Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 40, 4 October 1884 — Page 1

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Kate Motoyama
This work is dedicated to:  debbie leong

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXIII, HELU 40.      HONOLULU, POAONO, OKATOBA 4, 1884.      NA HELU A PAU, 1192.

 

KA MOOLAHA KUMAU.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

-A ME-

A LAAU O KOU HALE

 

NOHEA LA!

 

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

 

@A AKU NO HOI IA LA, OHI KA IO O

A @AA@ O MAKAWAO I KA UA MEA O

@ @@@

 

NA PAPA!  NA PAPA!

--A ME--

NA PONO KUKULU HALE.

 

O na Ano no a Pau.

 

@A MA KE KIHI O NA ALANUI

 

@apu me Moiwahine,

HONOLULU.

 

@l@ @ @@@ ai e like me ka makemake no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA.

 

PAPA! PAPA! PAPA!

 

PAPA HULUHULU,

NA PAPA MANOANOA,

            NA PAPA I KAHIIA,

            NA PAPA KEPA,

            PAPA HOLE KEOKEO,

            PAPA HOLE ULAULA.

 

Na Laau, Na Laau,

 

KUA

NA KAOLA,

            NA AAHO,

            NA MOLINA,

            NA PEAPEA.

            PINE HULUHULU,

            PINE I KAHIIA.

PAPA A ME NA LAAU ULAULA,

PILI ULAULA,

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PANI PUKA ANIAI,

PUKA OLEPELEPE>

 

__

 

PENA

O NA ANO A PAU,

@lu Pena mai ka liilii a ke nui,

            Aila Pena,

            AIla Hoomaloo,

            Waniti, Pate,

 

@A LAKO O KELA A ME KEIA

ANO.

 

A AMI PUKA HALE,

            NA AMI PUKA PA,

            ANIANI.

 

PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,

E loaa no malaila.

 

--

 

PAAKAI HELU I,

-O-

KAKAAKO ME PUULOA.

--

 

            No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i @i@@ ae la no ke Kumukuai Emi Loa.  O na @ auoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @ keka hooko pololeila.  @@@ipa nui laila ike oiaio.       905 tf. i

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

DILLINGHAM & CO

 

Mau Mea Kuai Lako Hao

Alanui Pau, Honolulu.

 

FRANK PAHI.

 

            ANA AINA!  ANA AINA!!

            KEENA HANA: Aia ma alanui hioi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.         tf.

 

E wehe ana o A.

M. Meleki,

No ka Hookahakaha nui,

-NA LOLE NANI-

O NA LOLE KAU MAKALII, &C.

-OIA NA-

            PAPALE KANE,

            PAPALE WAHINE,

            HULU, PUA LAU.

-E HOOMAKA ANA,-

            POAKAHI, LA 21,

            POALUA, LA 22,

            POAKODU, LA 23.

            Ma ka halekuai helu 104 alanui Papu.

 

1884! KAU AHAOLELO 1884!!

 

KUOI MAI NA MEA A PAU!

--

 

            O ka Poakahi, Poalua, a me ka Poaolu o keia pule ne, e hoomakaukau ana au e hoikeike aku imua o ko'u mau makamaka a hoaloha Hawaii, he heluna piha o na papale kinohinohi o na wahine mai ka $2.00 o ka papale a pii aku i ke $6.000.  He hiki no ia makou ke kinohinohi i na papale ma na kumukuai a pau.  Aole o makou malama i na opala puehu wale i ka makani iloko o ko makou mau halekuai.  He hiki no ia makou ke hooiaio he mau waiwai o ke ano maikai wale no ka makou e kuai aku.  Aole o makoku kuai i na waiwai ma na halekuai kudala ma Kapalakiko, aka, na makou iho no e kinohi a ahna ko makou mau papale iho.  A ma na lole aahu, aole e hiki i kekahi mau halekuai e ae ke hoopapa mai ia makou, a ke olelo nei maanei, he oi aku ka emi o na kumukuai o ka'u mau lole.  He elima o makou halekuai, a ma o ko makou kuai emi ana i na waiwai, ke holopono nei ka makou mau hana.  Ua oluolu pu makou i na puka uuku e loaa ana.  O na papale piva, $3.00 wale no.      CHAS. J. FISHEL.

            Halekuai kihi o alanui Hotele me Papu, a me kihi o alanui Nuuanu me Kalepa.

 

LOLE MAKEPONO

He Kuike a loaa no ia ma kahi o

Kakela me Kuke.

-E laa na-

AHINAHINA, KALAKOA, KEO-

KEO, LEPONALO, PENA, AILA,

AILA HONUA, ANIANI.

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa

keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu

Palahi, na Palumi, ahe agena

o na mokupuni o Ha-

waii neino na Laina-

kini-nao

Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,

Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i

ka Wawae, Palule Huluhulu,

Na Lole Huluhulu, Na

ka hoohelo ana, Li

Lole no pini, Li-

hilihi, etc.

A ME NA

 

Mikini Humuhumu

MAKEPONO LOA.

            he mau

MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA

RAIKI, PIA, HOOHU

PAAKAI, HUAALA,

PIA KULINA, KOPE,

-A HE-

 

Laau Lapaau Kaulana Loa

A DR. JAYNE,

LAAU HOOMAEMAE KOKO

            LAAU HOOPAU NAIO,

            PENIKALA, HUAALE,

            LAAU KUNU

Me na Laau Hamo, a Pela 'ku.

            @40-tf

 

KA MOOLELO HAAO O

Kahanuopaineki,

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia

Ka Olali o na Waoakua o Arabia,

Ka Naita nana i kuekaa na lua

hana o na Powa.

--

 

            E ALA a e haliu mai kou mau pepeiao a e hoohuli mai i kou alo io'u nei, a e hai aku no au i ka ouli o ka pilikia e hiki mai ana imua o kaua i keia kakahiaka nui.  Mamua ae o ka hiki ana mai o ka la, e make ana kekahi o kaua; he kaumaha a luuluu no hoi ke hoike aku i keia mea huna imua ou e kuu aikane aloha, oia hoi keia:  Ke huli ia mai nei ko make, a e make ana oe.  Kilihune iho la na omaka wai lelehuna a e kehau o kona mau lihilihi, e hoopulu ana hoi i kona mau papalina, a oiai hoi keia ku-aua o ke kauma ha e haakokohi ana, pane hou aku la ia:  E make ana oe, o kou kumu e make ai, e hooinu ia ana oe i ke kiaha waina, aia nae iloko o ua kiaha la ua hookomo ia i ka laau make.  (Ua lawa no paha no hoikeike o keia kiaha a me ka laau make i na helu i hala, a he mea makehewa hoi ke kuawili ana aku.)

            Ia manawa, i aku la keia:  E kuu aikane aloha, aole oe e inu, aka, na'u e inu i ike oe i ka oiaio, a e make no au, a e ola oe.  A i nui kou aloha ia'u, ola hou ka hoi au, no ka mea, he hiki loa i na uhane o ko'u mau kupuna ke hoola ia'u, ke malama nae oe i ka'u kauoha oia hoi keia:  Ina wau e make ana, alaila, e hana oe ia'u a lei i ka a'i, alaila, holo pololei oe i kai o ke kulanakauhale, a in a oe e holo a hiki i ka ululaau, a i halawai oe me kekahi kaa ano e  e huki ia ana e na paa lio he 12 e lele mai ana maluna o na lau laau, a i puka mai auanei kekahi kaikamahine ui ma iloko mai o ke kaa a i noi mai auanei i kuu kino nana e hana i ola au, mai ae oe, a i puni ka hoi oe i ka iala alapahi mai, o ko'u make loa no ka hoi ia.  A i holo oe a hiki i ke kulana kauhale, aia ka moku ke kali mai la o ka hiki aku o kuu kino make, a kau oe iluna o ka moku, lawe pololei oe i kuu kino a hiki i ka ilina o ko'u mau kupuna; a i ka wa e hala ai na la ewalu e ola hou mai noau, a alawai hou no kaua.

            I ka hooki ana iho o keia mau mapuna leo, halo'ilo'i mai la kona mau waimaka, a pela no hoi kana aikane.  Aole no hoi i u iho, kani wawalo mai la ka leo o ka o-ie a ke kupunakane o laua nei, hono ae la kona kani a puni na paia o ua lua huna nei, ku-oku-olo mai la me ka nanae launa ole, a he mea keia no ko laua mau naita e mahalo nui ai.  O keia leo e kani hone nei o ke kakahiaka nui, e hoala mai ana i na mea a pau e ala a e hoomakaukau.  I keia wa, ke haluku mai nei na rumi o kela a me keia naita, a ku laina mai la lakou a pau, a o ka kaou koa pu kekahi ma keia laina.  Aole i liuliu, puka mai la ka makuakane me kona aanu piha a kahea mai la i ka kakou koa e uhai aku mahope on a, a ua hooko aku la no keia.  I ko laua hiki ana aku ma ka rumi hookipa o ua lua huna nei, ua noho iho la laua nei malaila me na olelo ku i ka nanahe, "kohu wai mapuna," a pane koke mai la ka makuakane me keia mau huaolelo:  E kuu keiki e, e pono paha kaua e inu wahi kiaha waina, no ka mea he kakahiaka puanuanu keia.  I ka lohe ana o ka kakou eu i keia mau olelo, akahi no a hoomaopopo i na olelo a kana aikane, ua ae aku la no nae keia me ka noonoo nui ana i na olelo a kana aikane; komo aku la ka makuakane iloko o kekahi rumi a hoea mai la me na kiaha a me ka omole waina a ninini iho ia a piha a kukulu mai la iluna o ke pakaukau, a kamailio mai la me ka nahenahe:  E kuu keiki e, keia mau Kiaha a kaua e inu nei he mau kiaha i hoopihaia i ke aloha, e mau ke aloha ana mawaena o kaua.  Ia wa, lalau mai la ia i ko ianei kiaha a panee mai la i kona no ianei, a kena mai la e inu, aka, mamua ae o ko ianei hoomaka ana e inu, pae ana kekahi leo:  Aole oe e inu!  Aole oe e inu!! Ho mai na'u e inu.  Aole anei oe i lohe i ka'u mau wanana mamua?  Lalau mai la kela i ke kiaha a inu ae la, a i ka pau ana o na olopu waina ekolu, haule a make aku la ia i ka ili o ka honua e waiho oni ole ana ua lele loa ke aho.

            Ia wa, puiwa ae la o Kaha@uopaineki, a huli ino ae la keia a nana aku la, ike aku la keia i kana aikane e waiho a make ana, lele koke aku la keia a lalau iho la, me ka manao ua loaa i ke poniuniu, eia ka ua hala ka hanu @@a.

            Ike iho la keia ua make ioa kana aikane aloha, ku ae la keia a k@@ aku la i kona kapa kila a me na wahi ukana o laua a hoomakaukau iho la @@@a lio  a kau aku la i na wahi, puolo, hana iho la keia i mea kupono no kahi@e waiho ai ke kino make o kana aikane a i hiki hoi ke lei ma kona ai.  Kii aku la ia i ke kino kupapau a hookomo iho la, a hele aku la a kau iluna o ka lio, a hahai mai la no hoi kekahi lio mahope mai.  Ia wa, unuhi ae la ka kakou koa i kana pahikaua a hulali olinolino ae la i na lama nunui e a ana, a poha aku aku la kona leo nui me he hekili la: E ka makua, o keia mau hana au i hana iho nei, he pepehi kanaka maopopo loa oe, ua makemake oe e lawe i kuu ola, aole nae e hiki; ke hai aku nei au ia oe a me kou mau hoa naita, a pau, he au ko ka manawa, a he ouli hoi ko na mea a pau.  Ke hai hou nei au ia oe, aole e liuliu, hiki hou mai au iloko o keia lua huna nei, a e ike auanei oe, e kau aku ana au i ka hoopai mainoino loa maluna ou a me kou ohana a pau.  A i ko'u hiki hou ana mai iloko nei, aole a'u mea e ae e ana pahikaua ai, aka, o oe e ke kanaka ino lapuwale, o oe wale no ko'u hoa e hakoko ai me ka oi o ka pahikaua, a e ike hoi oe i ka hua a kau hana puuwai eleele.  A e manao ana paha oe e lanakila ana kou mau kae'ae'a kiai puka ke hemo aku au, e luku aku ana au ia lakou a pau me ka weliweli nui, i hoomaalili ia mai kuu maina nou.

            Hoomaka aku la ke@i@e k@u-pau i ka holo o kona lio a nalo wale aku la.  Iloko o keia holo anay, loaa a@@ la na naita kiai puka he kanalima a pau loa aku la lakou i ka lukuia, e ahu mokaki ana na heana ma kekona pokele loa.  Puka aku la ua eueu nei o na mauna hui o Arabia, me kana ukana nui e la we ana, oia hoi ke kino make o kana aikane.  Eia ka mea apiki, o ka ianei holo no mamua, hahai aku no ka lio o kahi aikane mahope, aole i liuliu, komo aku la laua nei iloko o ka ululaau.  Eli ke me he mau pualikaua la e hooili an ai kekahi kaua hahana, e pohapoha ana na pukuniahi, pela hoi keia i lohe aku ai i kekahi pohapoha ano e ma kahi @namao, aole hoi i u iho, ike aku la keia i kekahi kaa e hukiia ana e na paa lio he 12 e lele mai ana maluna o na lau laau.  Kaalo koke ae la ua kaa lio la mamua oia nei, ike aku la keia i ua kaa la ua hoopuniia e ka ula enaena o kekahi imu ahi i pahiku ia kona enaena.  Aole hoi i liuliu iho, mao ae la keia mau haawina hoopahaohao.  Puka koke mai la kekahi kaikamahine ui mailoko ai o ke kaa a haawi mai la i ke aloha:  Aloha oe e ke alii i aahu i kou umauma me ke ahi o ka hopo ole, ka naita hoi nana i ulupa na kupueu o Rusia nei, ka mea hoi i kapaia a i hoolaaia e na akua i mea nana e luku i na kupuino o ke ao nei.  E oluolu mai oe i ka'u noi, no ka mea, he ike nei au he ukana nui kau e hoihoi nei i ko olua one hanau, a nolaila, in a na'u e hana ko aikane, e ike no oe iloko o na hora pokole e ola koke no oia.  I ka lohe ana o Kahanuopaineki i keia mau olelo ua pii-kai koke ae la keia a pane aku la: E ka moo deragona i hoopihaia me ka awaawa o kou huelo, ke kauoha aku nei au ia oe, e hookaawale koke oe ia oe iho, aole loa au e puni i kau mau olelo pahele.  Hoomaka hou iho la keia e kuu-pau i ka holo o kona lio, a he imo ana na ka maka, kaahope ae la ka ululaau a kaalo ae la keia ma na puu a me na awaawa, pau ka ike'na i na kualono.  Puka aku la keia i ke kulanakauhale, holo pololei keia no ka uwapo kahi e ku ana ka moku.

            I ko ianei hiki ana aku i ka uwapo, ua makaukau ka moku e holo; ninau aku la keia i na sela i ke kapena, pane mai la lakou, aia no ke kapena iluna o ka moku; pii aku la keia a hele loa aku ia e hui me ke kapena, a ninau aku la keia: O ka manawa hea ka wa e holo ai ka moku, a e holo ana i hea?  Pane mai la ke kapena: I keia manawa no e holo ai, a e holo ana i Arabia.  Owau kekahi e makemake ana e holo, ua ae mai la kela me ke kaulua ole.  Heaha ko'u uku a me o'u mau lio?  He elua haneri dala, uku koke aku la no keia a pau, a kii ia mai la kekahi lio, a oinei hoi a me kona lio, holo aku la ia a kaawale iki, hoomaka ae la e hoopa i ka aoao o kona lio me kona mau sepa, a holo mai la me ka puahi nui; lele ae la kona lio iluna a halakau ana i ka oneki me ka hiehie nui. Ke haawi nei na kanaka i na leo hulo o ka huoli no keia keiki kamahao a me kona lio, me ka olelo ana: He lio mana keia!  He lio mana keia!!

            I ke emi ana iho o keia mau leo hooho o na kanaka, ua kau na pea, hemo ka laina, a nee aku la ua halelana nei me ka hihimanu launa ole, a hoomanao ae la ka mea kakau i nei mau wahi lalani mele:

            "Auhea wale oe ka lehua,

            Lei ka-hiko o ke kino;

            Uluwehi mai nei ka nahele,

            I ka hele a nei eueu;

            Noho ae au ma ka palekai,

            Kalele lua i ka hoeuli;

            Ua maa i ka u--li,

                        I ke kia pololei."

                        (Aole i pau.)

 

HE MOOLELO KAAO NO

KEAOMELEMELE,

--

--KA PUA NANI IUIU O--

Kealohilani, Kahiapaiole Nuumealani a me

Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia

Konahuanui a kaawale o Waolani

ka aina o ka poe eepa a pau i

noho ai.

--

 

Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana

Mose Manu, no ke Kuokoa.

HELU 4.

            MA KEIA mea, ua hoala hou o Waka he mau hale hou oi aku ko lakou nani i ko na hale mua, a o kana hale i hoonani loa ai, oia no ka hale ano i uhi paa loa ai i ka hulu memele o na manu Mamo a mena manu Iiwi maka polena, aia ma keia hale na nani oi kelakela ke ike aku, a he mea hiuhiu ia i na kii onohi ke nana i kona mau hiohiona, me he pi-o ana la a ke Anuenue iloko o ka lewa i ka wa ua.  A ike o Waka, ua makaukau na mea a pau ana o hoolako ai no ka (hoao) mare ana o kana hanai, alaila, ua hiki hou oia ma Waolani e kamailio hou me Kane ma a me ko laua kaukuahine, o ka lua ia o kana huakai.  Iaia i hiki ai malaila, ua ike mua o Kane ma i kona manao i hiki ai malaila, a ua maopopo hoi.  O ke Anuenue nae, oia ke mea i olelo mai ia waka, e hoi e oe mamua, a mahope aku nei au me ka'u hanai, a hiki oe i kou wahi e-a, alaila e kali mai oe i elua la, a i lohe oe i ke ku'i pamalo o ka hekili, eia no au me ka'u hanai ianei nei, a ma ka lua ae o ka la, e ike ia no na hoailona he nui wale ma ka lani a me ka lewa a pela no hoi maka aina nei a me ka moana, a ma ia po iho e lohe ia ana ka leo o ka hekili e nehe malie ana iloko o ka lewa me ke kapalili me he leo la no ka uliuli holo kahakai.

            A ma ka wanaao oia po e ike ia ai ka lele ana o ka uwila e hoopuni ana i ka lewa, alaila ua makaukau au a me ka'u hanai e haalele ia Waolani nei, a i lohe oe i ka leo o na lau laau e oli ana a e mele ana kahi, a e haa ana ka lau o ka ohia me he kanaka la, a e pipio ana ka lala o na laau me na pua i o ia nei maluna o ka lewa o kou wahi, a alwa iho oe e hu ana ka makani a haalele wale, alaila, e hoomanao iho oe, aia a'u me ka'u hanai maluna pono o kaupaku o ka hale au i hoomakaukau ai, a oia kou wa e hookipa aku ai i ka'u hanai maloko o ka hale me kau hanai, alaila, nau wale no na hana i koe ia manawa a mahope aku, a pau na olelo ana a ke Anuenue, o ko Waka huli hoi aku la noia no kona home noho maloko o na ululaau hihipea mahelehele mauka o Paieie a me Mawae ma Hilo.

            Iaia i hiki aku ai ma kona wahi ponoi, aia hoi, mahamaha mai la kana hanai no kona ike ana mai iaia, e liuliu iki, hai aku la oia i na mea a pau a ke Anuenue i olelo mai ai, mai ka mua a ka hope, elike pu me na mea i hai mua ia ae nei mamua, a i ka lohe ana o ka na hanai no keia mea, aole ola i hoomaopopo loa i ke ano o ka mea a kona kahuhanai e olelo mai nei, aka, kali oia a hiki mai ka mea a kona kahuhanai e olelo nei, ma ia la a po a ma ia po a ao ae, aia hoi, ua lohe ia na leo nakulukulu, nakeke o ka hekili e nunulu ana iloko o ka lewa, e nakolo ana ka leo o ka hekili o i ka honua, a he mea haohao nui keia no na kanaka a pau e noho ana maluna o na mokupuni a pau o keia Pae Aina oiai, aole he mau ao ua i ikeia ma ka lewa a me na wahi a pau o ka aina nei.

            A ua ano pioo na kanaka a pau no keia mau hana a ka hekili, a ua pili pu ka hanu o na mea a pau, (aole nae keia o ka pili o ka hanu o Wailuku i ke anu i haku ia i kekahi mele.

            Ma keia mea, ua nui wale na manao koho wale like ole o na mea a pau ma ma keia ku'i ana o ka hekili iloko o ka wa ua ole, a ua nui na manao kahaha no keia mea, aka, aole paha i loaa ia lakou he mau kahoaka a me na ouli a me na hihio o na moeuhane nana e hoike mai ia lakou, i ke ano o keia hekili e ku'i pamalo nei, no ka hanai a Kane me Kanaloa a me ko laua kaikuahine, ka mea i hanauia ma Kuaihelani a me ka Pea kapu o kukulu o Kahiki, a ma keia huakai a ka laua hanai e liuliu nei no ka hele ana no Hawaii, nolaila, ua kauoha o Kane a me Kanaloa ia Kane-hekili, i kekahi o kolaua mahele e hoi ke i kana hana i waihoia iaia, nolaila, ua hookoia ka laua kauoha.

            O keia kanaka o Kanehekili, ua kauoha paa ia oia e Kane ma e noho ma na wahi a pau o ka lewa, a o na mea a pau a Kane ma e makemake ai e hoike koke i ka hana i kauohaia iaia, alaila, e hooko no ia ia me ke kaulua ole, a ma ke ano e kakhi o ko lakou kaikuahine oia o Kaowakaokalani koke Anuenue mua ponoi iho keia, a o Kaanapu kekahi inoa on a, oia ka mea iaia ka malama o ka uwila, a oia ka mea i oleloia e ka poe kahiko i ka wa e kui ai ke hekili he 'lii wahine.

            A ma o laua la na mana a pau i waihoia ma na wahi a pau o ka lewa, mai a Kane ma aku, a oia ka mea e akaka pono ai na mahele o keia moolelo ia oe e ka mea heluhelu.

            Ma ka lua o ka la, aia hoi, ua ikeia na hoailona a pau ma ka lani a ma na wahi a pau ma ka lewa, a pela no hoi ma ka aina a me ka moana, a ua oi aku ke pahaohao o ka manao o na kanaka a pau e noho ana maluna o ka aina a hiki i ka lawe ana o Lehua i ka la, ma na po iho, aole i loaa iki i na kanaka a pau maluna o keia Pae aina he mau hoakaka kupono no na mea a pau a @@@ kou e ike nei.

            I ka aneane ana aku i ka pili o ke ao, aia hoi, o na mea a pau i ikeia, ua nalohia lakou a pau mai ko lakou kulana aku, a i ka wa puala a ka leo o na moa e olowalu ana, a ke hoomaka mai la na ao e mawehe ae i ko lakou ano; a ke ike ia aku la na ao uli o ka lani e hoike mai ana i ka wehe ana o ke alaula o ke ao, ka mea hoi au e puana ae ai e ka mea heluhelu i na lalani mele wailohia a Kaahumanu i ka po i male ai o Kanihonui ia Kamehameha I.

            "O ka moku Pewa o ke alaula o ke kakahiaka,

            O na po eha ia o Ku-kahi,

            O ka la mai mamuli o Hoakalei."--

            Aia i keia manawa a ke alaula e wehe mai nei, oia ka wa a ke Anuenue e liuliu nei me kana hanai me ke kahiko aku iaia i na nani a pau i oi ae mamua o ka Waka mau kahiko ana no kana hanai, ua hoonoho pono o ke Anuenue i ka huakai o na laau a pau ana i make make ai e hele pu me ia me ka eehia nui, ka mea i ike ole ia mamua aku a hiki wale mai i keia au hou, a he mea kupanaha paha keia i kou manao e ka mea heluhelu i kou ike ana iho i ka nui o na laau i hele pu ma keia huakai a Kahanaiakeakua.  Ka mea kino kanaka nana i hele mua ka lewa i ka wa ana i ike ole ai eia oia ke lawe ia nei e na anela o ka lea mai ke one alohilohi mai o Kuaihelani--ahiki i na kaiaulu o kekiko waena o na Paemoku o Hawaii nei, "ka lua o na olelo kaulana a ke kahuna Kaopulupulu , ke one ai alii o Kakuhihewa."  Ua ko ia a hiki i keia la.

            I ka manawa i wehe mai ai kai o ke ao aia hoi, pane mai la o Kane ma i ko laua kaikuahine, e ke Anuenue--e, E-o--"wahi" a ko laua kakuahine.  E makaukau ia oe iho me ka kakou hanai a hele aku o Hawaiinuiakea, ae, wahi a ko laua kaikuahine.

            Ia ke Anuenue i lohe ai i keia olelo a kona mau kaikunane hoomaka ae la oia e kahea i ka inoa o na laau e hele pu ana me ia ma ke ano olioli, ma ka inoa nona ke kanawai he Mokulehua--a he Piikua'hu, a i mea e maopopo ai i ka mea heluhelu a hoopau i ka manao kuhihewa o Laka  ke akua hula.

            A ke hoole nei ka mea nana e kaka@ nei i keia moolelo elike pu me ka hahai mai a ka mea nana i malama i kena moolelo o Keaomelemele, aia a hiki aku ke kamailio ana iaia, alaila e ike ia no na mele he nui wale a eia ke mele mua loa a ke Anuenue i kahea ai.

            "E ala e Kahikiku,

E ala e Kahikimoe,

E ala e Kuaihelani,

E ala e Nuumealani,

E ala e Kealohilani,

Ala mai ka wahine o Kapo.

Nana i kaakua kukuluokahiki,

Hoomoea maike alaua,

O ke ala ia e hele ai,--

O ka punohu o ka ua koko--e iho-e,

E iho e ka waipuilani,

E iho e ka Alewalewa,

O na wahine i ka mauna i ke kua-

            [lono,

I ka he'i i ka manowai la--e iho,

E iho e ka Lehua ka Lamakea,

E iho o ke 'lii Kahalapepe,

E iho e ka ahiahi ke Kamakahala,

E iho e lau Kaieie lau Kapa@@i,

E iho e ka lau-i pala i ka uka,

E iho e ka Awapuhi ka la Akolea,

E ihoe e ke Kokio ke Kupaoa,

E iho e ka Mokihana ka Lauae,

E iho e Kamailehakianapuaokawao,

E iho e na wahine o ke kula,

Kaulu ka lau pili makanoe,

Ka ma'o ka maka o ka Ilima i ka la

o Kona--e Aloha."

            I ka pau ana o keia leo olioli a ke Anuenue, hikiwawe a emo ole ku ana ua poe laau nei a pau imua on a, a i o ia nei nana ana aku i ko lakou mau ano a pau, oiai, aole kekahi o keia poe laau i ku malie, he onioni wale no lakou a pau loa, me he mea la, e hoike mai ana ua makaukau lakou no ka hele pu ana no Hawaii, aia ma keia ano o ua poe laau nei a pau i manao ae ai o ke Anuenue e hoao aku i kana mea i makemake ai, e hana mai lakoku, alaila; pane aku la ua kahu hanai nei o Kahihikuaokalani, ano, i keia wa, ke makemake nei au ia oukou e na laau a pau e ku mai e hoao oukou e olioli mai, aia iloko o keia manawa i hoomaka mai ai e oli kekahi mau laau, a e hula mai ana kekahi mau laau i na oli like ole a pela no hoi me na hula, aia no hoi i loko o keia manawa i ike aku ai o ke Anuenue i ka lilo ana ae o kekahi mau laau elua i mau wahine, oia hoi ka Lehua a me ka Lamakea, he mau wahine oi aku o ka ui a me ka nani, a hemau kino ano pahaohao a he kino ano makani kekahi olelo ana.

            I ka ike pono ana o ke Anuenue i keia mau hana me ka holopono, ua lilo ia he mea malihini me kona makahehi nui, a hoopau aku la oia i ka lakou mau hana hula a olioli ana, a liuliu ae la oia no ka hele ana ia wa hoomaka ae la o ke Anuenue e lawe ae i kana hanai maluna ponoi on a iloko o ka lewa me ka hele pu ana o keia poe laau a pau ma keia huakai hele iloko o ka lewa me ka ihiihi launa ole, aole i liuliu iho, ua halakau aku la lakou nei maluna pono o na mokupuni o Molokai Lanai Maui a me Kanaloa, a ike o ke Anuenue ua hiki pono oia maluna o na kuahiwi o Hawaii, alaila, hoomaka iho la oia e iho pono ilalo o ka aina ma kahi e kupono ana mauka Olaa, aia hoi ua hoonoho pono ae la o ke Anuenue i kekahi mau laau mamua pono o kana hanai, a kuupau aku la na laau i ko lakou mau leo nahenahe, a no keia manawa ua hiki pono loa iho la lakou nei maluna pono o ka hale a Waka i hana ai no kana hani e launa aku ai me ka hanai a ke Anuenue.  I ka lohe ana o Waka i na leo uwa kupinai o na laau, a e wawalo ana hoi kahi mau leo maloko o na paia o ka lewa mai na kanaka eepa mai, ua puiwa koke oia a puka mai la iwaho a nana ae la oia a ike popono ia ke ANuenue me kana hanai, alaila kukuli aku la oia imua on a me ka eehia nui, a me ka leo malie oia i pane aku ai iaia, a hookuu malie ia mai la ka malihini imua on a, a mea like iho la ka leo o na mea a pau, a ia Waka i komo pu aku ai, ua ike koke ia aku la ke kaikamahine Paliuli e noho hoolai malie mai ana oia mena manu.

            A iaia i ike mai ai ia Kahanaiakeakua aia hoi, ua lilo mua aku la oia ma kela aoao o ka puuwai o ka hanai a ke Anuenue, ua lawe ae o Waka iaia a hoonoho maluna o ka hulu o na manu ana i haku ai, a no kela manawa i pane aku ai o waka imua o kana hanai.  E Paliuli kuu hanai--e, eia imua o kaua ka mea a'u i olelo aku ai ia oe i kane nau, a ke ike nei oe iaia, nolaila pehea kou manao ana nona?  A, wahi a Paliuli, aole a'u mea e olelo aku ai ia oe, o ka mea i holo manao, malaila wale aku no au, au hoi e aui ae ai e ka mea heluhelu i keia mau olelo a Paliuli.

            "E ake au e ike i ke kumu o ke ala."  A o i mai oe auanei aole au i ae aku i kou makemake, nolaila, in a i noho aku kaua ma keia mua aku a i loaa kekahi mea e kue ai mawaena o ko maua noho ana, alaila, aole au e noho pu me oe aka hoi, i maikai no hoi ko maua noho ana a hiki i na la hope, aole hoi ana.

            (Aole i pau.)