Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 37, 13 September 1884 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

––KA PUA NANI IUIU O–– Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolani ka aina o ka poe eepa a pau i noho ai. Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana Mose Manu, no ke Kuokoa. HELU I. MA keia mau olelo a ka Mooinanea, ua ae aku la o ke anuenue e hooko ia na olelo kauoha a pau ma ia hope i pane wahi leo aku ai o ke

anuenue: Pehea, ina e loaa mai ana ke keiki ia'u i keia wa mai a Ku ma mai, alaila, nawai ka inoa e kapa iho maluna o ke keiki? Pane mai o ka Mooinanea, e hoi oe me ke keiki a hiki imua o na kaikunane o kaua a aia no na laua ka inoa e kapa iho maluna o ke keiki, aole na'u, a me na makua o ke keiki e kapa ka inoa e hewa mai auanei au, no ka mea, ina la hoi aole i hoouna mai nei na kaikunane o kaua ia oe e kii mai i ke keiki, ina no la hoi na'u ka inoa e kapa iho, nolaila, e hoi no oe a hai aku ia laua i keia mea a kaua e olelo nei, aka hoi, ina no hoi ua ike mai la no hoi laua no keia mea a kaua e olelo nei, a oia iho la no. Ma ka maikai o keia mau olelo, ua ae aku la o ke Anuenue me ka manao e hooko pono ia na olelo a pau ma ia wa koke no ua makaukau ae la keia e liuliu no ka hoi mai. Iaia i huli hoi mai ai, ua haawi aku la keia i kona aloha no ka Mooinanea, aia hoi, he manawa pokole loa me he imo ana la na ka maka, ku ana keia ma ka puka o ka hale o Ku ma, a iaia nei e ku ana malaila no na minute pokole loa, oiai o Hina e hoomaemae ana iaia iho, huli mai la kona alo iwaho o ka puka o ko laua hale, a ike mai la i ka punohu ula e halii pono ana ma ka puka o ka hale. Pane ae la oia ia Ku, he mea kupanaha, aole hoi he ua o waho e ku nei ka punohu nolaila, e puka aku oe e nana i ka hana a ka punohu no keia wa, ae mai la o Ku i ka olelo a kana wahine, ia Ku nae i puka aku ai i waho a huli ae la oia a nana, ike ae la oia e pipio pono ana na anuenue ehiku i ka wa hookahi iloko o ka lewa me ke kau wahi ao ua ole. Ma keia mea ua haohao ko Ku manao no keia ano o ke anuenue, nolaila hoi aku la oia a hai i kana wahine no keia mea, a ia laua no e kamailio liilii ana, aia hoi, ua mahie ae la ke ano o ua anuenue nei a me ka punohu, a huli ae la la kona mau ano a pau ma ke ano kino wahine kanaka maoli, iaia i loli ae ai ma keia kulana, huli mai la o Ku a me Hina a ike mai la i keia wahine ui launa ole e noho ana mawaho o ka puka o ko laua hale me ka nani nui aole o kana mai, oiai oia e aahu ana i kona kapa anuenue, a ma keia ano, ua ili aku la ka eehia maluna o na mea hale me ke ano makau, oiai, aole laua i ike i kahi mea kino ma keia ano, a he malihini ko laua ike ana i keia wahine, a liuliu iki, haawi mai la na mea hale i ko laua aloha me ka ninau mai iaia nei ke anuenue malihini ko maua mau maka i ka ike ana ia oe i keia la, mai hea mai nei nei oe i hele mai nei? Hai aku la ke anuenue, mai ka lewanuu mai, he elele au i hoounaia mai nei e o'u kaikunane e kii mai au i ke keiki a olua i hanau ae nei na makou e hanai a nui, na olua no ke keiki o ka hanai wale iho no ka makou me o'u kaikunane, a ina no i nui ae ke keiki a kanaka makua a a i aloha ae no ia olua i na makua, ua hiki no, aka hoi, ina i aloha iho i ka makou luhi ana alaila ua pono, he i-a ia no Kahoolawe he uku ma keia mau olelo a ke Anuenue, ua kulou iho la o Hina ilalo me ka manao kaumaha me ka pane ole ae, a i ko Ku lohe ana hoi i keia mau olelo, ua noonoo pokole oia a hai mai la i kana mau huaolelo; e, auhea oe e ka malihini, he manao maikai no kau e hai mai nei ia maua; aka, eia wale no ka mea kanalua e hai aku ai ia oe. Ina paha o keia manao au e hai mai nei ia maua, a ina la o ka Mooinanea kekahi, ina ua pono loa no ka mea, aia ma o na la oe e keiki ai. Nolaila, ina paha oe e hele mua iaia i keia wa, i lohe oia i kau mau olelo a pau e hai mai nei; alaila, ma ona la oe e keiki mai ai, oiai, aole e hooko ia kau mau mea e hai mai nei, aia wale no ma ona la oe e keiki.

I ka lohe ana o ke anuenue i keia mau olelo, pane aku la oia ia Ku ma ina pela, alaila ua lilo mua ia'u ke keiki a olua, oiai, ua hiki mua au ma ona la a mai laila au i hoi mai la a hiki iho la imua o olua, no ko'u ike mua oia wale no ka mea e waiwai ai ka'u huakai i hele mai nei nolaila, aole a'u hele hou ana aku imua ona, a ina oia ko olua manao, alaila aole o'u mea e nele ai, i keia olelo a ke Anuenue, pane mai la o Hina i kana kane; haawi ia aku ke keiki elike me ka ia nei mea e olelo mai nei, e lilo mai auanei kaua i mea pono ole i ko ka Mooinanea manao, no ka mea ke hai pololei mai nei hoi keia ia kaua, nolaila, kuu ia aku ke keiki na ke akua e hanai mai ma keia mau olelo a Hina, ua lilo ia i mea maikai like i ko laua mau manao.

A holo keia mea, ua haawi ia mai la ua keiki nei ma ko ke Anuenue mau lima. I ka lilo ana mai o ua keiki nei ma ko ia nei lima, nana pono iho la keia i ke ano o ua keiki nei, ike iho la keia i kona mau hiohiona a hai ae la oia imua o Ku ma i kana olelo, e, auhea olua e na makua o ia nei, aole keia he keiki he pua keia no ka wekiu, aia i keia wa i makaukau ai keia e hoi mai no Oahu nei, waiho aku la i kana olelo kauoha ia Ku ma, eia au ke hoi nei me ke kamaleilani a olua, a i noho olua a aloha ae iaia nei ke keiki a olua alaila, olelo ae no olua ma o ka Mooinanea la a nana e kuhikuhi mai i ke ala e hiki ai i ko'u aina i hele mai ai, a pau keia mau olelo ana aia hoi, haawi aku la o ke Anuenue i kona aloha ia Ku a me Hina, ia wa i pau ae ai ke ano o ke Anuenue mai luna aku o ke kino wahine maoli a kahea a'e la oia i ka Punohu a me ka ua koko i kapa no ke keiki e wahi ae ai, he manawa ole ku ana keia mau mea elua a lilo aku la ia laua ka paa ana, a no keia manawa i loli ano e ae ai ua wahine nei a nalo wale aku la. Ia Ku ma i puka ae ai a huli a nana ae

la iluna i ka lewa, aia hoi ke anuenue me ka punohu a me ka ua koko e hele ana iloko o ka lewa me ka nani nui launa ole mai, oiai, aia no ka wawae ma ka puka o ka hale o Hina ma kahi i ku ai, a o kekahi wawae aia ia ke kapio la iloko o ka lewa me na aheahe welelau makani, i ua anuenue nei

e nana pono ana i na aina e waiho ana ma ka moana, aia hoi ua hoolei iho la oia i ka iewe o ua keiki nei i ka moana a lilo ae la ia he hee makoko, a mai laila mai ka hoomaka ana mai o ia ano hee a hiki i keia wa, e ike ia no hoi ua ano hee la ma ka moana kaiuli lipolipo hohonu a me na wahi e ae o na kapa kai; aole i liuliu iho, huli iho la ua anuenue nei a nana pono iho la, aia o Kauai, Niihau, Kaula, Lehua, a me Nihoa malalo pono ona, alaila, manao ae la oia ua hiki i ka aina, iaia nei i kupono iho ai maluna o Waolani, aia hoi he manawa pokole, komo ana keia iloko o ka hale me ke keiki, a ike mai la na kaikunane o Kane ma laua o Kanaloa.

Ia manawa, lawe ae la laua i ua keiki nei a komo iloko o ka heiau e hoola ai ma ke ano kapu akua, a okiia ae la kekahi hapa o ka piko o ua keiki nei a lawe ae la o Kanaloa i ka piko a waiho iho la ma ka pali o Nuuanu, ma kahi i kapaia o Kaipuolono, a ke mau nei no kela wahi ma ia inoa a hiki i keia wa. Mahope iho o ko Kanaloa hoi ana mai ua kuka pu iho la oia me Kane no na kanaka kupono e noho pu me ko laua kaikuahine a me ke anuenue; ma keia manao i pane mai ai o Kane: He mea pono ke ohi ia mai i mau kanaka hoowahawahaia, aole pono ka poe ui a kanaka maikai o hoowalewale auanei i ko kaua kaikuahine a haalele ia ka hanai a kaua. Ma keia mau olelo, ua ae koke aku o Kanaloa, a ma ia hope iho ua ko ko ko laua makemake, nolaila, ua wae ia ka poe kupono oia hoi ka poe makole, oopa, hapakue, a me na kanaka no a pau i loaa i na kina, ua ohi laua i na kanaka ma kahi o ka lau ka heluna nui o ka poe makole a pela aku, a ua mahele ponoia na hana a kela a me keia o lakou me ka manae ole. A holo pono keia mau manao o laua alaila, ua hookaawaleia na hale o kela poe keia poe me ka lakou mau hana, a o ke anuenue ka haku maluna o keia poe a pau, me ka hoolohe pono i na olelo a pau a ke anuenue. ( Aole i pau.) He anoi loa au e honi Nae aala o Keaomelemele, Ke moani liilii mai nei Kahi Hanuopaineki. LIMAHANA. Mamali o na kumu akeakea, ua noi ia mai makou e hookaulua ka hoopuka ana aku i na mea hou o na aina e mai ka peni mai a Kiwini, a keia pule ae.