aniani,

Puka Olepelepe.

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate.

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO!

 

Na Ami Puka Hale.

Na Ami Puka Pa.

ANIANI!

Pepa Hale a me na Lihilihi

 

 

E loaa no malaila

 

PAAKAI HELU 1 O KAKAAKO me PUULOA

 

No ke DALA KUIKE, e loaa no na mea a pau i haiia ae la, no ke Kumukuai Emi Loa. O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, e loaaʻku ana ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono.

E Kipa Nui Haila, i ike i ka Oiaio.                   905tf.

 

 

 

NA HOOLAHA KUMAU.

DILLINGHAM & CO.

 

Mau Mea Kuai Lako Hao

Alanui Papa, Honolulu.

FRANK PAHIA.

ANA AINA! ANA AINA!!

K@@NA HANA: Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hoo@@@@@manu.

 

E WEHE ANA O a.

M. MELEKI

No ka Hookahakaha nui,

NA LOLE NANI

O NA LOLE KAU MAKALII, &C.

OIA NA

PAPALE KANE,

PAPALE WAHINE,

HULU, PUA LAU.

 

E HOOMAKA ANA,

POAKAHI, LA 21,

POALUA, LA 22,

POAKODU, LA 23.

Ma ka halekuai helu 104 ala@ni Papu.

 

1884 ! KAU AHAOLELO 1884!!

KUOI MAI NA MEA A PAU!

O ka Poakahi, Poalua, a @@@ ka Poakolu, o keia pule ae, e ho@makaukau ana au e hoikeike aku @@@@ o ko@@mau makamaka a hoaloha Hawaii, he heluna piha o na papale kinohinoni o na whaine mai ka $2.00 o ka papale a pii iku i ke $6,000.  He hiki no ia makou ke kinohiaoki i na papale ma na kumukuai a pau. Aole o mak@@ mau halekuai.  He hiki no ia makou ke hooiaio he niau waiwai o kea no maikai wale no ka mokou e kuai @@@.  Aole o makou kuai i na waiwai ma na halekuai kudala ma Kapalakiko, aka, na makou @@@ no e kinohi a hana ko makou mau papale i@o.  A ma na lole aahu, aole e hiki i kekahi ma@ halekuai e a eke hoopapa mai ia ma@oa, a ke olelo nei maanei, he oi aku ka emi o na kamukuai o ka`u maul ole. He elima o makou halekuai, a ma o ko makou kuai emi ana i na waiwai, ke holopono nei ka makou mau hana.  Ua oluolu pu makou i na puka @uku e loaa ana.  O na papale piva, $3.00 wale no.  CHAS. J FISHEL.

Halekuai kihi o alanui Hotele me Papu, a me kihi o alanui Nuuanu me Kalepa.

 

LOLE MAKEPONO

Ka Kuik@ @ loaa no ia ma kahi o

Kakela me Kuke.

@ laa na

AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO, LEPONALO, PENA, AILA, AILA HONUA, ANIANI.

NA MEA PIULA,

Kopa, aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa keke, Ta@u Kaula, Noho Lio, Hulu Palahi, na Palu@ni, ahe agena no na mokupuni o Hawaii neino na Lainakininao Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa, Alapia, Kelepa, Na Lole Kupono I ka Wawae, Palule Huluhulu, Na Lole Huluhulu, Na ka hoolehlo ana, Li Lele no pini, Lihilihi, etc. A KE NA

 

Mikini Humul@@@nu

MAKEPONO LOA.

He mau

MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA

KAIKI, PIA, HOOHU

PAAKAI, HUAAL

PIA KULINA, KOPE,

A HE

 

Laau Lapaau Kaula Loa

A DR. JAYNE ,

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HOOPAU NAIO,

PENIKILA, HUAALE,

LAAU KUNU

ME @@ LAAU Hamo, a Pela 1ku

 

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanauopaineki,

Ke Keiki alii o ke aupuni o Italia.

Ka Olali o na Waoakua na i ua

Huna o na Powa.

 

I KA pau ana o ko lakou paina, ua makaukau iho la lakou no ko lAkou huakai hele ma ke kuahiwi, a i ka makaukau pono ana o na mea a pau ua haawi pakahi ae la lakou i na hoomaikai a me na lulu lima ana i ke kamaaina, no kona lokomaikai kieke i pahola mai imua o lakou nei, a mo@@o pono aku la lakou i ka ihu o na lio no ke ala kuahiwi.  Aole i lialia ko lakou nei hele ana aku halawai mai la me lakou nei kekahi naita mai ke kuahiwi mai.  Hele mai la oia a kukuli ino ia imua o ke alii powa a pane mai la me ka leo haalulu:

E na lani, heaha la keia a`u e ike nei?  He moeuhane anei? He hihio paha? A i ole, he mau ouli hoopahaohao paha, -a o kuu haku no anei, ka Moi Kono Giliko, ke ahikanana, lua ole e noho ana ma ka hema o Rusia?

I ka lohe ana o k aiii powa i keia mau olelo, pane aku la oia i ka naita: O ka mea e ku aku nei imua ou, kona mau ukali, a me kana niau malihini hanohano, oia no ia.

Ia Manawa, hoomaopopo iho la ka naita o kona alii no ia, nolaila, pane hou mai la oia me ka leo kaumaha: Ua pau, ua pau, e kuu alii, ua pau kakou a ua hulihia, oiai o kau milimili oia hoi ka`u kaikamahine a hooilina alii hoi o ko’u aupuni, ua lawe pio ia aku oia.  Ua lilo @ ua lilo! Ua lilo aku i kou mau enemi maloko o ka lua huna, a o kou mau naita he iwakalua tausani ua pau aku lakou i ka paa pio, oia hoi na mahoe, ka mea hoi au e ke alii i kappa ai na lii powa lua ole o ka wiwo ole, a o na iwikani hoi o na kakai mauna o kou aupuni, a owau hookahi ka mea i pakele a ma ka apua ko`u ola; nolaila, o ka lohe keia, huli ho@ aku i ko kaua aina e hoomakaukau i puali koa nui nou, a huli hou mai e luku i kou mau enemi.

I ka hooki ana ae o ka naita i kana mau kamailio ana, aole hiki i ke alii powa ke pane aku, aka, lele igo la oia mai kona lio iho a noho iho la ma ka honua e hookauwa iaia iho i na kipona waimaka a ke aloha e helelei makawalu iho ana a hoopulu iho la i kona mau lilhlihi, a he mea haumaha loa keia i ke alii i hooneleia i ka lei aloha he kaikamahine, a ua komo pu aku la knoa mau ukali a me kana mau malihini iloko o ke kaumaha no ka milimili a ke alii powa i lawe pakahaia aku e kona mau enemi.  A liuliu ikik, ku ae la ke alii powa iluna a kamailio mai la i kana mau malihini a me kona mau ukali e hoi hou lakou ihope mai ka hele ana aku imua o ke ala kahi e hiki aku ai i na enemi.

I ka lohe ana o ke alli powa i keia mau olelo a ka naita opio, ua pane hou aku la oia : E kuu keiki, ka mea hoi a kuu manao e lia nei, aole kaua e pono ke hele aku imua, no ka mea, aole o kaua mau koa e hiki ai ke Malama ia kaua, a nolaila, eia ka mea pono ia kaua, e hoi kaua a hiki i ko`u aupuni a lawe kaua i na wahi koa aku i koe, oia hoi, he umi tausani, alaila, e aho ia e kau keiki e e hoolohe mai.  Pane hou aku o Kahan@@paineki : Aole he mea nana e hoihoi hou i ka`u olelo, a hiki i kuu halawai ana me ua mau mahoe nei, i lohe oe e kuu makua.  I ka pau ana o keia mau oleleo a Kahanuopaineki, ua noonoo iho la ke lii powa @ ua ike oia aole e ko ana kona makemake, ua paakiki loa kana keiki e hele e huli i kanana mea i aloha ai, oia hoi ke kaikamahine a ua powa la, aole @ aloha io keia i ke kaikamahine, aka hoi, elike me ka olelo a kona makua alii powa, e lawe ana oia i keiki nana, a i kane hoopalau hoi na kana kaikamahine, a m@ ia kumu i aloha ai ka kakou koa @@@a; no keia mea, ua hoopuka aku oia i ko na manao imua o ke alii powa : E kuu makua aloha, e hooko oe i ka`u olelo e pono ai, no ka mea, o ka olelo i puka mai ko’a waha aku, he olelo paa ia, oale he mea hookahi maha e mawehe ae mai kuu waha ae, loe wale iho no keia, o ka hooko ana i ko`u mau manao, i iini ai hoi ko`u makemake e halawai kino me na helehelena o na mea au i olelo mai nei, na mea nana i aihue o kau kaikamahine alii, nolaila, aole he mea nana e uhai i ka`u mau olelo; eia ka wa a`u e hooko ai i ka`u mau olelo a pau.

I ko lakou hooponopno ana, ua hooholo iho la lakou e hele lakou mahope o ke alakai ana a na keiki ia manawa,  ua ku mai ia ke alii powa me keano kaumaha, a pane mai la; “E kuu keiki,  ua hooholoia no kou manao, a e  hele aku ana no makou a pau mahope o kou meheu, no ka mea, o oe e ke keiki opio@o, i lilo hoi i k@@ puuwai ahi o na mauna hui o Arabia, k@n@ea ho a`u i aloha ai, a o ka ui hoi o la kuahiwi anoano, ke haawi aku nei au i keia mau iwi e make mahope oa, ina he huakai kau no ka poino, alaila, ma kou wahi e make ai, malaila makou e make pu ai; a ina e loaa ka lanakila ia kakou, pomaikai kakou.

Ia manawa, kau ae la lakou a pau maluna o ko lakou ma@ lio, a motio aku la ko lakou ala hele no ke kakaimauna, i ko lakou nei hele ana a hala na hora 2, ua ku a puiwa loa iho la ko ianei lio, ua hoike mai la kona ihu i ke kani ana no ekolu manawa, a ua maopopo iaia he nui loa na powa, i keia manawa, pane aku la ka kakou hiwahiwa i kana aikane aloha e lele kaua ilalo, ua hookokoke mai l@@ o kela elike me ka makemake o ka@@ aikane, hoomaka aku la laua @ei e hele wa@ae, me ke alualu ana i ko laua @au lio, a o ke alii powa no hoi a me kona mau ukali mahope aku.  I ka ike @@@@ o ke alii powa i keia lele ano e a@a o laua nei ilalo, he mea haohao loa ia i ko lakou manao, aole nae lakou i pane aku, aka, ua ukali aku no la@ou mahope o laua nei.  Aole i liuliu ko lakou nei hele ana aku, he@u ana na ka makani, he halulu ana a he owe ana, aole i liuliu keia mau haawina, a meha pu iho la; ia manawa i hului ae ai ka kakou koa a wehe ae la i kona koloka hele kuahiwi, a pela no hoi kana wahi aikane, a hoouka mai la iluna o ko laua nei mau lio, unuhi ae la laua i ka laua mau pahi kaua a paa ae la ma ko iaua mau lima akau, a o ka laua mau koi kaua hoi ma ko laua mau lima hema.  Aole i paa pono ae ka laua nei mau mea kaua, phoa mai la kekahi leo nui kalakala, a pane mai la me ka leo kakana : E na aeahaukae, e hele hewa nei ma na ululaau kapu o ka Moi o keia mau kakaimauna o Rusia nei, ma kona inoa a ma ko laua mau kanawai paa i kau ai maluna o kona mau ululaau kapu, ke kauoha aku nei au ia oukou, e haawi pio mai malalo o kona inoa, a o ka mea e kue i keia mau olelo, ala@a e loaa no iaia ka uku hoopai weliweli, a i ole e make no ia e pono ai.  Aole nae laua i pane aku, aka, ua hoomau aku la no laua nei i ka hele imua.  Ia Manawa i puka hour mai ai kekahi leo i oi palua ae i ko ka mua, i ka i ana mai, E: @ He kuli anei oukou, a i ole he pupule paha? Ia manawa pane aku la o Kahanuopaineki : Owai oukou, a owai hoi ko oukou Moi? Aole makou i ike ia oukou, E hookuu mai i ke ala hele no na malihini hele kuahiwi me ke keakea ole ia mai o makou, a o ka mea o oukou e hoole i keia mau olelo o ke ola, e inake koke oukou e pono ai, a e kahihi ia ko oukou mau naau i keia ulu nahele me ka weliweli nui.  I ka lohe ana o ke alakai o na powa i keia mau oleleo mai a Kahanuopaineki aku, ua hoopiena lea ia ae la oia, a kena ae la i knoa mau hane@i koa e lele mai imua a e hopu pio ia laua nei.

I ka lele ana mai e ua poe powa nei e hopu mai ia laua nei, o ka manawa no ia o laua nei i komo aku ai iloko o na powa he elua haneri ka nui, a o keia heluna nui o na powa, he mea ole loa lakou ia laua nei.  A o keia komo poo ana aku o @aua ne iloko o ke@@ aluka nui o na powa, he mea ku ia i ka pilikia, aka ia iaua nei, aole ia he me@ nana e hookuemi mai o ko @aua hele ana imua ma ka oi o ka la@a mau pal@ kaua a me ka uma@@@@ i p@@ i ke alii @@@@ha o ka hopo @le.

Ia lakou e hakaka nei, o@@i na powa maluno o na lio, a e hele wawae ana @uaua nei, ke hahau mai nei lakou i ka @akou mau pahikaua a ame na koi kaua maluna o laua nei, kuoeoe ae la ke kani o na metala o na koi kaua i ka lewa, a ke kani wawalo ia na leo o na pahikaua i ka nahele.  Elike me ka napu ana o ka uwila, pela no ka kakou koa i komo pono aku ai i waenakonu o na powa, e hili ana i kana pahikaua ma o a maanei, a ua like hoi na powa me na pakaua e helelei ana, pela iho la kona luku ana aku i kona mau enemi a ahu mokaki ana imua o kona alo

Eia hoi kona wahi i kani ke u@@@ mai nei ma kekahi ano oli:

"Owai nei @ @ eheu

Nana i ulupa na enemi

O na kai o na mauna hoi

O ka @ @ Kahanuopaineki

I ka @  @ o Kahanuopaineki @ make e hiolo makawalu ana @ @ kana mau keiki, o ka manawa no ia ona i hoopuka ae ai i keia mau olelo i kona mau ukali:  

Make e @iolo @@@@@@@@@@@@@

Na m@@@ keiki o ka manawa no ia @@@@@

Hoopuka ae ai i keia mau oleleo i kona mau uku@@ : E kokua @ kekeoa kakou i na keiki, aole lakou e ku a nana wale aku, no ka mea ke ike nei au, e kaa ana ka lanakila ma ka aoao o kuu mau keiki.  Huhui pau aku la lakou i ka lai kou mau pahikaua, aole i emo iho, ua pau loa na powa i ka make, a ahu ana iloko o ka ululaau me ka mainoino nui.

Ia manawa, halawai aku la ka kakou koa me ke alakai i ka puali powa a poha aku la ka leo o Kahanuopiineki : E ! E ! E ka poe i hoopiha i ko oukou naau me na haawina o ka awahua, ka uahoa, ka lokoino, a me ka pakaha wale i ko hai waiwai a me ke ola makamae o ke kanaka a ke Akua i haaw@ mai ai, a nol@@@a, pela oukou e make mainoino ai maloko o ko oukou ululaau, kahi hoi a oukou i noto ai a kupa me ko oukou manae e lawe i kuu ola, a me ko`u poe kanaka, aka he hana po hihi loa ia ia oukou i aa mai ne e lawe i ke ola o ka naita opio e ku aku nei imua ou, ka mea hoi nana i kookaa @ku i ka weli maluna o Arabia a puni, @@ mea hoi e noho Hooilina Moi ana maluna o keaupuni powa o ko@@@@@@ kane, ka mea a na aupuni hui e kau nei ka weli o ka maka`u a me ka hopo hopo, a nolaila, ke aa mai nei oukou e paio me na keiki opio e ku aku nei, aka ua poho wale ia mau kuko ana.  Ke hookuu aku nei au ia oe e hoi a ha@ aku i kou Haku ka mea au i olelo mai ne he Moi no keia mau lalani mauna.  E hoi oi a hai aku i ko oukou mau alii a me knowa mau tausani koa, ina e aa mai ana laua e paio me a`u, alaila ua hiki no; a ina hoi he manao ko laua e ike mai ia`u ma ke alo he malihini makaikai honua, ua pono loa ia.  Ia manawa huli aku la ua alakai nei a hoi aku la me ka naau kaumaha no ka pau ana o kona mau naita i kamae, a o ka manao o ka awahua, aole i pau iloko o kona puuwai.

(Aole i pau.)

 

KA MOOLELO O

 

Kihapiilani,

 

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

O @@@@@@@, A ME KE ALA PUPU

I MOLOKAI

 

{KAKAUIA NO KE KUOKOA.}

I KA pau ana o keia mau olelo a Umi aia hoi mahope iho, ua hoo koia ka olelo a ke `lii me ka ihiihi – a kapukapu eehia e ka papa kahuna mamua loa o kahi o na aha kapu e kau nei.  A mahope aku o lakou, ka poe kuhikhui pauone, a mapope aku hoi o lakou ka poe kilokilo, a na ka peo kakaolelo hoi i panai aku mahope loa.  Aia hoi mahope aku o ia poe o Umi ke`lii e ku ne iluna me ka paniu e paa ana i ka lima kahi hoi o ke akua o Kaili.

Ia ia e ku nei iluna e huli ana oia ma kona nanaina i ua poe nei mamua ona, ua maopopo iaia, ua hoopunana ka oihana a pau me ke akua maluna o lakou a pau, a me he mea la ua hiki no ia kako ke hoohalike ae me na lunaolelo a Iesu Kristo i ka la Penesetoka, oiai aia maluna o ko lakou mau poo he mau mea like me ka uia-ahi e lalapa ana, ka mea i ke ia e lakou, oia no ka uhane o ke akua e kau ana maluna o lako ka mea a ua poe lunaolelo i olelo ai i na olelo like ole a na lahui kanaka, a pelpa paha auanei keia la a Umi e ka`i nei i kona mau aha kapu me kona mau kahuna.

A ia ia no e ku nei ua hoolei pu aki no knoa mau kii onohi imua o kona mau makaainana he nui e noho mai ana, oiai o kaili o ka honua e ulu ana, o ka mauu, ua pani paa loa ia e na kanaka, a he hewa ka maka ke ike aku.  Aia hoi maluna o lakou, ua ike ia ko lakou mau hiona, ua hoike mai i ke anoano a me ka maluhia o ka hana a ko lakou alii Umi.  A me he meal la, ua like no ka manao o na kanaka me ko lakou alii, ua like ka huli ana o ke alo o na makaainana imua o ke kahua o kahi o ka oihana no na kala e haiamu ia nei e ke anaina nui aole i lohe ia he mau mapuna leo i kela wa, me he "Pueo la ka mea e lele ana, kamalu o ke kula." a ke huli ae hoi a nana i ke kulana o na alii apau he kahiko piha ko lakou e lawe ana i ke ano o ka oihana hana ia no ko ke 'lii Umi ike ana, ua makaukau loa na oihana a pau. Hai aku la oia i kana olelo i na kahuna, ano, e hoomaka oihana no keia la, ia wa i kukuli like ai na kahuna a pau me ka huli like ana ku o na poo imua, a o ko lakou mau lima hoi ke hapai like la iluna, a o keia ka wa a Umi i hookuu malia iho ai i ka punio ilalo mai knoa lima iho a o ka hoomaka koke ae la no ia o ua punio nei e niniu, a ke kolili la na hulu iluna.  Aole i kana mai ua mea he kaa ke hele ia-a hu ka makani, a me he mea la e mokumoku ia ana ka aha mawaho o ua puniu la.  A ke lohe mai na mea a pau loa i ke kani o ka aha i kamaia`ai a paa mawaho o ua punio nei, elike paha me ka pahiolo poepoe olo laau o na hale hana ma Honolulu.

I keia wa e niniu hele nei o ua puniu ne imua, ua hele pololei a hiki i ka puka o ka hale a Kihapiilani e ku ma kaakau nei, aia hoi, lele ae la ua puniu nei iluna no elua manawa, me he mea la na ka lima kanaka i hapai ae, i ke kolu o ka hana ana pela, ua hookama hou ua puniu nei e hele hou i hope.  O keia ka hoomaka ana o ke `lii Kihapulani e hele mai me ke ano eehia, a ma hope mai hoi ona kona kaikuahine “Pupuke me kona kaikoeke.” i keia wa ke ku like ana`e o na kahuna ilina, a i ke kokoke loa ana aku o ke `lii Kihapiilani me ka puniu mamua ponoi o kona alo, o@ai o aha-ula e kau kono mai ana, lele ae la no ua puniu nei maluna o ka aha-ula, oia no ka wa i haule ai ua aha nei ilalo, a a`e aku la ke `lii Kihapiilani maluna, a o keia ka manawa i wawalo we ai ka leo o na kahuna i ka papaiaawa ana me ka ilihia nui pela no ka haule like ana o no aha a pau ilalo.

I ka hiki pono ana aku o ke `lii Kihapiilani imua o Umi, aia-hoi ua hoomaka koke mai la kekahi mau kahuna e pahu i ka niau, a lele mai la me he ihe la iloko o ka wa kaua, a me he mau owaka ana la a ke uwila i ka lewa ke ano o keia mea he niau.  A pau keia mau hana a na kahuna, ia wa i hai ae ai o Umi i kana olelo ia Kihapiilani, E ke lii – e, ano, ke ike iho la no oe i ke ano o ka hana a ke akua o kaua i keia ia, a ua maopopo ia oe ke ano i  malamaia ai ke akua, he mea kokua i ka pomaikai a me na pono o ka noho ana, a he mea hoi nana e hooko i ka makemake maluna o ka enemi a he lanakila ka noha ana, a me ke ano o ka oia na kahuna o keia la he mea oiaio, aia oe a me ka wahine nei a kaua iluna o ke anuu o Maui kahi i noho ai.  A pau keia mau olelo a Umi, o ka hoonoa ae la no ia o na kahuna, a hoihoi ia e na kahuna na aha kapu a me ka puniu i waihoia ai ke aku la iloko o ka hale o mua, a ma ia hope iho ua hai aku la o Umi i kana olelo kukala imua o na alii a me na makaainana, e hoomakaukauia na waa nui a me ai@ liilii a me na lako kaua a pau ma Kailua, no ka makaukau no ka holo mai i @ui nei i ke kaua me Hoolaemakua, ka Pu-kaua ma ko Lonoapiilani aoao.  I ka pau ana o keia mau olelo a ke `lii, ua panee ia mai la na lako ai a pau imua o na makaainana, a hoi ae la o Umi me Kihapiilani maoloko o ka hale o mua, kahi hoi a na kahuna e noho ana, a ia laua i komo aku ai, ua makaukau na apu-awa e paa ia mai ana, a i ko laua inu ana, ua hoomaka koke na kahuna e pule a lealea hoi – a hiki i ka Amama ana, a oia ka hana hope loa a na kahuna, A hoi mai la ua mau alii ne ma ka hale alii me ka laua mau wahine, a ma keia wa i ai ai na `lii a pau.  A pau no hoi ko kakou kamailio ana no keia mau hana hoikeike a Umi, a e huli ae kakou no ka makaukau no ka holo ana i ke kaua i Maui. 

Ua oleloia ma keia moolelo a oukou e ike nei e ka poe heluhelu, ua hala he mau mahina ko ke `lii Kihapiilani a me kana whine noho ana ma Kailua me kona kaikoeke alii.  A mahope t@@ o ia noho ana ua hoouna hou ia na kukini e hele hou lakou e ike i ka makaukau o na makaainana i na waa a me na lako kaua a pau a puni o Hawaii.  A ko lakou holo ana e ike i na makaainana a puni ka aina, ua ike lakou ua makaukau loa na makaainana, a i hakalia wale no i ke kauoha a ke 'lii.  A i ka ike ana a ua poe kukini nei i keia mea ua hoi lakou a hai aku i keia mea imua o ke 'lii Umi. A nolaila, ua hoouna hou aku oia i ua poe kukini nei e hele hou e hai aku i na makaainana e hele koke e houluulu ma Kailua.  I loa no a pau ka Umi olelo ana, ua hala aku la ua poe kukini nei me ka mama loa a mamua o ka napoo ana o ka la e hiki hou ai lakou ma Kailua.

I u poe kukini nei e holo ana, ua kahea ko Kona kukini me ka leo nui maopopo, “E hele e Kona.” A o ka huaolelop hookahi no joi keia a na kukini e kahea ai.  Pela ko Kohala, Hamakua, Hilo, Puna a e Kau.

I ka lohe ana o na makaainana i keia huaolelo mai na poe kukini mai ua hoomaopopo iho lakou o ka holo keia i ke kaua.  O keia ka huakai oi loa aku o ka mama o ua poe kukini nei, a ia lakou i hiki aku ai imua o ke alo o ke `lii Umi, aia no ka la iluna o kona ala hele lani kahi i kau ai, a he manawa loihi loa o ko lakou noho ana a napoo aku la ka la, ma ia mau la ma ia hope iho, ua ike ia na waa e pani paa mai ana i ka ili o ke kai o Kona.  Ua huli pau mai la na moku eha a phi o Hawaii, a penei a akaka aika nui o na waa i ike ia i kela manawa, mai ka Palilua ma Kona Hema a hiki i Kailua, oia ka nui o na waa mai o Puna Kau a me kahi hapa o Kona, a mai Kaelehuluhulu aku a hiki i Kailua kahi i paa i na waa o kahi hapa o Kona Akau Kohal, Hamakua, a me Hilo.  I ka ike ana o Umi i keia mea, ua hoounaia o Piimaiwaa e hele e ika ka nui o na waa a me na kanaka nolaila, ua holo mai la ua Piimaiwaa nei maluna o ka waa kiola me eha mau kanaka, ua holo mua mai oia ma Kaelehuluhulu e ike maka i na wa  a me ka nui o na kanaka, a iaia i hoi aku ai a hiki imua o ke `lii Umi, ua hai aku la oia i na mea a pau ana i ike ai, a hoomaka hou aku no oia e holo ma Kona Hema ma kahi i olelo mua ia ae nei, a i kona hoomaopopo ana, ua nui na waa me na kanaka me na lako kaua, a he mea hikik ke oleloia`e, ua hoolohe ia ka olelo a ke `lii Umi e knoa mau makaainana a pui o Hawaii, nolaila, ua hoi mai o Pumaiwaaa hai aku imua o ke `lii, a me knoa olelo aku, ua nui na waa a me na kanaka, a me he la, ua hiki ka nui o keina mau waa ke hoonohonoho papa ia mai Hawaii aku a hiki i Maui aole e pau.

I ka lohe ana o Umi i keia, ua piha oia i ka hauoli nui, oiai, he olelo oiaio ka Piimaiwaa e hiki ai ke hilinai ia e Umi ke`lii nui Aimoku.  Ma Kekahi la okao e ae ua hoouna aku ke `lii Umi i kekahi mau kukini elua e hai aku i ka lohe i na makaainana a pau i makaukau no ka holo ana i ke kaua i Maui, hookahi ma Kona Hema a pela no hoi ma Kona Akau.  I ka lohe pono ana o ua mau kukuini nei i  keia huaolelo alii, ua holo koke no laua me ke kai ole, a he manawa pokole loa, ua hiki aku la kahi kukini i kona palena kahi o na waa e hookio ana, a pela no hoi kekahi kukini i kona palena kahi o na waa e hookio ana, a pela no hoi kekahi kukini, a ua hai aku no hoi laua i na makaainana e houluulu na waa a pau ma Kailua e like me ka olelo kauoha a ke `lii, nolaila, ua holo like mai la ua poe waa nei me na kana a hiki ma ka ae kai o Kailua.

I ka akoakoa ana o na knaka a pau me na waa ma Kailua, ua pani paa ia ka ili o ke kai, mai ka ae kai aku a keia ike ana aku o ke `lii a ma o kona noonoo pono ana, ua maopopo iaia ka nui o na kanaka a me na waa, a nolaila, ua olelo ke `lii e pae na waa iuka o Kailua, i ka pae ana mai o ua poe waa nei iuka o ka paina ua hoonoho pailaiai na waa i pau phono.  E like la paha me ka pailia ana o ka wahine a ka hao e o keia au hou, ua hoonohoia na w@a kaulua nui malalo i kupono e hanaia na mea a ke `lii nui e makemake ai e hoomoa ia ka puaa ilio a me ka ia maluna o na waa ma ka moana, a pela wale aku.  Ua makaukau loa ka poe kahiko ma ka hana ana ma keia mau ano a pau, a maluna iho o keia mau waa kaulua na waa nui kupono no na kanaka he iwakalua a oi aku, a o na waa liiiii loa maluan iho, pela i hanaia`i ka hooukauka ana o na waa a pau, a pani paa loa ia ke kahakai o Kailua a haia loa iuka o ke kula.

(Aole I pau.)