Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 33, 16 August 1884 — Page 1

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Bernadette K Newcomb
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIII, HELU 33.          HONOLULU, POAONO, AUGATE 16, 1884          NA HELU A PAU, 1185.

 

NA HOOLAHA KAUMAU.

WAIKA! KA HOI KA PAPA

A ME

KA LAAU O KOU HALE!

NOHEA LA!

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA !

 

NANA ANU NO MOI IA LA, OHI KA IO O KA LAAU O MAKAWAO I KA UA M@A O KA NANI.

 

NA PAPA! NA PAPA!

A ME

NA PONO KUKULU HALE.

 

O no ano no a Pau.

 

AIA MA KE KIHI O NA ALANUI

PAPU ME MOIWAHINE,

 

HONOLULU

@alaile e loaa ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

 

NA PAPA HLUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

NA PAPA I KAHIIA,

NA PAPA KEPA,

PAPAHOLE KEOKEO,

PAPA HOLE ULAULA.

 

NA LAAU, NA LAAU,

NA KUA

NA KAOLA,

NA AAHO,

NA MOLINA,

NA PEAPEA,

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA.

 

A PAPA A ME NA LAAU ULAULA,

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PUKA ANIANI,

PANI PUKA ANIANI,

PUKA OLEPELEPE.

 

PENA

O NA ANO A PAU.

@ulu Pena mai ka liilii a ke nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate,

 

@A LAKO O KELA A ME KEIA ANO.

NA AMI PUKA HALE,

NA AMI PUKA PA,

ANIANI.

 

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI

E loaa no malaila

 

PAAKAI HELU I,

O

KAKAAKO ME PUULOA.

 No ke Dala Kuike e lu@a no na mea a pau i alia ae la @o ke Kumukuai Em@ Loan. O na Kaneha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no kaka hooko pololeila. E kipa nui laila i ike oiaio.     905 tf.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

DILLINGHAM & CO.

MAU MEA KUAI LAKO HAO

Alanui Papu, Honolulu.

 

FRANK PAHIA.

ANA AINA!  ANA AINA!!

KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hoolihamanu                                                                      tf

 

E wehe ana o A.M. Meleki,

No ka Hookahakaha nui,

NA LOLE NANI

O KA LOLE HAU MAKALII, & C

OIA NA

PAPALE KANE,

PAPALE WAHINE,

HULU, PUA LAU.

 

E HOOMAKA ANA,

POAKAHI, LA 21,

POALUA, LA 22,

POAKOKU, LA 23.

Ma ka halekuai helu 104 alanni Papu.

 

1884!  KAU  AHAOLELO  1884!!

 

KUOI MAI NA MEA A PAU!

 

 O ka Poakahi, Poalua, a me ka Poakolu o keia pule ae, e hoomakaukau ana au e hoikeike aku imua o ko'u mau makaainaka a hoa'loha Hawaii, he heluna piha o na papale kinohinoni o nu wahine mai ka $2.00 o ka papale a pii aku i ke $6,000. He hiki no ia makou ke kinohinohi i na papale ma na kumukuai a pau. Aole o makou malama i na opala puehu wale i ka makani iloko o ko makou mau halekuai. He hiki no ia makou ke hooiaio he mau waiwai o ke ano maikai wale no ka makou e kuai aku. Aole o makou kuai i na waiwai ma na halekuai kudala ma Kapalakiko, aka, na makou iho no e kinohi a hana ko makou mau papale iho. A ma na lole aahu, aole e hiki i kekahi mau hale kuai e ae ke hoopapa mai ia makou, a ke olelo nei maanei, he oi aku ka emi o na kumukuai o ka'u mau lole. He elima o makou halekuai, a ma o ko makou kuai emi ana i na waiwai, ke holopono nei ka makou mau hana. Ua oluolu pu makou i na puka uuku e loaa ana. O na papale pina, $3.00 wale uo.

CHAS. J FISHEL.

Halekuai kihi o alanui Hotele me Papu, a me kihi o alanui Nuuanu me Kalepa.

 

LOLE MAKEPONO

E@ Euiko o lona no la ma kuhi o

 

KAKELA ME KUKE.

E laa na

AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO, LEPONALO, PENA, AILA, AILA HONUA, ANIANI.

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pakeke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu Palahi, na Palumi, ahe agena no na mokupuni o Hawaii neino na Lainakini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa, Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i ka Wawae, Palulu Huluhulu, Na Lole Huluhulu, Na ka hoohelo ana, Li Lole no pini, Lihilihi, etc.

A ME NA

MIKINI HUMUHUMU

MAKEPONO LOA.

he mau

 

MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA RAIKI, PIA, HOOHU PAAKAIM HUAALA, PIA KULINA, KOPE,

A HE

 

LAAU LAPAAU KAULANA LOA

A DR. JAYNE,

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HOOPAU NAIO,

PENIKILA, HUAAE, LAAU KUNU

Me @@ Laau Hama, a Pela 'ku.

 

KA MOOLELO KAAO O

KAHANUOPAINEKI,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i @@@kua n@ i @@

huna o na Powa.

 

 O ka nui o ka poe nana e hapai i kana pahikaua, he elima alaila hiki ka pahikaua a ka pilikua. I ko lakou makaukau pono ana, ia wa no hoi i kani koke mai ai ka ole a ke alii powa Kono Giliko no na manawa elua, a ike pu ia aku la na opio e hookuene pono iho ana i ko laua kulana. Aole no hoi i liu iho, kani hou mai la no ka lua o ka manawa, a ike hou ia aku la ua mau eu nei e kakele ae ana i ka laua mau pahikaua, a holo ae la ke kani oeoe o makakila i ka lewa, a helelei mai la na huna ahi mai ka laua mau pahikaua mai, loheia aku la ka leo nui kalakala o ka pilikua e pane mai ana:  Mahope oe e ike ai e kena wahi keiki hookiekie launa ole i ka mahae ia o ko wahi poo a me ko pauku kino i elua apana.

 I ka lohe ana o ka kakou koa i keia mau huaolelo, o kona manawa no ia i pane aku ai me ka leo nui:  Mahope oe e ike ai i ka apahu ia o ko poo e a'u a lawe aku i ka Moi o Rusia nei, e na puuwai i hoopihaia i ka awahua. Ua hooi loa ia ae ka inaina o ka pilikua i ka lohe ana i keia mau olelo oolea a ka naita opio, a oi pakolu ae la kona ikaika i ko ka wa mua, aka o keia ikaika o ua pilikua la, he mea ole wale no ia ia Kahanuopaineki, a he paani wale ia aku o ke ano ke nana ia aku. Ua hoomaka laua nei i ka hakaka ana mai ia wa aku a hiki i ke ahiahi ana, a ia wa i loheia aku ai ke kani ana mai o ka pu o ua pilikua la, a e hoike mai ana kona ano i ka pau o kona aho, a pa-e mai la kona leo nonoi e hoohamha laua; ia wa pane aku ia ka kakou koa, o ka mea i holo ia oa, oi ka'u e ae aku no ka mea ke ike nei au ia oe ua paupauaho, a ina e hala hou aku he hapalua hora i koe, o kou make no ia ia'u ia wa haule aku la kela oho ma kapa o ke alanui, a pela no hoi keia, a liuliu loa, ua maha iho la laua.

 O keia manawa a a moho hakaka e hoomaha nei, o ka hora umikumama kahi no ia o ka po, a i ko laua maha loa ana, ua paina iho la laua, a pau ia waia hou mai la na olopu waina, a hoomakaukau hou iho la laua e hakaka me na koi kaua, a emoole, haiawai ae la ka laua mau koi kaua, a hoomaka aku ia laua e hakaka mai ka hora 12 o ia po a hiki i ka hora umi o ke kakahiaka ua noi hou mai la oia e hoomaha, a ua ae aku la no keiam, a hoomaha hou iho la laua a hiki i ka hora ekahi. Lawa hou ia mai la na mea ai no laua nei, a paina hou iho la laua, a e like me ka laua hana mua ana, pela no laua i nana ai.

 Ia manawa, lalau hou iho la ka pilikua i kana pahikaua peleleu, a puana iho la i keia mau huaolelo:  E kuu pahikaua, ka mea a'u i olelo ai aole he kupueu, aole hoi he enemi nana kaua e hoohoka, aka, i keia la ke ike nei au ua hoohokaia kaua e keia wahi keiki opiopio, ke ike nei au ke haule nei ka'u mau hauna pahi imua ona; a hoomaka hou iho la laua e kakele pahikaua hou. Aole i emo, loaa pono aku la ka papale kila o ua pilikua la i ka pahuna pahi a ke koa opio, a akaa pu ia aku la ua poo pipi nei a ahu wale ana na helehelena o ua pilikua la. I ke ike ana o ka pilikua ua haule kona papale hoomaka'uka'u, ua oi pahiku ia ae la kon inaina, a o kekahi kumu o keia wela loa ana, oia no ka haawiia ana mai o na leo huro e na naita ma ko ka opio aoao e hoohenehene ana i ka nunui, a oia ke kumu o kona piena loa ana. A ia a ua ikeia aku la oia e hookuu pau mai ana i na olona huki o kona mau io uala, ke hele la a noho pono na io uala i kona poohiwi. Ua hoomau aku la no o Kahanueopaineki e pale ia mau hauna pahi palaualelo a ua pilikua la mai ia koena la a po a hiki hou i ka hapalua o ka po, a i keia manawa i hoomaha hou ai laua a hiki i ke kakahiaka.

 Iloko o keia manawa ua loaa ia he maha ana e hiki hou ai ia laua ke hookele hou ai i ko laua ikaika. Nolaila, ua hoomaka hou iho la laua e hakaka me na laau ihe. I ke wa nae a ka naita opio i ike aku ai i ka hopu ana iho a ka pilikua i kana laau ihe, pane aku la ia i kona makuakane powa:  E ka makua, i keia hora a iloko hoi o keia minute e pa ai ko'i luhi, a e lilo ai hoi ke ola o ka pilikua ino ma ka poho o k@@ lime akahi au @ @@@pau i kuu ikaika maluna o kuu hoi paio, a e ike pu ana no oe i ke ko o keia mau olelo a'u. Ia wa oia i lalau aku ai i kana ihe a paa ae la, a me ka leo nui pane aku la oia i ka pilikua:  I keia hora e ike ai oe i kou hopena awahia, a e iho aku ai kou uhane ilalo e halawai me na tausani uhane o na kanaka au i lawe pakaha mai ai a luku iho ia lakou, au hoi i lima nui ai i ko lakou mau waiwai, a ke kali mai la lakou ia oe i keia hora ano.

 Ia wa no i hopu like iho ai ua mau kaeaea ia i ka laua mau ihe a ulele iho la no ka hanohano a laua i kau nui ai. A i ka nana aku ia laua, ua like no a like, a aole i liuliu iho ua ikeia aku la ka opio e lele mai ana i hope me he liona la i pa tausani ia kona inaina; a e like hoi me ka uwila i anapu ae ika wa pokole a puni ae ke ao holookoa i kona malamalama, peia no o Kahanuopaineki i lelel aku ai imua e hookele pololei ana i ka huini o kana ihem a ia wa koke no ua loaa aku la ka pilikua i ka pahuna ihe a ka iwikani puuwai ahi o Arabia ma ka poaeae akau a puka pu aku ma kekahi aoao o ua pili kua ino la.

 Iloko o ia manawa, ike iho la ka pilikua i kona hopena e hiki mai ana ke ole oia e haawi pau loa i kona mana a me kona ikaika a pau i koe e pale ae i keia poino e ili mai ana; nolaila, hoao iho la ia e uhaiae i keia ihe i paa nei iloko ona, aka ua makehewa wale no, no ka mea, ua kokoke loa mai ka make imua ona, nolaila uwo ae la ia meke kahea ana i mau kokua ana nona, a emooole ua hoopuni @ mai la laua e na koa o ua pilikua la. I ka ike ana o ka kakou eueu i keia mau hiona hou i hoea mai imua ona, hoomaopopo koke iho la ia o na kokua keia o ka pilikua, a e lele like mai ana, lakou maluna ona a apahu ae i kona kino, nolaila, aole ia i hoohakalia iho i ka imi ana i kona pono, oiai ua unuhi hou mai la oia i ka ihe e paa ana iloko o ka nunui, a ku iho la iwaena o na koa e hoopuni la iaia me ka makaukau nui.

 Iloko o keia kulana kupilikii o ka opio e hoopuniia nei, o ka wa no ia i loheia aku ai kekahi leo i ka pa-e ana mai o kekahi leo me ka moakaka:  E hookaawale oukou ia oukou iho, a ina i ole pela, e haawi aku no au a me ko'u mau koa i ka luku weliweli ana maluna o oukou me ka maka o ka pahikaua. I ka lohe ana o ua poe koa la i keia mau olelo, ua hookaawale koke ae la lakou a ia wa no i ike ia aku ai ka olali Kahanuopaineki e ku mai ana me ka makaukau loa, oiai aia ma kona lime akau e paa ana kana pahi, a ma kona lima kana ihe.

 I ko lakou kaawale ana, nana mai la lakou i ko lakou alii me ka manao ua mauleule wale no la hoi, eia ka auanei ua iho loa aku ka uhane ilalo o ka lua pa-u o ka make a halawai pu eku la me na uhane o kona mau kupuna. Mahope koke iho o keia mau mea, ikeia aku la kekahi kanaka e kuoe hele ae ana a ku mamua o ka kakou koa, a me ka leo haahaa a moakaka lea kamailio aku la imua ona:  E ke koa opio, ka naita nana i hoohina i ka ikaika o ka pilikua, ka mea a makou i kapa ai he akua a he anela no kahi a makou i ike ole, no ka lua ole o ka ikaika, eia makou a pau he poe pio nau, a o'kau mau hana a pau, oia ka makou e hooko aku ai, a o kau mau kauoha, oia ka makou e hoolohe ai. Ia manawa pane aku la ka kakou koa:  Aole a'u olelo no oukou i keia manawa, aia a hoi mai au mai ka'u huakai mai, alaila noonoo pono au; aole nae ia noonoo ana o'u e hoopoino i ko oukou mau ola, eia wale no ka'u e no ho oukou ma k ano he poe naita no'u a e hele oukou a pau i kahi o kuu ma kuakane nei, e hele au a hiki i kahi o ka Moi o Rusia nei me ke poo o ke "lii o oukou.

 I ka makaukau ana o ka naita opio, kena ae la oia i kona makuakane e oki i ke poo o ka pilikua--ua hooko koke aku la kona makua, a emoope moku ae la ke poo o ka pilikua. Ninau aku la ka nnaita opio i ke ala e hiki koke aku aku ai i kai o ke kulanakauhale alii, ua hoike koke ia aku la keia i ke ala nolaila kena ae ia keia i kana wahi aikane e hookau ae i ke poo o ka pilikua maluna o kona lio, ua hooko kokeia keia a naue aku la lakou neino ke kulanakauhale kahi makemakeia.

 E like me ka imo ana @ ka maka pela lakou nei i nal aku ai me ka hikiwawe loa iloko ka ululaau, a o keia ululaau he mea ole wale o ia i ko lakou mau lio.

 E haaiele kakou i ke kamailio ana i ke alii powa Giliko a e haliu ae kakou ma na meheu o ke koa opio a me kona mau ukali e moe poo ana ma ke alanui no ka halealii. I ka uhi ana mai o ka malu po pane aku la kahi kamaaina o ke kakahiaka nui ko kakou wa e hiki aku ai i ke kulanakauhale; ua hoomau aku la lakou nei i ka hele ana a hiki i ka hoea ana mai o ke kakahiaka. Ia wa i ike aku ai lakou i na kualono e waiho molale mai ana, e hoike mai ana na kuahiwi i ko lakou kalaem, a o na lau nahele a me na pua, e haawi mai ana lakou i ko lakou aala kupaoa i ke pukonakona o na mauna hui o Arabia, a e hookauwa ana ia lakou iho i paepae alano ke kamahele malihini; hoomau loa aku la lakou nei i ka hele ana a hiki i ka puka loa ana mawaho o ka ululaau, a ua motio pololei aku la ka ihu no ka halealii e ku kilakila ana mamua pono o ko lakou ala hele. I ko lakou hiki ana aku ma ka puka pa, ua kikeke aku a lakou a weheia mai la ka puka no lakou, ninau aku la lakou i ke alii, hoike ia mai la aia no iloko, aole i ala ka hiamoe. E hele aku hoi ha oukou a haiaku i ke alii eia he mau naita mawahomai ke kuahiwi mai e makemake ana e makemake ana e hui pu me ia. I ka lohe ana o ke kiai puka, hai aku la ia i ka lohe i ka haku puuku, hele mai ka ia a ninau mai la i ka lakou huakai o ka hiki ana aku, pane aku la ke kiai puka, i hele mai nei au e hai aku ia oe e hoike aku oe i ke alii he poe naita mai lakou no ke kuahiwi mai, a o ko'u manao no keia mau naita, i kii mai nei lakou i ke kaikamahine a@@.

 I ka lohe ana o ka haku puuku i keia mau olelo a kahi koa, ua kaumaha iho la kona manao, a kii koke aku la oia e hoala i ke alii, puoho ino ae la ia a ninau  aku la, heaha keia? Pane aku la ka haku puuku, aia mawaho a ka pahe mau naita mai ke kuahiwi, a o ko'u manao i kii mai nei paha i ke kaikamahine alii. Pela paha, ala ino ae la ke alii iluna a hele aku la ma kahi e moe ana kana kaikamahine a hoala aku la a me ka leo uwe, pane iho la ia:  E kuu lei e, e ala ae a e holoi i kou mau maka, no ka mea i keia la e haalele ai oe  i kou mau makua, a e lilo aku ma ka lima o na ukali o ka pilikua.

 Ia wa puoho mai la ka makuahine a uwe kuwo nui ae la, a mahope pane ae la ke kaikamahine alii:  E haawi mai oe i laau make no'u, a ina e hoi ana au i ke kuahiwi, alaila e ai mua au i keia laau make mamua o ko'u ike ana aku i na helehelena pupuka o ua pilikua la. Pane aku la ka makuakane:  E kuu aloha, ua manao mua kou makua e hana pela, aka, aole e hiki, no ka mea, he aloha au i kuu lahui i kuu home a me kuu one hanau, a nolaila o kau noi e kuu luhi, ua maopopo ia'u e ko ana no kou makemake ina he oiaio keia, alaila ua ae au e pau kakou i ka make e pono ai.

 Ala e la ke kaikamahine a hoomakaukau iho la i kona mau wahi pono kino, aka aia no ka omole laau make i ka lima kahi i paa ai. I ka makaukau pono ana o ka ohana alii ua hoi aku la lakou ma ka rumi hookipa, a kena mai la ke alii e hali aku i na naita iloko o ka rumi kahi a lakou e noho ana me ke kaumaha, a i ka hiki ana aku o na malihini iloko me kekahi puolo nui, me ka manao o ke alii he puolo makana ia na ka pilikua mau iaia. I ko lakou komo ana aku a noho iho ilalo, ia manawa no i ku mai ai ke alii a pane mai la:

 E na malihini hanohano, i kii mai nei anei oukou i ke aupuni a me ke kaikamahine alii e lawe aku i ke kuahiwi ma ke kauoha a ko oukou poo, oia ka pilikua? I ka lohe ana o ka naita opio i keia mau mea, wehe ae la oia i kona papale kila, a ia wa i ikeia mai ai keia e na mea a pau, a o kekahi poe alii ua hooho mai la lakou, Ina no hoi o ianei ke kane a ke kaikamahine alii, a hauwalaau ae la ke anaina.

 I ka meha ana iho, ku mai la o Kahaunopaineki iluna a pane mai la:

Aole i pau.

 Ma ka Poaono o ka pule i hala ua hoomaka ka hoonohoia ana o ke kahua o ka hale hookolokolo hou ma waikiki iho o ke Keena o ka Pae Ana.

 Ua ikeia ma ka po Poakahi nei ka hoonui ana o n kanaka i ka hele i ka nana keaka, aka aole nae he hopena oia hana..

 

KA MOOLELO O

KIHAPIILANI,

KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE

O OOPULOA, A ME KO ALA PUPU

I MOLOKAI

 

 I Ka wa i make ai o Hoolaemakua ia Piimaiwaa, he mea maopopo, ua lilo ke au o ka lanakila i ko Hawaii poe, a lilo ae la ka puu kaua o Kauiki a me na aina a pau ma Hana, aole nae he mau kaua i hana hou ia ma ia hope iho, aka, ua hoouna aku nae o Umi i i kona mau koa e hele ma Koolau Hamakualoa, Hamakuapoko, Makwao,a me Kula, Honuaula, Kahikinui, Kaupo a me Kipahulu, e nana i ke ano o na makaaina a me ko lakou manao, i ka puni ana nae o ka puali Hikina o Maui i na koa o Hawaii, ua ike ia ke kulana o na makaaina i keia wa, aole he mau hana kue mai a lakou.

 I keia wa i noi ai o Mahihelelima ia Piimaiwaa e ola oia.

 Ma keia mea aole i hololea loa ko Piimaiwaa manao no ka ae aku iaia e ola ma kana noi ana mai, aka, lawe nae ke koa o Hawaii iaia a hiki imua o ke alii Umi, a hai aku no keia noi a Mahihelelima, i keia manawa nae i hoopuka aku ai o Mahihelelima i kana mau huaolelo imua o ke lii Umi. I hele mai la  au la oe e ke lii. I ke aha? wahi a Umi. Pane hou aku o Mahihelelima, e ola au i kanaka nou, oiai ua paio iho la no ka ohia o Kealakona me kou mau koa, a ua lilo ka lanakila makou aoao, a ua make ae nei o Hoolaemakua. Ka pu kaua o ka puu o Kauiki, a nolaila aole he wahi i ko o ka aina, i ka lohe ana o Umi i keia mau olelo a Mahihelelima, ua ae aku la oia i kana noi mai. Ma ia hope iho, ua hoounaia aku ua Mahihelelima nei e hele i Lele oia hoi o Lahaina kona moa hou, e ahi aku i ka lohe ia Lonoapiilani.

 Ua make ka pu kaua o Hoolaemakua a ua lilo ka puu kaua o Kauiki iaia nae i hiki aku ai ma Lahaina, aia hoi ua hiki mua aku la ka lohe i ke lii Lonoapiilani he kaua ma Hana, na kona kaikoeke aiii na Umi, a ua make kana koa, a ua lilo hoi ka puu kaua o Kauiki, a ua lilo pu hoi na aina a pau, nolaila, ua noonoo oia aole na Umi wale keia kaua ua maopoopo iaia ua hiki loa kona kaikaina alii o Kihapiilani i Hawaii, a ma ona la i hiki mai ai ke kaua, nolaila ua hoopuka ae oia i na huaolelo e pili ana i kona kaikaina ia Kihapiilani. Oi imi aku nei ua wahi kaikaina nei o'u i ka hai e pono ai--a hiki loa aku nei i Hawaii i o Umi la, i kahi e ku ai paha i ka moku ia Maui nei. A no keia lohe ana ona, ua maopopo iaia aole ona pono i koe.

 E aho paha kona hele mua ana @ noho ma ke kauwahi e aku me ka poe kanaka e aloha mai ana iaia, nolaila, he me oiaio, aia i ka wa i hiki aku ai o Mahihelelima ma Lahaina aia hoi, ua ninau oia i na kanaka e noho ana malaila no ua lii nei, ua hai ia mai iaia ua hele oia mao iho o kahi puu o Kekaa kahi i noho hoopilimeaai aku ai he ko-i ka hana me na kanaka a no ia mea, ua hoi aku o Mahihelelima a hiki i Hana, a ua hai aku i keia mea imua o keahi Umi, a nolaila, ua kuka pono ke lii me kona poe alii a me na koa, no ka Aina a me na lii o Maui, a ka noho ana o na Makaainana, a hala kekahi mau a o ko lakou noonoo anam alaila ua hooholo lakou e hoi o Umi i Hawaii me ke Kahi poe, a o Piimaiwaa oiai ke noho ma Hana me kekahi poe a hiki i ka manawa hoi mai ai o Kihapiilani mai Hawaii mai, a ua haawi iho o Umi i ka mana a pau maluna o Piimaiwaa, nolaila, ua hoi o Umi a hiki i Hawaii oia Kailua a kamailio pu me kona kaikoeke ka mea nona keia moolelo, a ua hai aku o Umi no na mea a pau i hana ia e kona poe koa ma Hana, a me ka make ana o Hoolaemakua i ka na koa ia Piimaiwaa ka mea nana i hooliio i Kahulih o ka ohia o Kealakomo ma Ka puu o Kauiki i mea ole a hiki i keia au hou.

 Ia Umi e olelo pu nei me kona kaikoeke me Kihapiilani. Ua nui wale ka na mau olelo ao iaia, ma ke ano o ka noho Moi ana no Maui a m na aina e pili kokoke aku ana, a me ka noho ana o na lii a me na kanaka.

 Iea ka Umi mau molelo ao ia Kihapiilani. I hoi oe me ka wahine a kaua a hiki i Maui e-a, e hoala mua oe i ka hale o ke Akua ma Wananalua ma Hana mauka o ka puu o Kauiki ina Honuaula, a paa na Heiau a alana'ku imua o ke Akua, a e wae pono oe i kekahi poe i mau Kahuna a me na kilokilo kuhikuhipuuone a me na Kakaolelo, a e noho like oe me na lii papa o ka Aina a peia no me na Makaainana, e malama oe ia lakou i na mea a pau, e haawi i ka ai a me ka ia, a i na mea a pau e pono ai, mai pepehi wale ia lakou me ka hewa ole, a mai hoolohe i kahi mau olelo ahiahi ami a kahi poe imua ou, aole oia kou mea e aloha ia ai, a nou ka hoeu aku i na makaainana i ke kaua, aole he mea nana e hoole mai, oia iho la no ka mea e puipui ai kou aoao e ke alii. I ka pau ana o keia mau kaukau ana a Umi, aia hoi, ua hoomakaukauia na waa o ka hoihoi ana i ke alii Kihapiilani i Maui.

 A hala kekahi mau la, ua ikeia ua makaukau na waa me na pono a pau no ka holo moana ana e hoi ai i Maui, a ua haawi mai o Umi he ekolu mano waa me na kanaka no ka hoihoi ana ia Kihapiilani e ku i kona moku ia Maui, ka mea i anaiia e ke koa Piimaiwaa me kona poe koa, a i hookoia ai hoi ka makemake o ke ahi Umi.

 Ma keia makaukau ana o na waa no ka hoihoi ana i ke alii Kihapiilani i Maui, ua nui wale na mea i haawi iaia mai e Umi i kona kaikoeke alii. Aole no paha e poina i ka poe heluhelu ka hoomanao ana i ke kahuna o Kipahulu nana i lawe i ke alii nona keia moolelo i Hawaii, ua lawe ae no ke alii iaia i kahuna e noho pu me ia ma kona aio @ na wa a pau, a oia pu no kekahi e hoi ana i Maui me kona mau kanaka. I ka ike ana  o Umi ua holopono kona mau manao a pau, nolaila, @a liuliu ia na mea a peu loa; ma keia la e lawelaweia nei, ua kauoha aku la oUmi i kona mau kahuna a me ka poe kilokilo e nana i na ouli o ka hoi ana o ke alii i Maui, a ua ike lakou aole he mau ke'ake'a ma ke ala moana a pae wale i ka aina, aole no hoi he mau enemi, ua hoika mai ka holopono o ke au o ka aina. I ka la i hoi ai o ke alii Kihapiilani maluna o na kaulua i hanaia me na puloulou alii, ua nui ko Piikeapiilani uwe ana no kona kaikunane

 I ka panee ana o na waa a pau a la na i ka aekai o Kailua, na haawiia na leo aloha i na alii a me na makaainana o Hawaii e haiamu mai ana, a i ka panee like ana mai o na waa, aia hoi, ua ukalii mai la ke alli Umi ia Kihapiilani maluna o kona waa kialoa me kona mau hoe waa, a hiki ma Makalawena, na hookuu mai la oia ia Kihapiilani me ka waiho mai i kana olelo kauoha me ka puuwai i piha i ke aloha, a pau kana kuka ana, aia hoi, ua huli aku la o Umi no Kailua. Ia Umi i hoi aku ai no ka aekai aloha o Kailua, ka aina i ka maka o ka opua, ua holo like mai la na mano waa a hiki ma Kapaau ma Kohala, ma keia wahi i huli like mai ai ka ihu o na waa no Maui ka pahu hopu.

 I ka aneane ana mai o na waa e lihi kokoke mai no Maui, ua ike ia aku la e ke koa Piimaiwaa e noho ana iluna o ka puu o Kauiki a me Mahihelelima, i ke awakea pono ana'e aia hoi, ua kaalo pono ae la na mano-waa mawaho ae o Alau, oia ka mokuaina mawahoae o na kuaau o Haneoa, a ua hoomau aku no ka holo ana o na waa a hiki i ka pae ana ma ke one o Kapueokahi a me Kawaipapa.

 Ma keia wa i hoolauna mai ai ke koa Piimaiwaa me ke alii Kihapiilani, a ia laua e kamailio ana, ua hoouna aku la o Piimaiwaa i kekahi o kona mau kukini e hai aku i na alii mena makaainana, aia ka moku o Maui a me na moku e pili ana ia Kihapiilani, a ua hooloheia keia olelo, a ua hooko pu no hoi me na kukini ia mea a puni o Maui, a ua kauoha aku o Kihapiilani i na kukini e hai aku ike kahuna o laua e noho ana ma Mokuula i Lahaina, ka mea nana e malama ana ke akua mou ia Kihawahine, elike me ka hoike ana o keia moolelo ma na Helu mua. A e hoomanao iho ua kahuna la, ua hookoia kana mau olelo i olelo ai mamua. A e ahi pu 'ku i ua kahuna la, e hoala i wahi heiau Piopiohau ma ka inoa o Kihawahine, a pela no hoi i ke kahuna o Waiehu a me Aapueo ma Kula a me ko Kaupo kahuna. I ka pau ana o keia mau olelo, ua kukaia na mea a pau e pono ai no ke kukulu ana i ka Heiau ma Wananalua, a hala kekahi maula, ua ike pono na mea i manao ia, nolaila, i ka akoakoa ana o na alii me na makaainana ua hana ka lohe i na kanaka aia ka noho Moi ia Kihapiilani, a o ka hana nui a ke alii i manao ai ma ia hope iho, oia no ka hoalaana i ka Heiau ma Wananalua.

 (Aole i pau.)