Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 32, 9 August 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

Ma keia ike ana o Umi i ka nui c na kanaka ua olelo īho oia aole he ;ha!e e pau ai keia nui kanaka noka mea, i na')ii no a rne na pot ikaukau alii a me na konohiki c I na moku eono o Hawaii, ua piha-u kc | ke 'lii mau hale ponoi. A ma keia mai | mea, ua hoala ke 'lii Umi me na maka ! ainana i mau mano hale piopio i uhih | iho 1 ke kaunoa a me ka la-i, a no k<' I pau oJe no o nu kanaka, ua noho kah |poe malalo ae o na waa, a-pela īho la :i pau ai nakanaka ma Kailua. A hak I kekahi mau la, ua hoom t Akaukau ia k£ ai a me ka ia a nui a me na lako ai i pau o kela a me keia ano, mai na mee ! nui a na mea hilii. A makaukau keij mau mea a pau, ahila o ka .liuliu no h e holo e kaua ia Hoolaemakua a me n: alii e holo ana mamuli o Lonoapiilani a me na makaainana e holo ana ma k; aoao o Maui. Mahope iho o ka makaukau ana e nawaa a pau ma Kailua a me n; Kanaka he nui, ua ike ke lii Umi. aol( hemahema i koe, nolaila, ua kuka oi; me nal»i apau malalo aku ona, aua wae ponoia na kana ikaika ma ke kaua ana na lakou hoi e omilo i ka maka o kaih< alilo i wai.auau no lakou, a he mea lea lea hoi ia hana ia lakou, 1 ka manawa e hooili ai ke kaua o na aoao elua. a pek no hoi me ka poe oniu laau. ua hiki ne ia poe ke hookaa 1 ka laau ma na wah apau o ke kanaka, a va hiki no hoi ii iakou ke haka pono i kahi e hoolei a i ka hauna laau a make ka hoa paio. i o ke kahi poe hoi, ua makaukau i kj maa ana i ka pohaku i kau ia maium 0 ke ka*;la, aua hiki no hoi ia poe k< hopu i na pohaku me ka makau ole, z pela 1 wae pono ai o Umi i na e hele ai mamua o ka poe kaua, a peb 1 hana iai na mea apau. I ka ike ana o ke lii, ua holo pone na mea apau me ka makaukau o ne makaainana no ka holo ana i ke kau; i Maui. nolaila, ua kuka hou oia me kona poe Kahuna, aua hai ae lakou : ka olelo oiaio elike me ko lakou ike. a no ia mea, ua hai aku q Umi i kona kaikoeke ia Kihapiilani. e*noho no oia i Kailua me na wahine a laua. aia iile ka puu kaua o Kauiki-a make ka puka ua Hooiaemakua alaila kii hou mai iai? e hoi e noho i ka moku o Maui a ois hoi ka pa ana o ka ama, a no keia ole lo maikai a Umi, ua ae o KihapiilanL He mau la maia hope iho, uā makaukau na mea apau kaai a me ia. aua hoo piha pono ia na waa, a ua lawe ia na inakaukau apau no ke kaua, nolaila us panee ia nawaa apau a lana i ke kai, I ka pau pono ana o nawaa i ke kai, ua nee papa ka holo |ma mai o na\raa a hiki i ke kai hawanawana o Kawaihae oia hoi, ua hoomaha iki malaila, hiki i ka po ana, a maia po no, ua holo maila nawaa me na kanaka a ke liiUmi hiki ma Upolu ma Kohala. Ma keia wahi e ike ai oe eka mea helu helu i ka Umi hana nul oia hoi keia. I nawaa e hoolana nei ma ke kai o Upolu, aia hoi ua hoonoho ftapa ia ma ila nawaa nui a me nawaa liilii, a hiki i ka lae o Nanualele ma Hana i Mauu a m pani paa ia naale aikanaka o ka moana o Alenuihaha. aua hiki hoi i na kanaka kehde mai me na lako kaua aaai Hawaii mai a hiki i Maui a be mea kahaha paha kaa no ko kakou manao

- i ?.o ka har„rjna hou o ke aii ke. hOf3ms;:ao ae l k«niii hewanewa iauna c?!e o nakanaka oia kahiko. Ike so sna.i,e, ua ike nkola ka pc< o iur»a o kU rf*iu xniia o KaeiKi i ka r«ui o nawaa chj r he 0:2 pn walo tio kr»tTioan."% aoie iike ia kshi a!c ? e puka. ae a~a mawaena o nawaa. i keīa wa i n\akau>iiiu ai ko luna poe o ka p'.iu o KauikL aua naopoopo ia lskou he mau wia kaua kei, aia nolioi iioko o keia wa ua pae maila ka maia. mua o nawaa ma Kavraipapa. Ame Waikaakihi, aia hoi ma kahi kapaia o kanaiu o Keamni a hiki ma keooe o ka Puokahi, ua panipaa loa ia e nawa o ka poe Hawaii pela no mavraho iho o Mokuhano ame a me Kaihainlu, ma Aleamai Haneoo a me Hamoa, ua paapono keia mau wahi uia waa, a ma Honokalani a me Honomaele Ulaino ka palena o Hana tne Koolau ua paa wale no 1 nawaa, ano ka pau o nawaa, ua pae aku la ma Opikoula Naliiku Waiohue Wailuaiki a me Wailuanui ma Koolau. I ka ike ana o Hoolaemakua i keia nui 0 na wad ame na kanaka, ua makaukau no oia a rae kona poe kanaka e kaua mai i ka poe o Hawaii, i lea wa e hoonoho ana Ka poe koa o Hawaii ma ke kula o Kuakaha, aia hoi, ua ike ia-aku Ih na koa o luna o ka puu o Kauwiki e holo mai ana iluna o ka hulili me Hoolaemakua. Iloko o keia wa i kuka pono ai o Umi me na pukaua ma kona aeao, a ua liio ke • alakai ana o na koa a pau malalo o Piimaiwāa, a nana hoi i hoopii aku ika Haawii iluna oka puu e Kauwiki a hiki i ke kumu o ka huiili, s 1 ko lakou nana pono ana, aole he wahi e hiki pono ai ia lakou ke komo oiai. ua paa loa i ka hoonohonoho papa ia i ka ohia o Kealakona, a i hauhoai* me ke ie, i ka wa i ike mai ai o Hoolae makua i na koa e pii mai ana, ai? hoi, ua kena ae Ia oia ia Mahihelelimī kekahi o.kona mau koa, e pehi i ke a-la. Ika lohe ana o Mahihelelima keia olelo, ua lalau koke oia i ke kauk me na pohaku elima a hoomaka ae h oia e wilwili me kpna kahea leo nu ana ae, "e ka Hawaii e— aole oukoi e ola, ke uwe nei ka ohia o Kealako na. " Pau kona kahea ana pela, ( kona hoomaka koke mai la no ia e kui ina ala elima i ka wa hookahi me k< ikaika nui, a ua kuemi hope mai k: poe Hawaii. ■A f ua pa pono kekahi i k; pohaku lo £ i, a lilo aku la k; make mua i ke kea o luna o ka pui kaua o Kauwiki, aole no hoi i hopu i; kahi pohaku a keia koa o luna o kj puu e kekn.hi p.>- koa o īlawaii ma l . Ma keia mea, ua hoomoana mau n; koa o Hawaiī ma na wahi a pau o Wa nanalua i i& la eko'fL» a ua pani paaii ka Punahoa a me na wai e ae m; Wananalua e o Hawaii. Ah( mea mau hoi ia Mahihelelima ke mau mai iluna o Kauwiki, mahope ihe 0 ka napoo ana aku o ka la, i kela hua oleio i hai mua ia'e nei. "Ke uwe ne ka ohia o Kealakona, " ahe mea ulu hau keia na ko Hawaii poe. Mahope iho oka hala ana ona k ekolu, ua hoopii hou aku ia o Piimai waa i ka poe kaua, aia nar, ua hoole hou mai la o Mahihelelima i kana mav pohaku a-la elima īloko o kana maa Aia hoi o Piimaiwaa e noonoho pone ana i na koa maluna mai o Waikaakihi a ua ike ia mai la no hoi ka lele anj mai o na pohaku a-Ia maa mai lum mai o ka piko o ka puu o Kauwiki, a e keia ka manawa a ke koa Piimaiwar 1 hopu lima wale mai ai no ina a-la i hoomaka e nou iluna o ka puu e Kauwiki, a he mea kahaha keia k Heolaemakua a me Mahihelelima. I ka hiki pono ana o na koa a pau e Hawaii ma ke kahua o Honuaula mau ka o ka* piiu o Kauwiki, aia hoi, U2 hoomakaia ke kaua hahana me ka ika ika mawaena o na aoao elua a hiki i ka po ana. Aole nae he lanakila i loaa : kekehi aoao, nolaila, ua poho wale ns luhi ona aoao a 2lua, ma ka po ans iho, ua hoomaha na koa, a o Piimaiwaa hoi, ua heie aku ia oia e hoomakakiu i na koa o luna o ka puu o Kauwiki, a ia ia i hiki aku ai ma kahi e kokoke aku ana i ka huliii a e huli pono iho ana i ke one o ka Pueokahi, aia hoi, ike aku la oia i kekalii kanaka nui e ku ana malalo pono o ka hulili e paa ana na lima i ka laau palau. A i kona ike ana i keia kanaka, emi | hope mai !a oia rae ka nana pono, a jliuliu iki, ua hoi aku la oia a hiki imua |o ke alīi Umi a me na koa. Hai aku llaoia no kana mea i ike ai me kona | manao mua ole he kii keia i hanaia e jke akamai o Hoolaemakua A ika lua 0 ka po, hele hou no oia a hiki no i [kahi ana i ike mua ai, a hoi hou no oia. | A ma ke kolu o ka po, i hele aku ai ; oia me kana laau palau, a ua aa hoi 1 kona manao e hakoko me ka mea ana i ike mua ai i na poelua mamua ae ma na hauna !aau, nolaila, hele aku la oia a hiki makalue ku nei oua kii nei, hoomaha iki oia a oluolu, noonoo iki oia i kana hauna kau e hanaaku ai A hoomaka aku la ua Piimaiwaa nei e hookaa i kana laau ma ka hema mailuna aku o kona poo a hīki i ke kapuai wawae hema. Ma keia mea iike akuai o Piimaiwaa aoie he oniu o ka nolaila, hoomaka hou ia € hookaa i kana laau ma ko-

la aoao akau mc ka noenoo i kana haina ola hoi o Kabvislepo» he ai keia e nahae pu ai ke ksnaka a :e. a i kona orāu aaa i kana laau nia kona mau lima hoomaka ae la oia e kikoni i ka welelau o kana haii i ke peo oua kii nei a lohe oia i ke koele ana, inanao ae la oia he kii lanu. a hoomaka ae !a oia euhau i kana laau me kaikaika me ka puana*e i kana bua olelo kaukma a raake na Piimam'aa. hauie akula ua kii nei ilaio o keone o Kiipueokali!, a ia i keia po i pau ai ko Piiniaiwaa kuhi hewa he kanaka io maoli, eia ka he kii iaau. a ua kapa ia ke la wahi mauka o ka puu o Kauiki o Kawalakii a hiki i keia la. I ka hoi ana aku o ua koa nei a hlki i ke alii Umi, hai aku la oia no keia mea-a huaela kaaka. I ke ao ana hoi, miki maila na koa o luna oka puu o Kauihi e hoihoi iua kii nei, aia nae ke waiho mai la ilalo o keone, maia hope iho, ua pani paa loa ia na wahi o ka puu oKauiki e ka Hawaii i ka po a me ke ao. I ka ike ana 0 Hoolaemakua ua pau kaai a me ka ia a uae ka wai, noiaila ua iho maila kekahi poe me na o!o wai ahe mau puuliuli ka kekahi poe makai o kahi e huli pono ala i ke kumu o Kauiki a au aku la ma Kaihalulu a o kekahi poe hoi ke au ae la ma ka aoao e huli la i Ka pueokahi. 0 keia poe e au' nei, ua hamo-a ma ila e ka Hawai' a pau loa i ka make aola o lakou ahailono, aole no hoi ka hi oia poe i hoi hou aku iluna o ka puu } ama ia'me i manao ai o Hoolaema kua'ua pau ka poe ana i hoouna ai i ka make. | Ano keia mea, nolaila, ua manao e | Hoolaemakua e aho ke kaua ana. A no ka loihi loa o na la o ka nohe pilihua ana o na kanaka malalo aku e Hoolaemakua. ua haalele lakou a ?uhe e mai luna mai o ka puu o Kauiki ne kawai ole a koe o Hoolaemakua m« Mahihelelima a me na koa kakaikah 1 koe a o keia ke kaua i puka ai keh olelo kaulana ua hee Kauiki i kawa ole, ahiki i keia a-u hou. "21 ke ahiahi iho okekahi la, ua lohe ia akula ka leo o Mahihelelima e kale mai ana iluna o ka puu, elike me kan; hana mau, a noi mea, ua hoomaopoop( ke Hawaii poe, he nui loa no ka poe koe o luna o ka pun, nolaila, ua hoo maka hou ia ke kaua, o na ihe laumak a na koa o Hawaii. ua hopuhopu lim; wale ia mai noia e Hoolaemakua a k< lele maila na pohaku ala mehe pakaua ala. 1 ke-ehu kakahiaka a aw r akea, ua ik< ia kalanakila o na koa o ka puu o Ka uiki. I ka-ehu awakea 'noi, ua hiki pont akula o Piiniaiwaa ma ka puka e kom< aku ai iloko o ka hulili, ma keia wahi moni ai o Piimaiwaa i ke koko o k; maka o kaihe ana koa mai o luna o ki puu, oiai eiho makawalu mai ana.na.ma ka-ihe he nui, a i ka ike anaku o ka po< Hawaii aia ko lakou pukaua kekokokek ekomo iloko o ka hulili, nolaila. ua uka li aku lakou a halawai pu me Piimaiwa a, i ka hiki anaku o keia poe, ua hooi kaika lakou i ka alo ana i na maka ih( a me na pohaku ala. ma keia wahi ke oi loa aku o na hakoko ana e na aoao elua a hiki i ke komo anaku e ke koa Piimaiwaa me kona poe iloko e kahulili o ka puu kaua kaulana o Kuui ki, ia manawa i nee akn ai o Hoolae makua me kona mau wahi koa i koe i noho pono iluna o ka piko o Ka pui ma kahi i pau ai o Peapea i ka pauba, aia i ke la wa i lilo ai kahulili i me ole, Ma na lima o na koa o ka po« Hawaii, i ka nee pono ana aku o u? poe Hawaii nei.e hiki pono aku iluns o kahi a Hoolaemakua a me kona poe koa e ku nei, aole i hoopau ko lakou hoouka kaua ana mai a hiki wale i ke auhee ana o na koa o luna o ka puu. A ke pau la kekahi poe i ka lele ma m aoao o ka puu o Kauwiki mai luna aku a make loa. Aua manao nui o Piimaiwaa e make o Hoolaem&kua, aka, iloke nae o keia wa, ua nui no ka poe i make mai i ke koa kaulana o Hana. I ka ike ana o Hoolaemakua ua pau loa ka poe ma kona aodo i ka make, ua hoomaka oia e holo ,mai luna mai o ka puu o Kauwiki me ka mama loa. A ua hiki ole ika poe Hawaii ke alualu aku iaia, a koe aku la o Mahihelelima iluna o ka puu kaua o Kauwiki. I keia holo ana o Hoolaemakua, ua hahai mai na koa a me Piimaiwaa a hiki ike komo ana iloko oka uluhala 0 \Vakiu a me Honokalani, Kaeleku Honomaele, a pau na aina o Ilana, ae aku la iluna o na aina o Koolau. A hiki mauka o Nahiku ma Hopenui, he wahi pali kumu wai-hi, ma laila kahi 1 pili wale ai o Hoolaemaku?, ama ia wahi no hoi kahi i loaa aku ai ia Pii~ maiwaa. Ia manawa i oki ai o Piimaiwaa i ka Hma o Hoolaemakua a lawe ae la oīa ia mea a hiki imua o ke lii Umi a hoike aku la iua lima nel I ka nana ana mai o Umi, ike iho ?a oia i ka nao a me ka uhi e kau ana elua ala, ninau mai la o Umi ia Piimaiwaa. O Hoohemakua keia, ua make paha ? hai aku la o Piimaiwaa, aole i uiake, o ka lima ka'u i oki a lawe mai nei, oklo hou aku o Umi, " aloha ina n E kii hou aku oe a Jawe oiai iaia i o ? u nei, at-1 aku la o Piimaiwaa i keia olelo, isia i ] holo ai me ka mama loa a hiki t kahi i loaa ai o Hookemakua bia, i nana aku ka hana e waiho a make mai ana o Hoolaemakua, a ua iawe o Piimaiwaa i ke kino make a hiki imua o UmL (AoU tfoM 9 )