Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 34, 23 August 1884 — KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Kihapiilani, KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE O OOPULOA, A ME KE ALA PUPU I MOLOKAI.

TICFĪA a ke a!:i K»hnp:;la-| e r.ci o sra n a Wurnnnlra i Hana j ka aina ua !ar,i naahae, ua ikeia kona j ano e. me kena lu'nna he o-uoiu i na| *i:i a me m n:ak-ainana, a he ike o;a i j ke kr.na ? f;a nui a ke kanaka iki, mai ] ke k'alana o na U;i n hi'ei i ka iopa, a ; ua kuka man o»a we r.a r iil a pau ma ke nriO o ka nuho'na almeku nr.D, a pe;a no hoi nie na kahuna ani i hwe ae r.i a o lcr.a iamailio pu ara me hi kc!i me ka ch;chj, nch.iir, ua hHinai |nui i.: kana mau c!e!s a rna b me.i, ua !a*»o lokahi ia kana nau a pau me i <:i hookeh. a ua vra : ho eku o:a : ka ha- | o na aina a pau o Mau.i no na "ir | a fae na mnkeainana, a rc!a no hei irc 1 nn U nehiki, n.e ka bi akea ana aka i j i kona nanao tmi:a o na :r.ea a pau e | noho ilke me kn makhia me ka pakaj * n3 ole s *T.;e se i ka na kanaka j mniī wea i mahi -i t a pela no hei na i hcu>hdcna» puas, 5sw, i!k\ a _»nc ke- ; k;ih: nua ra:wai e ae o na mnkaainana 1 nvUihu ua hoU> Uoke «e b .ka iohe a ; r U ni o Maui a me na mokupuni e plli |aax

• /. l .'-{■? rrr.*i ah roi h*>r--..A \- ' - i " ? r * '• . * ; *■•* v> "..a--h h-.-: • V~ aV..v- i ' - k sruoPi • i a r. 2 r.\ Tv:ka...v:"ns i ?.da mta, ua : ;j kan2 o. -b nae ke kawlui c :o K a ! »s kamaHu» ssa o ke sXk K:- , h:.r me 5* "'ii 2 r.« kene niau ka- ' V'n -. -:a hcoho:o !:ke kehUkou manao, J e l;<- i cb V?kc L !vw hcii f i na kahi a ke •• Vm : nra:e no u eiea *-;2 r.". " r: i nr.n r.i ; ni a rr*- r.i kcnc : ..?-.'u neiei-.i 23 k:: :a r:i " j* - . :* e : rv* - o ivaui**.;3\{S. • o : i h:i ka bc ea kikin;: : v ?u o Ho2. ?r:c ki be o Nar.*j3:eU\ Mr. f mau Triii cX2 i hoikeiA as h kahi i at:sn:o ia 012: r.i na rohaku nui lo'ea jc na kanaka, a i ms::e;cia mii 2: hoi: ' ua hweia. :r.st keu n?su pehaku a hiki Honuauli» mauka iho o ka p'ju o | Kr.uic.i» aole o kinttnsi ka nni o keia fra» ;:<.haku e waiho la i?a:la a hiki i i kc : a wa, a he mea kupanalA ko lakeu . ikaika ia v:a. I ka akoakoa ana o pa pohaku, ur ; liocn:;.ka koke ij ka hoeneho ara o ns pok.-ūi: e like n.e ke eao niau o na hei•a:?: rch: ar.c i aei I:a aa pohaku o keia heiau i hanaia ai> e like* b eie Puukeho'a mauka o Kū'.vaih:;e a ir.e Moakini ma Kol.ala, a j.ela me Lwioa a me ro;-oiv.i rr.a Kaueo, €ia no ktu r.:au heiau r;;i ke ku nel a hik: i keia \ra. Aole i I:i:c keia heiau hanaia ne! e ke :;lii Ki!::;>ii!ar.i me k: ano 0 keh mau he.u'i ; hoakakaia ae Vr, ka hwe ana i na pohaku, a:a hoh ua kii īa na ohia o Keak-kona kah: e kau i«.i o ke kanaka i 'uiia 0 k«i /:/.• me na mohai, aoiakahi h.vna vie'ivvtii !ca 0 ia au kahiko. I ka msnawa i oki i ai 0 ua laiu ehia a kai:-o ia :r:ai e na kenaki aia hoi ua nnke aku la kekahi nau kanaka, inai kahi 0 ka heiaa e han::ianei maKaui;<i a hiki i Keaiakona meuka 0 Henomae'ie, me he mea )a, ua } iki aku ka loihi i ka4imi miie a oi aku paha. I ka wa i iiweia mai ai keia mat. iaau ohia ua oleleia ao-e kekahi mau leo v.-aiaau o ke alii wi!e no a me na kihuna na raes kamailio. I ka wa e kauo ia t- il ua laau nei i!o ko o ka nahele ulu l. 'ia me ke aa ineino 0 ke aianui, aia hoi ua paa !oa iho ke poo 0 un bau nei n:a kekahi pohaku ma ke aianui, a : a mauka 0 Honokalani ma\v3ēna o Puuhane me Kamehaikaua, kahi 0 na kuikui a ke ahiwahine Xah.icnr.err, : knni: ai e uhi b a hiki i keh la. kf hi '.\oi 0 na piko o na keiki e I \va;l:o ia ai a na v \ e . ; Ma k'ahi e pa.i ka chiajra kei; ' wahi r vi o i'e o ka ana, ua o'.e'oia. • 'ioie ka i »;r.M:iO iU i ka huki ia ana e "•:a li«r.a 0 na kanaka ! e nui a hiki wak i ka mokumoku ana o na Uaula, a i ki heaoia ana e huki hou i hope, t4 Pau pu no a Lanal A no xeia mea, u?. noonoo hou na . kahuna e \-rrz i ke elii Kihapiilani a houkru t -.ku Tn,i k: peo 0 ua iaau nei a oielo h-ji kahi poe kahuna e uhau 1 ko ihu o ka puan, ka ia nb a me ka iua keia me;;, ua nui ka hoopaapn? 0 p.a kahunn, no ka hemo ole o ua laau nei, aka o ka ike a me ka manao o ke kahuna o Kipahulu i liele pu mai ai me ke ahi Kihaniiiani i Hawaii, ua hoole oia i ka lawe ana i na mohai, a ma kona manao ana, ua paakiki oia e ku ke alii maluna o ke poo o ua laau neL I ka hooko io la ana o Kihapiilani e pii iluna 0 ke poo 0 ua laau nei e like me ka manao 0 ke kahuna, a i ka hoomaka ana o na kanaka e kauo, ua hemo ae ia ua laau nti a naha j.u ae la ka po'aaku i paa ai, a aia no keia wahike waiho b ma ke alanui kahikoa hiki i kein ia. 1 ka hiki ana o ua laau nei ma kahi o ka heiau e hanaia r.ci ; ua liuliu koke ae la na mea a pau, ua make ke kanaka, ka puaa, ka niu, maia, ia ula,a ; me na mea a pau e piii ai.a ia mau oihana o ke au kahiko, oia ka hoemaka mua lea ana o Kihopnlani e hai i ke kanaka me na mohai a [ au a kau aku 'iuna o ka We, e iike me ka maVemake ii kuhikuhi ana hoha ke aiii Umi iaia, a oia keia aha e hooko nel I ka pau sna 0 na ia kapu he:au, ua hoi aku ia ke koa Piim&iwaa no Hawaii a me na kanake. Mahope iho o ka hoo ba ia ana o ka heiaū ma Henuaula, ua koomanao ae o Kihap;i!aci i kona ono a ka| ab :.ku la kcra srca, o Kaimupikao. (Eia ke ano o keia inoa, malaila Ikekahi mau kanaka o Kiaui i kaleaia ai i i ka 'imu,—-a kaubi ia i ka la e na koa 'o Hawaii i ka wa e kaua ana ine Hoo- | iaemakua.) I ka wa i pau si «eh mati hana nu: 5 a ke ali', ua hoomanao :e o K:hspii!ani • h Koleamoku e haaw! i kekahi mau aim o Haneoo. a me Wai'ua mn \ Hana. WaiaHue me Waianu ma Kcobr F t irwea me Honopoa ma Hamakaualo, ■a ua lawe mai o KihapHhni i ke keiki Koleanioku i ha'-ai ri me ia ka ma!a j ma en?. a u a !:aawi pii aku no he: oia i !mau a:na r..j m ka:r.*-:2 :rna 1 ku- ' h:ku>J a: ; vr %: -e ke ai i n:-okr :<- ki * V .T. Ui t4O li !S ;i mes r\a>.u\nz e- :: ' ii a me na k:.h\-- " aa n pek'. r*; ~o he-i -r.K: na makaaipana. ! M.»hope iho o keia wa, ua hooholo ihe • b ka manao o ke e hooko koke i ka o!do kauoha a kom kaikoeke haku. i a Vn«L r;obi!a, ua hoomaka h ka hwe o na r v iuku ala makahinu e na ? 5a me na makaainana* a u.i hoomaka ka hana I ana o ke abnui sna ke o £La-

J*\s;papa a riheV. c\+ ki •; ar.a e sl :•*••? 0 ka i?k !.:ki 0 K ; •' n:-r.i k":.; n-ahi rAu a ka-.^ i . r-' ! e 0 AVi.?ba ma H ?r.orr.ac!e. -iā i : - :pjpa le'ek- n ka ala rr? ke ab--1 nu? &vU.i nee r-.ha h ke ar-J, a Kipahuiu, ua heemkeia ke k : tT.oa |ana i ka a!i mai A!ae-ikt a Eiki Kvikui--1 'iku aii ma*aeni o kekahi mau sina o 1 ke:a wahi, ua pau kekahi maa kipapa i l ka h'\ ; a e *i ihu ob 00 |xibu a T. j K. C» rke. :■ va \z-z :u:;i na pohrku :ir : a ua k.-.mm s ke ko i k«ia A pcb : ro ma iCacp«? ma ke kahawai 0 ; w2:n*u! a hiki mi Kumunui. 2 pau ka j hana ana ?. ea ali: sei me na kanaka • 33r.!a:b. ua heomakaia ke kipapa ana \ k.i nahele o Oc»pu!oa ma Koo'ao, ma: xr : wahinepee aku ma Ka'oa a hiki i Pupaaea a hiki ma K: a:\tkanu ma Hamakualoa» he wahi keia i kauiana i [>owa r:.s ka wa kahiko. a he nui ke ino o keia a!ar.ui a pilikia ka he'e »*:» .> ka pee maiihini, aks. i !.,i wa i kipapa ia a; e Kihanhlini ua hlo keb abnui 1 mei maikai, aka i keb mau mi kshiki I ha!a aku nek ua hue ho*j ia ae b na pohaku nui i heonohoia- e ka »x?e hana alanei o keia au lioi», lm nui heu ke ino e nn abnui a pi'ikia ka he!e r.n* 0 ra holohelon?, nui ke o ke ahnui: ir.a nui ka uo, oi !oa hou ae ke ino a me ka pihkia o na malihini a •ne na Lawe lea e he;e nei i keia :r,ai Ilana aku a liaiku, ka pono oie o ka hrna ana o keia wa. ua ike!:r aiea nana i kipapa i kela nahele he im a'anei, nelaila ka mea i kipapaia i i ka pohakiu A pni: ka hana ma h:i.; wahi ua nee aku ke rlii a i*ho ma Kahuiei, a heomnka ka !::we ana i na po-; iaku o ke kuapa o ka loko o Manoni i me Kanaha, oia ka n.ea nana i hookaawale i ka wai 0 ka loko i eiua inoa, aiei ao keia kuapa ke waiho h a !:iki i keia ! b ua nr»lov a!e kona hapanui i ka uhiia | e īee one !e!e i ka makani: a ]xiu ka hnna ana a ke r.!īi ma keia ua: h,)omanao ae b oia i ka'ii ana i hele | koolua ai me kana wa'nine i he'e pu ai me keb ka.naka mai kahi mai o ke ka;iuna o Waiehu no Anpueo ma Kub, e like me na mea i hoike mua ia aia na aelu mua 0 keia moo'elo. I ke alii i haa!ele iho ai i kona noho ma ma Kanului, ua hoi aku oi.i a noho na ka malu h.ekuawa 0 Wailuku kahi i īoho ai a hata kekahi mau b, i:a he-le iku b oia ma Waihee, Waiehu, a me aia ma keb aina ua kapain \ Makahnn. ua kanu ob ia wahi l.e ;koiu mau opu awn, a ma!nila aku koia liele ana no Kaanapali, me ka maīao e hahwai pu me kona kaikuaana ne Lonor.piibni obi oia e noho pee »na ia mau la ma kahi o ke a!a kekee a Maui ma, kahi o na kamaaina o ia wahi. Aka, ia Kihapiibni nae i hiki aku ai nalaila aia r.ae, ua holo pu aku o Lonooiilani no ka hilahila ro kana mau hana '.okeine alohn oie, aka, o kona kaikaina io!e like kona manao me i.i. e lioopai iku i ka ino no ka pono ole, a ha'a he nau b. o ka huli ana me ka loaa 0! e, ua makaukau ia na waa he nui no ka holo ina i Ivlolokai ma keia holo ana o na na waa me na lii a me na makaainana no Molokai, ua piha pono keia moana i na waa mai Kaanapali a hiki i Waialua ma Moiokai, a o ke alii Kihapiilani, io!e oia i kau maluna o kekahi waa ua kau oia maluna o kekahi papa c:o heenalu mai Honolua mai, a na ale ahiu hanupanupa 0 ka Moana o Pailolo oia 1 lawe mai me ka pilikia oie, ka mea i ua lii nei i hoolilo iho ai i na ale,kau'ana o ua moana hohonu lipolipo nei i mea paani wale ia iho no e ia me ka lea!ca, a i kupono hoi ia ee e ka mea 'ie'uhelu ke puana'e 1 keia huaolelo kahiko. <J He puu pa!c ia nle na keia hookeie," aia hoi he papahi lei ma ke poo o ua 'hi nei a me kona a-i, aole i ike ia f ku na huna ehukai ale e kuehu ana maluna o keia mau papahi lei maluna j ke lii, a hiki wale 1 kona pae ana 'ku ma na aek':.i o Wsialua ma Molokai, a. he mea kahaha nui keia no na lii a me aa kanaka i ka ike maka ana i keii hana a Kiiiapiilani, aka ua ike ia oia i ka heenalu, aua hiki paha ia kakou ke hoomanao ae i ua lii nei obi, ma ia haaa i lilo mai ai kekaikama'nine a Hocbemakua maHauwa ma Plma, a o ka maka mua ioa no hof ke:a o ke Aiii Aimo • ku nnna i hee m3i ma'una o ka papa ob heennlu ma ka moana o Pailolo ma : j : Niaui mai a hiki i Mo'okai, ka moana nana i ulupa i na kino ob o na kanako Tsai *a manawa kahiko mai a hiki wa!e i keia w3, a peb no hei e hiki ai ke hoohalike ae me Kaiki| aananea ka eu I nana i hee aku maluna 0 kona pana r.a . a!e o Alenuihaha mai Hana aku ma . Mam a pae aku ma Puakai Hawaii ■ Ia Kih:piibni e noho nei ma Waiioa, :a buna mai ko Mok»kai poe alii a me i -\a makaainana ir.e ka oluolu me ke -iloha, a ua nui ko iakou kamai!io ana ; *no ni mea e pili ana i ko bkou inohe ana maī msb?o o ua alii nei, a ua loka ; hi ko lakou mau manao a pau e nohe 1 j like me ke kue o!e. A ike ke aiii us • maikai ko lakou mau manao, nobi!s, ua honhia ka hana ana i na leko ma » Molokai i mau kua-pa pohaku no nn i |ioko ma ka aoao ma Kona nei ma Mo- , j lok*i,- ka mea i o'eloii, 44 ka hale o ka r \ b e noho ai n A paa keia hana nui :i - ua alii net a ma u hope iho, ua hooma I»kaia ka hana ana i ke alanui ma Kalua ■;koi, iu hana ia keia abnui me ka hee

; rch*> ani l m n?hV< n au hc? na r.^y? k r, • kw m n" 1 "-.;-- c m -.*>r. v;: | ■ k?pa oca v\bnui kct A tnr. c >.:% I ■ kz kz.r.?\~ a n-a'i r.ula t ka w- 1 - V >::a ?.'anu:. ua bi\ • | ; kc n.;ns h kc e kiV, nM \ ; -pepu e X*w>;rj ana m?. ,> *:a a • ntr. a V.i ? \i e r.\ acbV; ? > tcta e :.i ke nu | • : kti īho no kihl i o kei. ■ :aUr.:*i ro<e i hiki | : n?a l:.zx-Z O Tc!i a trc Ta v asv T 3 el. ■ ka n;cn, i kr; a:a i e T<a nea o ke ilaeu. • Kc ahij-i»pu i Mo'uk..;*, 3 o k.i ke 'h • Ktoapj;!am ha.ca Toa lcb i ;: l o ~ \ kon.o. inoa i me-a k3u'ars. rra: ke nu < ; *.ctu ncho>.a nu >!cb>:a; 1 Lsru : , ei n;c Ksh a hi*;i: sc:.i ai • h.?n. Ua vanoho leihi o ' piiLn» ma M ir.ok.il. a kia :a **rre ih« |ua hoi a neho m L?.ha;na n»; ka n>i • r.ao e r.cho pu me kena kaihu-in?, ikr ' ?.c!e i ho'opono ia r.:anao oke *!;i. / : i ke!-. .■;•' i vr> >m neho oir. r«u l kei'- o;?'.i lutn.». nui a ke i:j hik ; aka ka ijhc i ke *<;i r.:mo!xt: o U*.ni m j H.itt\-:i, .1 «?a !w:ur.!i c;.i i ?;.; heepen» !.i»;a o hcr.a kaiheeke i kana kau-■/:... ! N'elalin. u.i unniūia keia a;cckuo e k. hre:i n.ma e i:aka'.i nei a hceyukria m. ; ke:a nupepa :r.a ke »*no o ko Kihsp:l i hni inai a;,a i kah: e ku r.i i ka r;ok;:, !mc ':ann raau h.»u niii kaulaoa, .:»>!, 1 ; naai k \ kiOvi';uka ;\na m.;i o na kuj f un ! .ilii nv.v! o Maui a hxin mai o Ihi'r.m n. ! makua o Kihapiilani :v»a. A īuai k; ; mann;ra mai o Kihapiiiani i r»oho ah |no Maui, a hiki i kein wa. t:a niha n. I haneri mr.kr.hiki tha a ei, a ke oia iu jka Kihapiilani pua Ti\ a hiki i ke:a h |ka inea nana i k 'a;)uni ka hor.ua, : Inona hoi ka hae Kalaunu e nti ikapome ke ao. Ama ka neao hoi 1 j L"m:a!i!oa i neho r,o r.i in Piikcapii!nn: | Eia iho ke keiki [a!awsi o W'aimanal(:*e nei, ai.\ i na kua.iina kahi i noho a liloko o ke opn weutreu, a na na 'hi r.« ;e ike ia lakei:. Ake kuk.;!a ia aku ne '; ka lohe i na taus.ini po: e hf ; uht!u an: ». !; kei.; moelelo, ua hiki rr»ii nei kakou : 'ka pnvj hopu. Aloha oukou. ;A !:cb puie ae e puka r.i ko kake | !o hou, nonn ka inoa u Keaonu Uueie. " ke kaikaiuah-ine ihikapu 0 k, ipeakap'io kukulu o Ka!»ik». ka me. :>.ona ka aina i'oko o ka iewa i kapai. o " Keaiohilai-i, kuu h.aku ia.'' llcrE>*A. Mose Manu.