Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 36, 6 September 1884 — Page 3

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Moiliili Hongwanji Mission

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

@iia e THOS. G. THRUM ma ka Ha@ai o @ka nupepa "SATURDAY PRESS."  Koena @ Hoopaa poao, noa na kihi o Alanui Moi@wa ine me Nuuanu.

@ ho@na muai mai na Olelo Hoolaha ma @ keona Hooponopono mamua ae o ka hora @ ke awakea o na Poaha a pau.  Aole e @ kela na Olel@ Hoolaha ke laweia mai @ o @la @m@E hooko @ m @ia.

@ a pau a me na kauoha @ pepa ia KA NUPEPA KUOKOA @ H@ Ina e loaa pono ole aku keia @ e hai mai me ka hakalia @ h@

 

I NA LUNA.

  Ua makemake ia na Luna a pau o @ o ka apana o Kona Oahu e @ ma Kawaiahao i ka Poa@ k@io mahina, i ka hora 12 @ awakea.  E pau mai e pono ai, i @ ponoi.

MA KE KAUOHA

 

NUHOU KULOKO.

  Ma ua halep@hao o Hilo, Hawaii,@ ma@uka iho la he eha oe paahao.

  Ua noho ae ka Aha Kiekie e nana @k ka hihia kanekarupa o na hoahanau @ w@ ma ka Poakolu nei.

  Ua hala aku nei ka Hon. J. W. Ka@a na aokoi o Kapalakiko maluna @ ka mokuahi Alame la.

  Ua hala aku ka mokukaua Constance @o Hilo me ke Kanikela Beritania; a @alaia ae no Maui.

  Ua hoopii ia a hoopai ia kekahi Pa@e nona ka inoa Ah Ung no ke kuai @a aku i na waiwai me ka laikini ole. @ He 10 dala hoopai me 20 la hana.

  Piha pono na kau uwapo i ka poe @waia alalauwa, o ke nui a ka liilii, liilii @ale ka i'a, nunui kanaka nana e huki @na.

  O ka heihei waapa i malama ia ma@nena o Hanaiana a me Beach maluna @ na ili hualala o ka muliwai Paramata, @ Kikane, ua kaa ka eo na Beach.

  He lono ka i loheia ae, ua ki iho la @ekahi haole iaia iho me ka pu ma Waimea, Hawaii, i ka la 27 o ka mahi@a i hala, he kupakako oia no kekahi @alekuai..  Aole i maopopo kona olu@lu

  Ua kono ia mai makou e hoolaha @ku imua o na makamaka, e haawi hou @na o Kiwini he halawai ma ka luakini @ Kaumakapili no ke koena o na mea @oa o kana huakai. ma ka po Sabati @.  E naue ae e na makamaka i @ohe i na mea hou.

  Ea hopuia kekahi kanaka no kona @ikue ana elua lole wawae no kekahi @; akako o ka Hui o Hackfeld & Co.

  Ua kai ae ka huakai lamalama o na kamalii ma ka po Poaono o ka pule i @aia. He huakai kukui lamalama paha @o neia kikina alalauwa?  Pane ae la @o makou Spy:  He kanaka nui hoi @a'u i ike aku la e panee ae ana?

  Pakele ka hale o kekahi kanaka mai pau i ke ahi ma ka po o ka Poakolu nei ma@ka iho o ka Haukipila, ua hoomaka ke ahi e a ma kona wahi moe, a ma@maa o ka pahola loa ana ae o ke ahi, ua p@o e ma o na lima kokua.

  E nana e na makamaka i na Hoo@aha hou e puea aku nei i keia la.

  Ua hala aku ka Hooilina Alii no ka @hukai o Puaena, a i ukaliia e kana @alii kane, C. B. Willson, a me J. W. Smith kakauolelo o ka Papa Hoo@naanao.

  Oluolu ka lawaia ke loaa ke Alalauwa, holo ka waapa me ka hoe, hookahi kanaka nui ma ka uwapo e lawaia ara; hookahi mokoi loihi, hookahi huhui ia, a me hookahi aho pokole.  Eia nae koni lolou lua no, hui no.

  Ke ike aku nei makou i na kaikamahine ma Kakaako e komo ana i ka lole wawae o na keiki kane, (palemai auau) e hana ana i ka hana hoohilahila, e holo wale ana aohe kapa, o ko makou manao ina o ko makou poe makamaka kekahi malaila, he ku maoli no i ka hilahila.  Eia ka makou kauoha i na makai o ke aupnni e makaala ae i keia mau hana hoohilahila.

  Ua komo koloheia ka hale noho o Eapena Kalune ma ka po Poaono i hala a lawe aku he mau apana dala. Aole he mau meheu no ka mea aihue i loaa a hiki i keia wa.

  Ma ka auina la Poaono o kela pule aku nei, ua hele kino ae ke keiki kakau o ka nupepa Ka Ola o Hawaii e wili i ka huila o ka papai pai i mea e puka ai ka nupepa.  a ma ka nana aku iaia, ua hele a kiki ka hou.

  Ua loaa mai ia makou kekahi lohe maopopo mai Kona Hema, mai ma ka mokuahi Lilinoe mai, he nui ka ona ma ka apana o Napoopoo i ka rama Papipi i hoawaawaia, o na la oi loa o ka ona, o ka la e ku aku ai o ka moku ani mai Honolulu aku nei a me ka la e hoi mai ai mai Kau mai.  Aole he nana pono ia o keia haihai kanawai wahi hou a ia lono.

 

 

He leta mai na aina e mai.

  Nu Ioka, Iulai 27, 1884.

    Kuu mama aloha nui, Mary.

  Ua loaa aku anei ka'u leta i kakau ai ma Kapalakiko? A o ka leta hoi aole no i loaa mai, a aole no e loaa ana a hiki makou i Europa; aia i ka Poakolu ae nei la 30, e hiki mai ai ka oukou leta i ko maua hoiole o noho nei, a oia no hoi ko maua la e kau ai i ka moku a o Europa ka ihu, he pomaikai loa hoi ke hoea mai mamua ae o ko makou hora e kau ai i ka moku.

  Haalee aku la makou la Kapalakiko ma ke ahiahi o ka Poaina la 15, o Evalina, Aka (Arthur,) a me Alika a Kimo Pelekane ka i hele pu me makou a hiki i ke kaa ahi a kau aku la makou, a aloha aku a aloha mai, a lilo aku la na ke kaa ahi ka hana.  Nana aku la no hoi au ma kela a me keia aoao o ke alanui he uliuli wale no i na laau o kela a me keia ano, a ma ka hora 7 P. M. o ia ahiahi, hiki aku la makou ma Kakalameko, a malaia, hui iho makou me Minnie a me kona mama, olai, ua leta mua mai au ia laua e hiki aku ana maua ia ahiana, a no na minute pokole o ka ike ana iho, a o ke oki aku la no ia o ka hana; moe iho la makon ma ke kaa ahi ia po, me ka luaieleia o na wahi pauku kino i o a ianei, a aohe no hoi o'u moe pono iki a ao wale, hele mai la na kuene e ninau i ka makou mau mea ai e makemake ai no ka aina kakahiaka, a i ka loaa ana aku o ka lakou mau haina, me he imo ana la na ka maka, kukuku ana ka mahu o na mea ai a pau iluna o ke pakaukau.  Ku ana na kuene me na kahiko maemae lua ole he mau kuka ilina keokeo, na papale kapu keokeo, ua hele no hoi a aal, a puka mai la ka eleele mailoko mai o ke keokeo, oiai no Nuuanu.

  Ke holo nei ke kaa ahi me ka ikaikka loa, he 25 mile i ka hora, a eia no hoi makou ke nonoho nei iloko e hoonuu ana i na mea ai ono a ke kuke, a hoomanao pu ae la au i na miki poi hawele lua o kuu aina hanau, a ma ka hapalua hora 7 A. M. hoopaaia mai la ka holo o ke kaa, a kahea ana na Poster, oia hoi na haole lawelawe o loko o ke kaa; he 25 minute no ka aina kakaiaka.  A i ka pau ana no o na minute i haiia'i, kani no ka bele, o ka heo no ia, lohi iho no oe o ka haule no ia, aole e kali ia mai ana.

  Hele aku la makou ia hele ana i ke kula panoa he nahele wale no, wela no hoi, a e pa mai ana ka makani me ke hali pu mai i ka lepo puehu, hele ia a ikiiki, ke hanu ae he lepo wale no, o bebe ma keia piha na puka ihu i ka lepo, a he keu no hoi a ka uwe ole a hooluhi ole mai, aka, he pakika he pahee wale no ia e holo nei.  A i ka po ana iho, o ka lua ia o ko makou po iluna o ke kaa; nee mai la hoi ke anu aole i kana mai, uhi mai la na huluhulu moe kehau o Milolii, a ao ae Poaha, la 17, hora 7 A. M. hiki aku la makou ma Ogden, alaila pau mai la ka holo ana o ia kaa, oiai no keia aoao aku no keia kaa.

  Hookahi o makou hora ilaila, paina iho la ka aina kakahiaka, a hue mai la na wahi pahu a kau ma kela kaa, a ma ka hora 9 A. M. ponoi holo ke kaa, a o ka heo no ia.  Ma keia hele ana aku he oluolu, aole wela, uliuli maikai na kuahiwi, na aina palahala, a ma kela a me keia aoao o ke alanui, aia no hoi na haole e oki ana i ka oka, huita, a me ka mauu, a ke nana aku oe i ke kulina, he nani ka ulu ana, a me ka oka, a he mau haneri mile paha kahi i paa i ke kulina wale no, ma kela a me keia aoao o ke alanui.  A po hou makou iluna o ke kaa, hiolani iho la ma ia pp a ao ae he Poalima ia, nee hou mai la ka wela, aole i kana mai, eia ka auanei he wela keia e ua ana; hora 2 P. M. hoomaka mai la ka ua, nee pu mai la no hoi me ka makani, ka uwila, ka hekili, aole i kana mai ko'u makau, eia he mea ole ia i na hookele o ke kaa ahi, oia paha o Hookeleipuna a me Hookeleihilo; ia po e ao ae o ka ha ia o ko makou mau po iluna o ke kaa, hiki aku la i Omaha, noho iki iho la he @au minute pokole no ka paina kakahiaka, a i ka pau ana o ka paina, holo hou ke kaa ma kekahi aoao o ka muliwai o Misouri, oia hoi ka muliwai kaulana ma Omaha, aia hoi ua hahauia he uwapo hao, mai kekahi aoao a i kekahi aoao, nona ka loihi he 2,750 kapuai, a o kona kiekie maluna o ka iliwai he 50 kapuai, o ka hohonu he 84 kapuai, i ka nana ana i keia uwapo, ua kahaha loa ko'u lunaikehala, pehea la i hiki ai ka hana ana ia, a i kukuluia ai na pou hao, a kapili iho ka uwapo maluna?  Malaila aku makou a hiki i Council Bluffs, a ilaila, pau mai la ka holo ana a ia kaa kau hou aku la makou he kaa okoa a holo aku la no Chicago, o ke kakahiaka Poaono ia, a ia po a ao ae, he la pule ia, hiki aku la makou ia kulanakauhale kaulana o ke ao nei, ua hele mai la au a luhi, a o na bebe keia, aohe i ae he eha a he luhi, he maikai mau ko laua ola; kau aku la makou ma ke kaa lio a holo aku la no ka hotele, "Grand Pacific Hotel" he nui a he nani lua ole keia hotele.

  He mau hora pokole ko makou malaila, a ma ka hora 4, P. M. o ia ahiahi no haalele makou ia Hotele, a ia makou e holo lai ana nana aku la au ma ke alanui, aia hoi na kane na wahine a me na kamalii e lealea ana he mau tausani ka nui, ma ke kapa o ka muliwai "Lake Erie, " he paeaea a he holoholo waapa, a ma na moku liilii oiai, he wa pumehana keia.  Ina e hiki i ka wa hooilo, e paa pu ana keia muliwai i ka hau a he hiki i ke kaa lio ke holo maluna, a huli ae oe a nana ma na aoao o ke alanui, aia hoi na kaa lio nani e hookelakela ana, owai la ka oi o ia ia? A o na wahine haole no hoi ua kahiko ia me na aahu nani lua ole, i ka nana aku me he auna manu la no ka lewa, a me he Pelehu la e hookahakaha ana i kona puapua.  Ia po ana iho aia no makou ke luaiele ia la e ke kaa, a i ke ao ana ae hora 7 o ia kakahiaha, hiki ana makou i ka wailele o Niagara lohe aku la i ka halulu mai me he hekili la i ka hai mai hoi a ka pue-wai, me he nalu la o na la ino, a hoomanao ae la au i na nalu haikumu o Uo; he mau minute elima ke ku ana o ke kaa no ka hoopaa ana mai i ke kaa o na mea ai. ma keia kaa aia no na mea ai a pau, he nui na mea a ka puu e ono ai, aka, aole no nae e loaa ka ono o ka kakou puaa ke kalua ia, me kahi miki poi ae no ko'u no ka puu; a i ka pau ana o ka aina kakahiaka hemo aku la no keia kaa a hele aku la no ke kaa ohua, a hiki no i ka aina awakea ua hiki aku la no ke kaa ohua o makou ma ia wahi aku ana, aia no hoi ke ku la ke. kahi kaa me na mea ai ono, a hoopaa mai la no ia kaa, a holo no me ke kaulua ole iioko o na minute elima, ua pau ia mau mea me ka hikiwawe.  A i ka po o ka Poakahi la 21, hiki ana makou i ke kulanakauhale o Nu Ioka (New Yo@k), me ka luhi ka lepo a hiki ana i ka Hotele imi wahi ti, a haule aku la moe, poina ka ike, no ka mea, hookahi pule okoa o ka loiele ana ma ke kaa, a oiai au e hooipo ana me na moe uhane palaualelo o ka po, a mai ka hiamoe ko'u puoho ana a puka no iwaho a kahea no ia oe, me kuu manao eia no kakou i Honolulu o ka Poalua ia, a hu mai la ko'u aloha ia oe a nui loa.

  Noho no au ma ka hotele ma ia la o Kimo no kai hele e huli i ke kaikai na ona, a aole no hoi i liuliu aku hoea mai ana me ke kaikaina a me ka wani, ne, oluolu maikai na helehelena, a o kuu wahi punalua, he wahi wahine ano opiopio no, ekolu a laua mau keiki, hookahi kaikamahine no 18 makahiki; a elua keikikane; he poe waiwai no, a ma ke kakahiaka ae o kahi la, Poakolu la 23, aole au i hele ma ia la, a ma ka Poaha ae, hele wahi holo kaa wale akn la no ma ke Central Park, aia hoi malaila he mau haneri o na keiki liilii me ko lakou poe nana e malama, na lede a me na keonimana e holoholo ana e holo ka lio a maloeloe i keia Paka, me kou nani, ma kele a ma keia aoao o ke alanui.  Olelo mai la kuu punalua, aohe e ike ia ka nani o Nu Ioka i keia mahina, oiai, ua pau loa ka poe waiwai i ka hele mawaho o ke kulanakauhaleno ka nui o ka wela a hiki i ka wa oluolu, alaila, hoi mai; he ano lik@ no me Honolulu, a i kahi wa he oi aku ka wela.  A ma ka Poalima ae kii mai ana kuu punalua a hele aku la maua ma kekahi aoao o ke taona, @ kuai waai lole no bebe ma; hoohihi no hoi ka manao i ka ua mea o ka nani o na mea knai, me ke kumukuai oluolu ioa; aka, i ke alo iho la no nae la a o ka hopu hewa iho la no ia; a hoomanao ae la au i kahi olelo kaulana a ko ka malu Ulu o Leie, i ke alo no ka ulu a o ka hala iho la no ia.

  A ma ka Poaono ae, hele hou no maua me kuu punalua i ka m@nainai, ke nana 'ku he maikai a maemae no hoi ke alanui, aohe wahi opala, he pulumi mau ia ekolu la i ka pule.  O na halenuai keia he keu no hoi a ka nani, a e holokake mau ana no hoi na kaa lio, a maluna ae ua uhau ia he ala hao no na kaa ahi e holo ai mawaena o ke kulanakauhale, e holo oe no na mile 8 he umi wale no keneta.  A ma ka Poakahi ae la 28, hele hou makou i ka mak@ikai i kekahi uapo kaulana o kona inoa o "Brooklyn Bridge"; o keia uapo, ua hahau ia aku mai Nu Ioka a hiki ma kela aoao o Brooklyn, hookahi mil@ ka loihi mai kahi-kihi a kekahi kihi o ka muliwai, aia nae keia uapo mauna o ke kulanakauhale, a he muliwai malalo e holo ana na mokuahi liilii; o ke kiakie o keia uapo, mai ka iliwai ae he 150 kp., a o kona laula 50 kp., aia nae ma na aoao o keia uapo no na kaa lio, hookahi no ke komo ana aku, a o kekahi aoao no ka huli hoi ana mai, ua hana rula ia, a mawaena konu ke alanui o ka poe hele wawae.  Kupanaha no hoi ke akamai o ka haole, e kuhi ana hoi au o kela uapo aku la hoi ma Misouri ka oi, eia ka hoi ka oi.  A hoomanao iki ae la nae hoi au i ka ka Baibala, he mea nani i ke Akua ke huna i kekahi mea, a he mea nani hoi i na alii ke imi aku.  Ua holokeia e a'u na wahi kaulana o Nu Ioka a manaka; aia no a hoi aku au e mama, alaila, kaao aku au ia oe a e hiamoe paha oe.

  A ma ka Poalua, oia hoi keia la a'u e kakau nei, hora 1 p. m., kau ana makou maluna o ke kaa ahi, aia keia maluna o ke kulanakauhale, ua like ke kiekie me na wahi pou uwea o Honolulu; a aia no hoi na kaa lio a me ka poe hele wawae malalo, ke nana iho oe ia lalo me he mea la e haule iho ana, aka, he mea ole ia i na Wiliki, i ka pupue i ke ki i waenakonu.

  O ko makou holo no ia a hiki ana i ka uwapo o na mokuahi pili aina, me ka manao e holo aku ma kekahi wahi aina mawaho aku o ke taona, o Kone Ailana (Coney Island), e nee e mai ana ka ua, hoi hou ka paakai i Waimea. Ke hooki nei au i ke kakau ana i keia leta, me ka puawai poina ole @ oukou a pau.  A ma ka Poakolu l@, h@a 10 a. m. kau ma ka moku no K@u @ aia hiki aku au i Europa, alaiala oakou hou aku au.

  E haawi i ke aloha ia Paak@i, liana ie, a me na keiki liilii, e aloha ia kuna ne a me ka ohana.

  Mai poina oe i ka pule i ke Akua no makou a pau, a nana e malama a hu hou ma ka lepo o Hawaii.

              Kau kaikamahine,

             KA EUEU O LAHAINA.

 

            KAU       AHAOLELO      O      1884

(Koena mai ka aoao ekahi mai.)

              "  Kakauolelo B. H.   1   3,600.     "

              "  Kakauolelo  "   "    2   3,0

00.     "

              "  Kia oih. ma ke awa     3,000.     "

              "  Kakauolelo hookomo  2,400      "

              "  Kokua kakauolelo       2,400       "

              "  Luna Hale Papaa         3,000       "

               "  Luna dute o Kahului  3,000       "

              "     "       "    Mahukona     800       "

              "     "       "    Hilo            2,000       "

              "     "       "    Kawaihae      300       "

              "     "       "    Kealakekua   100       "

              "     "       "    Koloa            200      "

Malama Hale Papaa mo kuahi      1,200      "

           "      "            Aila mahu        600      "

Kiai oihana awa o Kahului           2,000       "

    "     "       "           Mahukona        600       "

    "     "       "           Hilo               1,200       "

Kokua kiai ma na awa a pau       15,000       "

Kela a me keia lilo oih. D.            4,000       "

Uku waapa hale dute                    1,200        "

   "    o na Luna helu                   28,000        "

   "     " Luna auhau                     26,000       "

Luna auhau o Kau i uku ole ia         608.93  "

Papa Hoopii auhau                        1,000       "

Aie aupuni e uku ia ana             176,000      "

Uku panee Aie Lahni                 156,000      "

  Kuai a me panai ana aku o na dala

gula no na moni o na aina e $150,000.

Kokua laina mokuahi moana   63,000.

Na dala halemai (i manao ia)   15,000.

  Hoopanee.

  La Hana 70, Poaha Iulai 31, 1884.

      Na olelo hooholo me na Bila.

  Ma ke noi, ua hookuuia aku o C. Brown no elua pule.

  Na Paloa hau he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Aha Kiekie e hoolaha i ka lakou mau olelo hooholo o na hihia ma na nupepa ma ka olelo ' Hawaii, no ka halahu mawaho o na rula, aole i kakauia ma ka pepa kupono, ua kauoha ka Peresibena e hoihoi hou ia.

NA HANA O KA LA.

  Ka noonoo ana i ka bila haawina i mua o ke komite o ka hale.  Nakaleka ma ka noho.

  Noi ke Kuhina Waiwai e hookomoia maanei, keiki kokua no ka mea malama buke o ke aupuni.

OIHANA WAIWAI

Uku o ke Kuhina-11,000.  Hooholoia.  Uku o ka Luna Hooia--10,000.

  Noi o Kanealii e hoopau loa ia keia haawina.  Mahope o ka hoopaapaaia ana ua hooleia ka hoopanee.  Noi o C. Brown e hooko@oia i pakui, aole nae e ukuia keia haawi i ka mea e noho nei ma ka oihana i keia manawa, no ka hiki e ana i ka hora 12 awakea ua noi ke alii Widemana e hoomaha ke komite o ka Hale  Hooholoia.

  Halawai hou ke komite o ka Hale ma ka hora 1:30, i ka ninauia ana, ua hooholoia e like me ka bila.

  Uku o ka Luna Buke Helu 6,000, hooholoia.  Uku kakauolelo kee waiwai 3,000, hooholoia.  Uku o ka Luna Dute Nui 8,000.  Noi o Pilipo 7,000, hooleia, hooholoia no ka haawina.  Uku o ka hope luna dute ,000.  Noi o C. Brown e hoemi i 5,000, hooholoia, no ka hala ana o na hora elua, nolaila, ua hoopauia le komite, a aopnoia ka hoike

  Ma ka kapaeia ana o na rula, ua hoike mai ke komite pai, ua paiia ka bila e pili ana i ke kuai waiona.

  Ma ke noi a Richardson, ua heluhelu akoluia ka bila e pili ana i ka loaa ana o na apana aina liilii, mamua o ka noonoo ia ana o ka bila e pili ana i ka waiona imua o ke komite o ka hale a hooholo loaia.

  Heluhelu akolu ana o ka bila e hoomau aku ai i ka uku ana o kekahi mau uku makahiki, mamua ae o ka hooholoia ana o ka bila haawina o 1884--1885, a hooholo loaia.

  Heluhelu alua ana o ka bila e hooponopono ai i ke kuai ana i na waiona imua o ke komite o ka hale.  Noho ke 'lii kiaaina Paulo Kanoa ma ka noho.  Mahope iho o ka noonoo ia ana, ua hooholoia ka pauku, a hoopauia ke komite a noho hou i kekahi manawa, aponoia ka hoike.

  Ma ke noi a Kalna, ua hapai houia ko noonoo ana no ka bila e kauoha ana i ke kuhina waiwai e hoomau aku i ka uku ana o kekahi mau uku makahiki i hooholoia iho nei, mamuli o ka like ole o ka olelo Hawaii me ka olelo haole; a waiho houia aku no ke kakau poepoe.

  Mamuli no o kana noi, ua hapai hou ia ka noonoo ana no ka bila e pili ana i ka nohoia ana o na apana aina liilii mamuli o ka haule ana o kekahi mau huaolelo Hawaii, a e kakau poepoe hou ia.

 

He Haiol@lo.

HAI@O A REV. J. N@UHANE.

  E M@ Luna R@u a me i@ Keori@nana- He mea @nolu ma ka analo@ o @ na a @ ke maoli @ oiok@ o ka @o@ a hauoli iho o@ ku'u @lo @le ma kela aoao Ke ku nei au e haawi aku i ko'u @au hoomaikai no na hoike manao ana mahalo a oukou a ua oi ae hoi ia ma ke kamailio piliaupuni ana.  Aole paha he kanaka mawaho nei aole ia he hoa no ka aha olelo i ike @o aie nui makou i na hooikaika a@ o na manao lokahi o ka lehulehu mawaho aenei mai ka hoomaka ana mai o keia kau.  Ua maa au i ka pinepine ana e hakoko me ko'u mau enemi hooponopono aupune iloko o ka ahaolelo, aka ke manaolana nei au, e kala mai oukou la'u i ka pono ole e houhou aku ia lakou, oiai aole lakou maanei e pale ai no lakou.  A hiki i keia wa, me he la ina makou e hoi aku ana, aka aia he mau auhee ana o makou ua oi aku ka pomaikai mamua o na lanakila ana.  Iloko o elima makahiki, e hiki ana ia kakou ke kaupaona i ka hopena o na hana a keia ahaolelo.  Hookahi a'u lanakila e akena aenei i keia wa.  I ka la mua o ke kau, oiai ua ike mua no makou ua hapa uuku makou iloko o ka hale, aka ua kohoia o Hon. Godfrey Rhodes i Peresidena no ka hale.  Oia ka lanakila a ko makou aoao kue mai i minamina nui loa ia.  He haluku mau ana no ia poe mai ka hoomaka ana a i ka hopena.  Ina aole kela lanakila ina la aole e ikeia ka hapalua o na hana a ka ahaolelo.  O kekahi o na mea nui i hooholo ole ia, ua ko ia mamuli o ka oukou mau hana mawaho aenei, mamua o ka manao ana na makou.  Na ka inanao ku lokahi o ka lehulehu i pepehi i ka bila aupuni banako lahui, a nolaila aole i lilo i mea lealea.  Ua helu makou i keia lanakila a ua noonoo.  O ka manao nui o ka aoao k iokoa oia ke aupuni maikai Ma na hua i ikeia a hiki i keia wa, aole e hiki ia makou ke hoikeike aku a nui--iloko o ia mea, ua haule makou.  Aka o ka nui o ka makou mau hana, aole i nele loa i ka waiwai ole.  Ma na mokuaina o ka aoao Hema o Amerika Huipuia i ka wa e loaa aku ai na holoholona coon [cuna] e pipili ana iluna o ke kumu laau i ka poe alunalu aku ia lakou, ike iho la lakou o ko lakou hopena ia.  Ua hiki ia makou ke hoohalike ae, ua like na kuhina o ke aupuni me lakou, ua hoopiliia aku nei lakou a pili pu i ke kumu laau, a aia lakou malaila e pipili aku nei.  Ua huai ae nei makou a moakaka i ka na kuhina mau hana ekaeka, a aole e nalowale iki ana ia mau mea mai ko lakou hoomanao mau ana aku.  He hilinai nui ko'u no ka mana o ka oiaio.  Ke manaoio nei au, aohe poai, aohe hui ana e hiki ke kue loihi mai i ka mana o ka oiaio, Ina aole i hiki ia makou ke kulai i na hooponopono aupuni kolohe, aka ua hana makou no ka pomaikai o keia Pae Aina. Ua huaii na hana apuka i hoaoia e keakea--ua puka mai kekahi mau mea iloko o ka nauki o ka aoao aupuni.  O na hana pouliuli, ke hele wale mai nei i ke ao malamalama i keia wa hope.  Ua maa makou i ka lohe i na olelo pono ole, a me he mea la malia paha o hoopuka makou i na olelo a oukou e kokua ole ai.  Aka ua hoao ikaika makou a ke manaoio nei au, aole oukou e awiwi i ka hoopuka ana i na manao ahewa ana ia makou.  Ua olelo mai kekahi Keonimana i makaikai ae i a hale ahaolelo i kekahi la aku nei i hala, aole e hiki iaia ke noho iloko o kela hale--mamuli mai oia.  Oiai aole i loaa ia makou na mea a pau a makou i makemake ai, aka e hoi aku ana i mua o ko makou mau haku makaainana me ko makou manao ua hana makou i ka ma kou mea i manao ai he pono no lakou a me ka aina.  Ke hoomaikai aku nei au ia oukou no keia hookipa nani a ohaoha.

HAIOLELO A HON. J. W. KALUA.

  E Mr. Lunahoomalu a me na keonimana.  Ua ili iluna o'u a me ko'u mau hoa ka hanohano a oukou i pahola mai nei, ma ke ano hoohiwahiwa, no ko makou kulana he mau kauwa hoolohe a hana pono ma ko ka lehulehu aoao iloko o ka Ahaolelo.  No'u iho, ke la we nei au i ka oukou hoohanohano ana me o'u panai i like me ia i ka lehulehu o keia kulanakauhale, ma o oukou la e na keonimana.

  Ma ko'u hoomaopopo ana i keia po, mamuli o na hiohiona o keia mau hana ua koiia mai makou e hooi ae i ko makou ikaika ma ka paio ana no na pomaikai o ko kakou aina, kona kuokoa, a me ka holomua.

  A hiki mai i keia la, aha mahina o ko makou noho ana iloko o kela Ahaolelo, kahi a makou i haawi ai i ko makou ikaika me na hoomanawanui pauaho ole, no ka pono o ka lehulehu.

  O makou ma ka aoao kuokoa, na Lunamakaaina, a me na 'Lii Hanohano ua kapaia mai e ka aoao i kapaia ka aoao aupuni, he kue makou i ke aupuni he kipi, a he hoao e hoohiolo i ko ka kou noho kuokoa ana.  Iloko o ko makou umauma me ko makou mau lunaikehala hoopono, ua kue mau makou i kela la a i keia la i na hana pono ole, na hoolilo dala uhauha, na hoolilo hoohanohano hopena ole.  Ma kekahi po i hala aenei, oiai e halawai ana ka Hai@o @iki ke hoomaopopo ia aku, @ a @ gini @ ma @kekahi @u @ a noho @u, @ koho kue i ko @o@ Oia iho L@ na hope na o ka pap@ ap@ka @ ka po@ o ka lehule@

  A me ia mau iaio ona ko h@kn nei au ia o i@ou, ua p@kele ka@u i kekahi mau poino.

  E like me kela Bila Banako Lahui a Hon. Mr. Dole i ka @lio ino nei, he oiaio o@ u@ make ia kupuino hoopona lo i ko k@ kou aina, mamuli o ko @u kaika, a na makou i hoolewa a kanu a nalo loa.

  Pela no hoi me kela bila Piliwaiwai @ onou ia mai, aka, ua unuhi hou ia aku.  Ua ike no makou, a o oukou pu i na hopena o kela hana ino, aka, ua mahuka aku la oia a nalowale loa.

  E na keonimana, ua haahelo au ke olelo ae i mua o oukou i keia po, ua noho ao iloko o kela hale hanohano a me ko'u mau hoa, me ka lunaikehala hoopono, a me na lima paumaele ole i ka waiwai kipe, i like me na apana dale ke gini, wikeke, barani,&c.  Aole loa e hiki i ka mana o ia maa mea ke kuai mai i ko makou mau o lima ana.

  Ua oleloia mai au e ka poe pili i ka aoao aupuni, he hoopilimeaai wale mahope o Mr. Jones Jr., W. R. Castle, A. S. Hartwell, ka poai i oleloia he poai o ka poe misionari, aka, me ka oiaio au e olelo aku nei ia oukou, ua alakai ia ko'u mau koho ana e like me ko'u ike a me kuu noonoo.

  He mau la mahope iho o ka hoomaka ana o keia Ahaolelo, maloko o kela hale o Aliiolani Hale, ua koi ia au e kekahi o na kuhina o ka Moi e paina pu me ia maluna o kana papaaina, ua hoole au, a ua hoike pu ia mai no i'au ia manawa, ina he mea na'u i makemake ai, e hoike aku iaia, a e loaa no. Ke olelo nei au ia oukou, o ua kanaka la nana i koi mai i'au ua ike mua no oia, aia au ma ka aoao kue iaia.  Mamua o ko'u koho ia ana i lunamakaaiana, ua hoike aku au i ke akea i kona ano, kana mau hana a me ka hopena e hiki mai ana.  Nolaila, aole loa i lawa ka mana o kana io kamano, na apana berena, a me na gini, wikeke, a pela aku, e kuai mai ia'u i mea e paa ai ko'u waha, a apono aku i kana mau hana hewa.

  E na keonimana, e hoi aku ana makou i na apana nana i koho mai ia makou, me na lima i paumaele ole i ka waiwai kipe, a e ike mai ana na makaainana, e apo mai ana lakou ia makou me ke aolha, e like ka oukou i hana ai i keia po.

  Ua kamailio nui ia kela mau hua kumu, "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono, oia wale no ko makou kahua e ku ai mai ka mua a ka hope, a ke noho nei me ka manaolana e paio mau, a e paio mau a hiki i ka lanakila ana.  I ko'u hoopau ana i ka'u mau olelo pokole, ke lawe nei au i ka lei o ka hanohano, no ka mea, ua oi aku ka inoa maikai mamua o ka mea poni maikai wahi a Solomona.  A na ke Akua e malama ia Hawaii.

 

Lulu Dala Luakini.

  Ua koha pono ia na moa malalo iho, i mau Komite Ohi Dala no ka luakini o Kawaiahao; o lakou wale no ka poe e paa ana i na palapala Ohi Dala a i hoomana ia aku e ka Ekalesia o Kawaiahao no ka lulu e malama ia ana ma ka pule ekolu o Okatoba ae nei, oia ka la 19 o ia malama.  He lulu keia no ka hoomaemae ana me ka ha@a hou ana i na wahi-hemahema o ka luakini.

PAPA KUHIKUHI KOMITE.

APANA.                  KOMITE.

Kapalama . . . . . . . . . Kaaea me Kanakaole.

Kunawai . . . . . . . . .Malupo Hoopii Kaluna

Maemae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Kalua.

Pauoa . . . . . . . Mrs. Naone Mrs. Kukahiko.

Kaakopua . . . . . . . . . . . . . . . Leiau Kawao.

Maunakiekie . . . . . . . . . . . . . . . Kanehailua.

Makiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kealoha.

Manoa . . . . . . . . . . . . . . . . Walanika Luka.

Kamoiliili . . . . . . . . . . . . .Mrs. Malaea Iona Mrs. Mikahala Kaeo Mrs. Kina Mikasobe.

Palolo . . . . . . . . . . . . . . . . . Mrs. Kahananui.

Wailupe . . . . . . . . . . . . . . Mrs Mary Adams.

Waikiki-kai . . . . . . . . . . Mrs. Mary Hookano Mrs. Piipii George  Mrs. Kalua Nailipelapela.

Kakaako . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mrs. Hattie-Kawainui Mrs. Ane Lima Naone  Mrs. Lilia Nahakuelua  Mrs. Laika Keliaa.

Honolulu, Apana 2 . . . . . . . . . . . . Mrs. Emma Mahelona  Mrs. Haliaka Townsend Mrs. Kapoli  Mrs. Carrie K. Aea  Mrs. K. Keliinohopono.

Komite  Kuikawa . . . . . . . . . . . . . .Kanalulu. Komite--K. H. Kaumialii J  I. Kuaana T. Kaehuaea S. Kapu.

        S. KAAIKAULA, KAKAUOLELO.

  Honolulu, Aug. 30, 1884.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.  Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hana'a mawaena o KAOOLOA me H. J. KAOOLOA o ka aoao mua, a me------------------------o ka aoao elua, ma I a la 18 o Okatoba, 1882, i kakau kopeia ma ka buke 76 aoao 451 a mame li o ka uhaiia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila, ke hoolahaia aku nei e ko mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, kudala akea ana ia i ka aina i hoikeia ma i moraki, ma ka POAKAHI, la 29 o SEPATEMABA 1884, ma ke keena kudala o E. P. Adams, ma Honolulu, ma ka hora 12 o ia la.

  Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.  Hanaia i keia la 29 o Aug. 1884.

          F. MOSS,

      Mea Moraki Mai

  Penei na aina e kudalaia ana:  O kela apana aina ma Kaalaea, Oahu, na hoakakaia no palena ma ka Palapala Sila Nui Helu 3050 kuleana 6961 ma ka inoa o Keahiolalo, he i mo 94-100 eka.

  O kela mau apana aina i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 3258 kuleana 6157 ma ka inoa o Pahea he 55-100 eka.     1188-41.

 

J  T.  WATERHOUSE.

                (Walakahani.)

 

HALEKUAI KUKAA NUI ME LIILII

Ua piha pono me na waiwai makamae

hewa ai na maka i ka nui o ka lehua. 

Heaha uo la hoi ia !

---MALAILA---

Na Apa Kilika o na ano a pau,

      Pahoehoe o na ano a pau,

           Alapia o na ano a pau,

               Hulehipa o na ano a pau,

                   Na Huluhulu holoku.

                         Na Keokeo Paina,

                              Lilina @au pau,

                                                     Wetoria,

                                               Leponalo,

                                          Lainakini,

                              Ahina pelekane,

            Na Kihei o na ano a pau,

       Na Koloka o na wahine,

   Na Kihei  Huluhulu,

Na Kalakoa o na ano a pau,

             Na Kihei uhi moe,

                 Na Koloka o na wahine,

                       Na uhi Kilika,

                           Na uhi Alapia,

                               Na Hainaka nunui a liilii

-Eia  hou.-

HE  HELUNA  NUI  ONA  PAA  LOLE

O NA KANE A ME NA KAMALII.

Na Apa paina maikai loa,

            Polu mauoanoa a lahilahi.

            Huluhulu manoanoa a lahilahi.

            Na Apa huluhulu a pahee,

            Na paa lole huluhulu, kane, me kamalii,

            Na Pililakeke loloa a pokopoko,

            Na Palule kaula o na ano a pau,

            Na Palule keokeo,

            Na Palule kalakoa,

            Na Paleili.

  Na Papale wahine i kinohinohiia me na pua ine na hulu nani, a he heluna nui o na kane a me na kamalii o na ano a pau

HE HELUNA NUI O NA KAMAA.

            Na Kamaa buti,

            Na Kamaa pihi,

            Na Kamaa huka,

            Na Kamaa laholio,

            Na Kamaa weleweka.

HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO MAI@

                        Na Noho Italia,

                        Noho pulu mamua

                        a mahope o kela a

                        me keia ano.

NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.

Na Aila honua helu I he aiai me he wai.

Aila pena, aila hoomaloo, aila Oliva,

Aila inu, Aila lauoho,

Waiala maikai.

NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLE.

            Keokeo,

                        Eleele,

                                    Polu

                                                Melemele,

            &c.,     &c.,     &c.,     &c.

 

Ina  Iho  Ina  Iho.

  Na ipuhao, na ipu ti,

             Na koi nui a liilii,

                   Na pahi nui a liilii,

                             Na pahi olo, pakahi

                                   Na pahi olo palua

  Na tabu nui a liilii,

        Pakeke nui a liilii,!

               Na lako kamana,

                     Na lako amala,

                           Na kamaa lio,

                                 Na moe hao,

                                       Na pela uwea

NA LAKO HAO, MA KA AINA A ME KA WAI

    Na lako pa,

    Pa nui a liilii,

    Na bola,

    Na kiaha anieni,

    Na aniani kilohi,

    N ipukukui o na ano a pau.

HE HELUNA  NA MEA AI.

      Palena poepoe,

      Palena poepoe palupalu,

      Palena huinaha,

      Palaou o na ano a pau.

   Na kamano maikai loa ma ka pahu,

   Na kamano tini,

   Paakai o Livapulu,

   Paakai inu,

   Paakai hu,

   Mauu Kaleponi,

   Palani ai a ka lio.

 

  He heluna nui o keia mauwaiwai aiwaiwa . ko'u mau halekuai aole i pau i ka huaiia aku na oukou no e hele mai a kilohi no oukou

  Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau, ma

  Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o na kanaka  Hawaii. @e na kauoha mai na mokupuni e hoo koia me ka eleu loa.

          J. T. WATERHOUSE .

                 (WALAKAHAUKI.)